5.3 Denizyolu Taşımacılığı ve Limanlar ile Dış Ticaret Arasındaki Kısa Dönem
5.3.2 Analiz Süreci
5.3.2.4 Model I için Panel Veri Regresyon Analizi
Bu bölümde temsili gösterimi ‘𝑙𝑛𝑇𝐷𝐶𝐻 𝑖𝑡 = 𝛽0𝑖𝑡+ 𝛽1𝑖𝑡𝑙𝑛𝑂𝐸𝑖𝑡+ 𝛽2𝑖𝑡𝑙𝑛𝑃𝑃𝑖𝑡+ 𝛽3𝑖𝑡𝐼𝑛𝐺𝐷𝑃𝑝𝑖𝑡+ 𝛽4𝑖𝑡𝑙𝑛𝐿𝑆𝐶𝐼𝑖𝑡+ 𝛽5𝑖𝑡𝑙𝑛𝑄𝑃𝐼𝑖𝑡+ 𝛽6𝑖𝑡𝑙𝑛𝐶𝑇𝑖𝑡+ 𝜀𝑖𝑡’’ olan Model I tahmininde klasik model tahmincisi, sabit etkiler tahmincisi veya tesadüfi etkiler tahminci arasından hangi modelin kullanılması gerektiğini belirlemek için F testi ve Breusch- Pagan (1980) LM testleri uygulanmıştır.
Tablo 5. 15. Model I için Tahmin Modeli Belirleme: F testi ve Breusch Pagan LM Testi Test İstatistik
Değeri
p-olasılık değeri
Hipotez Karar
F-grup fixed 0.46 0.46 H0: Birim etki yoktur. Reddedilmez F-zaman fixed 122.59 0.000 H0: Zaman etkisi yoktur Reddedilir.
F-iki yönlü-fixed 19.44 0.000 H0: Birim ve zaman etkileri sıfırdır
Reddedilir. En az bir (birim veya zaman)etki
vardır. Model Klasik Modelle tahminlenmeye uygun
değildir.
LM-grup random 0.000 1.000 H0: Birim etki yoktur. Reddedilmez LM-zaman random 8549.00 0.000 H0: Zaman etkisi yoktur Reddedilir.
LM test genel sonucu
Sonuç olarak modelin tahmininde klasik model kullanılması uygun olmaz.
53 Heterojenite testi tüm serilerin logaritmik dönüşümleri kullanılarak yapılmıştır. Diğer yandan birinci farklarda da sonucun değişmediği, böylelikle modellerin hepsinin heterojen olduğu görülmüştür.
146
Tablo 5.15’te verilen F testi ve B-P LM testi sonuçlarına göre Model I’de zaman etkisinin olduğu buna karşın birim etkinin olmadığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda birim etki ve zaman etkisi olmadığı varsayımına dayalı klasik veya diğer adıyla havuzlanmış panel veri regresyon tahmin modelinin, Model I için uygun olmadığı görülmüştür. Model I için sabit etkiler modeli ile tesadüfi etkiler modeli arasında hangisinin daha etkin ve tutarlı olduğunu belirlemek için Hausman Testi kullanılmıştır. Hausman testine ait hipotezler genel haliyle aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:
H0: Birim ve/veya zaman etkileri tesadüfidir.
H1: Birim ve/veya zaman etkileri sabittir.
Tablo 5. 16. Model I için Hausman Testi 54 Katsayılar
(b-B)
Fark Standart Hata (b)
Sabit Etkiler
(B) Tesadüfi Etkiler
dlnQPI 0.0139014 0.0159495 0.0136483 0.0022407
dlnSGP 0.2115254 0.221412 -0.0098866 0.0020807
dlngdpp 0.3799485 0.3952623 -0.0153138 0.0025448
dlnLSCI 0.0386918 0.0383776 0.0003142 0.0004667
dlnOE -0.2930486 -0.3066968 0.0136483 0.0022407
dlnCT 0.0348933 0.0374442 -0.0025509 0.0006583
Ki-kare(6) 50.81
Prob>Ki-Kare 0.000 H0 hipotezi reddedilir Sabit etkiler (b) -> H0 ve H1 altında tutarlı
Tesadüfi etkiler (B)-> H0 altında etkin, H1 altında tutarsız H0: Katsayılardaki fark sistematik değildir.
