Mantar Sporu ve Diğer Materyallerin Araştırılması
Hülya ÖZKUL*, Ali İNCE*, Ahmet AKKAYA**
* Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü,
** Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, ISPARTA
ÖZET
Bu çalışmada, Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında, Isparta’da tespit edilen istasyonlarda, ev tozlarındaki allerjik ma- teryaller incelenmiştir. Araştırma için 10 istasyon belirlenmiştir. İstasyon olarak belirlenen evlerden her ay elektrik süpür- gesiyle toplanan tozlar düzenli olarak alınmış ve “Wodehouse” yöntemine göre preparat hazırlanmıştır. Bu preparatlar mik- roskopta incelenmiş ve 4 cm2alandaki polen, mantar sporu, bitki dokuları ve tüyleri, nişasta taneleri gibi allerjik materyal- lerin teşhisleri ve aylara göre sayımları yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar 1 cm2’ye düşen allerjik materyal sayısına dönüş- türülerek tablo ve grafikle gösterilmiştir. Sonuç olarak, Isparta ev tozlarında 44 taksona ait polen tespit edilmiştir. Yıllık top- lamın 1 cm2’ye düşen polen sayısı 277.5 olarak bulunmuştur. Bu polenler içerisinde en çok görülenler sırasıyla; Pinaceae, Poaceae, Asteraceae, Cupressaceae’dır. Tespit edilen nişastalar 1 cm2’ye 2224 tane ile ilk sırayı alır. 1 cm2’ye 17.1 tane man- tar sporu düşerken, 133 tane bitki poleni ve dokusu düşmüştür. Bu durumda Isparta için allerjik olan polenler Poaceae, As- teraceae ve Cupressaceae’dır. Diğer materyallerden de mantar sporlarıdır. Bulduğumuz sonuçların allerjik rahatsızlığı olan hastaların teşhis ve tedavisinde hekimlere yardımcı olacağı kanaatindeyiz.
Anahtar Kelimeler:Ev tozu, polen, mantar sporları, allerji.
SUMMARY
Investigation of Pollens, Fungal Spors and Other Materials in Houst Dust of Isparta
In this study allergic materials in house dusts collected from preselected stations in Isparta between April 1996 and March 1997 are investigated. Ten stations were preselected for the study. Dusts vacumed in vacum cleaners are collected regularly from selected houses every month. Preparations were prepared with Wodehouse method. These preparations were investi- gated microscopically and diagnosis and counts of pollens, fungal spors, plant tissues, and starch particles per 4 cm2in respect to months are performed. Obtained results are transformed to allergic material per square centimeters and are shown with tables and graphics. As a result, pollens belonging to 44 taxons are detected in Isparta house dusts. Annual total pollen per cm2is found as 277.5. Among these pollens most frequently seen are Pinaceae, Poaceae, Asteraceae and Cupressaceae respectively. While starch is first in order (2224/cm2), plant tissues are seen 133/cm2and fungal spors are seen 17.1/cm2. Allergic pollens for Isparta are Poaceae, Asteraceae and Cupressaceae and as the other, fungal spors. We be- lieve that our results will be helpfull for the physicians in diagnosis and treatment of patients with allergic disorders.
Key Words:Houst doust, pollen, fungal spors, allergy.
Yazışma Adresi (Address for Correspondence):
Dr. Ali İNCE, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, Çünür Kampüsü, ISPARTA - TÜRKİYE
Ev tozları, içinde birçok partikül bulunan bir ka- rışımdır. Karışım içinde polenler, mantar sporla- rı, nişasta, bitki dokuları ve hayvan tüyleri vardır.
Bu partiküllerin allerjik rahatsızlıklarla ilişkisi vardır (1-6). Ev tozunun allerjik olduğunu ilk de- fa 1921 yılında Korn göstermiştir (7).
Türkiye’de ise ilk kez 1966 yılında Ankara’da Gürbüz tarafından ev tozlarından arıtılmış antijen hazırlanmıştır (8). 1967 yılında Özkaragöz ev to- zunu incelemiş ve yaptığı deri testleri sonuçları- nı Amerika Birleşik Devletleri’nde ev tozları üze- rine yapılan çalışmalarla karşılaştırmıştır (9). Yi- ne 1968 yılında Gürbüz, 1990 yılında Bensel ve arkadaşları İstanbul’da, 1992 yılında Acıcan An- kara’da yaptıkları çalışmalarda ev tozu akarları- nı (mite) araştırmışlardır (10-12). 1993 yılında Pehlivan ve Atalay Ankara’da, 1994 yılında Vu- ral Kayseri’de, 1997 yılında Yılmaz Antalya Se- rik’te, ev tozlarını incelemişler ve aylara göre sa- yımlarını yaparak biyolojik materyallerin kon- santrasyonlarını aylık olarak göstermişlerdir (13-15). Polen, mantar sporu, akar (mite) ma- teryalleri ile meteorolojik faktörler arasındaki ilişki de bazı araştırmacılar tarafından çalışılmış- tır. Kapyla (1984) Finlandiya’da, İnce ve Pehli- van (1988, 1991) Antalya Serik’te polen ve mantar sporlarının; Salvaggio ve Aukrust (1981), Halwagy (1989), Palmas ve Casentino (1990) mantar sporlarının, Korsguard (1983), Andersen akarların (mite) meteorolojik faktörler ile olan ilişkilerini araştırmışlardır (16-23). Bı- çakcı ve Akkaya 2000 yılında Isparta’nın polen takvimini yapmışlardır (24).
Bu çalışmanın amacı; Isparta ilinde farklı istas- yonlardan (evlerden) toplanan ev tozlarındaki allerjik materyallerin, miktarlarını aylık dağılım- larını belirlemek ve bulduğumuz sonuçlarla, al- lerjik rahatsızlığı olan hastaların teşhis ve tedavi- sinde hekimlere yardımcı olmaktır.
MATERYAL ve METOD
Çalışmada kullanılan ev tozları, Isparta ili şehir merkezinde istasyon olarak seçilen 10 evden toplanmıştır. Her istasyondan Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında ayların başından sonuna kadar evin tüm odalarından elektrik süpürgesiy- le alınmıştır. Toplanan örnekler elekten geçiril- miş ve santrifüj edilmiştir, tüpün dibindeki çökel- tiden bir damla alınarak “Wodehouse” metoduna
göre preparat yapılmıştır (11). Her ay bir istas- yon için üçer preparat hazırlanmış ve preparat yapımında (20 x 20 mm’lik) lamel kullanılmıştır.
Hazırlanan preparatlar mikroskopta incelenip teşhis ile sayımları yapılmış, mikrofilmleri çekil- miştir. Daha sonra 4 cm2’ye düşen materyal miktarları 1 cm2’ye dönüştürülmüştür. Sayım için x10, x40 objektif, teşhis için ise x40 oküler, x100’lük objektifler kullanılmıştır. Biyolojik ma- teryallerin teşhisi için hazırlanan ve laboratuvar- da bulunan preparatlardan polen ve sporlarla il- gili kaynaklardan faydalanılmıştır (25-27). Ev tozundaki biyolojik materyallerin aylık sayımla- rını göstermek için grafikler hazırlanmıştır. Ayrı- ca, meteorolojik faktörlerle de karşılaştırılmıştır.
BULGULAR
Isparta ili ev tozlarında allerjik materyallerin tes- pitini araştıran bu çalışma Nisan 1996-Mayıs 1997 tarihleri arasında yapılmıştır. Tespit edilen materyallerin 1 cm2’ye düşen miktarları toplam ve aylık olarak hesaplanmış ve yüzdeleri hesap- lanarak Tablo 1’de gösterilmiştir. Bir yıllık araş- tırma yapılan Isparta ili ev tozlarında 1 cm2’ye düşen materyallerden ilk sırayı 2224 tane ile ni- şastalar almıştır. Aylık dağılımları Şekil 1’de gösterilmiştir. Polenler 277.5 tane ile ikinci sıra- ya yerleşmiştir. Araştırmamızda 44 taksonun polenine rastlanmıştır. Bunlardan 22 taksonun polenleri ağaç ve çalılara, 12 taksonun polenleri otsulara, iki takson ise Poaceae grubuna aittir.
Grupların aylık değişimlerinin 1 cm2’ye düşen miktarları Şekil 2’de gösterilmiştir. Polenine en çok rastlanan taksonlar Pinaceae, Poaceae, Asrerace- ae, Cupressaceae’dır. Bu taksonların aylık deği- şimlerinin 1 cm2’ye düşen miktarları Şekil 3’tedir.
