ÇALIŞMANIN AMACI VE YÖNTEMİ

Türkiye özellikle 24 ocak kararları ekonomik yapısında hızlı bir dönüşüm sürecine girmiş ve 1989 yılında 32 sayılı karar ile de Türk Parasının Kıymetini koruma Kanununu değiştirerek Sermaye hareketlerinin önündeki engelleri kaldırmaya başlamıştır.

Bu sürecin devamında ise tüm kesimleri etkileyen iki kriz yaşamıştır.1994 ve 2001 yılında yaşanan bu krizler önemli ekonomik siyasi ve sosyal sonuçlarını da beraberinde getirmiştir.

Bu çalışmada Türkiye’den seçilen 1996 Ocak - 2009 Kasım dönemi aylık verilerden yararlanarak, krizlerin öncü göstergelerinin tespit edilip edilemeyeceği Logit ve Probit modeller kullanılarak ortaya konmaya çalışılmıştır.

Logit ve probit modeller ile tahmin çalışmaları akademik çevrelerde sıklıkla kullanılan yöntemlerden olması nedeniyle tercih edilmiştir.

Değişkenler, ampirik literatürde anlamlı sonuçlar veren değişkenlerden oluşturulmaya çalışılmıştır. Değişkenlerin endojen ve eksojen nitelikler taşıması da bu seçim esnasında dikkate alınmıştır.

Seçilen değişkenlerden, Bankacılık Kesimi Verilen Krediler, Brüt Rezervler, Vadesiz Döviz Tevdiat Hesabı, Portföy Yatırımı, Net Hata Ve Noksanlar, İç Borç Stoku tutarsal bazda dikkate alınırken, Tüketici Fiyatları, İhracatı İthalatı Karşılama Oranı, Aylık Mevduat Faizi,Dolar Faizi yüzdesel olarak ifade edilmiştir. İMKB Kapanış endeksi ve Tüfe Bazlı Reel Kur Endeksi’nin ise adından anlaşılacağı üzere endeks değerleri dikkate alınmıştır. Otomotiv üretimi ise adet bazında değerlendirilmiştir.

57

Yukarıda adı geçen değişkenler T.C.Merkez Bankası evds,TÜİK ve Maliye bakanlığı strateji geliştirme Başkanlığı internet sitelerinden elde edilmiştir.Brüt Rezervler, Portföy yatırımları ve Net Hata ve Noksanlara ait veriler dolar cinsinden elde edilmiştir.Adı geçen bu veriler ortalama dolar kurundan TL’ye çevrilmiştir.

Bankacılık Kesimi Verilen Krediler

BK

Tüketici Fiyatları Endeksi TUFE

İhracatın İthalatı Karşılama Oranı IHBIT

Brüt Rezervler BUR

Vadesiz Döviz Tevdiat Hesabı VDZD

İMKB Kapanış IMKB

Portföy Yatırımı PRT

Net Hata Ve Noksanlar NHT

Aylık Mevduat Faizi (TL) AMF

Tüfe Bazlı Reel Kur Endeksi REK

Dolar Faizi DF

İç Borç Stoku ICB

Otomotiv Üretimi OU

58

Granger ve Newbold zaman serisi verilerinde gerçekte olmayan ilişkilerin

varmış gibi gözükmesi olarak adlandırılan sahte regresyon sorununa dikkat çekmişlerdir.(Kaya, Yılmaz, 2007 s.7)

Yukarıda ifade edilen sahte regresyon sorununa karşın serilerin durağan olup olmadığının tespit edilip durağanlaştırma işleminin yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

Bir zaman serisinin durağan olması, stokastik bir sürecin ortalamasının ve varyansının zaman dönemi boyunca sistematik bir değişme göstermemesi anlamına gelmektedir Birim kök testi, zaman serilerinin durağan olup olmamasını araştırmak için kullanılan bir testtir. Bir zaman serisinde birim kök olması halinde, o zaman serisi durağan değildir.(Aydoğuş, 2006, s.74)

Durağan olmayan bir zaman serisini durağanlaştırmak için değişkenin farkının alınması gerekmektedir. Durağan hale getirilebilmesi için d defa farkının alınması gereken bir değişken; I(d) olarak veya “d’nci dereceden bütünleşik” bir süreç olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca, I(d) değişkeninin d adet “birim kökü” vardır denilir.(Çıtak, 2003, s.132)

