EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK

(1)

Ünite 4

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Bu ünitede eğitimde hesap verebilirlik kavramı üzerinde durulacaktır.

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK Küreselleşme,

bilgi toplumu, Avrupa Birliğine üyelik süreci, kamusal kuruluşlarda verimlilik ve kalite beklentilerinin artması gibi temel olgular Türkiye’de kamu yönetiminde hesap verebilirlik konularının gündeme taşımıştır.

Bu olgular kamu yönetiminin büyük bir bölümünü oluşturan eğitim sistemini ve okulları da derinden etkileyerek hesap verebilirliği konuşulur hale getirmiştir.

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’yla Türk kamu yönetimine ilk kez hesap verebilirlik kavramı girmiştir.

Bu kavramla;

• verimlilik,

• etkililik,

• saydamlık,

• performans

• etik

gibi kavramlar birlikte kullanılmaya başlanmıştır.

(2)

Dokuzuncu beş yıllık Kalkınma Planı (2007-2013) kamusal hizmet sunumunda,

• şeffaflık,

• hesap verebilirlik,

• katılımcılık,

• verimlilik

• vatandaş memnuniyetini temel ilke olarak ele almıştır.

Daha sonra 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile saydamlık, hesap verebilirlik kavramları ön plana çıkmıştır.

Kanundan sonra okul yönetiminde hesap verebilirlik, hesap sorma, şeffaflık gibi konular tartışılmaya başlanmıştır.

Bu anlamda kamu yönetimlerindeki hizmetlerde bir standartlaşmaya gidilmiştir. Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik bunun bir kanıtıdır .

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK Bu yönetmeliğin amacı;

“Etkin, verimli, hesap verebilir, vatandaş beyanına güvenen ve şeffaf bir kamu yönetimi oluşturmak; kamu hizmetlerinin hızlı, kaliteli, basitleştirilmiş ve düşük maliyetli bir şekilde yerine getirilmesini sağlamak üzere idarelerin uyması gereken usul ve esasları düzenlemek”

olarak belirtilmiştir.

Yönetmelik tüm kamu yöneticilerine yeni görevler yüklediği gibi bir kamu görevlisi olan müdüre de yeni görev ve sorumluluklar yüklemiştir. Bu yönetmelik ile kamu hizmetlerinin sunulması bir standarda bağlanmıştır

Hesap verebilirlik bakımından MEM deki mevcut duruma bakıldığında, MEB’in hantal yapısı ve işleyişi, bu durumun eğitim kurumlarına yansıması, merkez ve taşra örgütlerindeki yolsuzluk iddialarıyla, liyakatsiz kişilerin yandaşlık, hemşerilik ve akrabalık bağları gözetilerek haksız şekilde yönetim

kademelerine atanmaları, ulusal ve uluslararası sınavlarda başarısızlık gibi nedenlerle MEB’in hesap verebilirliği birçok tartışmalara, eleştirilere konu olmaktadır.

(3)

Hesap verebilirlik bakımından okullarda da bugün bir çok sorunlarla karşılaşılmaktadır:

• Öğretmenlerin hizmet verdikleri veli, öğrenci vb. kişilerden daha çok hiyeraşik yapıdaki üstlere karşı kendilerini sorumlu ve hesap verebilir düşündükleri,

• Öğrencilerle olan ilişkilerde ayrımcılık yapılması,

• Hasta olunmadığı halde hasta raporlarının alınması,

• Ders süresinin etkili kullanılmaması ve özel işlere yer verilmesi,

• Kendi öğrencilerine para karşılığı ders verilmesi gibi.

Türk milli eğitim sisteminde son yıllarda birçok alanda uygulanan reform ve değişim çabalarındaki başarısızlıklar hesap verebilirlik ile ilişkilendirilebilir.

Örneğin;

ders geçme ve kredili sistemden, tutun da OKS, SBS, TEOG, okul dönüşümleri, 5+3, 4+4+4 sistemi, birinci sınıfların erken kayıt yaşları (60 ay), müfredat laboratuvar okulları, fatih projesi, yönetici seçme ve atama işlemleri gibi işlerin kısa sürelerde uygulanması hatta uygulama

sonucunun alınmadan tekrar değiştirilmesi gibi uygulamalar aslında tam bir hesap verebilirlikle doğrudan ilişkilendirilebilecek konulardır.