Model I için Tablo 5.16’da yer alan Hausman testi sonuçlarına göre prob>ki-kare değeri %5 önem düzeyinin altında olduğu için model tahmininde tesadüfi etkiler tahmincisinin tutarsız olduğu, sabit etkiler tahmincisinin geçerli olduğuna karar verilmiştir. Bu durumda Model I için tek yönlü (zaman etkili) sabit etkiler modeli tahmincisinin kullanılması sonucuna erişilmiştir.
Temel varsayımlardan bir değeri ve eğim heterojenliğini dikkate alan heterojen panel veri modelleri için en önemlisi birimler arası korelasyon varsayımıdır. Analize alınan örneklemde zaman ve birim boyutunun büyüklüğü dikkate alınarak modelde yatay kesit bağımlılığı olup olmadığını test etmek için Pesaran (2004)’e ait Cross-Dependence (CD) test kullanılmıştır. Test sonuçları Tablo 5.17’de gösterilmiştir.
54 Stata 16‘da hesaplanmıştır.
147
Tablo 5. 17. Model I için Birimler arası Korelasyon Testi Correlation matrix of residuals:
c1 c2 c3 c4 c5 c6 c7 c8 c9 c10 c11 c12 r1 1.0000
r2 0.4683 1.0000
r3 -0.0505 0.0383 1.0000
r4 -0.1839 0.0301 -0.2275 1.0000
r5 -0.0856 0.0972 -0.0313 -0.0078 1.0000
r6 -0.0806 0.2640 0.3088 0.2681 -0.1352 1.0000
r7 0.3305 -0.0915 -0.0104 -0.1251 -0.1125 -0.1098 1.0000 r8 0.0588 -0.0952 0.0228 0.1175 -0.4981 -0.0851 0.1937 1.0000
r9 -0.0863 -0.2519 0.4215 -0.1244 -0.0482 0.3099 0.4093 0.0640 1.0000
r10 0.1107 -0.4179 0.1148 -0.2650 0.0315 -0.2750 0.0969 -0.0111 0.3069 1.0000
r11 0.1930 0.3169 -0.2451 0.2719 -0.3732 0.0457 -0.1352 0.2676 -0.4488 -0.2259 1.0000 r12 0.0388 0.2756 -0.2090 0.1838 -0.0396 -0.1480 -0.1832 0.3070 -0.5340 -0.2125 0.6331 1.0000
Pesaran's test of cross sectional independence = 0.422, Pr = 0.6728
Tablo 5.17’de verilen sonuçlara göre p- değeri %5 önem düzeyinde 0.6728 olarak hesaplanmış olup, önem düzeyinden daha yüksek olduğundan yokluk hipotezi olan ‘‘H0: Hata terimlerinde yatay kesit bağımlılığı yoktur.’’ reddedilememiştir. Model I’de birimler arası korelasyon sorunu olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda Model I için en uygun tahminleme metodunun heterojen ve birimler arası korelasyonsuz panel veri modellerinden Pesaran ve Smith (1995)’e ait Ortalama Grup Tahmincisi olduğunu söyleyebiliriz. Birimler arası korelasyon durumunda heterojen panel veri modellerinden Pesaran ve Smith (1995)’e ait Ortalama Grup Tahmincisi (MG) kullanılmaktadır (Yerdelen Tatoğlu, 2018b: 60-68).
Tablo 5. 18. Model I için Nihai Model Sonuçları
Bağımlı değişken Yöntem Örneklem dlnTDCH Pesaran ve Smith (1995) Ortalama Grup 2006-2018 Tahmincisi (MG)
Modelin Anlamlılığı Wald Ki-Kare (6)= 146.29 Prob>Ki-Kare=0.000
Açıklayıcı değişken
Katsayı Standart Hata z-istatistiği p-olasılık değeri
dlnOE -0.5005402 0.1226621 -4.08 0.000
dlnSGP 1.689402 0.219446 7.70 0.000
dlnGDPp 1.822092 0.20564688 8.86 0.000
dlnCT 0.1584788 0.0671729 2.36 0.018
dlnLSCI -0.0814658 0.0688425 -1.18 0.237
dlnQPI 0.0055776 0.0843235 0.07 0.947
_cons -0.0347328 0.0114988 -3.02 0.003
Tablo 5.18’de gösterilen Model I için MG Tahmincisi sonuçlarına göre sabit değişken LSCI ve QPI dışındaki diğer bağımsız değişkenlerin, %95 güven düzeyinde prob>ki-kare = 0.000 olduğundan bağımlı değişkendeki değişimi açıklamakta anlamlı
148
olduğu görülmektedir. Elde edilen tahmin sonuçlarına göre reel döviz kurundaki 1 birimlik artış, toplam dış ticaret hacminde 0,50 birimlik bir azalışa sebep olurken, satın alma gücü paritesindeki 1 birimlik artış, toplam dış ticaret hacmini 1,69 birim; kişi başına düşen milli gelirdeki 1 birimlik artış toplam dış ticaret hacminde 1.82 birimlik artışa sebep olmaktadır. Benzer şekilde konteyner liman trafiğindeki 1 birimlik artışın da toplam dış ticaret hacminde 0.16 birimlik artış yaratacağı söylenebilir.
Toplam dış ticaret hacmindeki değişimi açıklamada istatistiksel olarak anlamsız olan düzenli hat taşımacılığı endeksi ve liman altyapı kalite endeksini model dışı bırakıldığında, Tablo 5.19’da anlamlı bulunan bağımsız değişkenlerin toplam dış ticaret hacmi ilişkisini belirlemek için tekrar analiz yapılmıştır. Yeni model için birimler arası korelasyon ve heterojenlik analizleri yapılmıştır.
Tablo 5. 19. Yeni Model I için Birimler Arası Korelasyon ve Heterojenlik Test Sonuçları Pesaran’s test of
cross sectional independence
CD test= 0.541 Prob=0.588 H0: Birimler arası Korelasyon yoktur.
H1: Birimler arası korelasyon vardır.
H0 Kabul.
Birimler arası korelasyon yoktur.
Heterojenlik
Pesaran ve
Yamagata Δ Test
Δ 13.131 Prob=0.000 H0: Eğim katsayıları
homojendir.
H1: Eğim katsayıları homojen değildir.
H0 Red.
Eğim katsayıları heterojendir.
∆𝑎𝑑𝑗 13.805 Prob=0.000
Tablo 5.19’da gösterilen test sonuçlarına göre Yeni Model I içinde Model I’e benzer şekilde yatay kesit bağımlılığına rastlanılmamış olup, eğim katsayılarının heterojen olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda yine heterojen ve birimler arası korelasyonsuz panel veri modellerinden Pesaran ve Smith (1995)’e ait Ortalama Grup Tahmincisi kullanılmıştır. Yeni Model I için tahmin sonuçları Tablo 5.20’de gösterilmiştir.
Tablo 5. 20. Pesaran ve Smith (1995) Ortalama Grup Tahmincisi (MG): Yeni Model I Bağımlı değişken Yöntem Örneklem dlnTDCH Pesaran ve Smith (1995) Ortalama Grup 2006-2018 Tahmincisi (MG)
Modelin Anlamlılığı Wald Ki-Kare (4)= 235.55 Prob>Ki-Kare=0.000
Açıklayıcı
değişken Katsayı Standart Hata z-istatistiği p-olasılık değeri
dlnOE -0.4655109 0.1187247 -3.92 0.000
dlnSGP 1.551123 0.2035105 7.62 0.000
dlnGDPp 1.826376 0.1594082 11.46 0.000
dlnCT 0.2059902 0.0646309 3.19 0.001
cons -0.0398656 0.0101869 -3.91 0.000
149
Yeni model I için nihai tahmin sonuçlarına göre, dış ticareti açıklayan birincil faktörlerin toplam dış ticaret hacmindeki değişimi açıklamaktaki etkisi az da olsa azalırken, konteyner liman çıktısı (TEU) bağımsız değişkeninin etkisi artmıştır. Tablo 5.20’ye göre yeni modelde konteyner liman trafiğindeki 1 birimlik değişim, Model I’e göre 0.05 birim artmış ve toplam dış ticaret hacminde 0,21 birimlik artış sağlamıştır.