İlköğretim Okullarında Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetlerine İlişkin Sınıf Öğretmenlerinin Görüşleri
Serdarhan Musa Taşkaya, Mersin Üniversitesi, İlköğretim sınıf Öğretmenliği A.D. Mersin, serdarhan@mersin.edu.tr
Yasir Kurt, MEB Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı Bursiyeri,ABD, ykurt7@hotmail.com
Özet
İlköğretimde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerin yürütülmesinde bazı aksaklıkların olduğu görülmektedir. Bu araştırmanın amacı, ilköğretim okullarında rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin sınıf öğretmenlerinin görüşlerini belirlemektir. Nitel araştırma türünde desenlenen araştırma, Mersin ilinde 2010-2011 öğretim yılında görev yapmakta olan 22 sınıf öğretmeni ile yürütülmüştür. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin analizinde betimsel analiz kullanılmıştır. Araştırmada sınıf öğretmenlerinin görüşlerine göre ilköğretim okullarında verilmekte olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin yetersiz olduğu, her okulda rehber öğretmeni olmamasının büyük bir eksiklik olduğu, ancak rehberlik hizmetlerinin başta öğrenciler olmak üzere, öğretmen ve veliler açısından da yararları olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Psikolojik danışma, rehberlik, sınıf öğretmeni.
The Opınıons Of Prımary School Teachers About School Guıdance Servıces At Prımary Schools
Abstract
During school guidance services some problems are observed in primary education.
The purpose of this study is to determine the opinions of primary school teachers about school guidance services at primary schools. This study, which is done by using qualitative research, was carried out among 22 primary school teachers working in 2010-2011 education year in Mersin. Data is taken through semi-structured interview form prepared by researchers. Descriptive analysis was used while analyzing the data.
In conclusion, the results of the study are, according to the teachers at primary schools, the school guidance services are unsatisfactory, but scholl guidance services are helpful for firstly students also teachers and parents, on the other hand, the big problem is that there is not school counselor at each school.
Key Words: Counseling psychology, guidance, primary school teacher.
GİRİŞ
Eğitim faaliyetleri genç nesilleri toplumun sağlıklı ve kendini geliştirmiş bir parçası yapmayı amaçlamaktadır. Bu amacı gerçekleştirmede özellikle çocuklara verilecek eğitimin yol gösterici olma niteliği öne çıkmaktadır. Çünkü dış dünyayı anlama ve algılama çabası içinde olan çocukların olgu ve olayları kavramaları, büyüklerden farklılık göstermektedir. Bu nedenle okullarda öğretimin yanında rehberlik hizmetlerinin de tam olarak verilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.
Kuzgun’a (1997: 5) göre rehberlik: “Bireye kendini anlaması, çevresindeki olanakları tanıması ve doğru kararlar vererek özünü gerçekleştiren bir kişi olarak gelişebilmesi için yapılan sistematik ve profesyonel bir yardım sürecidir”.
“Ondokuzuncu yüz yılın sonlarında Amerika Birleşik Devletleri’nde bir ‘mesleki rehberlik’
hareketi olarak doğan, 20. Yüzyılın ilk çeyreğinde o ülkenin eğitim sisteminde yerini alan ‘psikolojik
danışma ve rehberlik’ (PDR) hizmetleri, Türk Eğitim Sistemine 1950’li yıllarda girmiştir. Bu tarihten sonra dünya ve ülkemizde meydana gelen politik, ekonomik, toplumsal ve teknolojik değişimler diğer her alanlarda olduğu gibi PDR alanında da pek çok değişimi beraberinde getirmiştir” (Pişkin, 2006:
458).
“Türk Eğitim Sisteminin genel amaçları çerçevesinde eğitimde rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri temelde; öğrencilerin kendilerini gerçekleştirmelerine, eğitim sürecinden yetenek ve özelliklerine göre en üst düzeyde yararlanmalarına ve gizilgüçlerini en uygun şekilde kullanmalarına ve geliştirmelerine yöneliktir” (Resmi Gazete, 2001). Öğrencilere yönelik rehberlik hizmetleri, “Eğitsel, Mesleki ve Bireysel Rehberlik” olarak üç ana grupta toplanabilir. Bunun yanı sıra öğrenciler için bireyi tanıma ve grup rehberliği etkinlikleri de düzenlenmektedir.