Titiz’in belirttiği gibi reform veya değişim girişimlerindeki başarısızlığın altında çoğunlukla saydamlık ve hesap verme konularındaki zafiyetlerin yattığı söylenebilir.

HESAP VEREBİLİRLİK KAVRAMI Hesap verebilirlik;

bir kurumda çalışanların kendi yetki ve görevleriyle işlerin yapılmasına ilişkin ilgili paydaşlara cevap verme, yapılan eleştirilere, taleplere göre hareket etme, başarısızlık, yetersizlik ya da aldatma/yolsuzluk durumunda sorumluluğun üzerine alınmasıdır.

(4)

HESAP VEREBİLİRLİK KAVRAMI Hesap verilebilirlik;

çevredeki kişi ve grupları motive etme ve canlandırma harekete geçirme işidir.

Başka bir tanıma göre hesap verebilirlik;

eylemlerin sonuçlarından sorumlu olma ve onlar için açıklama yapmaya ve eleştirilmeye istekli olmadır.

HESAP VEREBİLİRLİK KAVRAMI

Farklı birçok kavram hesap verebilirlikle birlikte kullanılmaya başlanmıştır.

Örneğin;

profesyonellik, sorumluluk, hükümetin ve çalışanların kontrolü hesap verebilirlik mekanizmaları olarak yorumlanmaktadır.

Hesap verebilirlik yakın zamana kadar yalnızca mali bağlamda ele alınırken günümüzde kamusal eylemlerin olduğu her alanda kullanılabilen bir kavram haline gelmiştir.

Son yıllarda hesap verilebilirlik bağlamında pek çok yasa ve düzenleme gerçekleştirilmiştir;

• Kamu İhale Kanunu,

• Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kanunu,

• Bilgi Edinme Hakkı Kanunu,

• Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu,

• Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’dur.

Özet olarak hesap verebilirlik; bir kimsenin yaptıklarından dolayı başka bir otoriteye karşı açıklamada bulunmasıdır.

Hesap verebilirlik bireyin veya örgütün kendi dışındaki sorumlu olduğu birey, örgüt ve örgütlere karşı sorumluluklarının sonucunun yazılı ve sözlü olarak açıklamasıdır.

(5)

HESAP VEREBİLİRLİĞİN AMACI

Bireyler örgütlerde düzeni sağlamak için aşağıdaki konularda hesap verirler:

1) Örgütlerin ve bireylerin finansal konularda örgütlerin ve çalışanların kaynaklarının insanlar ve örgüt yararları için akıllıca kullanmalarını sağlamak.

2) Devletin ve örgütlerin kendi çalışanlarına karşı adil olmasını sağlamak.

3) Bireylerin, devletin ve örgütlerin gücün kötüye kullanılması veya suiistimal edilmesini önlemek.

Hesap verebilirlik örgüt için önemlidir. Örgütte hesap verebilirlik ve saydamlık yoksa o örgütü yolsuzluklar tehdit etmektedir.

Yolsuzluk uygulamaları kamu ve özel örgüt

çıkarlarının kesiştiği durumlarda kamu örgütlerinin, kendi görevlisi tarafından rüşvet alma, talep etme veya tehditle isteme gibi durumlarla ortaya çıkmaktadır.

Yolsuzluğun oranı, derecesi, kamu yetkisini elinde bulunduranın tekelci gücü ile takdir yetkisini kullanma oranlarına bağlıdır.

Ekonomilerin çok sıkı kurallara bağlandığı toplumlarda yetki genelde tek elde toplanabilir.

Gelişmekte olan ülkelerde ve geçiş ekonomilerinde idari kurallar ve düzenlemeler zayıf olduğu için takdir yetkisi daha çok gelişmiştir.

Bu tip ülkelerde kamu ahlak standartlarının yetersiz şekilde belirlenmesinin, idari ve mali sistemlerin zayıflığının ve gözetim kuruluşlarının etkin olmamasının bir sonucu da; saydamlık ve hesap verebilirliğin de gelişmemesidir.

