Çalışanların Motivasyonunu ve Verimini Etkileyen Temel Faktörler

Araştırmalar, motivasyonla iş tatmini arasında oldukça güçlü bir ilişki olduğunu göstermektedir. Bu bakımdan öğretmenlerin iş tatmini ele alınırken motivasyon kavramına da yeterince değinilmiştir. Motivasyon, kaynakları ve etkileri itibarıyla daha farklı bir çalışmanın konusudur. Ancak harekete geçirici bir unsur olarak iş tatmini ile ilişkisi de gözetilerek kısaca incelenmiştir.

Bilgi toplumu ile birlikte çalışanlara bir maliyet unsuru olarak bakan yaklaşım değişmiş, insanı bir kaynak ve değer olarak gören yaklaşımlar öne çıkarken çalışanların işletme için nasıl daha verimli olabilecekleri konusu önemli bir konu haline gelmiştir. Bu bağlamda yöneticilerle ilgili algılar da değişmiş ve çalışanların motive edilerek işe daha iyi odaklanmalarını sağlamak yöneticiler için önemli bir göreve dönüşmüştür. Birleştirici ve karşılıklı anlaşılmayı öne çıkaran liderlik önemli

80 _{Erdoğan, 1999, a.g.e., s.299} 81 _{Özgen, a.g.e., s. 107.}

82 _{Serpil Aksu, “Hizmet İşletmelerinde İş Tatmini”, M. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1998,} (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

bir husus haline gelirken motivasyon kavramına verilen önem artmıştır83_{. Bu}

durumun anlaşılması insana yapılan yatırımların artmasının yanında eldeki insan kaynağının verimliliğinin artırılması ile ilgili çalışmaların da artmasına neden olmuştur. Bu çabaların merkezinde ise farkı yaratan insanın kendi kişisel farkını ortaya çıkarıp harekete geçirme isteği vardır. Bu farkın harekete geçirilmesi ise motivasyon ile mümkündür84_{. Örgütlerin çalışanlardan istedikleri performansı elde}

edebilmeleri ve çalışanlarının verimli bir şekilde kendilerini işe verebilmeleri ancak onların motive edilmesi ve bekledikleri iş tatminine ulaşmaları ile mümkündür85_{. İş iş}

tatmini ile motivasyon arasında güçlü bir ilişkinin varlığı söz konusudur. iş tatmini özellikle yorucu mesleklerde önemi öne çıkan bir husustur86_.

Latincedeki motive kelime kökünden türetilmiş olan motivasyon güdüleme anlamındadır. İnsanları herhangi bir hususta harekete geçiren temel faktör olan motivasyon kavramının iş dünyasındaki anlamı da benzer şekilde çalışanların örgütsel amaçları gerçekleştirmek için harekete geçirilmesi anlamında kullanılmaktadır87_{. Motivasyon, bireylerin belirli bir sonuca ulaşmak için bir istek}

çerçevesinde bir çaba göstermesi olarak tanımlanabilir88_.

İnsanların yaşadığı motivasyon içsel motivasyon ve dışsal motivasyon olarak ikiye ayrılmaktadır. İçsel motivasyonun kaynakları bireyin bizzat kendisindedir. İçten gelen merak, ilgi, öğrenme isteği, yeterlilik ve gelişme duygusu gibi bir çok iç kaynak içsel motivasyonu besler89_{. Buna karşın dışsal motivasyonun kaynakları çevreden}

gelir. Dışsal motivasyona yol açan dışsal uyarıcılar olmadıkça bireyin bir dışsal

83 _{Habibe Akşit, “İnsan Kaynakları Yönetiminde İşletme Birimlerinin Birlikte Yaşaması Anlayışı: Farklı} Disiplinlerin Birlikte Yaşaması”, II. Endüstri Mühendisliği Bahar Konferansları, 25-26 Ekim 2002, http://www.mmo.org.tr/etkinlikler/baharkonferansi/etkinlik_metin.php?etkinlikkod=178&metin_kod=338, 2002, 1-15, s. 2-3, 13

84 _{Harun Demirkaya, “Tarım Toplumundan Bilgi Toplumuna İnsan Kaynakları Yönetiminde Değişim”,} Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2007, Sayı: 27, Aralık, 1-23, s. 16. 85 _{Boran, Toker, “Motivasyonda Kullanılan Özendirme Araçlarının İş Doyumuna Etkileri: Beş Ve Dört} Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Uygulama”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 2008, Cilt: 8, Sayı: 1, 69-91, s. 70.

