Gülbeyaz neden denize bakmaz?

16 I

fURfHSfl KULTUR

GiHbeyaz neden denize bakmaz?1

LAURENT MiGNON

S1ra d1§1 bir metinde Slfa d1§1 bir sabne... Osmanh ve Miisliiman bir kadmm Tiirk~e olarak yazm1§

oldu-gu ilk roman, Zafer Hamm'm 1877'de yay1mlad1g1 A?k-t

Va-tan'da Ispanyol kokenli cariye Giilbeyaz, lstanbul'da efendisi ta-rafmdan verilen ko§kte denize bakmayan odada oturmaya karar ve-riyor. Peki, bu giizel, zarif ama o ka-dar da melankolik kole neden denize

bakmak istemez? Bu soruya bir ce-vap ararken Zafer Hamm'm lspan-ya'da ka~mlan Giilbeyaz adh ca-riyenin dramatik bayat1 iizerine odaklanan k1sa romanmda ozgiirliik ve kolelik konu-sunda geli§tirdigi radikal soylemi irdelemek laz1m.

Dzerinde durulmas1 gereken ilk nokta, bu Tanzimat donemi metnin neden s1rad1§1 oldugudur. Yeni Turk edebiyat1 iizerine odaklanan edebiyat tariblerinde Cum-buriyet oncesi kadm yazarlar tam olarak yok sayilmasa da erkek yazarlara gore onlara ~ok daba az yer aynhr ve yap1tlan, ~ogu zaman, birka~ sozle ge~i§tirilir. 1994 y1lmda Zebra Toska tarafmdan yeni bir bask1s1 baz1rla-nana kadar2, bayat1 pek bilinmeyen Zafer Hamm'm3 A?k-t Vatan adh romam biiyiik bir ol~iide unutulmu§-tu. Oysa Nisan 1877'de yay1mlanan Zafer Hamm'm ro-manmm, anlat1msal olarak baz1 a~1k zaaflara ragmen, bireysel ozgiirliik, kadm sorunu ve kolelik gibi Tanzi-mat sonras1 edebiyatm baz1 onemli konulanm i§leyi§ bi-~imi itibanyla, daba sonra yay1mlanacak roman ve oy-kiilere oncii say1labilecek bir konumdad1r.

Ozgiirliik aray1§1, Tanzimat sonras1 edebiyatm one ~1kan konularmdand1r. Engellenmeye ~ah§1lan ve saklanan a§klar iizerine odaklanan, 1851 y1lmda ya-y1mlanan Vartan Pa§a'nm Akahi Hikayesi ve Semsettin Sami'nin yazd1g1 Taa??uk-t Talat ve Fitnat (1871) gibi romanlarda a§k, toplumsal yap1ya, gelenege ve belli bir ol~iide de dine kar§I isyamn ifadesidir. A§1klarm ~e§itli bask1lar yiiziinden birbirlerine kavu§amamalan ve zo-runlu evlilikler sadece klasik ve balk edebiyatmdan ah-nan motifler degildir. ~O§umculuk etkisinde on doku-zuncu yiizy1l romanmda bu motifler, bireyin gelenege meydan okumasm1 ve var olma miicadelesini de temsil eder. Zafer Hamm'm yap1tmm bu sorunsal baglammda ayn bir onemi de vard1r. Madrid'te ailelerinin, Giilbe-yaz'1 en yakm arkada§1 Maria'nm sevgilisi Roberto'yla,

Maria'y1 ise Giilbeyaz'm babas1 Ferdinando ile evlen-dirme kararlan, bireyin toplumsal bask1ya kar§I sava§I-mmm Osmanh'yla smirh olmad1gm1 gosterir. Benzer §e-kilde Zafer Hamm, kadmlarm maruz kald1klan bask1-lan sadece Osmanh Tiirkiye'sinde degil de, Ispanyol aristokrasisi ve burjuvazisi baglammda da i§leyerek, ka-dm sorununun aslmda evrensel oldugunu, belli bir ol~ii-de, gostermi§ oluyor.

