KOOPERAT‹F GENEL KURUL TOPLANTISINA KATILMA VE OY HAKKI BULUNAN K‹MSELER
l
Merdan ÇALIfiKAN*I. G‹R‹fi
1163 say›l› Kooperatifler Kanunu’na göre kooperatiflerin zaruri 3 organ› bu- lunmaktad›r. Bunlardan en yetkili olan› genel kuruldur. Genel kurulca mevzuata uygun olarak al›nan kararlar tüm ortaklar› ba¤lar. Genel kurulca verilen kararlara, di¤er organlar olan yönetim kurulu ve denetim kurulunun da uymas› zorunludur.
Genel kurul organ›n›n önemli ve yetkili olmas›n› sa¤layan etkenler de, Ka- nunda ve anasözleflmede yer alan görev ve yetkilerden kaynaklanmaktad›r. Ana- sözleflmeyi de¤ifltirme, di¤er organ üyelerini seçme, azletme ve ibra etme, tasfiye- ye karar verme, kar da¤›tmay› onaylama, gayrimenkul al›m-sat›mlar›na önizin verme, ortakl›ktan ç›k›fla, ortakl›k aidat ödemelerinin tutar ve ödeme flekline ka- rar verme gibi üst düzey yetkilere sahiptir.
II. GENEL KURUL K‹MLERDEN OLUfiUR
Kooperatiflerin en yetkili organ› olan genel kurul, tüm ortaklar› temsil eden bir organ oldu¤u için ald›¤› kararlar tüm ortaklar› ba¤lar (KK md.42/1, TTK md. 379).
Tüm ortaklar›n genel kurula kat›lma ve genel kurulda oy kullanma hakk› bu- lunmaktad›r. Genel kurula kat›lma hakk›n› s›n›rlayan tek istisna, genel kurul top- lant›s›n›n üç ay öncesine kadar ortak olmayanlar›n toplant›ya kat›lamamas›d›r (KK md.26). Yap› kooperatiflerinde, en az üç ay önce ortak olma flart› aranmaz;
kooperatife giren flah›s, ortakl›¤›n›n kabulünden sonra herhangi bir tarihte yap›lan bir genel kurul toplant›s›na kat›lma hakk›na sahiptir.
Her orta¤›n sadece bir oy hakk› bulunmakta olup Kanunda baflkaca flah›sla- ra oy hakk› tan›nmam›flt›r (KK md.48). Kooperatif ortakl›¤›nda oy hakk›, di¤er ti- cari flirketlerdeki durumun aksine, sahip olunan sermayenin/hissenin miktar›na ba¤l› de¤ildir. Kooperatifleri, di¤er flirketlerden ay›ran en belirgin özelliklerden birisi budur.
Özetle, kooperatif genel kurullar›, genel kurula kat›lma hakk›na sahip ortak- lardan oluflur.
III. TOPLANTIYA K‹MLER KATILAB‹L‹R
Genel kurul, toplant›ya kat›lma hakk›na sahip ortaklar›n yan›nda, baz› flah›s- lar›n da kat›l›m›yla gerçekleflir.
1. Üst Kurulufl Temsilcisi
Üst kurulufl temsilcisinin, genel kurulu sevk ve idare edebilece¤i Kanunda aç›kça belirtilmektedir (KK md.45/5).
Bununla birlikte, sözkonusu temsilcinin; kooperatiflerde kooperatifin ortak oldu¤u üst birlik veya merkez birlik, birliklerde ise birli¤in orta¤› oldu¤u merkez birli¤ince görevlendirilmifl olmas› gerekmektedir. Dolay›s›yla, bir üst kurulufla or- tak olmayan kooperatif ve birliklerin genel kurul toplant›lar›na, üst kurulufl s›fa- t›yla temsilci kat›lamaz.
Üst kurulufl temsilcilerinin kooperatif genel kurul toplant›lar›na kat›l›m› ile, kooperatif-üst birlik eflgüdümünün sa¤lanmas›, üst birlikte görev alan kooperatif- çilerin ve istihdam edilen personelin uzmanl›k ve deneyimlerinin kooperatiflere aktar›lmas› amaçlanm›flt›r.
2. Bakanl›k Temsilcisi
Ortak olmad›¤› halde genel kurul toplant›lar›na kat›lma yetkisi bulunan di-
¤er bir kifli Bakanl›k temsilcisidir (KK md.87). Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›, genel kurul toplant›lar›nda temsilci bulundurur. Toplant›lar bakanl›k temsilcisinin huzu- runda aç›l›r ve devam eder. Temsilcilerin görevi, toplant›n›n kanunlara, anasözlefl- meye ve gündeme göre takip edilmesini temin etmektir.
Bakanl›k Temsilcisi, toplant›y› idare eden kiflilerle birlikte genel kurul top- lant› tutana¤›n› imzalayarak tutana¤›n bir nüshas›n› Bakanl›k ad›na teslim al›r.