86

Toker, a.g.e., s. 71. 87 _{Tunçer, a.g.e., s. 91.} 88 _{Özgen, a.g.e., s. 107.}

89 _{Sırrı Akbaba, “Eğitimde Motivasyon”, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2006, Sayı: 13, 343-} 361, s. 354.

motivasyon yaşaması mümkün değildir. Ödül, ceza, takdir edilme gibi dışarıdan gelen uyarıcıları dışsal motivasyonun kaynakları arasında sayabiliriz90_.

Motivasyona ve iş tatminine yönelik pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların tespitlerine göre motivasyona ve iş tatminine etki eden örgütsel faktörler çeşitlidir. Motivasyona etki eden örgütsel faktörlerin başında ücret ve ödüller gelmektedir. Ücret ve ödüllerin eşit dağıtılması, çalışanların motivasyonunun artmasında ve iş tatminlerinin artmasında oldukça önemlidir. Bunun yanında motivasyonu ve iş tatminini etkileyen bir diğer önemli faktör ise terfilerdir. Terfilerde eşitlik ve adaletin sağlanması motivasyonu artırırken çalışanların da performansının artmasını sağlamaktadır. Örgütsel faktörlerden bir diğer önemlisi ise örgüt içindeki çalışma koşulları ve yapılan işin niteliğidir. Gerek örgüt içindeki çalışma koşullarının işi verimli bir şekilde yapmaya yeterli olması gerekse çalışana verilen işin çalışanın yeteneklerine uygun olması çalışanın motivasyonu ve iş tatmini açısından önemlidir. Bunun yanında çalışanların yetki ve sorumluluklarının dengeli olması ve çalıştığı iş yerindeki kararlara görevlerine uygun bir şekilde katılabilmesi çalışanın motivasyonunu ve iş tatminini artırmaktadır91_.

Toker’in turizm sektöründeki çalışanlara yönelik yaptığı araştırmaya göre çalışanların motivasyonuna ve iş tatminine etki eden faktörlerin önemli bir kısmı işi ilgi çekici kılma, çalışanların kararlara katılımı, adil ödüllendirme sistemi, iletişim ve mesleki eğitim gibi örgütsel/yönetsel özendirme bileşenlerinden oluşmaktadır. Araştırmada öne çıkan bir diğer bulgu ise iş tatminine en fazla etki eden özendirme aracının sosyal araçlar olmasıdır. İkinci ve üçüncü sıradaki özendirme araçları ise psikolojik ve ekonomik özendirme araçlarıdır92_{. Bu tespit, yönetsel faaliyetlerin}

çalışanların motivasyonunu ve iş tatminini etkileyen faktörlerin başında geldiğine işaret etmektedir.

Motivasyon ile verimlilik arasındaki ilişki performans artışı ile ortaya çıkmaktadır. Motivasyon, çalışanların performansını artıran faktörlerin başında gelmektedir. Artan performans ise çalışanın verimliliğini artırmaktadır. Ancak bu döngünün gerçekleşmesinin koşulu, çalışanın kendi beklentilerine ulaşabilmesidir.

90 Ergin, a.g.e., s. 139. 91 _{Karkın, a.g.e., s. 61.} 92 Toker, a.g.e., s. 81-83.

Çalışan beklentilerinin gerçekleştiğine inanıyorsa motivasyonu artmakta bu da performansa ve dolayısıyla verimliliğe yansımaktadır93_.

Çalışanların motivasyonunu etkileyen araçları çeşitli araştırmaların bulgularından da hareketle aşağıdaki şekilde listelemek mümkündür94_;

 Ekonomik araçlar: Ücretler, kara katılma, primler, ekonomik nitelikli ödüller,

 Psiko-sosyal araçlar: Bağımsız çalışabilme ve hareket edebilme, güç ve yetki sahibi olma, sosyal statü sahibi olma, eğitim imkanları, psikolojik güvence, örgütsel kararlara katılım, çevreye uyum, önem ve değer görmek, ilginç ve önemli bir işte çalışıyor olmak,

 Sosyal araçlar,

 Örgütsel ve yönetsel araçlar: Amaç birliği, yetki devri, kararlara katılım, etkin bir iletişim sisteminin parçası olmak.