Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 20, Sayı 2, 2020 ss. 1195-1224
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﺣ
ﻜ
ﻤﻪ
وأ
ﺳﺒ
ﺎ
ب
ا
ﻻ
ﺧﺘ
ﻼ
ف
ﻓﻴ
ﻪ
Sondos ABUNASSER*
Makale Bilgisi
Makale Türü: Araştırma Makalesi, Geliş Tarihi: 03 Kasım 2019, Kabul Tarihi: 06 Ağus- tos 2020, Yayın Tarihi: 30 Eylül 2020, Atıf: Abunasser, Sondos. “Boşama Niyetiyle Yapı- lan Nikâhın Hükmü ve Fakihlerin Bu Konudaki İhtilaf Sebepleri”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (Eylül 2020): 1195-1224.
https://doi.org/10.33415/daad.641980 Article Information
Article Types: Research Article, Received: 03 November 2019, Accepted: 06 August 2020, Published: 30 September 2020, Cite as: Abunasser, Sondos. “Marriage with the Intention of Divorce Jurists’ Opinions in it and the Reasons they Differ in their Judge- ment”. Journal of Academic Research in Religious Sciences 20/2 (September 2020):
1195-1224.
https://doi.org/10.33415/daad.641980
õõõ
ﻣﻠ ﺨ ﺺ
اﻷ ﺻ ﻞ ﰲ اﻟ ﻌ ﻼ ﻗﺔ اﻟ ﺰو ﺟﻴ ﺔ ﰲ اﻟ ﺸ ﺮﻳﻌ ﺔ اﻻ ﺳ ﻼ ﻣﻴ ﺔ اﻟ ﺪ ﳝﻮ ﻣﺔ وا ﻻ ﺳﺘ ﻤﺮ ار
، واﻟ ﺘﺄﻗ ﻴ ﺖ ﻋ ﻨ ﺼ ﺮ ﻣﻨﺎ ف ﳍ ﺬا ا ﻷ ﺻ ﻞ
، و ﰲ ﻣ ﺴ ﺄﻟﺘ ﻨﺎ اﻟﺰ وا ج
ﺑﻨﻴ ﺔ ا ﻟﻄ ﻼ ق
، ا ﻟﺘﺄ ﻗﻴ ﺖ ﻣ ﻮ ﺟ ﻮد ﰲ ﺻ ﻮر ة ﻧﻴﺔ ﰲ ﻧ ﻔ ﺲ اﻟ ﺮﺟ ﻞ اﻟﻌ ﺎﻗ ﺪ ﻏ ﲑ ﻣ ﺬ ﻛ ﻮر ة ﰲ ﺻ ﻴﻐ ﺔ ا ﻟﻌ ﻘﺪ
، ﻓ ﻜ ﻢ ﻛﺎ ن ﻟﻨﻴ ﺔ ا ﻟﺘﺄ ﻗﻴ ﺖ ﻣ ﻦ أﺛﺮ
ﻋﻠ ﻰ ﺣ ﻜ ﻢ اﻟﻌ ﻘﺪ
؟ وﻫ ﻞ ﻣ ﻦ اﳌ ﻤ ﻜ ﻦ اﻋ ﺘﺒﺎ ر ﻛﺘ ﻤﺎ ن ﻫ ﺬﻩ اﻟ ﻨﻴﺔ ﺗ ﺪﻟ ﻴ ﺴ ﺎ وﻋ ﻴﺒﺎ ﻣ ﻦ ﻋﻴ ﻮ ب اﻟ ﺮ ﺿ ﺎ؟
و ﻣﺎ أﺛ ﺮ ﺗﻐ ﲑ اﻟ ﻈ ﺮو ف ا ﶈﻴ ﻄ ﺔ
nﳌ ﺴ ﺄﻟﺔ ﰲ ﻋ ﺼ ﺮo
، واﻟ ﻔﻘ ﻪ اﳌ ﻘﺎ ﺻ ﺪ ي
، ﻋﻠ ﻰ اﻟ ﻔﺘﺎ و ى اﳌ ﻌﺎ ﺻ ﺮة ﻓﻴ ﻬﺎ
؟ ﺟ ﺎء ﻫ ﺬا اﻟ ﺒ ﺤ ﺚ ﻟﻴ ﻌﻴ ﺪ ﻃ ﺮح ﻫ ﺬﻩ اﳌ ﺴ ﺄﻟﺔ اﻟ ﻘﺪ ﳝﺔ ا ﳊ ﺪﻳ ﺜﺔ
ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل اﻹ ﺟ ﺎﺑﺔ ﻋ ﻦ ﻫ ﺬﻩ ا ﻷ ﺳﺌ ﻠﺔ
، n ﺣﺜ ﺎ ﰲ ا ﻷ ﺳﺒ ﺎ ب اﻟ ﱵ أ د ت ﻻ ﺧﺘ ﻼ ف آ راء اﻟ ﻌﻠ ﻤﺎ ء ﻓﻴ ﻬﺎ
، ﻣ ﻀ ﻴﺌ ﲔ ﺑ ﺬﻟ ﻚ ﻋ ﻠﻰ ﻋ ﺪة
ﺟ ﻮاﻧ ﺐ ﻧ ﻈ ﺮﻳﺔ ﰲ اﻟ ﻔﻘ ﻪ اﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ . وذ ﻟ ﻚ ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل أرﺑ ﻌﺔ ﻋ ﻨﺎ وﻳ ﻦ رﺋﻴ ﺴ ﻴﺔ : اﻟﺘ ﺄﻗﻴ ﺖ و ﻣﻘ ﺼ ﺪ اﻟ ﺪ ﳝﻮ ﻣﺔ ﰲ اﻟ ﻨﻜ ﺎح
، واﻟ ﻨﻴﺔ و أﺛﺮ ﻫﺎ
ﰲ اﻟ ﻌﻘ ﻮد
، واﻟ ﺘﺪ ﻟﻴ ﺲ n ﻟﻜ ﺘﻤ ﺎن أ ﺣ ﺪ ﻋﻴ ﻮ ب اﻟ ﺮ ﺿ ﺎ،
وأ ﺛﺮ اﻟ ﻈ ﺮو ف ا ﶈﻴ ﻄ ﺔ ﰲ ﺗ ﻐ ﲑ اﻟ ﻔﺘ ﻮ ى .
* Doktora Öğrencisi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilim- leri İslam Hukuku Anabilim Dalı, sondosabunasser@gmail.com, Orcid Id:
https://orcid.org/0000-0003-4659-1910
1196| db
و ﺧ ﻠ ﺺ اﻟ ﺒ ﺤ ﺚ إ ﱃ أ ن اﺧ ﺘ ﻼ ف آ راء اﻟ ﻌﻠ ﻤﺎ ء ﰲ ﻫ ﺬﻩ اﳌ ﺴ ﺄﻟﺔ ﻳ ﺮﺟ ﻊ إ ﱃ و ﺟ ﻮد ﻋ ﻨ ﺼ ﺮ اﻟﺘ ﺄﻗﻴ ﺖ ﻓﻴ ﻬﺎ ﻋ ﻠﻰ ﺷ ﻜ ﻞ ﻧﻴﺔ و ﻗﺪ ا ﺧﺘ ﻠﻔ ﻮا
ﰲ • ﺛﲑ اﻟ ﻨﻴﺔ ﻋ ﻠﻰ اﻟ ﻌﻘ ﻮد
، ﰒ إ ﱃ ﻣ ﺎ ﳛﺘ ﻮﻳ ﻪ ﻫ ﺬا اﻟ ﻌﻘ ﺪ ﻣ ﻦ ﺗﺪ ﻟﻴ ﺲ • ﺧ ﻔﺎ ء اﻟﻨﻴ ﺔ وﻫ ﻞ ﻣ ﻦ اﳌ ﻤ ﻜ ﻦ اﻋﺘ ﺒﺎ رﻩ ﻋ ﻴﺒﺎ ﻣ ﻦ ﻋﻴ ﻮ ب اﻟ ﺮ ﺿ ﺎ
ود رﺟ ﺔ
•ﺛ ﲑﻩ ﻋ ﻠﻰ اﻟ ﻌﻘ ﺪ،
و إ ﱃ د ور اﻟ ﻔﻘ ﻪ ا ﳌﻘ ﺎ ﺻ ﺪ ي و ﺗﻐ ﲑ اﻟ ﻈ ﺮو ف ا ﶈﻴ ﻄ ﺔ ا ﻟﻴ ﻮم ﻋ ﻠﻰ اﻟ ﻔﺘﺎ و ى اﻟ ﺼ ﺎد رة ﻓﻴ ﻬﺎ .