Zaman serilerinin düzey ve/veya farklarının birim köke sahip olup olmadıklarını test etmek için, yaygın olarak ADF Testi kullanılmaktadır ADF (Geliştirilmiş Dickey Fuller) testi, ilgili değişkenin birim köke sahip olup olmadığını test etmek için sıfır hipotezi (H0) ve alternatif hipotezi (H1) kullanmaktadır (Çıtak, 2003, s.133)

H0: ρ = 0 (Birim Kök)

H1: ρ ≠ 0

Birim kökün varlığına dair boş hipotez, ilgili değişkenin tahmin edilen katsayısı ,ρ, istatistiksel olarak sıfırdan küçük olması halinde reddedilmektedir. Hesaplanan t istatistiği, ADF kritik değerinden büyük olduğu zaman boş hipotez reddedilmeyecek, bu da birim kökün var olduğu sonucuna götürecektir. Hesaplanan t istatistiği ADF kritik değerinden küçük olduğu zaman ise, boş hipotez reddedilecek, bu

59

da bizi birim kökün var olmadığı sonucuna götürecektir. Birim kökün var olması, ilgili

değişkenin durağan olmadığı şeklinde yorumlanmaktadır. (Çıtak, 2003, s.133)

Değişkenlerin durağan olup olmadığı ADF (Augmented Dickey-Fuller) birim kök testi ile test edilmiştir. Aşağıdaki tabloda değişkenlerin ADF testi sonuçları yer almaktadır.

BK, BUR, IMKB, DF, ICB, OU değişkenleri fark değerlerinde durağan çıkarken diğer değişkenler seviye değerlerinde durağan çıkmışlardır.Serilerin durağanlığı tespit edilirken, ADF kritik değeri ile t istatistik değeri karşılaştırılmıştır. ADF kritik değeri t istatistik değerinden büyük ise seri durağan değil, tersi durumda ise durağan seriden bahsedilebilmektedir. Optimal gecikme(lag) uzunlukları ise Eviews programı ile hesaplanmıştır.

Optimal gecikme uzunluğu, “Akaike Bilgi Kriteri” (Akaike Information Criterion) ile belirlenebilmektedir. AIC, optimal gecikme uzunluğunun bulunmasında aşağıdaki formülü kullanmaktadır ve bu formülün değerini en küçük yapan (k) değeri optimal gecikme uzunluğu olarak belirlenmektedir Bu denklemde T gözlem sayısını, SSR(k) regresyonun; k gecikme uzunluğu iken oluşan farklarının kareleri toplamını ve p = k+1’i göstermektedir.(Çıtak, 2003, s.135) ( ) ( ) ln SSR k 2 AIC k T P T   =  +  

60

Tablo 4.1. ADF Testi Sonuçları

SEVİYE DEĞERLERİ FARK DEĞERLERİ

DEĞİŞKENİN ADI

SABİTLİ SABİTLİ TRENDLİ SABİTSİZ SABİTSİZ

FBE -4.36(3)* BK 2.44(4) -0.38(4) 2.89(3) -5.85(13)* TUFE -1.28(12) -2.58(12) -1.67(12)*** IHBIT -2.87(12)*** -3.16(12)*** 0.21(12) BUR 0.97(2) -2.67(0) 3.28(2) -5.34(3)* VDZD -0.07(2) -3.15(0)*** 2.24(2) IMKB -0.86(6) -2.84(2) 0.44(6) -7.44(1)* PRT -5.91(3)* -5.95(3)* -4.62(4)* NHT -11.23(0)* -11.47(0)* -11.12(0)* AMF -3.83(1)* -5.93(1)* -1.63(4)*** REK -1.49(4) -3.36(4)*** 0.67(4) DF -2.26(4) -2.37(4) -0.69(4) -5.67(3)* ICB 0.26(9) -2.1(9) 1.84(9) -2.02(8)** OU -1.37(13) -2.43(13) -0.12(13) -3.23(12)* GF -3.03(2)** -4.99(3)* -2.12(2)** ANLAMLILIK DÜZEYİ * = %1 -3.47 -4.01 -2.58 -2.58 ** = %5 -2.88 -3.44 -1.94 -1.94 *** = %10 -2.58 -3.14 -1.62 -1.62

61

Not: Parantez içindeki rakamlar ADF denklemindeki uygun içsel gecikme

bağıntısını göstermektedir. Akaike Bilgi kriteri esas alınmıştır. Üst indisler; *,**,*** sırasıyla %1, %5 ve %10 için anlamlı olduklarını ifade eder.