Zafer Hamm'm bu evrenselci yakla§1m1, ozgiirliik sorunsahyla dogrudan baglant1h olan esaret konusunu i§leyi§ bi~iminde de goriiliir. Osmanh'da 1840'h y1Ilar-dan itibaren, daba ~ok lngiltere'nin dayatmas1 iizerine, kolelige ve ozellikle kole ticaretine yonelik ~e§itli k1s1t-lamalar uygulamp kurumun yasaklanmas1 ile sonu~la-nan reformlara gidilmi§tir.4 Donemin basmmda kolelik sorunu ~ok tart1§ilmam1§sa daS, edebiyatta durum ol-duk~a farkh olmu§tur. Abmet Mitbat Efendi'nin Esa-ret'inden Mebmet Celal'in Bir Kadmm Hayati'na, Emin Nibat'm Faik Bey ile Nuridil Hamm'm Serguze?ti'nden Samipa§azade Sezai'nin Serguze?ti'ne, donemin bir~ok yazan yap1tlarmda bu bassas konuya odaklanm1§t1r.6 Fakat koleligin Islami a~1dan me§ru olmas1, basmdaki ve edebiyat metinlerindeki bu konuda yer alan tartI§ma-lan k1s1tlam1§t1r. Avrupah kolecilik kar§1tlarmm argii-manlanna cevaben yap1lan yaymlarda, biiyiik bir bakh-hk pay1yla, daba ~ok lslami uygulamanm Avrupa'daki ve Amerika'daki uygulamalardan farkhhg1 ve daba in-sani olu§u vurgulanm1§t1r. Osmanlt Kole Ticareti 1840-1890 ba§hkh \ah§masmda konunun uzmam olan tarib~i Ebud Toledano da "kural olarak Osmanh -Is-lam koleliginin Batih benzerlerinden daba 1hmh oldugu ve kolelere daba iyi davramld1g1 konusunda kaynakla-rm ~ogu (nun)birle§[tiginin]"7 altm1 ~izmektedir. Tanzi-mat sonras1 donemin ~ogu yazarma gore temel sorun kolelik degil, daba ~ok onun uygulama bi~imleri olmu§-tur. Bununla birlikte, ozgiirliik miicadelesini veren ama onu lslami temellere dayandirmaya ~ah§an Gen~ Os-manhlar i~in kolelik konusundaki temel ikilemin bir te-dirginlik yaratt1g1 a~1kt1r: lslamiyet'in me§rula§t1rd1g1 kolelik kurumu insan baysiyeti kavramma aykm degil miydi? Esaret, ozgiirliik iilkiisiiyle nas1l bagda§tmlabi-lirdi?

Zafer Hamm'm A~k-t Vatan'ma devrimci say1labile-cek bir mabiyet kazand1ran boyut, Islami me§ruiyetin getirdigi k1s1tlamalan a§arak ozgiirliige yapt1g1 vurgu-dur: Efendisi, Laz Abmet Pa§a, ona ~ok iyi davranmas1-na ragmen -rabat etmesi i~in yalmm bab~esinde ayn bir

ko§kte oturmasma izin veriyor ve ona miicevherler he-diye ediyorB- Giilbeyaz yine de mutsuzdur ve yurdunu ozlemeye devam ediyor. Romanm sonunda, lstanbul'da bulunan agabeyi Lorenzo'nun, arkada§I Roberto'nun ve s1rda§1 olan, Laz Ahmet Pa§a'nm evlat edindigi ls-panyol kokenli Refia'nm yard1mlanyla ka~may1

ba§an-yor ve, yazann ifadesiyle, "saflart peri?an bir ha/de

bu-lundugundan guya kanad heyetini kesb itmi? ve kendisi de bir ku? gibi Ufup"9 gidiyor. Diger bir deyi§le,

"iise-ranm en bahtiyar halinde"? bulunmasma ragmen Giil-beyaz yine de esirligini kabul etmiyor, isyan ediyor ve firar ediyor. Bu kar§Ithk onemlidir. Kolelik kurumunu

ele§tiren ~ogu yap1tm aksine A?k-1 Vatan'da koleye iyi

davramlmas1, Zafer Hamm i~in temel sorunun koleligin uygulam§ bi~imi degil de, insan haysiyeti iilkiisii ile bag-da§mayan esaretin kendisi oldugunu gosteriyor. Zafer Hamm'm metninin onemli fark1, bask1ya maruz kalma-yan bir cariyenin efendisine kar§I ~1kmas1 ve bu kar§I ~1-k1§la ba§anh olmas1d1r. lsyankar olanm odiillendirilme-si, donemin edebiyatl i~in s1ra d1§1d1C. Bu, Zafer Ha-mm'm, donemindeki erkek

yazarlann yap1tlannda bu-lunmayan, olduk~a kokten-ci bir ozgiirliik~ii soyleme sahip ~1kt1gm1 gosteriyor.