اﻟ ﻜ ﻠﻤ ﺎ ت ا ﳌﻔ ﺘﺎ ﺣﻴ ﺔ:
اﻟ ﺘﺄﻗ ﻴ ﺖ
، ا ﻟﻨﻴ ﺔ،
اﻟ ﻄ ﻼ ق
، ا ﻟﺰ وا ج
، ا ﻟﻔ ﻘﻪ ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ .
Boşama Niyetiyle Yapılan Nikâhın Hükmü ve Fakihlerin Bu Konudaki İhtilaf Sebepleri
Öz
İslam hukukunda evlilikte süreklilik esastır. Ebedilik şartı taşımayan bir nikâh bu ilkeye uymaz. Bu çalışmanın konusunu oluşturan boşama niyetiyle evlilik de bir bakıma geçici bir evliliktir. Ancak bu geçicilik akit yapılırken kullanılan sözlerde belirtilmeyip erkeğin niyetinde bulunur. Bu çalışmada; boşamada erkeğin bu niyetinin akdin geçerliliği ile (caiz, mekruh ya da haram olma gibi) hükmüne etkisi, söz konusu niyetin saklanmasının tedlîs veya tağrîr (aldatma) yahut rızayı etkileyen bir kusur olarak görülüp görülmemesi gibi meseleler ele alınacaktır. Ayrıca günümüzde değişen şartların ve makāsıdü’ş-şerîa ilkesinin dikkate alınmasının, çağdaş âlimlerin bu konudaki fetvalarına etkisi de değini- lecek hususlar arasındadır.
Bu çalışmada yukarıda zikredilen sorulara cevap aranacak, hem kadim hem de çağdaş olarak değerlendirilebilecek bir konuda âlimlerin farklı görüşler benimsemesinin ne- denleri tespit edilecektir. Bu çerçevede söz konusu ihtilaflara yol açan teorik ön kabul- lere işaret edilecektir. Çalışmada konu, dört ana başlık altında incelenecektir: 1) Evlilik akdinde geçicilik ve devamlılık maksadı. 2) Niyetin akitler üzerindeki etkisi. 3) Rızayı et- kileyen kusurlardan biri olarak gizlemek suretiyle kandırma (tedlîs). 4) Mevcut şartların fetvanın değişmesine etkisi.
Geçici evlenme niyetiyle yapılan akitte niyetin gizli olması; âlimlerin, niyetin akitler üze- rindeki etkisi konusunda farklı görüşler benimsemesi ve işlemin aldatma içermesi gibi hususlar, âlimlerin söz konusu meselede ihtilaf etmesine yol açmıştır. Buna ilave olarak makâsıd fıkhındaki gelişmelerin ve günümüzün değişen şartlarının etkisi de konu ile ilgi- li görüş birliği sağlanamamasının nedenleri arasındadır.
Anahtar Kelimeler:Geçici evlilik, Süreli evlilik, Niyet, Evlenmek, Boşanmak, İslam Hukuku.
Marriage with the Intention of Divorce Scientists’ Opinions in it and the Reasons they Differ in their Judgement
Abstract
In Islamic legislation, the essence of the marital relationship is permanence and conti- nuity, so timing is contradictory to that. In marriage with the intent of divorce, timing is present as an intention within the husband, but not mentioned in the marriage con- tract. So, what is the effect of the intention of timing on marriage validity? Also, is it possible to consider hiding intentions fraudulency and a defect of consent? What is the effect of maqasid al-shariʻah and the changes in our modern time on current fatwa?
This research will put forward this new but old issue through answering these ques- tions and studying the reasons that led to the disagreement of scientists regarding this
db | 1197
issue, through that some theoretical aspects of Islamic jurisprudence will be shown.
That is through four main headlines: Timing and the purpose of permanence in mar- riage, intentions and their effect on contracts, fraudulency by hiding intentions as one of the defects of consent, and the effect of surrounding circumstances in changing the fatwa. The conclusion of this research is that the difference of opinions of jurists on this issue is due to many reasons: Firstly, the presence of the intention of timing, the effect of intentions on the validity of contracts is controversial. Moreover, fraudulency by hiding intentions is considered a defect of consent. Lastly, the increasing role of maqasid al-ahariʻah in changing fatwa according to the change in circumstances.
Keywords: Timing, Intention, Marriage, Divorce, Islamic Jurisprudence.
ﻣﻘ
ﺪﻣ
ﺔ
ﰎ
ﺗﻨﺎ
و
ل
ﺣ
ﻜ
ﻢ
ﻣ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
ﺑ
ﻨﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﰲ
ﻛ
ﺘ
ﺐ
اﻟ
ﻔﻘ
ﻪ
ﰲ
ﺳﻴ
ﺎ
ق
ا
ﳊ
ﺪﻳ
ﺚ
ﻋ
ﻦ
ﻧﻜ
ﺎح
اﳌﺘ
ﻌﺔ
و
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ا
ﳌﺆ
ﻗ
ﺖ
،
وأ
ﻋﻴ
ﺪ
ﻃ
ﺮح
ﻫ
ﺬﻩ
ا
ﳌ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
ﰲ
ز
ﻣﻨﻨ
ﺎ
ﻋ
ﱪ
ﻓ
ﺘﺎ
و
ى
ﺟ
ﺎء
ت
ﻏ
ﺎﻟﺒ
ﺎ
ﻛﺈ
ﺟ
ﺎﺑﺔ
ﻋﻠ
ﻰ
أ
ﺳﺌ
ﻠﺔ
اﻟ
ﻄﻠ
ﺒﺔ
اﳌ
ﻐ
ﱰﺑ
ﲔ
ﺣ
ﻮ
ل
ﻣ
ﺸ
ﺮو
ﻋﻴ
ﺔ
زوا
ﺟ
ﻬﻢ
ﺧ
ﻼ
ل
ﻣﺪ
ة إ
ﻗﺎ
ﻣﺘ
ﻬﻢ
n
ﻟﻐ
ﺮﺑﺔ
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﰲ
ﺣ
ﺎل
ﻋ
ﻮد
˜
ﻢ
ﻟﺒﻠ
ﺪا
™
ﻢ،
وا
ﺳﺘ
ﺠ
ﺎﺑﺔ
ﻟ
ﺸ
ﻜﺎ
و
ى
ﻣ
ﺴ
ﻠﻤ
ﻲ
اﻟ
ﻐﺮ
ب
ﺣ
ﻮ
ل
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﺰوا
ج
و
ﻣﺎ
ﺻ
ﺎ
ﺣﺒ
ﻪ
ﻣ
ﻦ
ﻣﻔ
ﺎﺳ
ﺪ
ﺣﻴ
ﺚ
أ
ﻗﺪ
م
ﻋﻠ
ﻴﻪ
ﻋ
ﺪ
د
ﻣ
ﻦ
اﳌ
ﺴ
ﻠﻤ
ﲔ
ا
ﳌﻐ
ﱰﺑ
ﲔ
ﲝ
ﺠ
ﺔ
أﻧﻪ
ﻧ
ﻜﺎ
ح
ﺻ
ﺤ
ﻴﺢ
،
وﺗﺒ
ﻊ
ﻫ
ﺬﻩ
اﻟ
ﻔﺘﺎ
و
ى
أ
ﲝﺎ
ث
و
ﻛﺘ
ﺐ
ا
ﺧﺘ
ﺼ
ﺖ
ﰲ
ﲝ
ﺚ
ﻫ
ﺬﻩ
اﳌ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
.
ﻣﻨ
ﻬﺎ
ﻛ
ﺘﺎ
ب
ﺻ
ﺎ
ﱀ
آ
ل
ﻣﻨ
ﺼ
ﻮر
ﺑﻌﻨ
ﻮا
ن
:
"اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
ﺑﻨﻴ
ﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﻣ
ﻦ
ﺧ
ﻼ
ل
أدﻟ
ﺔ
اﻟ
ﻜﺘ
ﺎ
ب
واﻟ
ﺴ
ﻨﺔ
وﻣ
ﻘﺎ
ﺻ
ﺪ
اﻟ
ﺸ
ﺮﻳﻌ
ﺔ
اﻹ
ﺳ
ﻼ
ﻣﻴ
ﺔ"
،
ﻳﻌ
ﺮ
ض
ﻓ
ﻴﻪ
ا
ﻟﻜ
ﺎﺗ
ﺐ
آ
راء
ا
ﻟﻌﻠ
ﻤﺎ
ء
ﰲ
ﻫ
ﺬﻩ
ا
ﳌ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
ﺑ
ﺘﻔ
ﺼ
ﻴﻞ
وﺗ
ﻜ
ﺮار
،
وﻳ
ﺬ
ﻛ
ﺮ
أدﻟ
ﺘﻬ
ﻢ،
و
ﻳﺬ
ﻫ
ﺐ
إ
ﱃ
ﺣ
ﺮﻣ
ﺔ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
ﻣ
ﻊ
ﺗ
ﺼ
ﺤ
ﻴ
ﺤ
ﻪ ا
ﻟﻌ
ﻘﺪ
،
وﻓ
ﻘﺎ
ﳌ
ﻘﺎ
ﺻ
ﺪ
اﻟ
ﺸ
ﺮﻳﻌ
ﺔ
واﻟ
ﻘﻮ
اﻋ
ﺪ
اﻟ
ﻜﻠ
ﻴﺔ
،
و
ﰲ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻜﺘ
ﺎ
ب
ﻣ
ﺸ
ﻜﻠ
ﺔ
ﰲ
ﺿ
ﺒ
ﻂ
ا
ﳌ
ﺼ
ﻄﻠ
ﺢ
ﺣﻴ
ﺚ
أ
ن
اﻟ
ﻜﺎ
ﺗ
ﺐ
ﰲ
ﻣ
ﻮا
ﺿ
ﻊ
ﻳﻘ
ﺮر
ﺑﻄ
ﻼ
ن
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
و
ﺣ
ﺮﻣﺘ
ﻪ،
ﰒ
ﻳﻘ
ﺮر
ﺻ
ﺤ
ﺘﻪ
ﻇﺎ
ﻫﺮ
ا
وﺑ
ﻄ
ﻼ
ﻧﻪ
و
ﺣ
ﺮﻣﺘ
ﻪ
n
ﻃﻨ
ﺎ
ﺣ
ﺴ
ﺐ
ﺗ
ﻌﺒ
ﲑﻩ
.
ور
د
إﺑﺮ
اﻫ
ﻴﻢ
اﻟ
ﻀ
ﺒﻴﻌ
ﻲ
ﻋ
ﻠﻰ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻜﺘ
ﺎ
ب
ﺑ
ﻜﺘ
ﺎ
ب
ﺑ
ﻌﻨ
ﻮا
ن
"إﻳ
ﻀ
ﺎح
ﺣ
ﻜ
ﻢ
اﻟﺰ
وا
ج
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
درا
ﺳ
ﺔ
ﻧﻘ
ﺪﻳ
ﺔ
ﻣﻮ
ﺛﻘ
ﺔ"
ﻣ
ﺮﺟ
ﺤ
ﺎ
ﺣ
ﻞ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
.
وﻣ
ﻦ
اﳌ
ﻐﺎﻟ
ﻄﺎ
ت
ﰲ
ﻛ
ﺘﺎﺑ
ﻪ
اد
ﻋﺎ
ؤﻩ
أ
ن
إﺟ
ﺎزة
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
ﻫ
ﻮ
رأ
ي
ا
ﻷﺋ
ﻤﺔ
ا
ﻷ
رﺑﻌ
ﺔ
و
ﲨ
ﻬ
ﻮر
اﻟ
ﺴ
ﻠ
ﻒ
و
ﻋﻠ
ﻤﺎ
ء
اﻻ
ﺟﺘ
ﻬﺎ
د
ﻗﺪ
ﳝﺎ
و
ﺣ
ﺪﻳ
ﺜﺎ،
ﺧ
ﺎﻟ
ﻄﺎ
ﺑ
ﲔ
ﺗ
ﺼ
ﺤ
ﻴﺢ
ا
ﻷﺋ
ﻤﺔ
ﻟﻠ
ﻌﻘ
ﺪ
واﻟ
ﻘﻮ
ل
n
ﻹ
n
ﺣ
ﺔ،
و
ﻣﺘﻨ
ﺎﺳ
ﻴﺎ
ﻗﻮ
ل
ﻣ
ﻦ
ﻗﺎ
ل
ﺑﺒ
ﻄ
ﻼ
ﻧﻪ
ﻣ
ﻦ
اﻟﻌ
ﻠﻤ
ﺎء
،
وﻳﺘ
ﺠ
ﺎو
ز
ﻫ
ﺬا
إ
ذ
ﻳﺪ
ﻋ
ﻲ
و
اﳘ
ﺎ ا
ﻹ
ﲨ
ﺎع
ﻋﻠ
ﻰ
إ
n
ﺣ
ﺔ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
و
ﻳﻘ
ﻮ
ل
ﲝ
ﺮﻣ
ﺔ
ﳐﺎ
ﻟﻔﺘ
ﻪ.
و
ﰲ
ﺣ
ﲔ
ﻗ
ﺎﻣ
ﺖ
اﻟ
ﺪ
را
ﺳﺎ
ت
اﳌ
ﻌﺎ
ﺻ
ﺮة
ﺑ
ﺴ
ﺮد
آ
راء
اﻟ
ﻌﻠ
ﻤﺎ
ء
ﰲ
ﻫ
ﺬﻩ
اﳌ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
و
أدﻟ
ﺘﻬ
ﻢ
ﳏﺎ
وﻟ
ﺔ
اﻟﻮ
ﺻ
ﻮ
ل
1198| db
ﻟﺮأ
ي
ﰲ
ا
ﳌ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
،
ﺟ
ﺎء
ﻫ
ﺬا
ا
ﻟﺒ
ﺤ
ﺚ
ﻛ
ﻤ
ﺤ
ﺎوﻟ
ﺔ
ﻟﻔ
ﻬﻢ
ا
ﻷ
ﺳ
ﺲ
ا
ﻟ
ﱵ
أ
د
ت
ﻟ
ﻼ
ﺧﺘ
ﻼ
ف
ﰲ
ﺣ
ﻜ
ﻤ
ﻬﺎ
.
وﻳﻨ
ﻘ
ﺴ
ﻢ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﺒ
ﺤ
ﺚ
إ
ﱃ
ﻣ
ﺒ
ﺤ
ﺜ
ﲔ
؛
اﳌﺒ
ﺤ
ﺚ
ا
ﻷ
و
ل
ﻳﻮ
ﺿ
ﺢ
ﺻ
ﻮر
ة
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
و
آرا
ء
اﻟﻌ
ﻠﻤ
ﺎء
ﻣ
ﻦ
اﻟﻘ
ﺪﻣ
ﺎء
وا
ﳌﻌ
ﺎ
ﺻ
ﺮﻳ
ﻦ
ﻓﻴ
ﻬﺎ
،
وﻳﺘ
ﻨﺎ
و
ل
ﺣ
ﻜ
ﻤﻪ
ﻣ
ﻦ
ﺟ
ﻬﺘ
ﲔ
؛
ﻗ
ﻀ
ﺎء
،
ود
«ﻧ
ﺔ.
وا
ﳌﺒ
ﺤ
ﺚ
اﻟﺜ
ﺎ
ﱐ
ﻳ
ﻌﺮ
ض
أ
ﺳﺒ
ﺎ
ب
ا
ﺧﺘ
ﻼ
ف
ا
ﻟﻌﻠ
ﻤﺎ
ء
ﰲ
ﺣ
ﻜ
ﻤﻪ
،
ﻣ
ﻦ
ﺧ
ﻼ
ل
أرﺑ
ﻌﺔ
ﻋﻨ
ﺎوﻳ
ﻦ
رﺋﻴ
ﺴ
ﻴﺔ
:
اﻟﺘ
ﺄﻗﻴ
ﺖ
وﻣ
ﻘ
ﺼ
ﺪ
اﻟ
ﺪ
ﳝﻮ
ﻣﺔ
ﰲ
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
،
واﻟ
ﻨﻴﺔ
وأﺛ
ﺮﻫ
ﺎ
ﰲ
اﻟ
ﻌﻘ
ﻮد
،
واﻟ
ﺘﺪ
ﻟﻴ
ﺲ
nﻟ
ﻜﺘ
ﻤﺎ
ن
أﺣ
ﺪ
ﻋﻴ
ﻮ
ب
اﻟ
ﺮ
ﺿ
ﺎ،
وأ
ﺛﺮ
اﻟ
ﻈ
ﺮو
ف
ا
ﶈﻴ
ﻄ
ﺔ
ﰲ
ﺗ
ﻐ
ﲑ
اﻟ
ﻔﺘ
ﻮ
ى
.
ﰒ
اﳋ
ﺎﲤ
ﺔ
واﻟ
ﻨﺘﺎ
ﺋﺞ
.
اﳌﺒ
ﺤ
ﺚ
ا
ﻷ
و
ل
:
آر
اء
اﻟ
ﻔﻘ
ﻬﺎ
ء
ﰲ
ﺣ
ﻜ
ﻢ
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
إن
ﺻ
ﻮر
ة ا
ﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﻣ
ﻮ
ﺿ
ﻊ
ﲝﺜ
ﻨﺎ
ﻫ
ﻲ
أ
ن
ﻳﺘﺰ
و
ج
اﻟ
ﺮﺟ
ﻞ
اﻣ
ﺮأة
و
ﻧﻴﺘ
ﻪ
أن
ﻳ
ﻌﻘ
ﺪ
ﻣﻌ
ﻬﺎ
ﻣﺪ
ة
ﰒ
ﻳﻔﺎ
رﻗ
ﻬﺎ
1
.
ﻓ
ﻴﻨ
ﻮ
ي
ﻋ
ﻨﺪ
اﻟ
ﻌﻘ
ﺪ
ﻃ
ﻼ
ﻗﻬ
ﺎ ﺑ
ﻌﺪ
ﻣ
ﺪة
،
دو
ن
أن
ﻳ
ﺸ
ﱰ
ط
ذ
ﻟ
ﻚ
ﰲ
اﻟ
ﻌﻘ
ﺪ
أو
ﻳﻌﻠ
ﻢ
اﳌ
ﺮأة
أ
و
وﻟﻴ
ﻬﺎ
ﺑ
ﺬﻟ
ﻚ
،
ﻓﺎﻟ
ﻌﻘ
ﺪ
ﰲ
ﻇ
ﺎﻫ
ﺮﻩ
ﻣ
ﺸ
ﺘﻤ
ﻞ
ﻷ
رﻛﺎ
ن
و
ﺷ
ﺮو
ط
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
اﻟ
ﺼ
ﺤ
ﻴﺢ
.
2
وﻗ
ﺪ
اﺧ
ﺘﻠ
ﻒ
اﻟ
ﻔﻘ
ﻬﺎ
ء
ﻗﺪ
ﳝﺎ
و
ﺣ
ﺪﻳ
ﺜﺎ
ﰲ
ﺣ
ﻜ
ﻢ
ﻫ
ﺬﻩ
اﳌ
ﺴ
ﺄﻟﺔ
و
ﺳﻨ
ﻌﺮ
ض
ﰲ
ﻫ
ﺬا
اﳌ
ﺒ
ﺤ
ﺚ
آ
راء
ﻫ
ﻢ
ﰲ
ﻗ
ﺴ
ﻤ
ﲔ
،
ﺣﻴ
ﺚ
أ
ن
ﳊ
ﻜ
ﻢ
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑ
ﻨﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﺑ
ﻌﺪ
ان
3
؛
ا
ﻷ
و
ل
ﻣﺘ
ﻌﻠ
ﻖ
ﺑ
ﺼ
ﺤ
ﺔ
اﻟﻌ
ﻘﺪ
أﻧ 1
ﻈ ﺮ:
زﻳ ﻦ اﻟ ﺪﻳ ﻦ ﺑﻦ إﺑ ﺮا ﻫﻴ ﻢ ﺑﻦ ﳏ ﻤ ﺪ،
ا ﳌﻌ ﺮو ف n ﺑﻦ ﳒﻴ ﻢ اﳌ ﺼ ﺮ ي
، اﻟﺒ ﺤ ﺮ اﻟﺮا ﺋﻖ ﺷ ﺮح ﻛ ﻨﺰ اﻟ ﺪﻗ ﺎﺋ ﻖ
، ) ط 2
، دا ر اﻟ ﻜﺘ ﺎ ب
اﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ (،
3 : 116
؛ اﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪ اﻟ ﱪ
، أﺑ ﻮ ﻋ ﻤﺮ ﻳ ﻮ ﺳ ﻒ ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪ ﷲ ﺑ ﻦ ﳏ ﻤ ﺪ ﺑﻦ ﻋ ﺒﺪ اﻟ ﱪ ﺑ ﻦ ﻋﺎ ﺻ ﻢ اﻟﻨ ﻤﺮ ي اﻟ ﻘﺮ ﻃ ﱯ
،
اﻻ ﺳﺘ ﺬ ﻛﺎ ر،
ﺗ ﺢ : ﺳﺎ ﱂ ﳏ ﻤ ﺪ ﻋ ﻄﺎ
، ﳏ ﻤ ﺪ ﻋﻠ ﻲ ﻣ ﻌﻮ ض
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت : دا ر اﻟ ﻜﺘ ﺐ اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ،
2000 (،
5 : 580
؛ أﺑ ﻮ
زﻛ ﺮ«
ﳏﻴ ﻲ اﻟ ﺪﻳ ﻦ ﳛ ﲕ ﺑ ﻦ ﺷ ﺮ ف اﻟ ﻨﻮ و ي
، أﺳ ﲎ اﳌ ﻄﺎ ﻟ ﺐ ﰲ ﺷ ﺮح ر و ض اﻟ ﻄﺎ ﻟ ﺐ
، ﺗﺢ : ﳏ ﻤ ﺪ ﳏ ﻤ ﺪ Áﻣ ﺮ،
) ط 1
، ﺑﲑ و ت :
دا ر اﻟ ﻜﺘ ﺐ اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ،
2000 (،
3 : 156
؛ ﻣﻨ ﺼ ﻮر ﺑ ﻦ ﻳﻮﻧ ﺲ ﺑ ﻦ إد رﻳ ﺲ اﻟ ﺒﻬ ﻮ ﰐ
، ﻛ ﺸ ﺎ ف اﻟ ﻘﻨﺎ ع
، ﻋ ﻦ ﻣ ﱳ ا ﻻﻗ ﻨﺎ ع ﻣ ﻮ ﺳ ﻰ
ﺑﻦ أ ﲪ ﺪ ا ﳊ ﺠ ﺎو ي
، ﺗﺢ : ﳏ ﻤ ﺪ ﺣ ﺴ ﻦ اﲰ ﺎﻋ ﻴﻞ
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت : دا ر اﻟ ﻜﺘ ﺐ اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ،
1997 (،
5 : 106
؛ ﺻ ﺎ ﱀ ﺑ ﻦ
ﻋﺒ ﺪ اﻟﻌ ﺰﻳﺰ ﺑ ﻦ إﺑﺮا ﻫﻴ ﻢ آل ﻣ ﻨ ﺼ ﻮر
، ا ﻟﺰ وا ج ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق ﻣ ﻦ ﺧ ﻼ ل أدﻟ ﺔ ا ﻟﻜ ﺘﺎ ب وا ﻟﺴ ﻨﺔ و ﻣﻘ ﺎ ﺻ ﺪ اﻟ ﺸ ﺮﻳﻌ ﺔ ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣﻴ ﺔ،
) ط 1
،
اﻟ ﺴ ﻌﻮ دﻳ ﺔ:
د ار اﺑ ﻦ اﳉ ﻮز ي
، 1428 ه (،
43 .
أ2
ﻧ ﻈ ﺮ:
أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﻣ ﻮ ﺳ ﻰ اﻟ ﺴ ﻬﻠ ﻲ
، ﻋﻘ ﻮد اﻟ ﺰوا ج اﳌ ﺴ ﺘ ﺤ ﺪﺛ ﺔ و ﺣ ﻜ ﻤ ﻬﺎ ﰲ اﻟ ﺸ ﺮﻳﻌ ﺔ،
)ا ﻟﺪ ور ة ا ﻟﺜﺎ ﻣﻨ ﺔ ﻋ ﺸ ﺮة Ë ﻤ ﻊ اﻟﻔ ﻘﻪ ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ
،
ﻣ ﻜ ﺔ:
را ﺑﻄ ﺔ ا ﻟﻌﺎ ﱂ ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ (،
37 - 38 .
ﺧ 3
ﻠ ﻂ ﺑ ﻌ ﺾ ا ﳌﻌ ﺎ ﺻ ﺮﻳ ﻦ ﺣ ﲔ ﺗﻨ ﺎوﻟ ﻮا اﳌ ﺴ ﺄﻟﺔ ﺑ ﲔ ا ﻷ ﻣﺮﻳ ﻦ ﻓﻔ ﻬ ﻤ ﻮا ﻣ ﻦ ﳎ ﺮد ﺗ ﺼ ﺤ ﻴﺢ اﻟ ﻌﻘ ﺪ إn ﺣﺘ ﻪ،
ﻣ ﻨﻬ ﻢ:
ﺑ ﺪ ر o ﺻ ﺮ ﻣ ﺸ ﺮع
اﻟ ﺴ ﺒﻴﻌ ﻲ
، اﳌ ﺴ ﺎﺋ ﻞ اﻟﻔ ﻘﻬ ﻴﺔ اﳌ ﺴ ﺘ ﺠ ﺪة ﰲ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﻣ ﻊ ﺑﻴﺎ ن ﻣﺎ أ ﺧ ﺬ ﺑﻪ اﻟ ﻘﺎﻧ ﻮ ن اﻟ ﻜ ﻮﻳ ﱵ
، ﺑﺪ ر o ﺻ ﺮ ﻣ ﺸ ﺮع اﻟ ﺴ ﺒﻴﻌ ﻲ
، ) ط 1
،
db | 1199
وﻋ
ﺪﻣ
ﻬﺎ
،
واﻟ
ﺜﺎ
ﱐ
ﻣ
ﺘﻌﻠ
ﻖ
ﲟﺎ
ﻳ
ﻌ
ﱰﻳ
ﻪ
ﻣ
ﻦ
أﺣ
ﻜﺎ
م
ﺗﻜ
ﻠﻴﻔ
ﻴﺔ
ﻓﺎ
ﻟﻌ
ﻘﺪ
ﻗ
ﺪ
ﻳﻜ
ﻮ
ن
ﺻ
ﺤ
ﻴ
ﺤ
ﺎ ﻗ
ﻀ
ﺎء
،
إﻻ
أﻧﻪ
ﳏ
ﺮم
أ
و
ﻣ
ﻜ
ﺮو
ﻩ
د
«ﻧ
ﺔ
ﻟﻌ
ﺪم
ﻣ
ﺸ
ﺮو
ﻋﻴ
ﺔ
ﻧﻴﺔ
ﺻ
ﺎ
ﺣﺒ
ﻪ.
وﺗ
ﻔ
ﺼ
ﻴﻞ
آ
راء
ا
ﻟﻔ
ﻘﻬ
ﺎء
ﰲ
ﺣ
ﻜ
ﻢ
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﻛ
ﺎﻟﺘ
ﺎ
ﱄ
:
01
ﻣ .
ﻦ
ﺟ
ﻬﺔ
اﻟ
ﺼ
ﺤ
ﺔ
وﻋ
ﺪﻣ
ﻬﺎ
)ا
ﳊ
ﻜ
ﻢ
ﻗ
ﻀ
ﺎء
(
إن
ا
ﻵ
Ò
ر
اﻟ
ﺸ
ﺮﻋ
ﻴﺔ
ا
ﻟ
ﱵ
رﺗﺒ
ﻬﺎ
ا
ﻟﺸ
ﺎر
ع
ﻋﻠ
ﻰ
ا
ﻟﻌ
ﻘﺪ
ﻣ
ﺮﺗﺒ
ﻄ
ﺔ
ﺑ
ﺼ
ﺤ
ﺘﻪ
ﻣ
ﻦ
ﻋ
ﺪﻣ
ﻬﺎ
؛
ﻓﺎﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
اﻟ
ﺼ
ﺤ
ﻴﺢ
ﺗ
ﱰﺗ
ﺐ
ﻋ
ﻠﻴﻪ
آ
Ò
رﻩ
اﻟ
ﺸ
ﺮﻋ
ﻴﺔ
ﻣ
ﻦ
و
ﺟ
ﻮ
ب
ا
ﳌﻬ
ﺮ،
و
اﻟﻨ
ﻔﻘ
ﺔ،
و
اﻟﻌ
ﺪة
،
واﻟ
ﺘﻮا
ر
ث
،
وﺛﺒ
ﻮ
ت
اﻟﻨ
ﺴ
ﺐ
وﻏ
ﲑ
ﻫﺎ
.
ﺑﻴﻨ
ﻤﺎ
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
اﻟ
ﺒﺎ
ﻃ
ﻞ
ﻻ
ﻳ
ﱰﺗ
ﺐ
ﻋﻠ
ﻴﻪ
ﺷ
ﻲ
ء
ﻣ
ﻦ
آÒ
ر
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
اﻟ
ﺼ
ﺤ
ﻴﺢ
،
وﻳ
ﻌﺘ
ﱪ
و
ﺟ
ﻮد
ﻩ
ﻛ
ﻌﺪ
ﻣﻪ
،
ﻓ
ﻼ
ﳛ
ﻞ
ﺑﻪ
اﻟ
ﺪ
ﺧ
ﻮ
ل
،
وﻻ
ﳚ
ﺐ
ﺑ
ﻪ
ﻣﻬ
ﺮ
وﻻ
ﻧ
ﻔﻘ
ﺔ،
وﻻ
ﻳ
ﺜﺒ
ﺖ
ﺑ
ﻪ
ﺗﻮا
ر
ث
،
و
ﳚ
ﺐ
ﻋ
ﻠﻰ
اﻟ
ﻌﺎ
ﻗﺪ
ﻳﻦ
ا
ﻻﻓ
ﱰا
ق
و
إن
ﱂ
ﻳ
ﻔ
ﱰﻗ
ﺎ ﻓ
ﺮ
ق
ﺑﻴ
ﻨﻬ
ﻤﺎ
اﻟ
ﻘ
ﻀ
ﺎء
،
ﻓﺈ
ن
ﺣ
ﺼ
ﻞ
د
ﺧ
ﻮ
ل
ﻛﺎ
ن
اﻟ
ﺪ
ﺧ
ﻮ
ل
ﲟﻨ
ﺰﻟﺔ
اﻟ
ﺰo
،
وﻻ
ﻳﺜ
ﺒ
ﺖ
ﻧ
ﺴ
ﺐ
اﻟ
ﻮﻟ
ﺪ،
و
ﻋﻠ
ﻰ
ﻗ
ﻮ
ل
ﻣ
ﻦ
أﺛﺒ
ﺖ
ﺣ
ﺮﻣ
ﺔ ا
ﳌ
ﺼ
ﺎﻫ
ﺮة
nﻟ
ﺰo
ﺗﺜﺒ
ﺖ
n
ﻟﺪ
ﺧ
ﻮ
ل
ﺣ
ﺮﻣ
ﺔ ا
ﳌ
ﺼ
ﺎﻫ
ﺮة
.
4
وﻋ
ﻨﺪ
اﻟ
ﺒ
ﺤ
ﺚ
ﰲ
آ
راء
اﻟ
ﻌﻠ
ﻤﺎ
ء
ﰲ
ﺣ
ﻜ
ﻢ
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
ﻣ
ﻦ
ﺟ
ﻬﺔ
اﻟ
ﺼ
ﺤ
ﺔ
واﻟ
ﻌﺪ
م
ﳒ
ﺪ
أن
ﳍ
ﻢ
اﲡ
ﺎﻫ
ﲔ
:
أ(
اﻻ
ﲡﺎ
ﻩ ا
ﻷ
و
ل
اﲡ
ﺎﻩ
ﻣ
ﻦ
ﺻ
ﺤ
ﺢ
ﻋ
ﻘﺪ
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
اﻟ
ﻄ
ﻼ
ق
،
وﻫ
ﻢ
اﳉ
ﻤ
ﻬ
ﻮر
ﻣ
ﻦ
اﳊ
ﻨﻔﻴ
ﺔ
،
5واﳌ
ﺎﻟ
ﻜﻴ
6
ﺔ
،
واﻟ
ﺸ
ﺎﻓ
ﻌﻴ
7
ﺔ
،
وﻣ
ﻦ
اﳊ
ﻨﺎﺑ
ﻠﺔ
اﺑ
ﻦ
ﻗﺪ
اﻣ
8
ﺔ،
وا
ﺑﻦ
ﺗﻴ
ﻤﻴ
9
ﺔ.
و
ﳑ
ﻦ
ﺗﺒﻌ
ﻬﻢ
ﻣ
ﻦ
اﳌ
ﻌﺎ
ﺻ
ﺮﻳ
ﻦ
اﻟ ﻜ ﻮﻳ ﺖ : ﳎﻠ ﺔ ا ﻟﻮ ﻋ ﻲ ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ و زار ة ا ﻷ وﻗ ﺎ ف وا ﻟﺸ ﺌﻮ ن اﻹ ﺳ ﻼ ﻣﻴ ﺔ،
2014 م ( 198
، 199
، 205
؛ إﺑﺮا ﻫﻴ ﻢ ﺑﻦ ﳏ ﻤ ﺪ
اﻟ ﻀ ﺒﻴﻌ ﻲ
، إ ﻳ ﻀ ﺎح ﺣ ﻜ ﻢ اﻟﺰ وا ج ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق د را ﺳ ﺔ ﻧﻘ ﺪﻳ ﺔ ﻣﻮ ﺛﻘ ﺔ،
) ط 1
، 1416 ه (،
17 .
أﻧ 4
ﻈ ﺮ:
ز ﻛ ﻲ اﻟ ﺪﻳ ﻦ ﺷ ﻌﺒﺎ ن
، اﻟﺰ وا ج واﻟ ﻄ ﻼ ق ﰲ ا ﻻ ﺳ ﻼ م،
) اﻟﻘ ﺎﻫ ﺮة : اﻟ ﺪا ر اﻟﻘ ﻮﻣ ﻴﺔ
، 1964 (،
29 - 28 . ﻋﺒ ﺪ اﻟﻮ ﻫﺎ ب
ﺧ ﻼ ف
، أﺣ ﻜﺎ م اﻷ ﺣ ﻮا ل اﻟ ﺸ ﺨ ﺼ ﻴﺔ ﰲ اﻟ ﺸ ﺮﻳﻌ ﺔ اﻻ ﺳ ﻼ ﻣﻴ ﺔ ﻋﻠ ﻰ و ﻓﻖ ﻣ ﺬ ﻫ ﺐ أ ﰊ ﺣﻨ ﻴﻔ ﺔ وﻣ ﺎ ﻋﻠ ﻴﻪ اﻟ ﻌﻤ ﻞ n ﶈﺎ ﻛ ﻢ،
) ط 2
،
اﻟ ﻜ ﻮﻳ ﺖ : دا ر اﻟﻘ ﻠﻢ
، 1990 (،
39 .
ﱂ ﻧﺘ ﻄ ﺮ ق ﻟ ﻠﻌ ﻘﺪ اﻟ ﻔﺎ ﺳ ﺪ وآ Ò رﻩ و ﻫ ﻮ ﺗﻘ ﺴ ﻴﻢ ا ﳊﻨ ﻔﻴ ﺔ اﻟ ﺬﻳ ﻦ ﻗ ﺴ ﻤ ﻮا اﻟﻌ ﻘﺪ ﻏ ﲑ اﻟ ﺼ ﺤ ﻴﺢ ا ﱃ ﻋﻘ ﺪ n ﻃ ﻞ وﻓ ﺎﺳ ﺪ؛
ﻷ ن آرا ء
اﻟﻌ ﻠﻤ ﺎء ﰲ ﻫ ﺬﻩ اﳌ ﺴ ﺄﻟﺔ و ﻣﻨ ﻬﻢ ا ﳊﻨ ﻔﻴ ﺔ ا ﳓ ﺼ ﺮ ت ﺑ ﲔ اﻟ ﺼ ﺤ ﺔ واﻟ ﺒﻄ ﻼ ن .
أﻧ 5
ﻈ ﺮ:
اﺑ ﻦ ﻋﺎ ﺑﺪ ﻳﻦ
، ﳏ ﻤ ﺪ أﻣ ﲔ ﺑ ﻦ ﻋ ﻤﺮ ﺑ ﻦ ﻋﺒ ﺪ اﻟﻌ ﺰﻳﺰ ﻋ ﺎﺑ ﺪﻳ ﻦ اﻟ ﺪﻣ ﺸ ﻘ ﻲ ا ﳊﻨ ﻔ ﻲ
، رد ا ﶈﺘ ﺎر ﻋ ﻠﻰ اﻟ ﺪ ر اﳌ ﺨ ﺘﺎ ر،
) ط 2
،
ﺑﲑ و ت : دا ر اﻟﻔ ﻜ ﺮ،
1992 م(
، 3 : 51 - 52
؛ ا ﺑﻦ ﳒﻴ ﻢ،
اﻟ ﺒ ﺤ ﺮ اﻟﺮا ﺋﻖ ﺷ ﺮح ﻛ ﻨﺰ اﻟ ﺪﻗ ﺎﺋ ﻖ
، 3 : 116 .
1200| db
اﺑ
ﻦ
n
ز،
و
10اﺑ
ﻦ
ﺟ
ﱪﻳ
ﻦ
،
و
11اﺑ
ﻦ
ﻋﺜ
ﻴﻤ
ﲔ
،
و
12ﳏ
ﻤ
ﺪ
اﻷ
ﻣ
ﲔ
اﻟ
ﺸ
ﻨﻘﻴ
ﻄ
ﻲ
،
و
13ﳏ
ﻤ
ﺪ
اﳌ
ﺨ
ﺘﺎ
ر
اﻟ
ﺸ
ﻨﻘﻴ
ﻄ
ﻲ
،
و
14ﻣ
ﺼ
ﻄ
ﻔ
ﻰ
اﻟ
ﺰرﻗ
ﺎ.
15
ب
ا (
ﻻ
ﲡﺎ
ﻩ
اﻟﺜ
ﺎ
ﱐ
ا
ﲡﺎ
ﻩ
ﻣ
ﻦ
ﺣ
ﻜ
ﻤ
ﻮا
ﻋﻠ
ﻰ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻌﻘ
ﺪ
nﻟ
ﺒﻄ
ﻼ
ن
وﻫ
ﻮ
اﳌ
ﻌﺘ
ﻤ
ﺪ
ﰲ
ﻣ
ﺬ
ﻫ
ﺐ
اﳊ
ﻨﺎﺑ
ﻠﺔ
16
،
و
ﻗﻮ
ل
اﻷ
وزا
ﻋ
ﻲ
17
.
و
ﳑ
ﻦ
أﺑ
ﻄ
ﻞ
اﻟﻌ
ﻘﺪ
ﻣ
ﻦ
اﳌ
ﻌﺎ
ﺻ
ﺮﻳ
ﻦ
ﳏ
ﻤ
ﺪ
رﺷ
ﻴﺪ
ر
ﺿ
18
ﺎ،
و
أ
ﲪ
ﺪ
اﻟ
ﺴ
ﻬﻴ
ﻠﻲ
،
وأ
19ﺳﺎ
ﻣﺔ
ا
ﻷ
ﺷ
ﻘﺮ
،
وأﻓ
20ﺘ
ﺖ
ا
ﻟﻠ
ﺠ
ﻨﺔ
ا
ﻟﺪ
اﺋ
ﻤﺔ
ﻟ
ﻠﺒ
ﺤ
ﻮ
ث
ا
ﻟﻌﻠ
ﻤﻴ
ﺔ
nﻟ
ﺒﻄ
ﻼ
ن
.
21
أﻧ 6
ﻈ ﺮ:
ﳏ ﻤ ﺪ ﺑﻦ ﻋ ﺒﺪ ﷲ ا ﳋ ﺮﺷ ﻲ
، ﺣ ﺎﺷ ﻴﺔ ا ﳋ ﺮﺷ ﻲ ﻋ ﻠﻰ ﳐﺘ ﺼ ﺮ ﺳﻴ ﺪ ي ﺧ ﻠﻴ ﻞ
، ﺗﺢ : زﻛ ﺮ«
ﻋ ﻤ ﲑا ت
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت : دا ر
اﻟ ﻜﺘ ﺐ ا ﻟﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ،
1997 م(
، 4 : 183
؛ ﳏ ﻤ ﺪ ﺑﻦ أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﻋﺮ ﻓﺔ ا ﻟﺪ ﺳ ﻮﻗ ﻲ
، ﺣ ﺎﺷ ﻴﺔ ا ﻟﺪ ﺳ ﻮﻗ ﻲ ﻋﻠ ﻰ ا ﻟﺸ ﺮح ا ﻟﻜ ﺒﲑ
ﻟﻠ ﺪ رﻳ ﺪﻳ ﺮ،
ﺟ ﺰء 3
، ص 42
، ﺗﺢ : ﳏ ﻤ ﺪ ﺷﺎ ﻫ ﲔ ) ط 1
، ﺑﲑ و ت : دا ر اﻟ ﻜﺘ ﺐ اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ،
1996 (،
3 : 42
؛ اﻟﻘ ﺎ ﺿ ﻲ أ ﰊ
اﻟﻮ ﻟﻴ ﺪ ﺳﻠ ﻴﻤ ﺎن ﺑ ﻦ ﺧﻠ ﻒ ﺑ ﻦ ﺳ ﻌﺪ ﺑ ﻦ أﻳ ﻮ ب اﻟ ﺒﺎ ﺟ ﻲ
، ا ﳌﻨﺘ ﻘ ﻰ ﺷ ﺮح اﳌ ﻮ ﻃﺎ
، ﺗﺢ : ﳏ ﻤ ﺪ ﻋﺒ ﺪ اﻟﻘ ﺎد ر ﻋ ﻄﺎ
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت : دا ر
اﻟ ﻜﺘ ﺐ اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ،
1999 (،
5 : 142 .
أﻧ 7
ﻈ ﺮ:
ﳏ ﻤ ﺪ ﺑﻦ إ در ﻳ ﺲ اﻟ ﺸ ﺎﻓ ﻌ ﻲ أ ﺑﻮ ﻋﺒ ﺪ ﷲ
، اﻷ م،
) ط 2
، ﺑﲑ و ت : دا ر اﳌ ﻌﺮ ﻓﺔ
، 1973 (،
5 : 80
؛ اﻟﻨ ﻮو ي
، أﺳ ﲎ
اﳌ ﻄﺎ ﻟ ﺐ ﰲ ﺷ ﺮح ر و ض اﻟ ﻄﺎ ﻟ ﺐ
، 3 : 156 .
أﻧ 8
ﻈ ﺮ:
ﻋ ﺒﺪ ﷲ ﺑ ﻦ أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﻗ ﺪا ﻣﺔ ا ﳌﻘ ﺪ ﺳ ﻲ
، اﳌ ﻐ ﲏ ﰲ ﻓ ﻘﻪ ا ﻹ ﻣﺎ م أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﺣﻨ ﺒﻞ اﻟ ﺸ ﻴﺒﺎ ﱐ
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت
، دا ر اﻟﻔ ﻜ ﺮ،
1405 ه (،
7 : 571 .
أﻧ 9
ﻈ ﺮ:
ﺗ ﻘ ﻲ اﻟ ﺪﻳ ﻦ أﺑ ﻮ اﻟﻌ ﺒﺎ س أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﺗﻴ ﻤﻴ ﺔ اﳊ ﺮا ﱐ
، اﻟﻔ ﺘﺎ و ى اﻟ ﻜ ﱪ ى
، ﺗﺢ : ﳏ ﻤ ﺪ ﻋ ﻄﺎ
، ﻣ ﺼ ﻄ ﻔ ﻰ ﻋ ﻄﺎ
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت :
دا ر اﻟ ﻜﺘ ﺐ اﻟ ﻌﻤ ﻠﻴﺔ
، 1987 (،
3 : 100 - 101 .
http://www.binbaz.org.sa/mat/12712 10
jebreen.com/ftawa.php?view=vmasal&subid=9341&parent=2179 11
- http://ibn
12
ﳏ ﻤ ﺪ ﺑﻦ ﺻ ﺎ ﱀ ﺑ ﻦ ﳏ ﻤ ﺪ اﺑ ﻦ ﻋﺜ ﻴﻤ ﲔ
، اﻟ ﺸ ﺮح ا ﳌﻤ ﺘﻊ ﻋ ﻠﻰ زا د اﳌ ﺴ ﺘﻘﻨ ﻊ،
) ط 1
، اﻟ ﺴ ﻌﻮ دﻳ ﺔ:
د ار اﺑ ﻦ اﳉ ﻮز ي
، 2001 (،
12 : 186 .
13
ﳏ ﻤ ﺪ اﻷ ﻣ ﲔ اﻟ ﺸ ﻨﻘﻴ ﻄ ﻲ
، رﺣ ﻠﺔ ا ﳊ ﺞ إ ﱃ ﺑﻴ ﺖ ﷲ ا ﳊ ﺮام
، ) ط 1
، ا ﻟﺴ ﻌﻮ دﻳ ﺔ،
د ار اﻟ ﺸ ﺮو ق
، 1983 (،
115 .
ا 14
ﳏ ﻤ ﺪ ﺑﻦ ﳏ ﻤ ﺪ اﳌ ﺨ ﺘﺎ ر اﻟ ﺸ ﻨﻘﻴ ﻄ ﻲ
، ﺷ ﺮح ز اد ا ﳌ ﺴ ﺘﻘﻨ ﻊ،
اﻟ ﺪ ر س 15
\ 277
، در و س ﺻ ﻮﺗﻴ ﺔ ﻗﺎ م ﺑﺘﻔ ﺮﻳﻐ ﻬﺎ ﻣ ﻮﻗ ﻊ اﻟ ﺸ ﺒﻜ ﺔ
اﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ
، ا ﳌ ﻜﺘ ﺒﺔ اﻟ ﺸ ﺎﻣ ﻠﺔ .
15
ﻣ ﺼ ﻄ ﻔ ﻰ اﻟ ﺰرﻗ ﺎ،
ﻓﺘ ﺎو ى ﻣ ﺼ ﻄ ﻔ ﻰ اﻟ ﺰرﻗ ﺎ،
اﻟ ﻄﺒ ﻌﺔ ا ﻷ و ﱃ ) ط 1
، دﻣ ﺸ ﻖ : دا ر اﻟﻘ ﻠﻢ
، 1999 (،
277 .
أ16
ﻧﻈ ﺮ:
ﻋ ﻼ ء اﻟ ﺪﻳ ﻦ أﺑ ﻮ اﳊ ﺴ ﻦ ﻋﻠ ﻲ ﺑ ﻦ ﺳﻠ ﻴﻤ ﺎن ا ﳌﺮ دا و ي
، اﻹ ﻧ ﺼ ﺎ ف ﰲ ﻣ ﻌﺮ ﻓﺔ اﻟ ﺮا ﺟ ﺢ ﻣ ﻦ اﳋ ﻼ ف ﻋ ﻠﻰ ﻣ ﺬ ﻫ ﺐ ا ﻹ ﻣﺎ م
أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﺣﻨ ﺒﻞ
، ) ط 1
، ﺑﲑ و ت : دا ر إﺣ ﻴﺎء اﻟ ﱰا ث اﻟ ﻌﺮ ﰊ
، 1998 (،
8 : 121
؛ ا ﻟﺒ ﻬ ﻮ ﰐ
، ﻛ ﺸ ﺎ ف اﻟ ﻘﻨﺎ ع
، 5 : 106 .
ا17
ﺑﻦ ﻋ ﺒﺪ اﻟ ﱪ
، ا ﻻ ﺳﺘ ﺬ ﻛﺎ ر،
5 : 508 .
18
ﳏ ﻤ ﺪ رﺷ ﻴﺪ ﺑ ﻦ ﻋﻠ ﻲ ر ﺿ ﺎ،
ﺗ ﻔ ﺴ ﲑ اﻟ ﻘﺮ آن ا ﳊ ﻜﻴ ﻢ ﺗﻔ ﺴ ﲑ اﳌ ﻨﺎ ر،
) ﻣ ﺼ ﺮ:
ا ﳍﻴ ﺌﺔ اﳌ ﺼ ﺮﻳﺔ اﻟ ﻌﺎ ﻣﺔ ﻟﻠ ﻜﺘ ﺎ ب
، 1990 (،
5 : 15 .
أ19
ﲪ ﺪ اﻟ ﺴ ﻬﻠ ﻲ
، ﻋﻘ ﻮد اﻟ ﺰوا ج اﳌ ﺴ ﺘ ﺤ ﺪﺛ ﺔ،
55 - 56 .
20
ﺟ ﺎء ﰲ ﻓ ﺘﻮ ى اﻟ ﻠ ﺠ ﻨﺔ اﻟ ﺪا ﺋﻤ ﺔ ﻟﻠﺒ ﺤ ﻮ ث اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ وا ﻻﻓ ﺘﺎء : اﻟﻨ ﻜﺎ ح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق ز وا ج ﻣ ﺆﻗ ﺖ
، واﻟ ﻨﻜ ﺎح ا ﳌﺆ ﻗ ﺖ ز وا ج n ﻃ ﻞ
؛
ﻷﻧ ﻪ ﻣﺘ ﻌﺔ
، واﳌ ﺘﻌ ﺔ ﳏ ﺮﻣ ﺔ n ﻹ ﲨ ﺎع
، واﻟ ﻨﻜ ﺎح اﻟ ﺼ ﺤ ﻴﺢ : أن ﻳﺘ ﺰو ج ﺑﻨ ﻴﺔ ﺑ ﻘﺎ ء اﻟﺰ و ﺟﻴ ﺔ وا ﻻ ﺳﺘ ﻤﺮ ار ﻓﻴ ﻬﺎ
، ﻓﺈ ن ﺻ ﻠ ﺤ ﺖ ﻟ ﻪ ا ﻟﺰ و ﺟ ﺔ
db | 1201
وﻧ
ﺴ
ﺐ
اﻟ
ﺒﻌ
ﺾ
اﻟ
ﻘﻮ
ل
ﺑﺒ
ﻄ
ﻼ
ن
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
ﻻﺑ
ﻦ
ﺣ
ﺰم
،
وا
22ﻟﺬ
ي
ﻓ
ﻬ
ﻤﺘ
ﻪ
ﻣ
ﻦ
ﻛ
ﻼ
م
اﺑ
ﻦ
ﺣ
ﺰم
اﻟ
ﺬ
ي
ا
ﺳﺘ
ﻨﺘ
ﺠ
ﻮا
ﻣﻨ
ﻪ إ
ﺑﻄ
ﺎﻟﻪ
ﻟﻠ
ﻨﻜ
ﺎح
ﻫ
ﻮ
ﺗ
ﺼ
ﺤ
ﻴ
ﺤ
ﻪ ﻟ
ﻠﻌ
ﻘﺪ
ﻻ
إﺑ
ﻄﺎ
ﻟﻪ
ﻟﻪ
.
23
وﻧ
ﻮد
أ
ن
ﻧﻨ
ﻮﻩ
إ
ﱃ
أﻧ
ﻪ
ﰲ
ﺣ
ﲔ
ﻗ
ﺪ
ﻳﻈ
ﻬﺮ
ﻟﻠ
ﺒﻌ
ﺾ
أ
ن
اﻟﻘ
ﻮ
ل
ﺑﺒ
ﻄ
ﻼ
ن
اﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
ﻓﻴ
ﻪ
ﺣ
ﻔ
ﻆ
ﻟﻠ
ﻤﺮ
أة
وﻣ
ﻨﻊ
ﻟﺘ
ﻀ
ﺮر
ﻫﺎ
ﻣ
ﻦ
ﻧﻜ
ﺎح
ﺑﻨ
ﻴﺔ
ﻃ
ﻼ
ﻗﻬ
ﺎ
ﻣ
ﻦ
ﺣﻴ
ﺚ
أﻧ
ﻪ
ﻳﺮد
ع
اﻟ
ﺮﺟ
ﻞ
ﻋ
ﻦ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﺰوا
ج
، إ
ﻻ
أﻧ
ﻪ
ﻣ
ﻦ
و
ﺟ
ﻪ
آ
ﺧ
ﺮ
ﺣ
ﺮﻣ
ﺎن
ﳍ
ﺎ
ﻣ
ﻦ
ﺣ
ﻘﻮ
ﻗﻬ
ﺎ
وﻣ
ﻘﺘ
ﻀ
ﻴﺎ
ت
اﻟ
ﺰو
ﺟﻴ
ﺔ ا
ﳌ
ﱰﺗ
ﺒﺔ
ﻋ
ﻠﻰ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻨﻜ
ﺎح
اﻟ
ﺬ
ي
د
ﺧ
ﻠﺘﻪ
ﻋﻠ
ﻰ
ﻇ
ﺎﻫ
ﺮ
ﺻ
ﺤ
ﺘﻪ
و
ﺑﻨﻴ
ﺔ
ﺳﻠ
ﻴﻤ
ﺔ.
02
ﻣ .
ﻦ
ﺟ
ﻬﺔ
ا
ﳊ
ﻜ
ﻢ
اﻟﺘ
ﻜ
ﻠﻴ
ﻔ
ﻲ
)ا
ﳊ
ﻜ
ﻢ
د
Tﻧ
ﺔ(
اﳊ
ﻜ
ﻢ
اﻟﺘ
ﻜﻠ
ﻴﻔ
ﻲ
ﻫ
ﻮ
ﻣﺎ
ﳚ
ﺮ
ي
ﻋ
ﻠﻰ
اﻟ
ﺘ
ﺼ
ﺮ
ف
ﻣ
ﻦ
إn
ﺣ
ﺔ،
أ
و
ﻧﺪ
ب
، أ
و
و
ﺟ
ﻮ
ب
، أ
و
ﺣ
ﺮﻣ
ﺔ،
أ
و
ﻛ
ﺮا
ﻫﺔ
.
وﻫ
ﻮ
ﻣﺘ
ﻌﻠ
ﻖ
nﻟ
ﻨﻴﺔ
ﻓ
ﺒ
ﺤ
ﺴ
ﺒﻬ
ﺎ
ﻳﻜ
ﻮ
ن
اