2014-2023
BATI KARADENİZ BÖLGE PLANI MEVCUT DURUM ANALİZİ
BAĞIMLI EKONOMİK YAPISINI KIRMIŞ VE YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMİŞ BİR BÖLGE OLMAK
©2013, BAKKA Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kullanılmadan önce hak sahibinden 52.Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekilde ve yöntemle işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz.
Hazırlanmış olan çalışmanın tüm hakları Batı Karadeniz Kalkınma Ajansına aittir. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı personeli tarafından hazırlanan işbu çalışmadan kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir.
EYLÜL, 2013
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
BÖLGESEL GELİŞME YÜKSEK KURULU KARAR
TR81 BATI KARADENİZ BÖLGE PLANININ (2014-2023) ONAYLANDIĞINA İLİŞKİN KARAR
Karar No. 2014/1 Karar Tarihi: 30.12.2014 TR81 Batı Karadeniz Bölge Planı (2014-2023) ilk iki cildi, 641 sayılı Kalkınma Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 23/A Maddesi gereğince Sn. Başbakan başkanlığında oluşturulan Bölgesel Gelişme Yüksek Kurulunun 30/12/2014 tarih ve 2014/1 sayılı kararı ile onaylanmıştır.
Bölge Planının 3. cildinde yer alan Analizler dokümanı TR81 Batı Karadeniz Bölge Planı çalışmalarına katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
T.C. BATI KARADENİZ KALKINMA AJANSI
1.1.5.3. Kültür ... 67
1.1.5.4. Yerel Kültürel Değerler ... 68
1.1.5.5. Bölgede Yer Alan Antik Kentler ... 68
1.1.6. Yapı Sektörü ...71
1.1.7. Tarım ...77
1.1.7.1. Bitkisel Üretim ... 77
1.1.7.2. Hayvansal Üretim ... 80
1.2. Dış Ticaret ... 84
1.2.1. İthalat ...84
1.2.2. İhracat ...84
1.3. Batı Karadeniz Bölgesinde Yatırım Ortamı ...88
1.3.1. Kamu Yatırımları ...89
1.3.2. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ...90
1.3.3. Bankacılık ve Mevduat Bilgileri ...91
1.3.4. Krediler ...92
1.3.5. Kobi Faaliyetleri ve İş Geliştirme Merkezleri ...93
1.3.5.1. Kobi’lerin Sektörel Dağılımı ... 93
1.3.5.2. Bölge Kobi’lerinin Sorunları ... 94
1.3.5.3. Temel Destek Mekanizmaları ... 94
1.3.6. Ar-Ge ve Yenilikçi Çalışmalar ...97
1.3.6.1. Marka, Patent, Endüstriyel Tasarım ve Faydalı Model Başvuruları ... 97
1.3.6.2. İş Geliştirme Merkezleri ... 97
1.4. Batı Karadeniz Bölgesi Organize Sanayi Bölgeleri ... 98
2014-2023 Bölge Planı İlçelere Yönelik Stratejiler Paftası ...102
2. Demografik ve Sosyoekonomik Yapı ... 104
2.1. Demografik Yapı ... 105
2.1.1. Batı Karadeniz Bölgesi Göç Eğilimleri ...108
2.2. Sosyoekonomik Yapı ... 110
2.2.1. Sağlık ... 110
2.2.2. Eğitim ... 111
2.2.2.1. Yükseköğretim Göstergeleri ... 113
2.3. Beşeri Sermaye ... 114
2.3.1. İşgücü Piyasasının Genel Görünümü ...114
2.3.2. İstihdam ... 114
2.3.2.1. Kamu İstihdamı ... 116
2.3.2.2. Kadın İstihdamı ... 116
2.3.3. İş Sağlığı ve Güvenliği ... 117
İÇİNDEKİLER
Yönetici Özeti ...15Bölge Planına Genel Bir Bakış ...20
Bölge Planının Önemi ve Amacı ... 20
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planının Yapısı ... 20
Plan Vizyonu, Gelişme Eksenleri ve Tedbirler ... 21
Mekansallaştırılmış Öncelikler ... 23
Planlama İlkeleri ... 26
Planlama Süreci ... 27
Bölge Planının Üst Ölçekli Planlarla İlişkisi ... 30
Geçmiş Dönem Bölge Planları ... 30
Ajanslar Arası İşbirlikleri ve Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı ... 30
Uluslararası Gelişmeler ve TR81 Batı Karadeniz Bölgesi ... 32
Bölgenin Türkiye İçindeki Yeri ... 32
Bölgenin Ekonomik ve Sosyal Yapısına Genel Bakış ...35
1. Ekonomik Yapı ... 38
1.1. Sektörlerin İncelenmesi ... 38
1.1.1. Madencilik ...39
1.1.1.1. Batı Karadeniz Bölgesinde Madencilik Sektörü ... 39
1.1.1.2. Madenciliğin Bölge İstihdamına Katkısı ... 41
1.1.1.3. Taşkömürü ... 42
1.1.1.3.1. Taşkömürü Rezervleri ... 42
1.1.1.3.2. Temel Göstergeler ... 42
1.1.1.3.3. Türkiye Taşkömürü Kurumu ... 42
1.1.2. Demir Çelik Sektörü ...48
1.1.2.1. Sektörün Oluşumu ve Gelişim Süreci ... 48
1.1.2.2. Batı Karadeniz Bölgesinde Demir Çelik Sektörü ... 48
1.1.2.3. Demir Çelik Sektörüne Bağlı Diğer Sektörler ... 50
1.1.3. Enerji Sektörü ...54
1.1.3.1. Batı Karadeniz Bölgesi Enerji Kaynakları ... 54
1.1.3.1.1. Yenilenebilir Enerji Kaynakları ... 54
1.1.3.1.2. Tükenebilir Enerji Kaynakları ... 56
1.1.3.2. Batı Karadeniz Bölgesi Enerji Tüketim Verileri ... 57
1.1.4. Mobilya ve Orman Ürünleri Sektörü ...58
1.1.4.1. Mobilya Sektörü ... 59
1.1.4.2. Orman Ürünleri Sektörü ... 61
1.1.5. Turizm Sektörü ...64
1.1.5.1. Batı Karadeniz Bölgesinde Geliştirilebilecek Turizm Türleri ... 65
1.1.5.2. Turizm Sektörü Konaklama ve Hizmet Kapasitesi... 66
Mevcut Durum Analizi
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
2.3.4. İşsizlik ... 120
2.3.4.1. İşyeri Sayısı ... 121
2.3.4.2. İşsizlik Sigortası Ödeme ... 121
2.4. Gelir Dağılımı ve Yoksulluk ... 122
2.4.1. Gelir Dağılımı ... 122
2.4.2. Yoksulluk ... 124
2.5. Sivil Toplum Kuruluşları... 125
3. Mekânsal Eğilimler ve Kentleşme ... 126
3.1. Zonguldak ... 126
3.2. Karabük ... 130
3.3. Bartın ... 134
3.4. Batı Karadeniz Bölgesi ve Doğal Afetler ...136
4. Sürdürülebilir Çevre ... 138
4.1. Genel Durum ... 138
4.2. Kirlilik... ... 138
4.2.1. Hava Kirliliği ... 138
4.2.2. Toprak Kirliliği ... 140
4.2.3. Su Kirliliği ... 140
4.2.4. Atık Su ... 141
4.2.5. Katı Atıklar ... 142
5. Ulaşım ve Lojistik Altyapı ... 145
5.1. Genel Durum ... 145
5.2. Batı Karadeniz Bölgesinin Altyapı ve Erişilebilirlik Durumu ...145
5.2.1. Batı Karadeniz Bölgesindeki İlçelerin Ulaşım ve Erişilebilirlik Durumu ...146
5.3. Karayolu ve Demiryolu ... 147
5.4. Denizyolu ve Limanlar ... 150
5.4.1. Denizyolu Yolcu Taşımacılığı ... 151
5.5. Havayolu ve Havalimanı ... 151
5.6. Kent İçi Ulaşım ... 152
5.7. Lojistikte Potansiyel Araştırması ve Rekabet Analizi ...152
6. İnternet Teknolojilerine Erişim ... 156
Bölgesel Ölçekli Önemli Projeler ... 158
Filyos Vadisi Projesi……… ...158
Ek Bilgiler... ... 165