Şekilde de görüldüğü gibi Pinaceae Mayıs’ta, Cupressaceae, Poaceae ve Asteraceae ise Hazi- ran’da maksimuma ulaşmıştır. Ayrıca, toplam polenlerin miktarları ile meteorolojik faktörlerin verilerinin aylık karşılaştırıldığında en çok top- lam polen Mayıs ayında tespit edilmiştir. Üçüncü sırada ise mantar sporlarıdır. Toplam 1 cm2’ye düşen miktarı 17.1’dir. Çoğunluğu Alternaria sporlarıdır. Mantar sporlarının aylık değişimleri ve meteorolojik faktörler karşılaştırıldığında, en çok mantar sporu Haziran’da görülmüştür.
Bitki tüy ve dokuları dördüncü sırada yer alır.
Hayvan tüyü az miktarda tespit edilmiştir.
Tablo 1. Isparta ili ev tozlarında Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında 1 cm2’ye düşen aylık ve toplam allerjen miktarları ile yüzdeleri. 1 cm2’ye düşen toplam % GrupBitki taksonlarNisanMayısHaziranTemmuzAğustosEylülEkimKasımAralıkOcakŞubatMarttanecik sayısımiktarı Acer0.10.30.03------0.080.08-0.60.02 Aesculus-0.7----------0.70.02 Anacardiaceae--0.1---------0.10.003 Betulaceae0.20.20.03--------0.10.50.01 Castaneae0.0084.03.20.70.1---0.30.070.040.18.60.3 Cupressaceae4.36.73.01.71.81.10.70.70.80.60.70.522.60.9 Elaeagnus-0.30.30.06--------0.70.03 Ericaceae-0.06----------0.060.002 Fabaceae0.20.90.60.30.10.2--0.06---2.40.09 Fagus0.32.41.20.7-0.1---0.07--4.80.2 Fraxinus-0.10.07---------0.20.007 Juglans1.66.02.51.50.90.50.60.60.30.30.20.315.30.6 Moraceae-3.93.30.90.30.90.30.070.06--0.19.80.4 Oleaceae0.081.51.00.70.40.3------4.00.2 Pinaceae8.520.915.56.53.32.62.11.41.21.30.81.665.72.6 Platanus1.43.62.40.1--------7.50.3 Populus1.32.60.3--0.2------4.40.2 Rosaceae0.54.42.00.61.20.30.2-0.20.070.080.19.70.4 Quercus1.32.51.10.80.30.30.1--0.10.040.26.70.3 Salix0.62.01.50.70.3-0.090.30.10.1--5.70.2 Tamarix0.20.90.30.40.80.40.40.060.10.10.080.13.80.2 Tilia-0.020.050.20.70.80.30.6-0.20.08-3.00.1 Ulmus0.10.20.050.02-0.06----0.05-0.50.01 Vitis0.10.70.40.1-0.08---0.06--1.40.06 Poaceae2.65.611.76.23.12.81.31.20.80.90.50.837.51.5 Zea mays0.20.30.70.10.20.3------1.80.07
A Ğ A Ç v e Ç A L I L A R P O A C E A E
Tablo 1. Isparta ili ev tozlarında Nisan 1996-Mart 1997 tarihleri arasında 1 cm2’ye düşen aylık ve toplam allerjen miktarları ile yüzdeleri (devamı). 1 cm2’ye düşen toplam% GrupBitki taksonlarNisanMayısHaziranTemmuzAğustosEylülEkimKasımAralıkOcakŞubatMarttanecik sayısımiktarı Aplaceae-0.20.91.40.90.1-0.20.30.10.3-4.40.2 Asteraceae0.63.33.72.31.62.61.41.40.60.90.70.920.00.8 Caryophyllaceae-0.030.2--0.07------0.30.01 Chenepodiaceae1.01.42.52.01.81.71.31.30.80.60.50.615.50.6 Cruciferaceae0.020.20.40.40.30.60.60.30.20.090.3-3.40.1 Cucurbitaceae---0.1--------0.10.003 Cyperaceae-0.10.03-0.1-0.05----0.080.40.01 Euphorbiaceae0.090.40.10.06----0.1-0.05-0.80.03 İridaceae-0.2----------0.20.007 Liliaceae-0.04------0.050.10.080.070.30.01 Mercuralis--0.02---------0.020.007 Papaveraceae-0.1----------0.10.003 Plantaginace0.51.80.20.80.50.040.030.20.20.20.20.35.00.01 Poligonaceae0.080.20.30.20.20.07------1.00.03 Primulaceae--0.03---------0.030.001 Rumex0.040.080.40.40.08-------1.00.01 Utrlcaceae0.20.70.30.90.30.50.2-0.03-0.10.13.30.1 Violaceae--0.4--0.10.5-0.1---1.10.04 Tanınmayanlar0.070.180.30.10.10.20.090.060.030.060.030.072.40.09 Toplam polen26.379.861.131.019.416.910.38.46.46.14.90.0277.510.8 Nişasta taneleri323.2262.7206.3165.9161.3123.3176.0254.9148.9112.2113.4175.8222487.8 Mantar sporu2.72.13.91.21.00.91.21.00.70.80.61.017.10.7 Bitki dokusu0.40.40.90.50.80.90.70.60.60.50.60.57.40.3 Bitki tüyü0.010.040.40.50.50.51.00.70.50.50.50.75.90.2 Hayvan tüyü---0.04---0.070.1-0.3-0.50.01 Böcek parçaları----0.07--0.1--0.04-0.20.007
D İ Ğ E R O T S U L A R
Önemli allerjenlerden olan akarlara (mite) Ispar- ta ev tozunda rastlanmamıştır.
TARTIŞMA
Yapılan çalışmada ev tozundaki biyolojik mater- yallerin %87.8’ini nişasta taneleri, %10.8’ini po-
lenler, %1.4’ünü diğer materyaller olarak belirti- len mantar sporları, bitki doku ve tüyleri, hayvan tüyü, deri döküntüleri ve böcek parçaları oluş- turmuştur. Elde edilen sonuçlar Vural’ın Kayse- ri’de, Pehlivan ve Atalay’ın Ankara’da yapmış oldukları çalışmaların sonuçları ile karşılaştırıldı- ğında nişasta, polen, mantar sporları sırasında uygunluk görülmektedir (13,14). Ancak Yıl- maz’ın Antalya Serik’te yapmış olduğu çalışma- da bu sıra nişasta, mantar sporu, polen olarak saptanmıştır (15).
Isparta ili ev tozlarında 44 taksona ait polen tes- pit edilmiştir. Fakat Bıçakcı ve Akkaya grubu 1995-1996 yıllarında hava polenleriyle yaptıkla- rı çalışmada 41 taksona ait polene rastlamışlar- dır (24). En çok polenine rastlanan taksonlar;
Pinaceae, Poaceae ve Cupressaceae’dır. Pinace- ae polenleri Isparta ev tozunda çok görülmesine karşın fazla allerjik etkisi yoktur (28). Fakat Le- ventin ve Buck (1980) ve Bousquet (1984) yap- tıkları deri testlerinde Pinus polenlerinin pozitif reaksiyon verdiğini belirtmişlerdir (29,30). İkin- ci sırada yer alan Poaceae polenlerinin kuvvetli allerjenik olduğu açıklanmıştır (29,31). Isparta ev tozlarında çok görülen polenlerden Cupressa- ceae ve Asteraceae’dan Xanthium L. Solidago L.
ve Artemisia L. cinslerinin polenlerinin de kuv- vetli allerjik olduğu belirtilmiştir (29-32). Mantar sporları da azımsanmayacak miktarda görül- müştür. Bilhassa Alternaria sporlarının allerjik açıdan önemi büyüktür (18). Bitki dokuları, bit- ki ve hayvan tüyleri az miktarda görülmüştür.
Bazı araştırıcılar bu materyallerin de allerjiye ne- den olduğunu açıklamışlardır (4-6).
Isparta ev tozlarında akarlara (mite) rastlanma- mıştır. Fakat Yılmaz (1997) Antalya Serik’te ay- nı yöntem ile yaptığı araştırmada az sayıda da olsa akara (mite) rastlamıştır (15). Isparta’da akarın (mite) görülmemesinin nedeni uyguladı- ğımız yöntemden başka meteorolojik faktörlerin de etkisi olabilir. Akarların (mite) 20-25°C sı- caklık ve %70-80 nispi nem olan ortamlarda ya- şadıkları bilinmektedir (22,23). Çalışmayı yaptı- ğımız dönemde Isparta’da sıcaklığın 20°C’yi geçtiği Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında nis- pi nem %60’ı geçmemiştir. Birçok araştırıcının değişik tarihlerde yaptıkları çalışmalarda akarla- Şekil 1. Isparta ili ev tozlarında en çok rastlanan ni-
şasta tanelerinin aylık değişimi.
Şekil 2. Isparta ili ev tozlarında rastlanan Nisan 1996-Mart 1997 dönemindeki toplam ve bitki grup- larının aylık değişimi.
Şekil 3. Isparta ili ev tozlarında rastlanan Nisan 1996-Mart 1997 döneminde en çok rastlanan 4 tak- sanom polenlerinin aylık değişimi.
350 300 250 200 150 100 50 0
25 20 15 10 5 0 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart
Nişasta taneleri/cm2Polen/cm2Polen/cm2 Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart
Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart
Takson poleni Ağaç ve çalılar Diğer otsular Poaceae
Pinaceae Poaceae Asteraceae Cupressaceae
rın (mite) ev tozlarında rastlanan en kuvvetli al- lerjik materyallerden olduğu açıklanmıştır (1,2,12,13).
Akarların (mite) meteorolojik faktörlerle bağlan- tısı olduğu gibi polen ve mantar sporlarının da bağlantısı vardır. Çalışmamızda her ay polene rastlanmıştır. Polenler Mayıs ayında maksimuma ulaşmış daha sonraki aylarda azalma gözlenmiş- tir. Polen artışına paralel olarak Mayıs ayında sı- caklık artmıştır. Daha sonraki aylarda sıcaklık artmasına karşın polen miktarı azalmıştır. Mayıs ayında nispi nem ve rüzgar hızında ve yağışta Nisan ayına nazaran fazla değişiklik olmamıştır.
Sıcaklığın artması polenlerin atmosferde artma- sına neden olan faktördür (16,17). Mayıs ayın- dan sonra sıcaklığın artışına karşı polen miktarı- nın düşmesinin nedeni meteorolojik faktörlerden daha çok ağaç ve çalı taksonlarına ait bitkilerin çoğunun polenizasyon döneminin bitmesidir.
Ev tozu içinde mantar sporları da her ay tespit edilmiş ve Haziran’da maksimuma ulaşmıştır.
Haziranda sıcaklıkta artış olmuş nispi nem, ya- ğış ve rüzgar hızında az düşüş görülmüştür. Tes- pit ettiğimiz mantar sporlarının çoğunluğu Alter- naria spp.’dir. Sıcaklık düşüşü Cladosporium ve Alternaria sporlarının salınmasını azaltır (18, 20). Nemin azalması ve orta şiddetteki rüzgar da bu sporların konsantrasyonunu arttırır (19).
Çalışmamızda nişasta taneleri, hayvan tüyü, de- ri döküntüleri ve böcek parçalarının meteorolo- jik faktörlerden etkilenmediği görülmüştür (9).
Nişasta taneleri ise günlük hayatımızda tüketti- ğimiz nişasta içeren besinler sayesinde ev tozla- rında her zaman görülebilir.
Isparta’da ev tozlarında allerjik materyaller, her ay ev içinde görülebilmektedir. Bilhassa allerjen- lerin fazla görüldüğü Mayıs, Haziran aylarında allerjik rahatsızlıkları olanların daha dikkatli ol- ması gerekmektedir.
KAYNAKLAR
1. Lomson L. House dust allergy, mites and their fungal as- sociations. CMA Journal 1970; 103: 300-10.
2. van Hage-Hamsten M, Johansson SG, Zetterstrom O. Pre- dominance of mita allergy to pollens and animal dangers in a forming pomulation. Clin Allergy 1987; 17: 417-23.
3. Kus J. Lymphocyte activation by house dust allergen in asthma: Analysis with monoclonal antibodies. Clin Exp Allergy 1990; 20: 165-70.
4. Wuthrich B, Johansson SG. Allergy to the ornamental indoor green plant Tradescantia (Albifloxia). Allergy 1997; 52: 556-9.
5. Rauniop P, Pasanen AL, Reinman M, Virtanen T. Cat, dog and house dust-mite allergen levels of house dust in fin- nish appartments. Allergy 1998; 53: 195-9.
6. Kilpio K, Makinen-Kiljunen S, Haahtela T, Hannuksela M. Allergy to feathers. Allergy 1998; 53: 159-64.
7. Korn A. Dust sensitization in bronchial asthma. Med Clin North Am 1921; 5: 751-4.
8. Gürbüz L. Ev tozları, arıtılmış ev tozu antijeni hazırlan- ması, antijenin şimik ve biyolojik özelliklerinin araştırıl- ması. Ankara Ünv Tıp Fak Uzmanlık Tezi. Ankara, 1966.
9. Özkaragöz K, Çakın FA. A comparison of American and Turkish house dust allergy skin tests. Ann Allergy 1967;
25: 507-12.
10. Gürbüz L, Mutluay M. Allerjik bronş astımlı hastalarda ev tozu antijeni ile mite antijeni arasındaki ilişkinin de- ğerlendirilmesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1978; 26:
42-52.
11. Bensel S, Enkal M, Çelikoğlu S, Aytuğ B. İstanbul’da ya- şayan astımlı hastaların ev tozlarında Dermatophogo- ides spp. araştırma yöntemleri. Doğa Tr J of Medical Sci- ences 1990; 14: 562-9.
12. Acıcan T. Türk ev tozu mite faunasının saptanması, üre- tilmesi, antijen elde edilmesi ve antijen hasta ilişkisinin kurulması. Ankara Ünv Tıp Fak Uzmanlık Tezi. Ankara, 1992.
13. Pehlivan S, Atalay F. The investigation of house dust fungus spores, pollen grains and other biological materi- als in Ankara. J Fac Pharm Gazi 1994; 11: 143-50.
14. Vural C. Kayseri ili ev tozlarında polen, mantar sporu ve diğer allerjik materyallerin araştırılması. Erciyes Ünv Fen Bil Ens Yüksek Lisans Tezi. Kayseri, 1994.
15. Yılmaz H. Serik (Antalya) ev tozlarında polen, mantar sporu ve diğer allerjik materyallerin araştırılması. SDÜ Fen Bil Ens Yüksek Lisans Tezi. Isparta, 1997.
16. Kapyla M. Diurnal varition of tree pollen in the air in Fin- land. Grana 1984; 23: 167-76.
17. İnce A, Pehlivan S. Serik (Antalya) havasındaki polenle- rin meteorolojik faktörlerle ilişkisinin araştırılması. Gazi Ünv Eğt Fak Dergisi 1988; 4: 278-87.
18. İnce A, Pehlivan S. Serik (Antalya) havasında Alternaria spp. sporları ile ilgili bir araştırma. J Biol Fac Sci Arts, Gazi Ünv. 1991; 2: 109-20.
19. Salvaggio J, Aukrust L. Postgraduate course presentati- ons. Mould-induced asthma. J Allergy Clin Immunol 1981; 68: 327-46.
20. Halwagy M. Seasonal airspora at three sites in Kuwait 1977-1982. Mycol Res 1989; 93: 208-13.
21. Palmas F, Cosentino S. Comparison between fungal airs- pora concentration two different sites in the south of sar- dinia. Grana 1990; 29: 87-95.
22. Korsguard J. Mite asthma and residency: A case control study on impact of exposure to house-dust mites in Dwellin. Am Res Respic Dis 1983; 128: 231-5.
23. Andersen A. Microfungi in beds and their relation to ho- use-dust mites. Grana 1985; 24: 55-9.
24. Bıçakcı A, Akkaya A, Malyer H, et al. Pollen calendar of Isparta, Turkey. Israel Journal of Plant Sciences 2000; 48:
67-70.
25. Wodehouse RP. Pollen Grains. London: Mc Graw-Hill Bo- ok, 1935.
26. Solomon WR, Mathews KP. Aerobiology and inhalant al- lergens. In: Middleton E, Charles ER, Ellis EF (eds). Al- lergy. 2nd ed. Toronto: The CV: Mosby Company, 1983:
1143-202.
27. Hyde HA, Adans KF. An Atlas of Airborne Pollen Grains.
New York: St Martin’s Press, 1958.
28. İnce A. Türkiye’de allerjik polenler: Polenleri allerjenik olan ağaç ve çalılar. Erc Ünv Sağlık Bilimleri Dergisi 1993; 2: 131-8.
29. Levetin E, Buck P. Hay fever plant in Oklohoma. Ann Al- lergy 1980; 45: 26-32.
30. Bousquet J, Cour P, Guerin B, Michel FB. Allergy in the Mediterranean area. I. pollen counts and pollinosis of Montpellier. Clin Allergy 1984; 14: 249-58.
31. İnce A. Türkiye’de allerjik polenler III. Polenleri allerjenik olan buğdaygiller. Erc Ünv Sağlık Bilimleri Dergisi 1993;
2: 146-51.
32. İnce A. Türkiye’de allerjenik polenler II. Polenleri allerje- nik olan otsu bitkiler. Erc Ünv Sağlık Bilimleri Dergisi 1993; 2: 138-45.