HESAP VEREBİLİRLİĞİNİN İLKELERİ

1) Hesap verebilirlik, yetkinin devredilmesi durumlarında gereklidir.

2) Hesap verebilirlik bilgisinin temel özellikleri;

• Anlaşılabilirlik,

• Uygunluk,

• Güvenilirlik.

• Karşılaştırabilirlik,

• Ekonomiklik

3) Hesap verebilirlik raporları, çıktılar hakkında yeterli bilgiyi sunmalı,

4) Beklenen sonuçlar açık ve ölçülebilir olmalı;

(6)

HESAP VEREBİLİRLİĞİNİN İLKELERİ

5) Örgütün hesap verebilirlik raporları, örgütün bütün birimlerini kapsamalıdır.

6) Planlar, hesap verebilirlik sürecinde kendilerine sorumluluk yüklenen kişiler tarafından hazırlanmalıdır. Bu planlarda kimlerin ne iş yapacağı, maliyetleri, performans hedefleri, ulaşılması beklenen sonuçlar belirtilmelidir.

Sorumluluğu veren otorite planları onaylamalıdır.

7) Hesap verebilirlik raporları kamuoyuna açık olmalıdır.

8) Yayımlanan performans bilgileri denetlenmelidir.

9) Hesap verebilirlik süreci yasallaştırılmalıdır.

HESAP VEREBİLİRLİĞİN BOYUTLARI Saydamlık :

en basit anlamı ile görülebilirlik ve hissedilebilirliktir.

Sorumluluk/Yükümlülük :

Bireyler ve örgütler, eylemlerinden sorumlu olmalılar, yanlış hareketlerinde ceza görmeli ve başarılarında ödüllendirilmelidirler.

Kontrol Edilebilirlik :

Hesap verebilirliğin baskın algısı, “kontrol”

çevresinde döner. Eğer X, Y’nin davranışını teşvik ederse X’in Y’yi kontrol ettiği söylenir ve Y, X’e hesap verebilirdir.

HESAP VEREBİLİRLİĞİN BOYUTLARI Cevap Verebilirlik :

Hesap verebilirliğin bu parçası müşteri odaklı yaklaşımda vurgulanmıştır. “Cevap verme”, yukarıda kontrol edilebilirlik olarak tanımlanan hesap verebilirliği ifade etmek için kullanılmıştır.

Cevap verme, hesap verebilirliği yukarıya doğru olmaktan çok dışarıya doğru çevirir.

Diyalog:

Hesap verebilirlik ve diyalog arasındaki ilişki demokrasinin önemli bir parçası olan kamusal diyalogun, kurumsal boyuttan ziyade hesap verebilirliğe vurgu yapan bir dil olması gerektiğidir.

HESAP VEREBİLİRLİK TÜRLERİ

Farklı şekillerde sınıflandırılmıştır. Hesap verebilirlik türleri hangi şekilde sınıflandırılırsa sınıflandırılsın önemli olan nokta her örgüt için geçerli olan ideal bir şablonun olmadığıdır.

Örgütlerde hangi hesap verebilirlik türüne ağırlık verileceği tamamıyla örgütün kurumsal çevresi hedefleri, yönetsel stratejileri ve etkinlik alanlarıyla ilgilidir.

(7)

HESAP VEREBİLİRLİK TÜRLERİ 1) Politik hesap verebilirlik:

Politik hesap verebilirlik kamu görevlilerinin davranışlarını, bir takım yaptırımları uygulama gücüne sahip örgütler ve seçmenler tarafından sınırlandırılmasıdır.

Politik hesap verebilirliğin etkili olması için şu ögelerin etkili olması gerekir :

• Politik rekabet, güvenilir politik partilerin varlığı

• Partilerin finansmanında saydamlığın sağlanması

• Meclis oylamalarının halka açık olarak yapılması

• Mal varlığı bildiriminin yapılması

HESAP VEREBİLİRLİK TÜRLERİ 2) Yönetsel hesap verebilirlik:

Yetki ve sorumlulukları doğrultusundaki kamu görevlilerinin, iş ve işlemlerinde ilgili kişilere bilgiye serbestçe ulaşılması, kamuoyunun politika ve uygulamalarından haberdar edilmesini sağlama zorunluluğudur.

3) Profesyonel hesap verebilirlik;

Profesyonel hesap verebilirlik ağırlıklı olarak ilgili meslek grubunca belirlenen standartlar

çerçevesinde gerçekleşen eylemlerdir. İşin pratiği ve teknik kurallarına tam uyarak çalışma temel prensibidir.

HESAP VEREBİLİRLİK TÜRLERİ

4) Demokratik hesap verebilirlik; (Halkın doğrudan katılımını esas alır);

Bu sistemde hesap verebilirlik düzenli olarak gerçekleştirilen seçimler aracılığıyla sağlanır.

5) Yasal Hesap Verebilirlik;

Teknik anlamda yasal hesap verebilirlik; işin yasallığının belirlendiği gibi yapılıp yapılmadığı, sahip olunan yetkilerin adil, tarafsız ve rasyonel olarak kullanılıp kullanılmadığını belirlemektir.

70’lerde okullarda sınıfların yeterli büyüklükte olması, öğretmen ve ders kitaplarının yeterli sayıda bulunması eğitimde hesap verebilirlik için yeterli görülürdü.

Daha sonraki yıllarda fiziki şartların yeterli olmadığı, öğretmen yeterlilikleri tartışılmaya başlandı.

Günümüzde ise hesap verebilirlik öğrencinin öğrenmesi üzerine odaklanmıştır.

1970’in sonlarında gelecekte eğitim ile ilgili çeşitli iddialarda bulunmuştur.

(8)

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK Bu iddialar:

• Aşırı okul bürokrasisi ve hesap verme yükümlülüğünün eksikliği akademik standartları düşürmekte, fen ve matematik alanlarında sıkı öğretim zayıflamakta, özellikle kırsal kesimlerdeki mezun

öğrencilerin bilgi temelli iş yerlerinin yetenek taleplerine uymamasına neden olmaktadır.

• Öğretmen ile yöneticiler, öğretme ve öğrenmeyi geliştirmeyi ve yeteneklerin uyumsuzluklarını sona erdirme konusunda bilgi sahibidirler fakat profesyonel istekten yoksundurlar.

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK Bu iddialar:

• Etkili yönetim, yüksek akademik standartlar, okullar arası artan yarışmalar ile açık teşvikler ve cezalar, profesyonelleri akademik başarıları yükseltmek açısından güdüler.

Neo-liberal reformlar okullar ve okullaşma

seçeneklerinin artırılmasında velilere çeşitli öneriler getirmiştir. Velilerin uygun eğitim için okulları seçmeye ikna edilmesi bu önerilerden birisidir.

Dolayısıyla “etkili yönetim” için hem öğrencileri hem de sponsorluğu okullara çekme çabası giderek önemli olmaktadır.

Hesap verebilirlik karşıtlarının savundukları temel tez ise; Eğitim sisteminde bireylerin eğitime erişimi ve sürecin sonundaki eşitsizliğin azaltılması görevi devletin sosyal boyutunu oluşturmaktadır.

Devlet, bu görevi başaramayınca başarısızlığının nedenini kendi üzerinden okullara, ailelere,

çocuklara atma yönünde bir politika izlemeye başlar.

(9)

YÖNETİCİLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ

Okullarda yöneticilerin hesap vermek zorunda kaldıkları konular;

1) Tüm bireylerin ve çalışanlarının vatandaşlık ve insan haklarını koruma,

2) Yasal olmayan yollardan uzak durma, 3) Profesyonel sorumluluklarını doğruluk ve

dürüstlükle yerine getirme,

4) Personeli, öğrencileri için güvenli ve sağlıklı çevre oluşturma,

5) Meslektaşlarından, öğrenci velilerinden özel avantajlar sağlamama,

6) Ayrımcı davranmama, 7) Gizli bilgileri koruma, 8) Mahremiyete saygı,

Okullarda yöneticilerin hesap vermek zorunda kaldıkları konular;

8) Sahteleştirme ve yanıltıcı davranışlardan uzak durma,

9) Hakkaniyet ilkesine önem verme, 10) Disiplin alışkanlığı geliştirme,

11) Sosyal sorumluluk için davranış yolları bulma,

12) Başarılı olacağına inanma, 13) Sadakat,

14) Sürekli en iyisi için çalışma,

YÖNETİCİLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Müdürün hesap verme alanları;

• Yönetsel hesap verme: Planlama, güdüleme, örgütleme, kontrol vb. alanlarda yönetici ile birlikte yöneticinin yardımcısı olarak hesap verme durumundadır.

• Örgütsel becerilere ilişkin hesap verme.

• Grup süreçlerine ilişkin hesap verme

• Kişilerarası ilişkilerle ilgili hesap verme

• Okul ve toplum ilişkisiyle ilgili hesap verme

YÖNETİCİLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Eğitimde yöneticilerin hesap verebilirliği çok boyutludur. Yöneticiler okulla ilgili görevleri, sorumlulukları ve bütün öğrencileri için hesap vermelidir. Çünkü okulun başarılı olması ancak yöneticilerin başarılı olmaları ile sağlanabilir.

Hesap verebilirlik,

okul yöneticisinin öğrenme ortamına ve işleyişine hakim olarak tüm öğrencilerin başarısını izleme, öğretim programı, öğretim ve değerlendirme sürecini etkili öğrenmeyi sağlayacak şekilde uyumlu ve düzenli hale getirmektir.

(10)

YÖNETİCİLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Hesap verebilirlik,

okul müdürünün öğrenme ortamına hakim olarak tüm öğrencilerin başarısını izleme, öğretim programı, öğretim ve değerlendirme sürecini etkili öğrenmeyi sağlayacak şekilde uyumlu ve düzenli hale getirme, hesap verebilirliği sağlamak için çeşitli karşılaştırma ölçütleri, öğrenme beklentileri ve dönütleri kullanma gibi becerilere de sahip olmasını gerektirir.

Ulusal ya da uluslararası düzeyde yapılan öğrenci başarısını karşılaştırmaya dönük sınav sonuçları bu anlamda okul yöneticisi için bir dönüt olabilir.

YÖNETİCİLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Günümüzde öğrenci başarı beklenti çıtasının yükseldiği ve farkların azaldığı bir eğitim sistem oluşturulmaya çalışılmaktadır.

Hesap verilebilirlik ve denetleme, çıtanın yükselmesi ve farkların azalmasını sağlar.

Hesap verebilirliğin faydası insanların amaçlarının ne olduğunu bilmesini, bu amaçlar doğrultusunda ilerlemesini, başarının ödüllendirilmesini, başarısızlığın da belirlenmesini ortaya çıkarır.

Eğitime hesap verilebilirlik konusunda Amerika’da tartışmalar yoğunlaşmış ve 1994’te Amerikan Okullarını Geliştirme (The Improving America’s Schools Act-IASA) Yasası ile eyaletlerde hesap verebilirlik tartışması başlamıştır.

Daha sonra ise 2001 yılında hiçbir çocuk geride kalmasın yasası (No Child Left Behind) ile ülke genelinde hesap verebilirliğin genel çerçevesi çizilmiştir.

YÖNETİCİLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Bu yeni sorumluluk programı uygulamanın sorumluluğun yasal şekli olduğunu kabul eder ve öğrenci başarısı, öğretmen performansı ve test sonuçları arasındaki ilişki hakkındaki varsayımların doğruluğunu tartışır.

(11)

Bazı araştırmalar test aşamasındaki sorumluluk programlarından bazılarının, öğrencilerin okulu bırakma oranının artmasına, öğretmenlerin demoralize olmasına, mesleki kimlik yıkıntılarının artmasına neden olduğunu göstermiştir.

Buna ek olarak kader testleri eleştirileri de bu hesap verme programlarının öğrenci ya da eğitimci çabasından çok okullar arası mali eşitsizlikleri ölçmede işe yaradığı konusunu tartışmaktadır.

Uzmanlar sorumluluk kararlarının adil ve eşitlikçi olması gerektiğini belirtirler. Bundan dolayı devletin, hükümetin ve bölgelerin sorumluluğunu içeren bir takım sorular ortaya çıkmaktadır.