Gerekti¤inde toplant›y› yönetenleri ve hazirunu, toplant›n›n Kanun ve anasözlefl- me hükümlerine göre yürütülmesini sa¤lamak üzere uyar›r. Bakanl›k Temsilcisi, toplant›n›n gidiflat› ve al›nan kararlar hakk›nda Bakanl›¤a hitaben kendi toplant›
raporunu da haz›rlar. Bakanl›k Temsilcisinin görev ve yetkileri Temsilci Tüzü-
¤ünde belirtilmifltir.
3. Ortak Olmayan Denetçiler
Denetçilerin ve yedeklerinin kooperatif orta¤› olmas› flart de¤ildir (KK md.65/2). Öte yandan denetçilerin genel kurul toplant›lar›na kat›laca¤› belirtildi-
¤inden (KK md.67/2) ortak olmayan denetçilerin de genel kurul toplant›lar›na ka- t›labilece¤i sonucu ortaya ç›kmaktad›r. Bununla birlikte, ortak olmayan denetim kurulu üyelerinin, genel kurulda oy hakk› bulunmamaktad›r.
4. Ortak Olmayan Temsilciler
Ana sözleflmelerinde hüküm bulunmas› halinde, ortaklar genel kuruldaki oy hakk›n›, ortak olmayan efl ve birinci derecedeki akrabas›na kulland›rabilirler (KK md.49). Bu kifliler d›fl›nda ortak olmayan üçüncü bir kifliye temsil yetkisi verile- mez. Bir ortak genel kurula kat›lamayacaksa, baflka bir orta¤a veya kendisinin efli,
Orta¤›n vekalet verdi¤i bir kifli veya avukat›n, orta¤›n kardeflinin, amcas›n›n, teyzesinin vb., genel kurulda orta¤› temsil etme yetkileri bulunmamaktad›r.
Öte yandan, bir kiflinin birden fazla kiflinin temsil yetkisine sahip olmas› da yasaklanm›flt›r. Sadece ortak say›s› 1000’in üzerinde olan kooperatiflerde, bir or- tak en çok 9 orta¤› temsil edilebilir (KK md. 49).
Bir orta¤›n, birden fazla orta¤› temsil edemeyece¤i belirtilmesine karfl›n, or- tak olmayan temsilcilerin birden fazla orta¤› temsil edemeyece¤i hususunda bir hüküm bulunmamaktad›r. Örne¤in, birbirleriyle birinci dereceden akrabal›k iliflki- si içerisinde olan 12 orta¤›, genel kurulda ortak olmayan bir yak›n akrabalar›n›n temsil edebilece¤i gibi bir sonuç ortaya ç›kmaktad›r.
Ancak bu durum Kanunun mant›¤›na ve ruhuna ters düflmektedir. Koopera- tifi oluflturan ortaklara böyle bir s›n›rlama getirildi¤i halde, kooperatifle bir ba¤›
bulunmayan/ortak olmayan kiflilerin birden fazla kifliyi temsil etmesi düflünüle- mez.
Sanayi ve Ticaret Bakanl›¤›nca haz›rlanan örnek anasözleflmelerde genel kurulda temsil müessesesine cevaz verilmifltir. Bu bak›mdan temsil hususuna uy- gulamada çok s›k rastlanmaktad›r.
5. Tüzel Kifli Yetkilileri
Kooperatiflere gerçek kiflilerin yan›nda, özel ve kamu tüzel kiflileri de ortak olabilir (KK md.1, 9). Dolay›s›yla kooperatif orta¤› olan tüzel kiflilerin de genel kurul toplant›lar›na kat›lma hakk› bulunmaktad›r. Tüzel kifliler bu haklar›n› bir gerçek kifliyi temsilci tayin ederek kullan›rlar. Bu gerçek kiflinin kooperatif orta¤›
olma flart› bulunmamaktad›r.
Tüzel kiflili¤in temsile yetkili flah›slar›n›n birden fazla olmas› durumunda, genel kuruldan önce toplant›ya kat›lacak bir temsilcinin kooperatife bildirilmesi gerekmektedir.
6. Di¤er Kifliler
Kooperatifler Kanunu’nda say›lmamakla birlikte, kooperatifin faaliyetleri ile ilgili hususlarda aç›klama yapmak, bilgi vermek, tan›t›m yapmak gibi çeflitli amaçlarla, baz› kiflilerin de kooperatife kat›lmas› mümkündür.
Örne¤in kooperatif inflaatlar›n›n yap›ld›¤› arsan›n sahipleri, inflaatlar› yapan müteahhit veya tafleron firma yetkilileri, belirli konularda uzmanl›¤› bulunanlar, kredi al›nacak bankan›n yetkilileri, ba¤l› ortakl›klar veya ifltiraklerdeki yönetici- ler, tüzel kiflilik ad›na kat›lan temsilci yan›nda tüzel kiflili¤in di¤er yetkilileri gibi.
Bu gibi kiflilerin, genel kurula kat›labilmesi, bunlar›n genel kurulun sevk ve idaresine kar›flmas›, oy kullanmas›, her ortak gibi söz hakk›na sahip olmas› anla- m›na gelmemektedir.
IV. TOPLANTIYA KATILIP OY KULLANAMAYACAKLAR K‹MLERD‹R
Daha önce de belirtildi¤i üzere her orta¤›n genel kurulda oy kullanma hakk›
bulunmaktad›r. Ancak baz› durumlarda ortaklar›n genel kurulda oy kullanma hak- lar› s›n›rlanm›flt›r.
1. Genel Olarak Oy Hakk› Bulunmayanlar
Ortak olmayan kiflilerin oy hakk› bulunmamaktad›r (KK md. 26, 48). Bunun istisnas›, tüzel kifli ortaklar›n temsilcileri ile ortak olmayan efl ve birinci derecede- ki akrabalard›r.
2. Belirli Durumlarda Oy Hakk› Bulunmayanlar a. Kooperatifle ifl yapan ortaklar
Kooperatif ifllerinin yap›m›na ifltirak eden ortaklar, yönetim kurulunun ibra- s›na iliflkin oylamaya kat›lamaz (KK md.50/1). Örne¤in, kooperatifle ticari bir al›m-sat›m ifllemi yapan, kooperatifin bahçe duvar›n›, bahçe düzenlemesini yapan, kooperatifin muhasebe veya hukuk ifllerini takip eden ortaklar›n, yönetim kurulu- nun ibras›nda oy kullanmas› mümkün de¤ildir.
Sorumluluk gere¤i, kooperatifle ifl yapan kiflilerin genel kurul öncesi yöne- tim kurulunca belirlenmesi gerekir. Di¤er taraftan, denetim kurulunca yap›lan de- netimler sonucunda da bu ortaklar tespit edilebilir. Bu durumdaki kifliler, genel kurul s›ras›nda ibra ile ilgili gündem maddesinin görüflülmesi s›ras›nda divana bil- dirilmeli ve durum toplant› tutana¤›na geçirilmelidir.
b. Belirli ifl veya davayla ba¤lant›l› olan ortaklar
Ortaklar›n kendisini, efl ve birinci dereceden (anne/baba, çocuklar) akraba- lar›n› ilgilendiren ifl veya davalarla ilgili görüflmelerde, bu ortaklar oy hakk›n› kul- lanamaz (KK md.50/2).
Örne¤in ortakl›ktan ç›kar›lmas› genel kurul karar›na ba¤l› olan orta¤›n, ken- disi ile ilgili gündem maddesinde oy kullanmas› mümkün de¤ildir. Kooperatifle herhangi bir ifl yapan bir kiflinin, kooperatif orta¤›n›n efli veya birinci dereceden akraba olmas› durumunda da, ortak konuyla ilgili gündem maddesinde oyunu kul- lanamaz.
c. Denetim kurulu ve yönetim kurulu üyeleri
Kooperatifte ortak olan denetim kurulu üyeleri, kendilerinin ibralar›na ilifl- kin oylamada oy hakk›n› kullanamaz (KK md.98, TTK md.537/3). Ortak olmayan denetim kurulu üyelerinin, zaten oy hakk› bulunmamaktad›r.
Yine, yönetim kurulu üyeleri de, kendi ibralar›yla ilgili olarak oy kullana- mazlar (KK md.98, TTK md.537/3).
V. SONUÇ
Her kooperatif orta¤›n›n genel kurul toplant›s›na kat›lma ve oy kullanma hakk› bulunmaktad›r. Bu cümleden, genel kurula kat›lan her orta¤›n oy kullanma hakk› oldu¤u ve/veya genel kurula sadece ortaklar›n kat›labilece¤i gibi bir hipo- tez ileri sürülebilir. Ancak bu do¤ru de¤ildir.
Genel kurula ortaklardan baflka kiflilerin kat›lmas› da mümkündür. Buna ek olarak genel kurula kat›lan her ortak oy kullanamayabilir, Kanun baz› s›n›rlama- lar getirmifltir.
Kooperatif genel kurul toplant›lar›na, toplant›ya kat›lma hakk› bulunan or- taklar›n haricinde Bakanl›k temsilcileri, kooperatifin orta¤› oldu¤u üst kuruluflun temsilcileri, kooperatif orta¤› tüzel kiflilerin temsilcileri, ortak olmayan denetçiler ve ortak ad›na kat›lan temsilciler de kat›labilir.
Di¤er taraftan, genel kurula kat›lma hakk› oldu¤u halde, kooperatifle ifl ya- pan ortaklar yönetim kurulunun ibras›na iliflkin kararlarda oy kullanamaz. Ortak- lar›n kendisini, efl ve birinci dereceden (anne/baba, çocuklar) akrabalar›n› ilgilen- diren ifl veya davalarla ilgili görüflmelerde bu ortaklar oy hakk›n› kullanamaz. Yö- netim ve denetim kurulu üyeleri de kendi ibralar›na iliflkin kararlarda oy haklar›- n› kullanamazlar.
KAYNAKÇA
T.C. Yasalar (10.05.1969). Kooperatifler Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (13195 say›l›)