“Okullardaki psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri nitelik itibariyle, ilk ve ortaöğretim basamağındaki öğrencilerin hızlı gelişim ve değişim gösterdikleri bir döneme denk gelmektedir. Bu hızlı gelişim duygusal, sosyal, zihinsel, bedensel ve eğitsel alanlarda olmaktadır. Değişim ve gelişimin yoğun olduğu öğrencilere hizmet verebilmek için, onlarla uzun ve derin ilişki kurmak önemlidir” (Dağ vd., 2009)
Ülkemizde rehberlik ve psikolojik danışma (RPD) servislerinin kuruluşu, Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği’nde şöyle belirtilmiştir: “Resmi ve özel eğitim- öğretim kurumlarında rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerini yürütmek üzere, rehberlik ve psikolojik danışma servisi kurulur. Bu servise öğrenci sayısına göre yeterli eleman atanır. Hizmetin özellikleri açısından uygun fiziki ortam ve gerekli donatım sağlanır” (Resmi Gazete, 2001). Ancak okullarda rehberlik ve psikolojik danışma servislerinde görevli uzman sayısının yetersiz olduğu görülmektedir. Bu durum ise birçok sorun yaşanmasına neden olmaktadır (Külahoğlu, 2001; Pişkin, 2006, Özgüven, 2007; Dağ vd., 2009). Çünkü rehberlik çok karmaşık süreçleri olan ve beceri gerektiren ve ancak profesyonellerce gerçekleştirilebilecek bir hizmet türüdür (Schmidt, 1999).
Türkiye’de eğitim-öğretim kurumlarındaki RPD hizmetlerini yürüten servis, Rehberlik ve Psikolojik Danışma Servisi olarak isimlendirilmiştir. Bu servislerde çeşitli uzmanların yanı sıra ilgili bölüm mezunu rehber ve psikolojik danışmanlar görevlidir. İl ve ilçelerde Rehberlik Araştırma Merkezleri (RAM), okullarda ise rehber öğretmenler bu hizmeti yürütmektedirler (Bakırcıoğlu, 2000).
Rehberlik genel olarak orta öğretime yönelik olarak algılanmasına rağmen ilköğretim öğrencileri için de gerekli bir hizmettir (Ilgar, 2007). “İlköğretimde 1'inci sınıftan 5'inci sınıfa kadar olan sınıfları okutan öğretmenler de bu görevleri kendi sınıflarında; üst sınıflardaki sınıf rehber öğretmenleri gibi, öğrencilerinin yaş, gelişim, eğitim durumları, bireysel özellikleri ve gereksinimleri doğrultusunda, rehberlik ve psikolojik danışma servisinin eş güdümünde yürütürler” (Resmi Gazete, 2001). Böylece sınıf öğretmenlerine rehberlik görevi de yüklenmiştir (Gerler ve Anderson,1986; Tan, 2000).
Sınıf öğretmenleri bu hizmetlerden yarlanırken çeşitli sorunlarla karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle sınıf öğretmenlerinin ilköğretim okullarında verilen RPD hizmetlerine ilişkin görüş ve önerilerinin belirlenmesi önemlidir.
AMAÇ
Bu araştırmada, ilköğretim okullarında verilmekte olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine ilişkin sınıf öğretmenlerinin görüşlerini tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaç çerçevesinde bu araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:
1. Sınıf öğretmenlerine göre RPD hizmetlerinin yararları nelerdir?
2. Sınıf öğretmenleri, ilköğretim okullarında RPD hizmetlerinden nasıl yararlanmaktadırlar?
3. Sınıf öğretmenlerinin RPD hizmetlerinden yararlanırken karşılaştıkları sorunlar nelerdir?
4. İlköğretim okullarında verilen RPD hizmetlerinin işlevselliğini artırmaya yönelik sınıf öğretmenlerinin önerileri nelerdir?
YÖNTEM
Araştırmada nitel veri toplama yöntemlerinden biri olan görüşme yöntemi kullanılmıştır.
Araştırma, Mersin ilinde 2010-2011 öğretim yılında görev yapmakta olan 11’i kadın, 11’i erkek 22 sınıf öğretmeni ile yürütülmüştür. Veriler, bu araştırma için araştırmacılar tarafından hazırlanan, 4 sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu ile toplanmıştır. Görüşmelerde bireysel görüşme tekniği uygulanmıştır. Soru formunun güvenirliği için 2 sınıf öğretmeni ile deneme yapılmıştır. Görüşme yüz yüze görüşme şeklinde yürütülmüş ve katılımcıların konuya ilişkin ifadeleri araştırmacılar tarafından yazıya geçirilmiştir. Verilerin analizinde betimsel analiz yönteminden yararlanılmıştır. Katılımcılar tarafından dile getirilen görüşlerden alıntılar yapılmıştır. Alıntı yapılan görüşün sonuna katılımcının cinsiyeti ve yaşını belirtmek için erkekler için E, kadınlar için K harfi ve yaş için rakam kullanılmıştır.
Örneğin (E-6-26); 26 yaşında olan ve araştırmaya 6. sırada katılan erkek sınıf öğretmeni katılımcıyı simgelemektedir.
BULGULAR VE YORUM
1. Sınıf öğretmenlerine göre ilköğretim okullarında RPD hizmetlerinin yararları
Sınıf öğretmenleri genel olarak RPD hizmetlerinin yararlı olduğu yönünde görüş bildirmişlerdir.
Bu hizmetlerin verilmesinin öğrencilere sorunlarının çözümü konusunda yol gösterici olduğu vurgulanmaktadır. Öğrencilerin geleceği planlamalarında bu hizmetlerin yeri katılımcılarca genel olarak çok önemli görülmektedir. Az sayıda katılımcının ise okullarda verilen bu hizmetlerin yararlı olmadığını belirttikleri görülmüştür. Aşağıda katılımcılarca dile getirilen görüşlerden örnekler verilmiştir.
“RPD hizmetleri öğrenci sorunları daha başlamadan veya büyümeden müdahale şansı verir.
Böylece hem öğrencinin eğitimine daha iyi devam etmesini hem de okulun karşılaşabileceği sorunların önlenmesini sağlar.” (E-1-26)
“Rehberlik hizmetleri öğrencilerin kendilerine güven duymalarını sağlıyor. Özellikle, rehberlik hizmetleri aile ile bağlantı içerisinde ise öğrencide olumsuz davranışların giderilmesinde, öğrencinin kendi potansiyelinin farkına varmasında olumlu sonuçlar doğuruyor. Ayrıca öğrencinin kendisinden beklenen olumlu davranışları fark etmesini sağlıyor.” (E-9-28)
“Rehberlik hizmetlerinin öğrencilere sağlıklı, bilinçli ve başarılı bir gelecek sağlanmasında ve sorunlu öğrencilerin eğitim hayatına kazanılmasında katkısı büyüktür.” (K-5-44)
“Sınıf öğretmenin yükünü hafifletir. Çocukların sorunlarını çözmede yardımcıdır. Öğrenicin başarılı olması ve ders çalışma ile ilgili bilgi sahibi olmasını sağlar.” (K-11-28)
“Rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri sınıf öğretmeninin çocuğu daha iyi tanımasına ve davranışlarını ve yaklaşımını ona göre ayarlamasına yardımcı olur.” (K-4-30)
“Rehberlik hizmetlerinin yararlarının sadece öğrenciyi kapsamadığını düşünüyorum. Öğrenci- öğretmen-veli işbirliğinde gerçekleştirildiği sürece bu yararın herkesi eşit oranda eğiteceği ve geliştireceği kanısındayım.” (K-3-27)
“Bu hizmetler bizim yükümüzün hafifletilmesinde büyük rol oynar. Ayrıca okuldaki rehberlik hizmetleri sayesinde bizim yanlış yöntem ve uygulamalarımız da engellendi.” (K-2-30)
“Öğretmen- öğrenci arasındaki diyalogun daha sağlam hale gelmesine yardımcı olabiliyor.
Sorunlu öğrencilerin eğitime kazandırılmasında en büyük görevi üstleniyorlar.” (K-1-30)
“Rehberlik hizmetleri çocukların aile ve öğretmen ile olan iletişimini düzenler. Sorunlu öğrencilerin problemlerinin çözümü için gerekli uygulamaları yaparlar.” (K-6-42)
Az sayıda katılımcı ise okullarda bu hizmetlerin yararlı olmadığını belirttikleri görülmüştür.
“Ciddi şekilde düşünüldüğü zaman yetersiz olan imkân ve olanaklardan ötürü ben faydası olduğunu düşünmüyorum. Çünkü hedefe ulaşılamıyor hep yarı yolda kalınıyor.” (E-4-28)
“Rehberlik öğretmeninin bize çok yararı yok. Kendi işimizi kendimiz görüyoruz. (E-11-56)
2. Sınıf öğretmenlerinin, okullarında RPD hizmetlerinden yararlanma biçimleri
Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin belirttikleri görüşler incelendiğinde rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinden çeşitli şekillerde yararlandıkları görülmektedir. Aşağıda katılımcılarca bu konuda dile getirilen görüşlerden örnekler verilmiştir.
“Form ve belge bakamından rehber öğretmenden rehberlik alıyorum ve ayrıca rehberlik dersinin nasıl isleneceği konusunda da onlardan yararlanıyorum.” (E-8-28)
“Sınıfımdaki problemli öğrenciyi belirlerim ve bunun için rehber öğretmenin görüşlerinden yararlanırım. Ama ben yapabiliyorsam çözüme de ben giderim, ben yapamaz isem rehber öğretmene yönlendiririm çocuğu.” (E-2-47)
“Sınıf düzenini bozan, ailevi sorunları olan, öğrenme güçlüğü çeken öğrencilerimi bu servise yönlendiriyorum.” (K-1-30)
“Okulumuzda rehber öğretmen yok. Gerekli olduğu zamanlarda öğrenciyle biz birebir diyalog kurma yoluna başvuruyoruz. Eğer öğrenciyle iletişim kuramıyorsak velisiyle irtibat kuruyoruz.
Girişimlerden hâlâ sonuç alamamışsak idareden destek istiyoruz.” (K-3-27).
“Okulumuzda olmadığından başka okulun rehber öğretmeni ile irtibata geçiyoruz.” (E-1-26)
“Okulumuzda rehberlik servisi var. Öğrencide benim müdahale edemediğim veya müdahale edip başarısız olduğum durumlar söz konusu ise öğrenciyi rehberlik servisine yönlendiriyorum.” (E-9- 28)
“Okulumuzda rehberlik servisinden yararlanma konusunda sıkıntımız olduğundan biz daha çok kendimiz rehberlik hizmetlerini yürütmeye çalışıyoruz. Okulumuzda rehber öğretmen daha çok 6.7.8.
sınıflar ile ilgileniyor.” (E-6-26)
3. İlköğretim okullarında RPD hizmetlerinden yararlanırken sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunlar
Araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerine göre, ilköğretim okullarında rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinde karşılaşılan sorunların başında okullarda rehber öğretmenin olmaması gelmektedir. Bazı katılımcılar ise bu servisten yararlanmada herhangi bir sorunla karşılaşmadıklarını ifade etmişlerdir. Aşağıda bu konuda dile getirilen sorunlardan bazıları yer almaktadır.
“Rehber öğretmen randevulu sistem kullanıyor. Bundan dolayı biz de bir kaç defa görüşmek için sınıfı yalnız bırakıp çıkabiliyoruz. Bu yüzden de bizim dersimiz aksıyor. Yine zaman sorunu olduğu için bazı öğrencilerin sorunlarına tam inilmiyor, hatta öğrencinin unutulduğu durumlar bile söz konusu olabiliyor.” (E-4-28)
“Rehber öğretmen karşılaşılan sorun karsısında yetersiz kalabiliyor, etki olamıyor. Soruna sadece yüzeysel yaklaşabiliyor, ama kökten bir çözüm bulamıyor. “ (K-1-30)
“Okullarda yetersiz olan rehber öğretmenin sorunlara yaklaşımını yanlış buluyorum ve çözüm üretemiyor. Ailelerin çocuklarının yanında olmayışı ve bu hizmete karsı olan yanlış tutumları verimli bir hizmeti engelliyor.” (K-11-28)
“RAM’lardan da bir hizmet talep edildiği zaman süre kaybı çok olmakta. Yönlendirme ve kariyer planlaması noktasında çok geri durumdayız.”(K-8-43)
“Rehber öğretmenin gerekli gördüğü zamanda RAM’lara öğrenci gönderiyor. Fakat aileler çoğu durumlarda çocuklarında sorun görmüyor ve bize siz öğretmenisiniz halledersiniz deyip sorumluluk yüklemeye çalışıyorlar. Çocukların sorunları devam ediyor yani. ” (E-3-31).
“Rehberlik hizmetlerinde uygulanan tür ve yöntemlerin bizim kültürümüze uygun olmaması da ayrıca büyük bir problem.” (K-10-44)
“Rehberlik servisi öğrenciye herhangi bir konuda rehberlik yaptıktan sonra bazen öğrencide herhangi bir olumlu değişimin olup olmadığını daha sonraki süreç içerisinde takip etmekte yetersiz kalıyor. Bence bu problem okullarda yeterince rehber öğretmen bulunmamasından kaynaklanıyor.
Örneğin 600 tane öğrencisi olan bir okulda sadece 1 rehber öğretmenin bulunması bütün öğrencileri takip etmeyi zorlaştırıyor.” (E-9-28)
“Rehber öğretmen okul isleyişi gereği ağırlık olarak 7-8’lerin sınav problemlerine ilgi gösterince I. kademeye ilgisiz ve eksik kalıyor.” (E-3-31).
4. RPD hizmetlerinin işlevselliğini artırmaya yönelik sınıf öğretmenlerinin önerileri
İlköğretim okullarında rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin işlevselliğini artırmaya yönelik olarak araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin önerileri aşağıda yer almaktadır. Bu önerilerin başında her okulda rehber öğretmenin olması en çok dile getirilen öneri olmuştur. Ayrıca okullarda rehber öğretmenlere daha iyi imkânlar yaratılması gerektiği de bazı sınıf öğretmenleri tarafından vurgulanmıştır. Aşağıda bu konuda dile getirilen önerilerden bazıları yer almaktadır.
“Aile-okul işbirliği sağlanmalı ve aileler bu hizmetin isleyişinde aktif rol almalıdır.”(E-5-46) “Rehber öğretmen atamalarını daha çok yapılması gerekir.” (E-7-34)
“Okulların rehberlik hizmetleri için ayrı bir ödenek ayırması gerekiyor. Daha büyük, sistemli odalar tahsis edilmelidir.” (E-3-31)
“Rehberlik hizmetlerinin yararlarının sadece öğrenciyi kapsamadığını düşünüyorum. Öğrenci- öğretmen-veli işbirliğinde gerçekleştirildiği surece bu yararın herkesi eşit oranda eğiteceğini ve geliştireceği kanısındayım. (K-3-27)
“RAM ile okul arasında çok iyi bir bağ olmalıdır.” (K-7-39)
“Köy okullarına da en az haftada 1 defa rehber öğretmen görevlendirilmelidir.” (K-10-44)
“Öğretmenlerimize hizmet içi kurslarla rehberliği uygulamalı olarak anlatmamız gerekmektedir.
Öğretmenlerimiz rehberlikle ilgili işleri angarya olarak görmekten vazgeçmelidirler.” (E-1-26)
“Radikal bir şey olacak ama ben rehber öğretmenlerin KPSS yanında özel yetenek sınavlarına da tabi tutulması gerektiğini düşünüyorum. Konuşması, diksiyonu, üslubu çok önemlidir bu öğretmenlerin çünkü çocuk üzerinde etkili olmak için bunlar olmazsa olmazlardır.” (E-4-28)
SONUÇ VE ÖNERİLER
Sınıf öğretmenleri, ilköğretim okullarında rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin verilmesinin öğrenciler açısından çok yararlı olduğunu görüşündedirler. Özellikle okulda çeşitli sorunları olan öğrenciler açısından bu hizmetlerinin önemi vurgulanmıştır.
Birçok sınıf öğretmeni tarafından rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin sadece öğrenciler değil öğretmenler açısından da yararı olduğu dile getirilmiştir. Öğrencilerin sorunlarının, ilgi
ve yeteneklerinin belirlenmesinde RPD hizmetlerinden yararlanmanın gereğine, araştırmaya katılan sınıf öğretmenlerinin tamamına yakınının katıldığı görülmektedir. Aksi yönde görüş bildiren katılımcı sayısı çok az olmuştur. Bu tür görüşlerin temelinde ise rehberlik hizmetinden yeterince yararlanamama yer almaktadır.
Sınıf öğretmenleri RPD ile ilgili olarak en çok okullarında bulunan rehber öğretmenden daha sonra ise RAM’larda yararlandıklarını dile getirmişlerdir. Ancak bu hizmetlerden yararlanırken sorunlar yaşandığı da bazı katılımcılar tarafından ifade edilmiştir.
İlköğretim okullarında görevli rehber öğretmen sayısının yetersiz olması en çok dile getirilen sorun olmuştur. Bazı okullarda rehber öğretmenin olmadığı bazı okullarda ise okul mevcudunun kalabalık olması nedeniyle yetersiz kaldığı belirtilmiştir. Ailelerin RPD hizmetlerine ilişkin olumsuz tutumları veya bilgi eksiklikleri de bazı katılımcılar tarafından dile getirilen bir başka sorun olmuştur.
Ayrıca RPD hizmetleri bazı katılımcılarca nitelik bakımından yetersiz bulunmaktadır.
İlköğretim okullarında verilen RPD hizmetlerinin işlevselliğini artırmaya yönelik sınıf öğretmenleri en çok rehber öğretmen sayısının ve niteliğinin artırılması önerisinde bulunmuşlardır.
Okullarda rehber öğretmenlere daha iyi imkânlar sağlanmasının bu hizmetlerin kalitesini artıracağı vurgulanmıştır. Ayrıca rehberlik hizmetlerini yürüten personelin daha nitelikli olması gerektiğine dikkat çekilmiştir.
Rehber öğretmen olmayan okullara en azından haftada bir gün rehber öğretmen görevlendirilmesi eksikliğin bu yolla giderilmesi için katılımcılar tarafından dile getirilen bir çözüm yolu olmuştur.
İlköğretimde rehberlik ve psikolojik danışmanlık hizmetlerinin öğrencilerle sınırlı kalmaması ve velilerin de bu konuda bilgilendirilmeleri gerektiği bazı katılımcılarca belirtilmiştir.
Bu araştırmanın sonucunda katılımcıların görüşlerine göre ilköğretim okullarında verilmekte olan rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerinin yetersiz olduğu, her okulda rehber öğretmeni olmamasının büyük bir eksiklik olduğu, ancak rehberlik hizmetlerinin başta öğrencilere olmak üzere, öğretmen ve veliler açısından da yararlı bir hizmet olarak görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır.
KAYNAKLAR
Bakırcıoğlu, R. (2000). İlköğretim ortaöğretim ve yüksek öğretimde rehberlik ve psikolojik danışma. (5.
Baskı). Ankara. Anı yayıncılık.
Dağ, H., Türel Kırdök, A., Koçak Delen, Ü., Özyürek, A., Göksu, İ., Taycı, S. ve Üçel, H. (2009). İki Okulda Birden Görevlendirilen Rehber Öğretmenlerin Görev Performansları Hakkındaki Görüş ve Önerileri: Adana İli Örneği (Araştırma Raporu). Adana: Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği Adana Şubesi.
Gerler, E. R and Anderson, R. F., (1986) Effects of classroom guidance on children's success in school.
Journal of counseling and development. 65(2), 78-81.
Ilgar, M. Z. (2007). Rehberliğin başlıca türleri. Psikolojik danışma ve rehberlik. (Ed.: Can, G.) Ankara:
Pegem a yayıncılık. 29-48.
Kuzgun, Y. (2010). Rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: ÖSYM.
Külahoğlu, Ş. (2001). Okul psikolojik danışmanlık ve rehberlik programlarının geliştirilmesi. Ankara:
Pegem a yayıncılık.
Özgüven, İ. E. (2007). Psikolojik danışma ve rehberlik. Ankara: PDREM yayınları.
Pişkin, M. (2006). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin dünü, bugünü ve yarını.
Türkiye’de eğitim bilimleri: bir bilanço denemesi. (Ed.: Hesapçıoğlu, M. ve Durmuş, A.)Ankara: Nobel yayın dağıtım. 457-501.
Resmi Gazete, (2001). Milli Eğitim Bakanlığı rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri yönetmeliği. Sayı: 24376, Tarih: 17.04.2001
Schmidt, J. J. (1999). Counseling in schools. (3th. Ed.). Needham Heights MA: Allyn and bacon.
Tan, H. (2000). Psikolojik danışma ve rehberlik. İstanbul: MEB yayını.