Sonuç olarak devlet, okul bölgesinin ve okulun öğretmene itaat yerine öğretmenle öğrenme durumunun geliştirilmesinin oynadığı önemi görmelidir.

Bu fikri göz ardı etmeye devam eden ilçeler, hükümetler, yöneticiler ve medya eğitim

problemlerini itaatkar olmayan ya da tembel olan öğretmenlere yükleyerek büyük bir hataya düşmektedir.

Buna ek olarak okullar hakkında halk güvenini kırdıklarında ahlaki düzenin bozulmasına neden olarak öğretmenlerin öğrencileri hakkında kural koyuculardan daha çok bilgi sahibi oldukları ve buna göre öğrenme ortamını düzenledikleri, yaşantıları kurmalarına engel olmaktadır

ÖĞRETMENLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ

Öğretmenler için hesap verebilirlik faydalı bir süreç haline gelmiştir. Hesap verebilirlik ile ortaya çıkan verilerle artan bilginin öğretmen profesyonelliğini geliştirdiği söylenebilir.

Öğretmen ile öğrenci arasındaki pozitif bir ilişki sağlamak için öğretmen;

• sevecen ve dostça bir yaklaşım,

• öğrencilerin akademik gelişimlerini izleme,

• öğrencilerin sorunlarını dinleme ve bunların başarılması için öğrencilerin güdülenmesi konularında artan bilgiler nedeniyle profesyonel bir yaklaşım içinde olacaktır.

(12)

ÖĞRETMENLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Eğitimde hesap verebilirliği sağlama konusunda hesap verebilirliğe karşı eleştirilerde başlamıştır.

Hesap verebilirliği sağlama konusunda, okul ortamını yönetirken öğretmeni değerlendirme girişimleri onları cezalandırmak amacıyla yapıldığı düşüncesine sebep olabilmektedir.

Bu nedenle disiplinli eğitimci ironileri alternatif eğitim uygulamalarını gölgede bırakmıştır. Bu yaklaşım eğitimcilerin, öğrencilerin hayatındaki önemli entelektüel bakışlarını kısıtlayarak, öğretmen değerlendirmelerini bilgi temelli bir hale

indirgemiştir.

ÖĞRETMENLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Clegg (1989) test tabanlı sınavların sonuçlarının öğrencilerin akademik başarılarını belirlemek için değil öğretmenlerin başarılarını tespit etme de kullanıldığını belirtmektedir.

Bu test verileri ise uygulamada daha çok okullarla karşılaştırmalar ve ilçeler arası kıyas yapmak için kullanılır. Yani sonuçlar okul için kullanılmamakta başka amaçlara hizmet etmektedir.

Bu anlamda hesap verme sistemi test sonuçlarıyla değerlendirilerek öğretmenler üzerinde baskıya neden olarak işlerini kaybetme gibi korkular yaratabildiği söylenebilir.

Hesap verebilirlikte amaç sorumluluğu geliştirmek iken sorumluluk farklı anlama bürünerek ortama ve uygulayıcılara göre değişiklik gösterebildiğinden kapasite geliştirme veya disipline mekanizmalarla hesap verme, eğitimciyi ödüllendiren veya cezalandıran mekanizmaya dönüşmüştür.

Son zamanlarda hesap verebilirliğin etkilerinin eğitim bürokrasisinden çok okul ve eğitimcileri analiz etmeye yönelik olduğu görülmektedir. Bu kapsamda yeni sorumluluk programları geliştirilmektedir. Bu sözde yeni sorumluluk programları eğitimcilerin işlerini denetim, gözlem, uygulama ve halk raporu test sonuçlarıyla daha gözle görülür hale getirmeyi amaçlamaktadır.

ÖĞRETMENLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Öğretmen raporlarında hesap verebilirliğin, müfredatı daralttığını sanıldığı belirtilmekte oysaki müfredatın daraltılmasının hesap verebilirliğin sonucu olmadığı müfredatta uzun zamandan beri edebiyatın, bilim ve sosyal çalışmalara göre daha fazla yer ayrılmasından kaynaklandığı

anlaşılmaktadır.