Bölge Planının Üst Ölçekli Planlarla İlişkisi ... 165
Kaynakça... ...172
Ekler ... 176
Katılımcı Listesi ... 211
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo.1: İl Bazında Maden Rezervleri ... 39Tablo.2: Batı Karadeniz Bölgesi’nde Madencilik Faaliyetinde Bulunan İşletmeler ...41
Tablo.3: Madencilik Dış Ticareti (Bin TL) ... 42
Tablo.4: 2000-2013 TTK-Özel Sektör Taş Kömürü Üretimi (Ton) ...46
Tablo.5: Batı Karadeniz Bölgesi Rüzgâr Enerjisi Santral Bilgileri ...54
Tablo.6: İllere Göre Bölgeyi Ziyaret Eden Turist Sayısı ... 66
Tablo.7: Zonguldak, Karabük, Bartın İlleri Konaklama Tesisi Sayısı ...66
Tablo.8: Zonguldak, Karabük, Bartın İlleri Konaklama Tesisi Kapasitesi (2011) ...67
Tablo.9: İller İtibariyle Turizm Sektöründe İstihdam Edilen Çalışan Sayısı ...67
Tablo.10: Kültürel ve Sosyal Donatı Göstergeleri ... 68
Tablo.11: Tarımsal Arazi Kullanımı (Hektar) ... 79
Tablo.12: Batı Karadeniz Bölgesi Örtü Altı Sebze Üretimi ... 80
Tablo.13: İllere Göre Hayvan Varlığı Dağılımları ... 81
Tablo.14: Balıkçılık Kıyı Yapısı Bulunan İllerde ve İç Sularda TKİB Tarafından Ruhsatlandırılmış Balıkçı Gemisi ve Gerçek Kişiler ... 81
Tablo.15: Başvuru Yapan Firma ve Proje Sayısı ... 96
Tablo.16: Batı Karadeniz Bölgesinde Yer Alan İşletmeler ... 97
Tablo.17: Batı Karadeniz Bölgesi 2000-2012 Dönemi Nüfusu ... 107
Tablo.18: İller Bazında 2007-2012 Dönemi Net Göç ve Net Göç Hızı ... 110
Tablo.19: 6 Yaş Ve Üzeri Nüfus İçin İller Bazında Bitirilen Eğitim Düzeyi 2012 (%) ... 112
Tablo.20: İllere Göre İş Kazası, Meslek Hastalığı. İş Göremezlik ve Ölüm Sayıları... 118
Tablo.21: Batı Karadeniz Bölgesi İller Bazında İşsizlik Oranları (%) ... 120
Tablo.22: Eşdeğer Hane Halkı Kullanılabilir Gelire Göre Sıralı Yüzde 20’lik Gruplar İtibariyle Yıllık Eşdeğer hane Halkı Kullanılabilir Gelirlerin Dağılımı ... 122
Tablo.23: Eşdeğer Hane Halkı Kullanılabilir Gelire Göre Gini Katsayısı ... 123
Tablo.24: Gelire Dayalı Göreli Yoksulluk Sınırına Göre (Türkiye için hesaplanan) Bölgesel Yoksul Sayıları ve Yoksulluk Oranı ... 124
Tablo.25: 2009-2010 Döneminde İllerin Çevre Sorunlarının Öncelik Sırası ... 138
Tablo.26: Hava Kirliliğinin Giderilmesinde Karşılaşılan Güçlükler (Önem Sırasına Göre) ... 139
Tablo.27: Erişilebilirlik Açısından Batı Karadeniz Bölgesindeki İllerin Karşılaştırılması ... 141
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
Mevcut Durum Analizi
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik.1: Bölgenin İthalatında Öne Çıkan Sektörler ... 34
Grafik.2: Bölgenin İhracatında Öne Çıkan Sektörler ... 34
Grafik.3: 2013 Yılı Sektörel İstihdam Oranları ... 38
Grafik.4: Madencilik Sektörü ile Diğer Sektörlerin İstihdam Oranları Karşılaştırması ...41
Grafik.5: Koklaşma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri ... 42
Grafik.6: Yıllara Göre İşçi Sayıları ... 43
Grafik.7: Yıllara Göre Üretim Miktarları ve Yaralı Sayıları ... 44
Grafik.8: Yıllar İtibarıyla Sektörel Bazda TTK Taşkömürü Satışları (Ton) ...45
Grafik.9: Demir Çelik Sektörü İstihdam Rakamları ... 49
Grafik.10: Gerçekleştirilen Çelik İhracatı (1.000 $) ... 50
Grafik.11: Ereğli Tersaneleri Gemi Üretim Verileri ... 51
Grafik.12: TR 81 Bölgesi Enerji Tüketiminin Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı ...57
Grafik.13: Firmalarca Talep Edilen Destek Konuları ... 60
Grafik.14: Batı Karadeniz Bölgesi 2008-2010 Yılları Arası Hazır Beton Üretim Miktarları ...72
Grafik.15: Zonguldak İli Arazi Varlığı... 77
Grafik.16: Karabük İli Arazi Varlığı ... 78
Grafik.17: Bartın İli Arazi Varlığı ... 80
Grafik.18: Batı Karadeniz Bölgesinde İthal Edilen Ürünlerin Dağılımı ...84
Grafik.19: Batı Karadeniz Bölgesinin 2002-2012 Yılları Arası İhracatta Ülke Payı ...85
Grafik.20: Bölgenin İhracatında Öne Çıkan Sektörler (2012) ...86
Grafik.21: Zonguldak İlinin 1996-2012 Yılları Arası İhracatı ($) ...86
Grafik.22: Karabük İlinin 1996-2012 Yılları Arası İhracatı ($) ...87
Grafik.23: Bartın İlinin 1996-2012 Yılları Arası İhracatı ($) ...88
Grafik.24: 2012 Yılı Kamu Yatırımlarının İllere Göre Dağılımı (Bin TL) ...89
Grafik.25: TR81 Bölgesi Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı ...89
Grafik.26: 2001-2012 Yılları Kamu Yatırım Tahsislerinin İllere Göre Dağılımı ...90
Grafik.27: TR81 Düzey 2 Bölgesinde Yabancı Sermayeli Şirket Sayıları ve Sektörleri ...91
Grafik.28: Toplam Mevduat (TL) ... 91
Grafik.29: Tasarruf Mevduatı ... 92
Grafik.30: Ticari Kuruluşlar Mevduatı ... 92
Grafik.31: Kredilerin Sektörlere Göre Performansı ... 93
Grafik.32: İş Kayıtlarına Göre Girişim Oranları ... 93
Grafik.33: BAKKA KOBİ Mali Destek Programları Sektör Dağılımları ...95
Grafik.34: BAKKA KOBİ Mali Destek Programları Öncelik Dağılımları ...96
Grafik.35: Batı Karadeniz Bölgesi 2012 ADNKS Sonucu ... 105
Grafik.36: Bölge Nüfusunun Yaş ve Cinsiyete Göre Dağılımı ... 108
Grafik.37: Batı Karadeniz Bölgesi’nin Verdiği ve Aldığı Göçün Yaş Gruplarına Göre Dağılımı ... 109
Grafik.38: Bölge Hastane Kapasite Verileri ... 111
Grafik.39: Yüksek Öğretim Öğrenci Ve Öğretim Elemanı Sayısı ... 113
Grafik.40: İşgücüne Katılım, İstihdam ve İşsizlik Oranları ... 114
Grafik.41: Cinsiyete Göre İstihdam Oranı, TR81, (%) ... 115
Grafik.42: Yaş Gruplarına Göre İstihdam Oranı, TR81, (%) ... 115
Grafik.43: Aylara Göre Batı Karadeniz Bölgesi Kayıtlı Ücretli İstihdam Endeksi ... 116
Grafik.44: Aylara Göre Batı Karadeniz Bölgesi Kadın İstihdam Endeksi ... 117
Grafik.45: Yaş Gruplarına Göre İşsizlik Oranı, TR81, (%) ... 120
Grafik.46: Türkiye ve Batı Karadeniz için Yıllık Eşdeğer Hane Halkı Kullanılabilir Gelire Göre Gelir Dağılımı ... 122
Grafik.47: Bölgedeki STK’ların İllere Göre Dağılımı ... 125
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
HARİTALAR LİSTESİ
Harita.1: TR81 Bölgesi İllerinin Teşvik Düzeyleri ... 34
Harita.2: Taşkömürü Havzası Sınırları ... 43
Harita.3: Demir Çelik Sektörü Dağılımı ... 48
Harita.4: Bölgede Yer Alan OSB’ler ... 100
Harita.5: İllere Göre Nüfus Dağılımları ... 104
Harita.6: İllere Göre Kadın Erkek Nüfus Dağılımları ... 106
Harita.7: İllere Göre Nüfus Hareketleri ... 109
Harita.8: TR81 Bölgesi İş Yeri Verileri ... 121
Harita.9: TR81 Bölgesi Depremselliği ... 136
Harita.10: Batı Karadeniz Bölgesi İlçelerinin Ulaşım ve Erişilebilirlik Durumu ... 146
Harita.11: Otoyollar (Mevcut ve Planlanan Hatlar) ... 147
Harita.12: Irmak-Karabük-Zonguldak (IKZ) Demiryolu Hat Güzergâhı ... 149
Harita.13: TR81 Bölgesi Limanları ... 150
Harita.14: Penetrasyon Haritası - ADSL Bağlantısı ... 156
Harita.15: 2010/975 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Eki ... 163
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil.1: Bölgenin Türkiye İçindeki Yeri ... 31Şekil.2: TTK-Demir Çelik Sektörü İlişkisi... 46
Şekil.3: TR 81 Batı Karadeniz Bölgesi Hizmet Yığınlaşmaları ... 126
Şekil.4: Zonguldak Kent Merkezi ... 130
Şekil.5: Zonguldak İli Hizmet Yığınlaşması ... 128
Şekil.6: Karabük Kent Merkezi ... 132
Şekil.7: Karabük İli Hizmet Yığınlaşması ... 133
Şekil.8: Bartın Kent Merkezi ... 134
Şekil.9: Bartın İli Hizmet Yığınlaşması ... 135
Şekil.10: Adapazarı-Karasu-Ereğli-Bartın Demiryolu Güzergâhı ...150
Şekil.11: Filyos Limanı Hinterlandı ...161
Şekil.12: Filyos Limanı Yerleşim Planı ...162
KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği
ADNKS Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi AFAD Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı AR-GE Araştırma-Geliştirme
ÇATES Çatalağzı Termik Santrali ÇED Çevresel Etki Değerlendirme
DLH Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
ERİŞGEM Kdz. Ereğli İş Geliştirme Merkezi
FAO United Nations Food and Agricultural Organization (Gıda ve Tarım Örgütü) GİTES Girdi Tedarik Stratejisi
GSKD Gayrisafi Katma Değer GSYİH Gayrisafi Yurtiçi Hasıla
GZFT Güçlü Yönler-Zayıf Yönler-Fırsatlar-Tehditler HES Hidroelektrik Santrali
ILO International Labor Organization (Uluslararası Çalışma Örgütü) İBBS İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması
İŞKUR Türkiye İş Kurumu
KAİP Koruma Amaçlı İmar Planı
KOBİ Küçük ve Orta Boy (Ölçekli) İşletme
KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Eylem Planı
KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı OECD Organization for Economic Cooperation and Development
(Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı) OSB Organize Sanayi Bölgesi
ORÜS Orman Ürünleri Sanayi
PAN Parks Protected Area Network (Korunan Alanlar Ağı) SEGE Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi
STK Sivil Toplum Kuruluşları
TRACECA Transport Corridor Europe Caucasus Asia (Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru) TİM Türkiye İhracatçılar Meclisi
TINA Ulaştırma Altyapı İhtiyaç Değerlendirmesi Projesi TPE Türk Patent Enstitüsü
TSO Ticaret ve Sanayi Odası TTK Türkiye Taşkömürü Kurumu
TÜBİTAK Türkiye Bilimsel Teknoloji Araştırma Kurumu TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
TCDD Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
UNESCO United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı)
URAK Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumu
WWF World Wildlife Fund for Nature (Doğal Hayatı Koruma Derneği)
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
Mevcut Durum Analizi
YÖNETİCİ ÖZETİ
2014-2023 dönemini kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı, bölge kaynaklarının sürdürülebilir biçimde yönetilmesini ve bölge ile ilgili çalışmalara yol gösterici olmasını amaçlamaktadır. Bu plan, bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştireceği kalkınma stratejisinin hedeflerini ve önceliklerini ortaya koyan bir temel politika dokümanıdır. Plan aynı zamanda, belirlenen önceliklerin hayata geçirilmesine katkıda bulunacak, istihdam olanaklarını arttırarak kalkınmaya yardımcı olacak projelere verilecek destekleri kapsayan Mali Destek Programlarına da temel oluşturacaktır.
BATI KARADENİZ BÖLGE PLANI HAZIRLIKLARI, YÖNTEM VE KATILIMCILIK
Bölge planı hazırlık süreci üç aşamalı olarak koordine edilmiştir. Bunlar mevcut durum raporunun oluşturulması, analizlerin gerçekleştirilmesi ve stratejilerin belirlenmesi aşamalarıdır. Katılımcılık esasına dayanan üç aşamada da bölge paydaşlarının geri bildirimleri alınmış ve çalışmalara bu görüşler doğrultusunda devam edilmiştir. İl ve ilçe çalıştayları ile rekabetçilik analizi toplantıları vasıtasıyla yürütülen plan çalışmaları Kalkınma Kurulu Toplantısında da gündeme getirilmiştir. Çalışmalar kapsamında Kalkınma Kurulu Toplantısı dâhil olmak üzere yaklaşık 500 kişinin görüş ve önerileri alınmıştır. Mevcut Durum Analizi hazırlanırken sektörel araştırmalar, kurum ve kuruluşlardan veri talepleri, kurum görüşmeleri, saha/arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 2014-2023 Bölge Planı üç bölümden oluşmaktadır:
• MEVCUT DURUM ANALİZİ
• GELİŞME EKSENİ, ÖNCELİK VE TEDBİRLER
• ANALİZLER
Sektörel araştırmalar, ilgili bakanlıkların yürütmüş olduğu çalışmaların yanı sıra ajansın bölgede öne çıkan sektörlere yönelik yapmış ya da yaptırmış olduğu bilimsel çalışmaları kapsamaktadır. Mevcut durumla ilgili bilgileri sentezleyen Mevcut Durum Analizi, bölge paydaşları olan kamu kurum ve kuruluşları, KOSGEB, üniversiteler, sendikalar, OSB müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşlarından alınan veri ve görüşlere, üst ölçekli stratejik dokümanlara ve sektörel incelemelere dayanmaktadır. Mevcut Durum Analizi kendi içerisinde 6 bölümden oluşmaktadır:
1. Ekonomik Yapı
2. Demografik ve Sosyoekonomik Yapı 3. Mekânsal Eğilimler ve Kentleşme 4. Sürdürülebilir Çevre
5. Ulaşım ve Lojistik Altyapı 6. İnternet Teknolojilerine Erişim
Gelişme Ekseni, Öncelik ve Tedbirler Mevcut Durum Analizindeki tespitlerden yola çıkılarak hazırlanmıştır.
Bu bölüm, Batı Karadeniz Bölgesinin gelişmesi ve belirlenen önceliklere ulaşılabilmesi için stratejik öneme sahip olan tedbir ve politikaların detaylı açıklamalarını içermektedir. Söz konusu bölüm kapsamında ülke için hazırlanmış olan stratejik dokümanlar ve il, ilçe analizleri dâhil olmak üzere çok sayıda çalışmadan faydalanılmıştır.
III. bölüm olan Analizler kısmında ise bölgeyi oluşturan her ilçenin mevcut durumunun ve mevcut durum neticesinde belirlenmiş olan sektör stratejilerinin yer aldığı İl ve İlçe Analizleri ile bölge sektörlerinin rekabetçilik durumunu ortaya koyan Sektör Tanımlama, Önceliklendirme ve Rekabetçilik Analizi çalışmaları bulunmaktadır.
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
BATI KARADENİZ BÖLGE PLANI’NIN DAYANDIĞI DOKÜMANLAR
Bölgenin ekonomisini küresel ve ulusal ölçekte konumlandırarak, üstlenebileceği rolleri tanımlamak amacı ile hazırlanan bölge planları, bu doğrultuda farklı kurumlarca hazırlanmış üst ölçekli planlar ve ulusal strateji dokümanlarını esas almak durumundadır. Üst ölçekli planlar ve stratejiler ile alt ölçekli planlar arasındaki ilişkiyi kurmak adına hazırlanan Batı Karadeniz Bölge Planı kapsamında, ulusal ve bölgesel çalışmalardan faydalanılmıştır:
Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Onuncu Kalkınma Planı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Türkiye Demir-Çelik ve Demir Dışı Metaller Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı, Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK tarafından hazırlanan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Ulaştırma ve İletişim Stratejisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca hazırlanan Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Turizm Strateji Belgesi, Zonguldak-Bartın-Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Planı, Zonguldak-Bartın-Karabük 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ve 2010-2013 Batı Karadeniz Bölge Planı.
Bakanlıklarca hazırlanmış olan söz konusu dokümanların yanı sıra, bölge düzeyinde faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlarca gerçekleştirilen araştırma raporları ve strateji dokümanları da göz önünde bulundurulan çalışmalar arasındadır.
BÖLGEYE GENEL BAKIŞ
Batı Karadeniz Bölgesi, Zonguldak ile birlikte Zonguldak’ın ilçesi iken 1991 yılında il statüsüne kavuşan Bartın ve aynı şekilde Zonguldak’ın ilçesi iken 1995 yılında il statüsüne kavuşan Karabük illerini kapsamaktadır. Göller hariç 9.493,04 km² yüzölçümlü bölge; 2013 yılı verilerine göre Zonguldak 601.567, Bartın 189.139, Karabük 230.251 olmak üzere toplam 1.020.957 nüfusa sahiptir. Bölge, güneybatıda Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova İllerini kapsayan TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile doğuda ise Kastamonu, Çankırı ve Sinop İllerini kapsayan TR82 Kuzey Anadolu Bölgesi ile komşudur.
Bölge illerinin gelişmişlik düzeyleri incelenirken Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar esas alınmıştır. Bakanlık tarafından 2003 yılında hazırlanan ‘’İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” 2011 yılında yine Bakanlık tarafından güncellenmiştir. Çalışmaya göre Karabük 28.
sırada, Zonguldak 29. sırada ve Bartın 48. sırada yer almaktadır. SEGE çalışmasına göre bölge içerisindeki en gelişmiş il Karabük’tür. TÜİK tarafından hazırlanan sektörler bazında bölgesel paylar çalışmasına göre Batı Karadeniz Bölgesi, ülke genelinde 26 bölge arasında 22. sırada yer almaktadır.
Bölge, sahip olduğu zengin taşkömürü, yer altı kaynakları ve bu zenginliklerine bağlı olarak gelişmiş olan demir-çelik endüstrisiyle tanınmaktadır. Bölgedeki sanayi faaliyetleri günümüz itibariyle hala ağırlıklı olarak madencilik ve demir-çelik endüstrisine dayansa da, zaman içerisinde madencilikte yaşanan sıkıntılar nedeniyle istihdam oranlarında düşüş yaşanmaya başlanmıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinden alınan veriler doğrultusunda madencilik sektöründeki istihdam oranlarının yıllar arasındaki farklılıkları net bir biçimde görülmektedir: 2000 senesinde madenciliğin tüm sektörler içerisindeki payı % 49 iken bu oran 2013 senesinde % 33’e gerilemiştir. Bölgedeki kurum ve kuruluşlarla gerçekleştirilen görüşmeler neticesinde bölgenin en büyük probleminin işsizlik olduğu ortaya çıkmıştır.
Artan işsizlik oranlarında ve buna bağlı ekonomik güvensizlik ortamının oluşmasında madencilikte yaşanan bu sıkıntılar büyük paya sahiptir.
VİZYON VE GELİŞME EKSENLERİ
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planının vizyonu BAĞIMLI EKONOMİK YAPISINI KIRMIŞ VE YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMİŞ BİR BÖLGE OLMAK” olarak belirlenmiştir. Bu vizyona ulaşılması aşamasında esas alınan üç temel ilke şunlardır:
• ÇOK SEKTÖRLÜLÜK
• KATILIMCILIK
• SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
Plan kapsamında “SÜRDÜRÜLEBİLİR SOSYAL KALKINMA” ve “YENİLİKÇİLİK VE GİRİŞİMCİLİKLE DESTEKLENEN SEKTÖREL ÇEŞİTLİLİK” olmak üzere iki temel gelişme ekseni belirlenmiştir. Bu eksenlere bağlı oluşturulan öncelikler şu şekildedir:
• Sektörel Çeşitliliğin Sağlanması
• Mevcut Sınai Faaliyetlerin Rekabet Güçlerinin Arttırılması
• Ulaşım, Altyapı ve Lojistik İmkânlarının Güçlendirilmesi
• Turizmin Çeşitlendirilerek Geliştirilmesi
• Yerleşmelerin Mekân ve Yaşam Kalitesinin Arttırılması
• Sosyal Kalkınmanın Sağlanması
• Kırsalda Kalkınmanın Sağlanması
• Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevre Oluşturulması
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
Mevcut Durum Analizi
Bölgenin eğitim olanaklarına bakıldığında, ilk ve orta öğretim alanında Türkiye ortalamasına yakın olduğu görülmektedir. Bölge eğitim ve sosyal yapı anlamında, 1992 yılında kurulan Bülent Ecevit Üniversitesi, 2007 yılında kurulan Karabük Üniversitesi ve son olarak 2008 yılında kurulan Bartın Üniversitesi sayesinde giderek daha olumlu bir görünüm sergilemektedir.
Bölge sağlık hizmetlerine ve sosyal hizmetlere erişim olanakları açısından yeterli düzeyde değildir. TÜİK 2012 verilerine göre yaşlı nüfusun fazla olduğu bölgede, bu gruba yönelik hizmetler son derece kısıtlıdır.
Kentleşme bilincinin tam olarak oluşturulamadığı bölgede yaşanabilirlik kapsamında ele alınması gereken müdahale alanları bulunmaktadır. Sosyal kalkınmanın sağlanması adına eğitim ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, sosyal ve kültürel donatı alanlarının arttırılması, toplumda yaşayan tüm bireyler için cazip fırsatların sunulması, özellikle iyi eğitim almış genç nüfusun bölgede tutulması için yeni iş fırsatlarının yaratılması gerekmektedir. Zira işsizlik bölgenin en büyük problemlerindendir. Bölge istihdam oranı yüzde 53,9’dur. Her 100 erkekten 67’si her 100 kadından 42’si çalışmaktadır. Bölge toplam işsizlik oranı yüzde 7,3, erkeklerde işsizlik oranı yüzde 6,5, kadınlarda yüzde 8,6’dır.
Bölgedeki en yüksek işsizlik oranı 15-24 yaş grubu kadınlardaki işsizlik oranıdır. Kadın istihdamını arttırmadan istihdamı arttırmak mümkün değildir. Bunun için de kadınların eğitim seviyesinin arttırılması ve düşük eğitim seviyesine sahip kadınların da istihdamına yönelik eğitim, teşvik ve girişimcilik programlarının geliştirilmesi gerekmektedir.
Madencilik sektöründe uzun süredir var olan fakat son yıllarda iyice ortaya çıkan sıkıntının aksine, demir- çelik ve buna bağlı yan sanayi ürünleri sektörünün bölge ekonomisi içindeki payı giderek artmaktadır.
Son yıllarda daha hızlı gelişim gösteren bu sektör bölge için büyük bir umut teşkil eder hale gelmektedir.
Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre 2012 yılında bölge ihracatının yaklaşık %70’ini çelik ihracatı oluşturmaktadır.
Baskın olan bu iki sektör haricinde mobilya ve orman ürünleri ile enerji sektörlerinin de bölge ekonomisi içindeki payları artmaya başlamıştır. Batı Karadeniz Bölgesi ekonomisinde tarımsal faaliyetler önemli bir yer tutmamaktadır. TÜİK verilerine göre, 2010 yılı içerisinde sektörlerin gayri safi katma değer içindeki payları açısından bölgede tarım sektörünün payı yalnızca %5,8’dir. Tarımsal faaliyetlerin az olmasında bölgenin makineli tarıma elverişli olmayan topoğrafik yapısı ve zaten kısıtlı olan tarım arazilerinin parçalı ve dağınık yapıda olması etkindir. Mevcutta kısıtlı alanlarda yapılan tarım ve hayvancılık faaliyetleri de küçük hacimli işletmeler boyutunda sürdürüldüğünden bölgeye yeterli ekonomik gelir sağlamamaktadır.
TÜİK’ten alınan ADNKS sistemi 2012 yılı verilerine göre Bartın ve Zonguldak illerinde kırsal nüfus kentsel nüfustan fazladır ancak 2012 yılı sonlarında Zonguldak’a bağlı Kozlu ve Kilimli Beldelerinin ilçe statüsü kazanmasından dolayı 2013 yılı ADNKS verilerinde bölgede sadece Bartın’da kırsal nüfusun kentsel nüfustan fazla olduğu görülmektedir. Mesafelerin kısa olması nedeniyle illerde kentsel ve kırsal alanlar bütünleşmiş bir yapı sergilediğinden kentlerde çalışan nüfusun önemli bir kısmı kırsal alanlarda yaşamaktadır. Kentsel nüfus ile kırsal nüfusun birbirine yakın olduğu bölgede, madencilikteki sıkıntılar ve buna bağlı işsizlik dikkate alındığında, tarımsal faaliyetlerin desteklenmesi gerektiği görülmektedir.
Tarımsal verimliliğin arttırılması için organik tarım, seracılık, balıkçılık ve arıcılık gibi bölgenin iklimi, toprak ve coğrafi yapısı gibi potansiyellerini değerlendirmeye yönelik en uygun alternatifin seçilmesi, kırsal kalkınmanın desteklenmesi adına fayda sağlayacak eylemlerdir.
Bölgede tarımın yanında kırsal faaliyetlere destek olabilecek bir diğer sektör de turizm sektörüdür. % 63’ünü orman ve fundalık alanların oluşturduğu bölge, kırsal kalkınmaya da destek olabilecek doğa turizmine elverişli pek çok değeri bünyesinde barındırmaktadır. Küre Dağları Milli Parkı ve Yenice Ormanları bu değerlerden yalnızca ikisidir. Bölge, doğa turizminin yanı sıra kültür-tarih-kongre ve kıyı turizmi için de elverişlidir. UNESCO tarafından “Dünya Miras Kenti” unvanı verilen Safranbolu ve Dünya Miras Geçici Listesine eklenen Amasra Kalesi turizm açısından marka olabilecek düzeydedir.
Bölge kalkınmasında önemli bir rol üstlenebilecek olan turizm sektörünün gelişmesi, mevcut bazı sıkıntıların giderilmesi ile mümkün olabilecektir. Ulaşım ve konaklama olanaklarındaki eksikler, tanıtım ve kalifiye eleman eksikliği bu sorunların başında gelmektedir. Sayılanlar haricinde bir diğer sorun ise, turizmi olduğu kadar yaşanabilirliği de olumsuz etkileyen çevre kirliliğidir.
Yıllardır süregelen plansız kentleşme ve sanayileşme nedeniyle altyapıya gereken önemin verilmediği bölgede, buna bağlı oluşan çevre kirliliği önemli boyutlardadır. Altyapı kapsamında değerlendirilebilecek ulaşım olanaklarına bakıldığında, bölgenin kara, deniz ve havayolu açısından çeşitlilik arz ettiği görülmektedir.
Bölgede karayolu aksları kısmen yeterlidir ancak bölgenin ulaşılabilirlik ve erişilebilirliğinin arttırılması için ilave yatırımlar gerekmektedir. Mevcut durumda havayolu taşımacılığı henüz yeterli düzeyde değildir. Bölgede dördü Zonguldak’ta ikisi Bartın’da olmak üzere halihazırda toplam 6 adet liman mevcuttur. Bunlar haricinde Zonguldak’ta yapılacak olan iki adet ilave liman projesi bulunmaktadır.
Bunlardan biri Alaplı’da yapılması planlanan Alport Liman Projesi olup diğeri de 25 milyon ton nihai kapasitesi olması hedeflenen Filyos Limanı Projesi’dir. Filyos Limanı, Filyos Vadisi Projesi kapsamında Zonguldak’ın Çaycuma İlçesi’nde gerçekleştirilecek olan bir projedir. Bölgede yapılacak sanayi yatırımlarında Endüstriyel Simbiyoz uygulamasının da hayata geçirilmesi için çalışmaların yürütüldüğü Filyos Vadisi Projesi, Batı Karadeniz Bölgesi ve Türkiye için büyük önem arz etmektedir.
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
BÖLGE PLANINA GENEL BİR BAKIŞ
BÖLGE PLANININ ÖNEMİ VE AMACI
Dünyada ve Türkiye’de küreselleşmenin etkisiyle artan rekabet neticesinde bölgesel gelişmişlik farklılıkları da artmaktadır. Sosyal ve ekonomik dengesizliklerin giderilerek ülke içerisinde bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması açısından bölge planlaması önem kazanmıştır. Bu kapsamda Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Ön Ulusal Kalkınma Planı’nda ve Onuncu Kalkınma Planı’nda bölgesel gelişme, Türkiye için temel gelişme eksenlerinden biri olarak belirlenmiştir.
Bölgesel politikalar ile bugüne kadar yörece az gelişmiş bölgelerin kalkındırılarak bölgeler arası eşitsizliklerin azaltılması hedeflenmiştir. Ancak günümüzde, bölgelerin rekabet gücünün arttırılması ve ulusal kalkınmaya daha fazla katkıda bulunmaları önem kazanmıştır. Bölgelerin rekabet gücünün arttırılması kapsamında bölge planı, bölge kaynaklarının etkin kullanımına yönelik bir araç addedildiğinden büyük önem arz etmektedir.
Bölge planı, bölgesel düzeyde sosyoekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyellerini, ulusal düzeydeki politika, plan ve stratejiler ile bölgesel ve yerel düzeyde yürütülecek faaliyetler arasındaki ilişkiyi kurgulayan, kamu kesimi, özel kesim, sivil toplum arasındaki işbirliği ve koordinasyonu sağlayan, bölgenin planlı bir şekilde program ve projelerle gelişmesine temel oluşturan en önemli unsurdur.
2014-2023 BATI KARADENİZ BÖLGE PLANININ YAPISI
Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, Strateji Geliştirme ve Programlama Birimi uzmanları koordinasyonunda hazırlanan 2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı, Ajansın faaliyet alanı olan TR81 Bölgesi’nin mevcut durumunu ve temel sorunlarını tespit etmekte ve bu sorunların giderilmesine yönelik tedbirleri ortaya koymaktadır. 2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı üç bölümden oluşmaktadır:
I- MEVCUT DURUM ANALİZİ
II- GELİŞME EKSENİ, ÖNCELİK VE TEDBİRLER III- ANALİZLER
Mevcut durumla ilgili bilgileri birleştiren ve sentezleyen Mevcut Durum Analizi, bölge paydaşları olan kamu kurum ve kuruluşları, KOSGEB, üniversiteler, sendikalar, OSB müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşlarından alınan veri ve görüşler ile sektörel incelemelere dayanmaktadır. Mevcut Durum Analizi kendi içerisinde 6 bölümden oluşmaktadır:
1. Ekonomik Yapı
2. Demografik ve Sosyoekonomik Yapı 3. Mekânsal Eğilimler ve Kentleşme 4. Sürdürülebilir Çevre
5. Ulaşım ve Lojistik Altyapı 6. İnternet Teknolojilerine Erişim
Gelişme Ekseni, Öncelik ve Tedbirler kısmı, mevcut durum analizindeki tespitlerden yola çıkılarak ha- zırlanmıştır. Bu bölüm, Batı Karadeniz Bölgesi’ nin gelişmesi ve belirlenen önceliklere ulaşılabilmesi için stratejik öneme sahip olan tedbir ve politikaların detaylı açıklamalarını içermektedir.
III. bölüm olan Analizler kısmında ise bölgeyi oluşturan her ilçenin mevcut durumunun ve mevcut durum neticesinde belirlenmiş olan sektör stratejilerinin yer aldığı İl ve İlçe Analizleri ile bölge sektörlerinin rekabetçilik durumunu ortaya koyan Sektör Tanımlama, Önceliklendirme ve Rekabetçilik Analizi çalışmaları bulunmaktadır.
PLAN VİZYONU, GELİŞME EKSENLERİ VE TEDBİRLER
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planının hazırlıklarında esas alınan temel ilke katılımcılık olmuştur. Bölge paydaşlarının görüş ve önerilerini almak adına bölgedeki tüm ilçelerde ve il merkezlerinde çalıştaylar ve bilgilendirme toplantıları düzenlenmiştir. Bölgenin ekonomik yapısını ortaya koymak adına sektör analizleri ve saha çalışmaları yapılmış ve bu kapsamda anket uygulamaları ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiş, kurum ve kuruluşlardan resmi yazı kanalı ile bilgi temin edilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda 2014-2023 dönemini kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı’nın vizyonu “Bağımlı Ekonomik Yapısını Kırmış ve Yaşam Kalitesini Yükseltmiş Bir Bölge Olmak” olarak belirlenmiştir.
2014–2023 Batı Karadeniz Bölge Planı’nda belirlenen vizyona ulaşılabilmesi için sekiz adet stratejik tedbir belirlenmiştir:
1. Sektörel Çeşitliliğin Sağlanması
2. Mevcut Sınai Faaliyetlerin Rekabet Güçlerinin Arttırılması 3. Ulaşım-Altyapı ve Lojistik İmkânlarının Güçlendirilmesi 4. Turizmin Çeşitlendirilerek Geliştirilmesi
5. Yerleşmelerin Mekân ve Yaşam Kalitesinin Arttırılması 6. Sosyal Kalkınmanın Sağlanması
7. Kırsalda Kalkınmanın Sağlanması
8. Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevre Oluşturulması
PLAN VİZYONU, GELİŞME EKSENİ VE TEDBiRLER
ÖNCELİK 1.
SEKTÖREL ÇEŞİTLİLİĞİN SAĞLANMASI TEDBİR 1.1.
GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜNÜN OLUŞTURULMASI TEDBİR 1.2.
MOBİLYA VE ORMAN ÜRÜNLERİ ENDÜSTRİSİNİN GELİŞTİRİLMESİ TEDBİR 1.3.
YATIRIM ORTAMININ İYİLEŞTİRİLMESİ VE KOBİ’LERİN KAPASİTELERİNİN ARTTIRILMASI
ÖNCELİK 2.
MEVCUT SINAİ FAALİYETLERİN REKABET GÜÇLERİNİN ARTTIRILMASI TEDBİR 2.1.
DEMİR-ÇELİK SEKTÖRÜ İLE BUNA BAĞLI YAN SANAYİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
TEDBİR 2.2.
MADENCİLİK SEKTÖRÜNDE VERİMLİLİĞİN SAĞLANMASI TEDBİR 2.3.
ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN SAĞLANMASI TEDBİR 2.4.
KÜMELENME, ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ VE MARKALAŞMA ÇALIŞMALARININ BAŞLATILMASI
ÖNCELİK 3.
ULAŞIM-ALTYAPI VE LOJİSTİK İMKÂNLARININ GÜÇLENDİRİLMESİ TEDBİR 3.1.
FİLYOS VADİSİ PROJESİ’NİN HAYATA GEÇİRİLMESİ TEDBİR 3.2.
ULUSAL VE ULUSLARARASI AĞLARA ENTEGRASYONUN SAĞLANMASI TEDBİR 3.3.
BÖLGESEL VE KENT İÇİ ULAŞIM SİSTEMLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ ÖNCELİK 4.
TURİZMİN ÇEŞİTLENDİRİLEREK GELİŞTİRİLMESİ TEDBİR 4.1.
TURİZM BÖLGELERİ ARASINDA TEMATİK ROTALARIN BELİRLENMESİ TEDBİR 4.2.
KALİFİYE PERSONEL EKSİKLİĞİNİN GİDERİLMESİ TEDBİR 4.3.
KONAKLAMADA KALİTE, KAPASİTE VE ÇEŞİTLİLİĞİN ARTTIRILMASI TEDBİR 4.4.
TANITIM VE MARKALAŞMA BECERİLERİNİN SAĞLANMASI ÖNCELİK 5.
YERLEŞMELERİN MEKÂN VE YAŞAM KALİTESİNİN ARTTIRILMASI TEDBİR 5.1.
KENT İÇİNDE YER ALAN SANAYİ KULLANIMLARININ KENT DIŞINA TAŞINMASI
TEDBİR 5.2.
KENTSEL ALANLARIN YAŞANABİLİR HALE GETİRİLMESİ TEDBİR 5.3.
TASMAN ALANLARINA YÖNELİK TEDBİRLERİN ALINMASI TEDBİR 5.4.
ENGELLİ DOSTU KENT UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI ÖNCELİK 6.
SOSYAL KALKINMANIN SAĞLANMASI TEDBİR 6.1.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARININ ARTTIRILMASI TEDBİR 6.2.
DEZAVANTAJLI KESİME YÖNELİK SOSYAL İÇERME SAĞLANMASI TEDBİR 6.3.
BÖLGENİN EĞİTİM VE SAĞLIKTA TERCİH EDİLİRLİĞİNİN ARTTIRILMASI TEDBİR 6.4.
KADINLARIN İSTİHDAM KAPASİTELERİNİ ARTTIRICI TEDBİRLERİN ALINMASI
TEDBİR 6.5.
İNSAN KAYNAKLARI KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE BİLGİ ÜRETİMİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİR HALE GETİRİLMESİ
ÖNCELİK 7. KIRSALDA KALKINMANIN SAĞLANMASI TEDBİR 7.1
KÜÇÜK VE DAĞINIK ARAZİ YAPISININ TARIMA ELVERİŞLİ HALE GETİRİLMESİ
TEDBİR 7.2.
TARIMSAL FAALİYETLERİN GELİŞTİRİLMESİ TEDBİR 7.3.
KIRSAL ALANDA TARIM DIŞI EKONOMİK FAALİYETLERİN GELİŞTİRİLMESİ TEDBİR 7.4.
FİDE-FİDAN ÜRETİMİ, ÖRTÜ ALTI VE ORGANİK TARIM FAALİYETLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
TEDBİR 7.5.
SU ÜRÜNLERİ VE ARICILIK FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİ
ÖNCELİK 8.
SAĞLIKLI VE DENGELİ BİR ÇEVRE OLUŞTURULMASI TEDBİR 8.1.
HATALI KENTSEL KULLANIMLARDAN KAYNAKLANAN ÇEVRE KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ
TEDBİR 8.2.
SANAYİ KÖKENLİ ÇEVRE KİRLİLİĞİNİ ORTADAN KALDIRMAYA YÖNELİK ÖNLEMLERİN ALINMASI
TEDBİR 8.3.
ATIK DEPOLAMA VE BERTARAFINA İLİŞKİN ÖNLEMLERİN ALINMASI TEDBİR 8.4.
ÇEVRE KİRLİLİĞİNE YÖNELİK FARKINDALIĞIN ARTTIRILMASI
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
Mevcut Durum Analizi
PLANLAMA İLKELERİ
2014-2023 yıllarını kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı hazırlanırken üç temel ilke esas alınmıştır:
• Çok Sektörlülük
• Sürdürülebilir Kalkınma
• Katılımcılık
Çok Sektörlülük
Esas alınan temel değerlerin ilki çok sektörlülüktür. Batı Karadeniz Bölgesinin vizyonu, mevcut ekonomik ve sosyal yapısının analizleri neticesinde belirlenmiştir. Gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda bölgenin istihdam sorunu olduğu ve istihdam sıkıntısının bölgenin göç verir hale gelmesine neden olduğu tespit edilmiştir. İstihdam sorunun nedenlerinin başında ise bölgenin madencilik ve demir çelik sektörü odaklı bir gelişim göstermesi ve zaman içerisinde yalnızca bu sektörlere ağırlık verilmesi nedeniyle sektörel çeşitliliğin sağlanamaması gelmektedir.
“Bağımlı Ekonomik Yapısını Kırmış ve Yaşam Kalitesini Yükseltmiş Bir Bölge Olmak” vizyonunda değinildiği üzere bölgenin bağımlı ekonomik yapısının kırılabilmesi için farklı sektörlere dair müdahale alanları plan kapsamında analiz edilmiştir. Yapılan analizler neticesinde bölge ekonomisini oluşturan unsurların çeşitlendirilebilmesi için gerekli stratejiler belirlenmiştir. Ele alınan konular ile sektörler arası tamamlayıcılık ve sinerji oluşturulması hedeflenmiştir.
Sürdürülebilir Kalkınma
Sürdürülebilir kalkınma, insan yaşamı için gereken ihtiyaçlar ile doğal kaynakların kullanımı arasında gelecek nesilleri de gözeterek, bugünden geleceğe uyumlu bir programlama yapılmasını amaçlayan bir yaklaşımdır. 2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı, sürdürülebilir kalkınmaya bütüncül bir yaklaşımla bakmayı esas almıştır.
Katılımcılık
Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda temel değerler bölümünde üzerinde durulan “toplumsal diyalog ve katılımcılığın güçlendirilerek, toplumsal katkı ve sahiplenmenin sağlanması” esası, 2014–2023 Batı Karadeniz Bölge Planı’nın temel esaslarından biri olarak benimsenmiştir. Katılımcılık ilkesi çerçevesinde bölge il ve ilçelerinde çalıştaylar yapılmış, bölgede bulunan belediyeler, kaymakamlıklar, bölge müdürlükleri, il müdürlükleri, esnaf ve sanatkâr odaları, liman işletmeleri, KOSGEB, üniversiteler, sendikalar, OSB müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşları ile yüz yüze görüşmeler yapılmış, soru kâğıdı uygulaması yöntemi ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalar neticesinde hazırlanan taslak plan, geri bildirimler alınması ve gerekli düzenlemelerin yapılması amacı ile Ajans internet sitesi olan www.bakka.gov.tr adresinde yayımlanarak kamuoyu ile de paylaşılmıştır.
PLANLAMA SÜRECİ
Bölge planına 2011 yılında mevcut durum analizi çalışmaları dahilindeki sektör analizleri ile başlanmıştır. Aynı yıl içerisinde Ajans uzmanları tarafından bölge OSB’lerinin ele alındığı analiz çalışması gerçekleştirilmiştir. Mevcut durumun tespit edilmesi kapsamında bölgenin içinde bulunduğu koşullar ile birlikte ülkenin ve dünyanın sosyoekonomik durumu veri olarak kullanılmış, ölçülebilir ve kıyaslanabilir bilgilere yer verilmiştir. Çalışma kapsamında bölge paydaşları ile beraber çalışma yöntemleri uygulanmış ve karşılıklı bilgi paylaşımı yapılmıştır. Diğer ülkelerle hâlihazırdaki ve olası sosyal ve ekonomik ilişkilere yer verilmiş, 2023 Türkiye vizyonuna ulaşmak için farklı kurumlarca hazırlanmış olan stratejik doküman ve programlar altlık olarak kullanılmış, bölgenin dâhil edilmesi gereken odaklar belirlenmiştir.
Mevcut durum analizi ile birlikte Ajans uzmanları tarafından il ve ilçelerin sorunlarının tespit edildiği, gelişme stratejilerinin belirlendiği ilçe çalıştayları yürütülmüştür. Analizler kapsamında bölgenin gelişmesi ve belirlenen önceliklere ulaşılabilmesi için stratejik öneme sahip olan tedbir ve politikalar, bölge paydaşları ile yapılan çalışmalar neticesinde belirlenmiştir. Bölge paydaşlarından geri bildirimlerin alınması ve gerekli düzenlemelerin yapılması amacı ile Ajans internet sitesi olan www.bakka.gov.tr adresinde yayımlanarak kamuoyu ile de paylaşılan plan, yine paydaşların ve kurum görüşlerinin neticesinde şekillendirilmiştir.
Planın geliştirildiği süreç aşağıda şematik olarak ifade edilmiştir.
2014-2023 Batı Karadeniz Bölge Planı
BÖLGE PLANININ ÜST ÖLÇEKLİ PLANLARLA İLİŞKİSİ
Kalkınma Ajansları tarafından hazırlanan Bölge Planları, alt ölçekli mekânsal planlara, bölgesel nitelikli sektörel ve tematik stratejilere ve yerel yönetimlerin kurumsal stratejik planlarına çerçeve oluşturmak üzere hazırlanmaktadırlar. Stratejik doküman niteliğindeki bölge planları, Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi ile ilgili Bakanlıklarca hazırlanan ulusal stratejilerle bağlantılı kurgulanmaktadır.