Yine de, hakim soyleme kaq1 savundugu teze rag-men, Zafer Hamm'm roma-mnda kolelik ve kole ticare-ti tartl§malan baglammda, donemin diger yazarlarmda da goriilen, bir konuda dik-kat ~ekici bir sessizlik

var-d1C. Yazar, kolelerin ka~mlma ve ta§mma s1rasmda

ya-§ad1klan s1kmt1lar iizerinde durmaz. Bunun nedeni, muhtemelen, Ehud Toledano'nun belirttigi gibi, §ehir-lerde Osmanh kole sahiplerinin, yani Osmanh yonetici sm1fmm, kolelerin yolda ~ektiklerinden ve ya§anan oliimlerden pek haberdar olmay1§1d1rlO, daha dogrusu haberdar olmak istemeyi§idir. Oysa Osmanh'da kole ti-caretinin bu yonii, Bat1dakinden hi~ de farkh olmam1§-t1r. Kolelerin yolculuk masmda ya§ad1g1 s1kmtilan an-latan ender metinler arasmda, hayati konusunda ~ok

fazla bilgiye sahip olmad1g1m1z Emin Nihat'm Faik Bey

ile Nuridil Hantm'm Serguze§ti adh anlat1s1 vardlf.

Emin Nihat, ka~mlan 12 ya§mda gen~ bir <;erkes olan

Bi~uk'un Anapa'ya gotiirijliirken ya§ad1g1 s1kmt1lan ak-tanyor:

"[ ... } Beycuk'un ise manda gozu gibi delik delik olan ayakkabtlarzyla her adimda yere basttkfa taban ve ba§-parmaklarmdan hissettigi soguk ta dizlerine ftkmt§ idi. Karin oyle yukselip dizlere ftkmasi cihetiyle yo/ yuru-mek muhal hukmune giryuru-mekle beraber insan hareketten

fUHf HSfl KULTUH

1,

A§k-1 Vatan'da ise Refia'nm Endiiliis'te tek ba§ma gezinirken dort Cezayirli Arap tarafmdan ka~mld1g1m,

"enva-1 mii§kilat ile nihayet bir ay miiddet zarfmda Ce-zayir'e gotiir[iildiigiinii]"12 ve bir y1lhk esaretten sonra onu lstanbul'a gotiirecek olan Selim'e sat1ld1gm1 ogren-sek de, bu on ii~ ay s1rasmda ve yolculuklarmda ne ya-§ad1klan konusunda herhangi bir bilgi edinemiyoruz. Giilbeyaz'm ka~mh§1 ve sat1h§1 konusunda da ~ok fazla bilgi verilmiyor. Babas1 ile gezinirken Cezayirli bir ath-nm saldmsma ugrad1gmm, babasmm ~at1§mada oldii-giiniin, kendisinin bir ay siiren bir yolculukla Cezayir'e gotiiriildiigiiniin ve orada Ahmet Bican adh bir esirciye satild1gmm belirtilmesine

ragmen, Giilbeyaz'm

"kayd-1 esaret ve azaba dii-§iiriilmesi[nin]"13 ve "yol-larda gordiigii ve ~ektigi azab ve elem[in]"14 aynntl-lanm ogrenemiyoruz.

Ancak, Zafer Hamm, belki de, donemin bask1c1 or-tammdan dolay1, bir §eyi a~1k bir §ekilde soylemekten-se onu ima etmeyi tercih eden yazarlardandlf. Zafer Hamm, Giilbeyaz'm yol boyunca ya§ad1g1 olaylar iizerine odaklanmasa da, gen~ k1zm ac1larla dolu tecriibelerinin neden olduklan travmay1 deniz konusundaki tutumuyla gostermeyi ba§anyor. Bu baglamda bu yazmm ba§mda soz ettigimiz olay one ~1k1yor. Laz Ahmet Pa§a, Refia ve Giilbeyaz'a oturmalan i~in ayn bir ko§k verdiginde, Giil-beyaz deniz tarafma bakmayan oday1 tercih ediyor:

"l§bu ko§kun bir ciheti uzaktan denize ve diger ci-heti bahfeye ve bir taraft da sokaga ntizzr oldugundan Gulbeyaz sokak tarafmdaki odalart intihab idup Bey-koz daglarma dogru atf-z nazar iderek vatan ifin aglar ve kendisine teselli ktir itmezdi. "15

E~

:>-•

Oysa Giilbeyaz'm vatam, Beykoz daglannm otesin- :::; Ct:,.

de degil, denizlerin otesindedir. Aynca, romanm onceki

.z

.:J .~~:

boliimlerinde denize bakmanm huzur verici oldugunun m

-~· f..:j

birka~ defa tekrarlanmI§ olmasma ragmen, Giilbeyaz

z

: ...

nihayet yiiziinii denize ~evirdigi zaman, ona sadece ;']

"dalgm dalgm nazar-endaz-1 esef"16 ile bakacakt1r. Pe-:::J ki Giilbeyaz'm denizin kar§Ismda bu huzursuzlugu ne-.ct:': den kaynaklamyor?

1a

fURfHSH KULTUR

Cariyenin davram§larm1 ve tepkilerini anlayabilmek i~in kole anlat1larmda denizin ve okyanusun simgesel bir boyutu oldugunu hanrlatmakta fayda vard1r. Mo-dern ~agda kole olarak satilmak iizere ka~mlan insan-lann ~ogu zaman denizin veya okyanusun otesine gotii-riildiikleri i~in bu anlatilarda deniz, ana topraktan bii-yiik kopU§U temsil ediyor, yani ac1y1 ve yoklugu. Onun i~in denize yiiklenen anlamlar genellikle olumsuzdur. Ornegin, gen~liginde firar eden bir kole olan, 105 ya -§mdaki Kiibah Esteban Montejo'nun hanralarmdan olu§an, Miguel Barnet'in haz1rlad1g1 Biografia de un Ci-marr6n' da(Bir Ka~agm Ya§am Oykiisii) denize yonelik

bu tedirgin bak1§1 hissetmek miimkiindiir. Kole olarak dogdugu i~in, deniz otesi yolculugu ve biiyiik kopu§u ya§amam1§ olmasma ragmen Montejo, hatiralannda denizi oliimle ili§kilendiriyor:

"Bazen [denize] uzun uzun bakzyordum ve birdenbi-re her ?ey bembeyaz kesilip gozlerimde kayboluyordu. Deniz, doganm ba?ka bir esrartdtr. [Deniz] onemlidir fiinkii o insanlart yutuyor ve on/art bir daha salzvermi-yor. "17

Bir ba§ka ornek, hayatmm biiyiik bir k1sm1 hem ko-le olarak, hem de ozgiirliigiinii satm alabildikten sonra denizlerde ge~en Olaudah Equiano'nun 1791 'de yay1m-lad1g1 otobiyografide denizin hem anayurttan kopu§u ve yurtsuzlugu, hem de oliimii temsil etmesidir. Ancak oliim, bazen de, gemilerde zincirlenmi§ olarak ta§man koleler i~in tek iimittir:

"Denizin piiruziiz ve riizgarm hafif oldugu bir gun,

birbirine zincirlenmi? iki yorgun yurtta?tm (on/arm ya-nmdaydzm), boylesine sefi/ bir hayata oliimii tercih ede-rek kafmayi ba?ardt ve denize at/adz. Hastalzgt yiiziin-den zincire vurulmayan kederli bir ba?ka arkada?

on/a-rt izledi. Ve, sanmm, geminin hemen alarma gefen tay-f ast on/art durdurmasaydt, birtay-fok ki?i daha onlar gibi yapacaktz. "18

Zafer Hamm'm metninde efendilerin denize bak1§1 ile esir olan Giilbeyaz'm bakI§I daha dogrusu bakama-y1§1 arasmda bir kar§1thk da yaranhyor. Zengin, cariye sahibi bir dul olan romanm anlat1c1s1 i~in, deniz derin bir tema§a zevkidir: "Yine yalniz kalmt? alesseher yalt-mtz salonunun deniz tarafmdaki penceresi oniinden et-raft seyr ii tema?a iderek derya-yt hayrete dalmt? idim. "19 Aynca "on dordii olmak hasebiyle mehtabm denize aksinden hast! olan revnak"20, anlancmm cari -yesiyle gelen Refia ile birlikte ho§ bir vakit ge~irmesini miimkiin k1hyor. Ozgiir insanlarm denizin kar§1smda hissettikleri huzuru, deniza§m ka~mlan bir kolenin duymas1 miimkiin degildir. Y ani efendiler i~in deniz hu-zur anlamma gelse de, koleler i~in huzursuzluk demek-tir.