Hesap verebilirlik materyal kullanmayı, problem çözmeyi göz ardı ederken, testlerde çıkabilecek spesifik bilgilerin altını çizmiştir. Öğretmenler, eğitim ve öğretim zamanının çoğunu teste hazırlıkla geçirmektedirler.

(13)

Oysaki hesap verebilirlik öğretmenlerin, öğretimi takip etmekten ziyade öğrencilerin öğrenimde neye ihtiyaçları olduğu, uzun dönemli akademik başarıları için öğrenmenin nasıl olması gerektiği üzerinde durmalarını ister.

Öğretmenlerin sadece kendi kontrolleri altında bulunan şeylerle ilgili olarak hesap vermeleri gerekir.

ÖĞRETMENLERİN HESAP VEREBİLİRLİĞİ Öğretmenlerin aşağıdaki gruplara karşı hesap vermek zorunda olduğu öne sürülmüştür:

• Bireysel olarak öğrenciler ve aileleri,

• Öğretmenin işverenleri (devlet-özel),

• Kaynakları sağlayanlar, eyalet, bölge, devlet yönetimleri gibi,

• Diğer ilgili eğitim kurumları, üniversiteler, ortaöğretim okulları vb.

• Kamuoyu,

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK İLKELERİ

Eğitimde hesap verebilirlik ilkeleri olarak; uygunluk, çeşitlilik, kesinlik, özgünlük, geri bildirim, evrensellik ve doğruluk ilkelerinden bahsedilmektedir .

Uygunluk;

hesap verebilirlik sistemi, okul bölgesinde yer alan ödüller ve teşvik edicilerle uygun olmak zorundadır. Hesap verebilirlik sistemlerindeki en sık karşılaşılan uyumsuzluk, bireysel gelişim sistemleri ve eğitimsel hesap verebilirlik arasındaki eşitsizliktir. Etkili hesap verebilirlik sistemi, bireysel gelişim sistemlerini şekillendiren eğitimsel üstünlük için aynı teşvik edicileri sağlamak zorundadır.

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK İLKELERİ Çeşitlilik;

etkili hesap verebilirlik sisteminin ikinci öğesi bireysel okulların farkına, çeşitliliğine saygıdır.

Çeşitlilik sadece öğrenciler arasındaki açık farklılığı değil aynı zamanda okullar, eğitim programı, kültürler ve öğrenme stilleri arasındaki farklılığı da içerir.

Kesinlik;

ölçümlerin kendi kendilerine doğru olmasını değil, aynı zamanda ölçümlerin uygun bir şekilde kullanılmasını gerektirir.

(14)

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK İLKELERİ Özgünlük;

çocukların eğitimiyle sorumlu olan kişilerin, bütün öğrencilerin başarısına yardım etmede ne yapmaları gerektiğine dair açık bir fikre sahip olmak zorunda olmalarıdır.

Geribildirim;

hesap verebilirlik sistemi, deyim yerinde ise şekil verebilendir. Hesap verebilirlik bilgisi, okul ilerlemesi ve öğrenci başarısının sonuçlarını özetler; teşvik ediciler ve okul ilerleme

kararlarının sonuçlarını bilgilendirmede kullanır

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK İLKELERİ Evrensellilik;

yetişkinler, öğrenciler, aileler, yönetim ve öğretmenler için birçok hesap verebilirlik göstergelerinin bulunduğu bir okul sistemi bulmak zordur. Kapsamlı hesap verebilirlik sistemleri, sadece öğrencinin performansını ölçtüğünden dolayı “kapsamlı ya da “hesap verebilirlik” kelimelerini kullanmayı hak etmezler.

Doğruluk;

eşitsizlik, adaletsizlik ve cahilliğe karşı gelmedir.

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK ÇEŞİTLERİ Siyasal Hesap Verebilirlik:

Yasa koyucular ve okul yönetim kurulu üyeleri düzenli olarak seçimlere katılmak zorundadırlar ve kararları için cevaplar vermek

durumundadırlar.

Yasal Hesap Verebilirlik:

Okullar yasal düzenlemelere uygun işleyeceklerdir, zira yurttaşlar mahkemelere kamu okullarının yasaları çiğnemelerine ilişkin şikâyetlerini iletebilirler.