Batı Karadeniz Bölge Planı; Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Onuncu Kalkınma Planı, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Türkiye Demir-Çelik Ve Demir Dışı Metaller Sektörü Strateji Belgesi Ve Eylem Planı, Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK tarafından hazırlanan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Ulaştırma ve İletişim Stratejisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı (KENTGES), Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca hazırlanan Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Turizm Strateji belgeleri ile ilişkilendirilerek hazırlanmıştır.1
GEÇMİŞ DÖNEM BÖLGE PLANLARI
Batı Karadeniz Bölgesi için hazırlanan ilk bölgesel plan Zonguldak-Bartın-Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Projesi’dir. DPT Müsteşarlığı tarafından 1995 yılı Eylül ayında çalışmalarına başlanan proje 1997 yılının Mart ayında tamamlanmıştır. Ekonomik ve sosyal yapının demir çelik ve kömür sanayiinin etkisinde olması ve bölgenin sosyoekonomik bir değişim sürecinde olması gerekçeleri ile hazırlanan proje, bölgenin darboğazlarını başarılı bir biçimde tespit etmiştir. Kurumlar tarafından yürürlüğe konulmamış olan plan, sektörel gelişimin nasıl çeşitleneceğine dair kısıtlı bilgi içermektedir.
Bölgeyi bütüncül olarak ele alan ve sektörel gelişimin ne şekilde sağlanabileceğine dair bilgiler içeren ilk kapsamlı bölge planı, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından 2010-2013 yıllarını kapsayacak biçimde hazırlanmış olan plandır. 2010-2013 Batı Karadeniz Bölge Planı, Ajansın mali destek programlarına zemin oluşturmak için kurumsallaşma sürecinin devam ettiği 2010 yılında kısa bir süre içerisinde hazırlanmış olmasına rağmen bölgeyi iyi analiz etmiştir. Bölge kurum ve kuruluşlarının önemli ölçüde faydalandığı plan, kısa dönemli kararların alınmasına etkili olabilmiştir.
2010-2013 plan döneminin sona ermesi ile birlikte 2023 yılına kadar olan zaman dilimini kapsayan işbu plan hazırlanmıştır. 10 yıllık dönem için bölgenin gelişme durumuna uyumlu olacak biçimde rekabet gücünü arttırabilecek stratejik alanlara odaklanılan ve mekânsal gösterimlerle desteklenen 2014-2023 Bölge Planı, bölge kurum ve kuruluşlarına, paydaşlarına yol göstermeyi amaç edinmiştir.
AJANSLAR ARASI İŞBİRLİKLERİ VE BATI KARADENİZ KALKINMA AJANSI
Batı Karadeniz Bölgesi, güneybatıda Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova İllerini kapsayan TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile doğuda Kastamonu, Çankırı ve Sinop İllerini kapsayan TR82 Kuzey Anadolu Bölgesi ile komşu olup kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Bu bölgeler dışında İstanbul ve Ankara gibi Türkiye’nin en önemli iki metropolü ile de ticari ve sosyal anlamda etkileşim içerisindedir. Son yıllarda gündeme gelen İstanbul’da sanayinin desantralizasyonu konusunda TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile TR81 Batı Karadeniz Bölgesi uygun alanlar olarak göze çarpmakta, bu konuda gerekli çalışmalar yürütülmektedir.
Bunun yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Turizm 2023 Stratejisi’nde de belirtilen ve Şile’den başlayarak Sinop’a kadar uzanan kıyı bandını kapsayan Batı Karadeniz Kıyı Koridoru projesi de bölgeleri bütüncül planlamaya itmektedir.
Doğuda Trabzon, Ordu, Giresun, Gümüşhane, Rize ve Artvin illerinin de dahil olacağı bir yapılanma ile bölge kaynaklarından çok daha fazla katkı sağlamak mümkün olabilecektir. Özellikle Batı Karadeniz, Kuzey Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgeleri birçok konuda benzer özellikler göstermektedir. Coğrafi yapıdan kaynaklanan sorunlar, yoksulluk, yaşlılık, sektörel çeşitliliğin az olması, mevcut doğal kaynakların hem sanayide hem de turizmde yeterince değerlendirilememesi bunlardan bazılarıdır. Bu yüzden, üç bölgenin mevcut sorunlarının çözümü için çeşitli alanlarda ortak hareket etmesi ve tamamlayıcı politikalar uygulaması zaruridir. Bu ortak politika alanlarından ilki eko turizm alanıdır. Üç bölge de hem yerli hem de yabancı eko turistler için birer çekim merkezidir. Ancak eko turizmin doğası gereği oldukça hareketli olan eko turistlerin Karadeniz boyunca belirli rotalardan seyahat etmeleri sağlanmalı ve bu rotaların altyapıları her üç bölgede de eşzamanlı tamamlanmalıdır. Mevcut yeşil doğa aynı zamanda sağlık turizmi (yaşlı bakım merkezleri, rehabilitasyon merkezleri, tuz ve termal merkezler vb.) için de önemli avantajlar sağlamaktadır. Her üç bölgede de öne çıkan bu alanda işbirlikleri geliştirilmeli ve Akdeniz iklimine göre avantajlı noktalar ön plana çıkartılarak gerekli tanıtım ve altyapı yatırımları koordineli şekilde gerçekleştirilmelidir.
Bir diğer önemli turizm alanı da kruvaziyer ve yat turizmidir. Tüm Karadeniz kıyıları boyunca hareket eden kruvaziyer gemiler ve yatlar Türkiye’nin Karadeniz kıyısında sadece belirli noktalarda durmaktadır.
Genellikle en uzun süre İstanbul’da duraklayan bu gemi ve yatların Amasra, Sinop, Samsun, Trabzon ve Hopa’da uygun marina ve liman yatırımları ile daha fazla uğramalarının teşvik edilmesi ve sonucunda oluşacak hizmet taleplerinin karşılanması için de uygun yatırımların ayrıca yapılması gerekmektedir.
Her üç bölgede de öne çıkan alanlardan bir tanesi de orman ve ormancılıktır. Özellikle odun dışı orman ürünleri her üç bölgede de üretilmekte ancak pazarlama ve markalaşma konusunda sorunlar bulunmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler, kestane balı, polen, arı zehiri, arı sütü, propolis gibi arıcılık ürünleri ve defne gibi ürünlerin pazarlaması Karadeniz adı altında yapılmalı ve yerli ve yabancı pazarlarda rekabet üstünlüğü yakalanmalıdır. Ulaştırma, her üç bölgeyi de yakından ilgilendiren önemli alanlardan bir tanesidir. Üç bölge arasında fonksiyonel ilişkileri artıracak Karadeniz sahil yolu yatırımı tamamlanmalı, denizyolları bölge içerisinde yük ve yolcu taşımacılığında daha fazla kullanılmalı ve Bölgelerdeki önemli merkezler arasında çapraz uçuşlar gerçekleştirilmelidir.
Bölgelerde öne çıkan ortak sektörler bağlamında üniversiteler ortak çalışmalar yürütmeli ve bölgelere özel alanlarda en rekabetçi bölgelerde ilgili sektörde ilgili üniversiteler uzmanlaşmalıdır. Ayrıca ortak sektörlerde Ticaret ve Sanayi Odaları, İş Adamları Dernekleri, Esnaf Odaları ve ilgili diğer kuruluşlar güçlü platformlar oluşturarak ilgili sektörlerin tanıtımını gerçekleştirmelidir.