Denizin insanlarm toplumsal konumlarma gore uyand1rd1g1 kar§It duygular, kadm-erkek ili§kileri

bag-lammda da i§leniyor. Maria'y1 sevmesine kar§I ~1km1§, fikrini sormadan onu Giilbeyaz'la evlendirmeye kalk1§-m1§ olan babas1 Alberto'dan ka~mak i~in Roberto de-nizcilik okumaya karar veriyor ve denizlerde ozgiir bir hayat1 hayal ediyor. Daha sonra, babas1yla bulu§up ba -n§may1 kabul edince, yine kendi iradesiyle denizi a§1p lngiltere'den lspanya'ya doniiyor. Roberto i~in deniz ozgiir iradesini ger~ekle§tirmesini, kaderini kendi eline almasm1 miimkiin k1lan bir ara~nr. Oysa Giilbeyaz i~in deniz, esaretinin simgesidir.

Ancak arkada§lannm yard1m1yla, denize bakmayan pencereden ka~nktan sonra, Giilbeyaz denize yonelebi-liyor. Ba§ka sozlerle ifade edersek, kendi iradesiyle ka~ -may1 cesaret edebildikten sonra ve esaretten kurtularak ozgiir bir insan olunca Giilbeyaz, denize olumlu bir an-lam yiikleyebiliyor. Aruk deniz onun i~in, kurtulu§u ve ozgiirliigii ~agn§tlrmaya ba§hyor. Boylece yeni bir kar-§1tl1k da olu§turulmu§ oluyor: Deniz, efendiler i~in, ha-reketsizligi ve duraganhg1 yani toplumsal statiikoyu temsil ederken, firar eden kole i~in deniz degi§im, hare-ket ve nihayet kurtulu§ anlamma geliyor.

Fakat Zafer Hamm'm metninin bu radikal yorumu-nu yumu§atmak gerekir. Nitekim Giilbeyaz Siradan bir cariye degildir. 0, Ali Sedat'm, Ali Suavi'nin ve Mizan-c1 Murat'm kolelik kurumunu savunan makalelerinde soziinii ettikleri, Osmanh'da "medenile§tirilen" Afrikah ve Kuzey Kafkasyah "vah§i"lerden degildir.21 0, lspan-yol aristokrasisinin okumu§ bir zat1d1r. Belki de, konu-munu kabul etmeyen ve ka~may1 ba§aran bir kole iizeri-ne odaklanan bu hikayeyi anlatabilmek ve boylece oku-runu esaret ve ozgiirliik konusunda dii§iindiirebilmek i~in, Zafer Hamm'm boyle bir kurguya ba§vurmas1 ge-rekmi§tir. Afrikah bir kolenin veya Kafkasyah bir cari-yenin, ozgiirliigiiyle sonu~lanan, isyamm anlatmak, do-nemin, ~ogu zaman, kole sahibi okurunu rahats1z eder-di. Ornegin, kolelik konusunda daha 1hmh bir soyleme sahip olmasma ragmen, Samipa§azade Sezai'nin Sergii-ze?t (1888) adh romam IL Abdiilhamid doneminde

ya-saklanm1§t1.22 Giilbeyaz'm sm1fsal ve etnik kimligi, isya-mm belli bir ol~iide me§rula§t1rm1§t1r. Bununla birlikte

A?k-1 Vatan'm, kole sorununa deginen diger

metinler-den daha koktenci bir degi§im ongoren bir anlat1 oldu-gu a~1kt1r. Onun i~in romanm yeni bask1s1 i~in Zehra Toska'nm haz1rlad1g1 ayrmnh giri§te iddia ettiginin aksi-ne, A?k-1 Vatan'm sadece ana temas1 aynhk olan23

"an-lan kahp"an-lan bak1mmdan tipik bir romans ornegi"24 ol-mad1g1 vurgulanmah. Tanzimat sonras1 Osmanh Tiirk romanmda kole imgesini inceledigi ~ah§masmda, Zafer Hamm'm yazd1g1 "hamiyetli" onsoze25 dayanarak ro-mam "kadm ve yurtseverlik" sorunsah baglammda de-gerlendiren Borte Sagaster'in yorumlan da tart1§ilabilir mahiyettedir.26 Evrenselci soylemiyle A?k-1 Vatan, sanr aras1 olsa da, kolelik ve ozgiirliik konusunda lslamiyete

dayanan hakim soylemi reddeden Arap harfleriyle yazil-m1§ ilk Tiirk~e edebi metindir.

CJ

DIPNOTLAR:

1 Bu metin, 27 Nisan-2 May1s 2008 tarihleri arasmda yer alan

K1-batek Uluslararas1 Turk Kulturunde Deniz ve Deniz Edebiyatz

Sempozyumu'nda sundugum "Zafer Hamm ve Denizin

Diyalekti-gi" ba§hkh bildiriye dayanmaktad1r.

2 Zafer Hamm, A§k-t Vatan, haz. Zehra Toska, Istanbul: Oglak,

1994.

3 Zafer Hamm hakkmdaki tek bilgiler onun Fuat Pa§a'nm ailesin-den geldigi ve Kabuli Pa§a'nm e§i oldugudur.(A.g.y. i<;inde Zehra Toska, "Zafer Hamm ve A§k-t Vatan",8-10)

4 Osmanh'da kolelik konusunda §U kaynaklara ba§vurulabilir: Ehud

Toledano, Osmanlt Kole Ticareti 1840-1890, <;ev. Y. Hakan

dem, Istanbul: Tarih Vakf1 Yurt Yaymlan, 1994 ve Y. Hakan

Er-dem, Slavery in the Ottoman Empire and its Demise, 1800-1909,

Basingstoke: Palgrave, 1997.

5Borte Sagaster, Herren und Sklaven: Der Wandel im Sklavenbild

turkischer Literaten in der Spiitzeit des Osmanischen Reiches,

Wi-esbaden: Harrassowitz Verlag, 1997: 19.

6 Konuyla ili§kin bakm1z Borte Sagaster, a.g.y. ve Ismail Parlanr,

Tanzimat Edebiyatmda Ki:ilelik, Ankara: Tiirk Tarih Kurumu

Ya-ymlan, 1992. 7 Toledano, a.g.y., 4.

8 Zafer Hamm, a.g.y., 84-85 9 A.g.y., 128.

10 A.g.y., 98.

11 Toledano, a.g.y., 226-227.

i2 Emin Nihat, "Faik Bey ile Nuridil Hammm Sergiize§ti",

Musa-kestane

k1ran1nda

ad1n ar

EUREHSEL KULTUR

I

meretname, Haz. Sabahattin <::agm ve Fazil Gok<;ek, Istanbul:

Oz-giir Yaymlan, 2003: 278. 13 Zafer Hamm, a.g.y., 34. 14 A.g.y., 82.

15 A.g.y., 82. 16 A.g.y., 84. 17 A.g.y., 90.

18 Esteban Montejo ve Miguel Barnet, The Autobiography of a

Ru-naway Slave, Haz. Alistair Henessy, Londra: The Macmillan

Press, 1993: 75-76.

19 Olaudah Equiano, The Interesting Narrative of the Life of

Olau-dah Equiano Written by Himself, haz. Robert J. Allison, Boston:

Bedford Books of Saint Martin Press, 1995:56-57. 20 Zafer Hamm, a.g.y., 24.

21 A.g.y., 32.

22 Sagaster, a.g.y., 36-37.

23 Serif Mardin, "Super-Westernization in Urban Life in the Otto-man Empire in the Last Quarter of the 19th Century", Religion, Society and Modernity in Turkey, New York: Syacuse University

Press, 2006, 137. 24 A.g.y., 15. 25 A.g.y., 14.

26 Yazd1g1 "lfade-i Hal"de Zafer Hamm "silah tutmak §erefinden mahrilm bir acize bulun[dugundan]" (20) bu yapltl yazd1g1m ve "esercigi[n]i beyt makammda tutarak [ ... ] has1l olacak ak<;enin tamamen ve kamilen asakir-i §3hane muavetine takdim" (22)etti-gini belirtmektedir. Bu "hamiyetli" <;1k1§1, kadm olarak kendi ad1yla bir roman yay1mlatabilmek i<;in bir yaym stratejisi olarak degerlendirmek daha dogrudur.