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK ÇEŞİTLERİ Bürokratik Hesap Verebilirlik:

Federal, eyalet ve bölge ofisleri kurallar

geliştirirler ve kuralar okulların uymaları gereken süreç setleri oluşturur.

Mesleki Hesap Verebilirlik.

Meslek etiğinin temelinde insan ilişkileri yer alır.

Mesleği aynı olan bireylerin mesleklerini gerçekleştirirken belli davranış kalıplarına uymaları beklenir. Bu hesap verebilirlik biçimi, mesleki anlamda kendi kendini kontrol ile ilgilidir.

Etik Hesap Verebilirlik.

Etik, doğru-yanlış, görev-yükümlülük ve toplumsal sorumluluk kavramlarını sorgular.

(15)

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK ÇEŞİTLERİ Öğretmenlik mesleği etik ilkeleri:

• profesyonellik,

• hizmette sorumluluk,

• adalet,

• eşitlik,

• sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması,

• yolsuzluk yapmamak,

• dürüstlük,

• doğruluk ve güven,

• tarafsızlık,

• mesleki bağlılık ve sürekli gelişme,

• saygı, kaynakların etkili ve adil kullanımıdır .

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK ÇEŞİTLERİ Yönetimde uyulması beklenen etik ilkeler;

• adalet,

• eşitlik,

• dürüstlük,

• doğruluk,

• tarafsızlık,

• sorumluluk,

• insan hakları,

• hümanizm,

• bağlılık,

• hukukun üstünlüğü,

• sevgi,

• hoşgörü,

• laiklik,

• saygı,

• tutumluluk,

• demokrasi,

• olumlu insan ilişkileri,

• açıklılık,

• hak ve özgürlükler,

• emeğin hakkını verme,

• yasa dışı emirlere karşı direnmedir

EĞİTİMDE HESAP VEREBİLİRLİK ÇEŞİTLERİ Mali Hesap Verebilirlik:

Okul yöneticileri, öğretmenler okul harcamaları konusunda hesap vermek zorundadırlar.

Bu kavramsallaştırmaların hepsinin güçlü ve zayıf yanları vardır. Siyasal mekanizmalar genel siyasa belirlenmesine yardımcı olurken yurttaşların, seçilmişlerin kararlarını yargılamalarına izin vermez ve azınlıkların haklarını koruyamayabilir.

Bürokratik mekanizmalar ise standart süreçler beklenen çıktıları sağladığında uygunken bireysel beklentilerin çeşitliliğine cevap veremeyecektir.

SONUÇ VE TARTIŞMA

Günümüzün yasal ve demokratik hesap verebilirlik sistemleri, okulları yüksek performans göstermeye ilişkin sorgulamaktadırlar.

Piyasalar, diğer pek çok yaşam alanımızda olduğu gibi devlet okul sisteminde artan seçenekle ve rekabetle okulları, öğrenci velilerine hesap verebilir yapmaktadırlar.

Piyasaca yönetilen hesap verebilirlik sistemi ile tanışan aileler eğer okullarından memnun kalmazlarsa çocuklarını başka okullara kaydettirmektedirler.

(16)

Sonuçta yüksek performans standartlarına ulaşamayan okullar öğrencilerini, gelirlerini kaybedip kapanmak zorunda kalmaktadırlar.

Buna karşın aile beklentilerini tatmin eden okullar büyüyüp, zenginleşmektedirler.

Türk Eğitim Sisteminde ailelerin okula katılımı, eğitim-öğretim sürecinde birlikte söz hakkına sahip olma olarak değil, daha çok parasal konularda olmaktadır.

Aile katılımı eksik de olsa bu parasal katılım, yöneticilerin saydam ve hesap verebilir olmasını sağlayabilir.

Nitekim Yolcu (2007) okullarda çeşitli etkinlikler için velilerden okula katkı amaçlı para toplanmasının, okulları ve okul yöneticilerini saydam ve hesap verebilir olmaya zorlamakta olduğunu bulmuştur.

Ünite 4 Teşekkürler

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN