Liman Operasyonları

Limanlarda kargo ve iç taşımacılık başta olmak üzere, gemiler için çeşitli hizmetler sunulmaktadır. Bu hizmetler, liman operasyonları adı altında aslında birbirinden tamamen ayrılan farklı türdeki operasyonlar değil, tamamen içe içe geçmiş veya birbirinin devamı olan karmaşık yapılardır. Bu karmaşık yapıları, Hassan, Saber ve Ragheb (1993: 24), çalışmalarında yük elleçleme operasyonları, depolama operasyonları, iç taşıma operasyonları ve gemi operasyonları olmak üzere dört gruba ayırmışlardır.

Alderton (2008: 25), limanların ana operasyonlarını idari fonksiyonlar ve operasyonel fonksiyonlar olarak iki kategoride değerlendirmiştir. Bunlar:

İdari fonksiyonlar,

 Limana giren ve çıkan tüm araçların kontrolü,

 Çevresel kontrol,

 Tehlikeli yüklerin kontrolü,

 Liman alanlarında emniyet ve güvenliğin sağlanması,

 Göç, sağlık, gümrük ve ticari belgelerin kontrolü.

Operasyonel fonksiyonlar ise,

 Pilotaj, çekme ve bağlama faaliyetleri,

 Yatakların ve hangarların kullanımı,

 Yükün yüklenmesi, boşaltılması, depolanması ve dağıtılmasıdır.

Liman operasyonları Hassan vd. (1993: 24)’e ait sınıflandırma ile genel olarak ele alınmıştır:

22

1.1.4.2.1 Elleçleme Hizmeti

Liman operasyonları başlığı altında ele alınan ilk hizmet olan, elleçleme limanlarda verilen en yoğun hizmetlerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Elleçleme teriminin Türk Dil Kurumunun (TDK) İktisadi Terimler sözlüğünde (2004) “gümrük gözetimi altındaki eşyanın asli niteliklerini değiştirmeden istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması¹³” olarak tanımlanmıştır. Kişi (2015: 2) ise limanlardaki yük elleçlenmesini “gemi ya da diğer taşıtlara yapılan yükleme, araçlardan yük boşaltma ile liman istif sahaları ile depolarına veya depolarından gerçekleştirilen tüm yük hareketlerinin planlanması, örgütlenmesi, eşgüdümü, icrası ve denetimi’’ olarak ifade etmiştir ¹⁴.

Elleçleme operasyonunda kullanılan ekipmanlar liman etkinlik analizlerinde sıklıkla el alınan kriterlerden birisidir¹⁵. Yük elleçleme ekipmanları kendi içinde depolama ve rıhtım ekipmanları olarak iki gruba ayrılmaktadır. Eren, Yıldırım ve Gökkuş (2011: 623), depolama ekipmanları ve rıhtım ekipmanlarını aşağıdaki gibi gruplandırmışlardır. Şöyle ki;

Depolama aşamasında kullanılan ekipmanlar:

 Depolama gantry vinçleri (Raylı transteyner ve lastik tekerlekli transteyner),

 Straddle taşıyıcılar, forkliftler (Konteyner istifleyiciler, ön yükleyici, yan yükleyici), şasiler,

 Traktörler,

 Hareketli vinçler.

Rıhtımda yükleme ve boşaltmada kullanılan araçlar ise;

 Köprü,

 Gantry’dir.

İthalatçı veya ihracatçı için maliyet kalemi olan, gümrük gözetimi altında veya gümrüksüz depolama hizmetleri yine depolama faaliyetinden kaynaklı maliyetlerin yarısı elleçleme faaliyetlerinden dolayıdır (Ghani, Laporte ve Musmanno, 2004: 159). Bu bağlamda elleçleme, hem gelen-giden geminin rıhtımdaki yük elleçleme faaliyetleri hem

13 2004 İktisadi Terimler Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/?kelime=. Erişim Tarihi:13.12.2019

14 http://ulk2015.deu.edu.tr/0023.pdf. Erişim Tarihi:13.12.2019

15 Tongzon, 2001; Wang vd., 2003; Culliane vd., 2004; Wiegman vd., 2004; Wang vd., 2004; Sharma, 2006; Fung vd., 2007; Chudasama ve Pandya, 2008; Cheon, 2009; Lozano, 2009; Ateş, 2010; Barros vd., 2010; De Oliveira ve Cariou, 2011; Bichou, 2011; Bergantino ve Musso, 2011; Medda ve Liu, 2013; Ateş ve Esmer, 2014; Akgül vd., 2015; Carine, 2015; Güner, 2015; Kutin vd., 2017; Schøyen vd.,2018; Dewarlo,2019 ve Dong vd.,2019.

23

de depolardaki elleçleme faaliyetlerinin yoğunluğu sebebiyle oldukça önemli bir operasyon olarak ön plandadır. Ayrıca emniyet, güvenlik, etkinlik ve çevre duyarlılığı elleçleme ilkeleri olarak karşımıza çıkmaktadır (Kişi, 2015: 2).

1.1.4.2.2 Depolama Operasyonları

Depolama kavramı, ürünleri korumak, saklamak veya gerektiğinde kullanmak, belirli süre muhafaza edilmesini sağlamak için bir şeyin konulduğu yer olarak tanımlanan depolardaki faaliyetlerin tümüdür (Keskin, 2014: 101). Depolama operasyonların, tedarik zinciri içinde öneminin yanı sıra temel malzeme veya ürün dağıtım sistemlerindeki depo kavramının anlaşılması da önemlidir. Bu bağlamda depo kavramı öncelikli olarak malzeme veya ürün dağıtım sistemlerinin yer aldığı geleneksel dağıtım, doğrudan nakliyat ve çapraz sevkiyat olmak üzere üç strateji bağlamında ele alınmıştır (Simchi- Levi vd., 2003 aktaran Ertek, 2010: 2);

 Geleneksel Dağıtım: Bu dağıtım depolar üzerinden gerçekleşmekte, malzeme geçici süre depolarda saklanmaktadır. Bu dağıtım stratejisindeki fonksiyonlar;

mal kabul, raflama, depolama, ikmal (malzeme yenileme), sipariş toplama, sevkiyata hazırlama ve paketleme şeklindedir.

 Doğrudan Nakliyat: Malzemelerin depolanmadan, doğrudan tedarikçiden müşteriye ulaştırılmasıdır.

 Çapraz Sevkiyat: Tedarik edilen malın, 24 saat süre ile çapraz sevkiyat merkezi olarak adlandırılan depolarda tutularak tedarikçisine, farklı bir araçla veya aynı yöne giden farklı yük kombinasyonları ile aynı taşıma aracına konularak ulaştırılmasıdır.

Depolar, tedarik zinciri içinde malzeme veya yüklerin uzun süreli veya istenilen süre kadar korunaklı, güvenli alanda tutulabilmesinin yanı sıra yük birleştirme (konsolidasyon) veya büyük sevkiyatların küçük sevkiyatlara ayrılması (break bulk) (Ertek, 2010: 4) amacıyla da kullanılmaktadır. Keskin (2014: 106) depolama yönteminin unsurlarını 6 başlık atında toplamıştır. Bu unsurlar Tablo 1.1’de gösterilmiştir.

24 Tablo 1. 1. Depolama Yönetimin Unsurları

Depo İhtiyaç Analizi ve İnşası Depo İçi Faaliyetler Optimum alan ihtiyaç tespiti

Kapalı/Açık/Yarı Açık Alan Kararı Depo Tipinin seçimi

Yer ve bölge tespiti Zemin Analizi İnşa/ Kira Kararı

Coğrafi ve Stratejik Özellikler

Depo bina ve yolların bakım ihtiyaçları

Depo İçindeki hareketlerin fizibilitesi Depo içi elleçleme usul ve imkanları İç dizayn

Rafların dizaynı Malzeme lokasyonu

Zemin malzemesi ve kalitesi

Elleçleme Güvenlik

Forklift kullanım kararları

Yükleme boşaltma vinçlerinin kapasitesi ve tiplerine ait kararlar

Mekanik ve robot taşıma ekipmanlarının seçimi Diğer otomatik/mekanik teçhizat

Yangın ikaz sistemi, söndürme imkanları Fiziki güvenlik (çevre, duvar, tel örgü, aydınlatma)

Kamera Hizmetleri Güvenlik hizmetleri Köpek vb. diğer tedbirler

Stok Kontrol Sistemleri Diğer Unsurlar

Kodlama Faaliyetleri

Malzeme yer miktar tespiti sistemleri Yazılık Seçimi

Barkod Sistemleri

Otomasyon alt yapısı Personel Yönetimi Depo yönetimi eğitimi Kurumsal oryantasyon Kaynak: Keskin,. 2014: 106.

Tablo 1.1’de depolama içindeki temel unsurlardan birisinin yük elleçlemesi olduğu görülmektedir.

Limanlarda ise yine gümrüklü veya gümrüksüz depolama alanları bulunmaktadır.

Limanlarda bulunan depoların optimum kullanımı, âtıl veya yetersiz depolama alanlarının olmaması ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır (Özmen ve Özen, 2000: 309). Bu sebeple depo kapasitesi, depolama alanının etkin kullanımı, âtıl kapasite ve yetersiz kapasite kriterleri, yine liman etkinlik analizlerinde kullanılan girdi veya çıktı değişkenleri arasında sıklıkla yer alan değişkenlerdendir¹⁶.

1.1.4.2.3 İç Taşıma Operasyonları Bu operasyonlar;

16 Sun vd,2006; Chudasama ve Pandya,2008; Al-Eragi vd.,2008; Lozano, 2009; De Oliveira ve Cariou,2011; Çağlar,2012; Nguyen vd.,2018; Andrade vd.,2019.

25

 Gemiye yüklerin yüklenmesi aşamasına kadar yüklerin depolardan veya başka kara veya demiryolu araçlarından rıhtıma kadar taşınması ve denizyolu taşıtına devredilmesi,

 Tam tersi yönde gelen gemiden boşaltılan yüklerin kara veya demir yolu taşıtlarıyla depoya veya liman dışına sevk edilmesi aşamasında limandaki hareketini sağlayan operasyonlardır.

Kullanılan ekipmanlar yine vinçler, forkliftler, kamyonlar vb. taşıyıcı araçlardır. Son dönemde limanların daha çok konteyner terminalleri olarak hizmet vermesi sebebiyle, örnek olarak konteyner limanlarında gerçekleşen iç operasyonel süreçler Şekil 1.4’te gösterilmiştir. İthalata konu olan ticari malın gemiden boşatılması ile başlayan süreç, ara taşıyıcılar yardımıyla depo veya istif alanına götürülmesi, istif vinçleri yardımıyla istiflenip, diğer taşıyıcı araçlara yüklenerek alıcılarına gönderilmek üzere liman kapısından çıkması ile son bulmaktadır. İhracata konu olan mal için de tersine yol izlenmektedir. Bu operasyonların, bundan önce bahsedilen iki liman operasyonu ile doğrudan ilişkili olduğu aşikardır.

Şekil 1. 4. Konteyner Limanında Gerçekleşen Operasyonel Süreçler Kaynak: Petering and Murty, 2009:1712.

26

1.1.4.2.4 Gemi Operasyonları

“Geminin limana gelişinden kalkışına kadar geçen sürede, konteynerlerin rıhtım ile gemi arasındaki yükleme ve tahliye hareketlerini ve bu hareketler sırasında ortaya çıkan işlemleri kapsamaktadır.” (Arkas Akademi, 2019) ¹⁷.

Belgede uluslararası denizyolu taşımacılığı bağlamında liman etkinliği (sayfa 40-45)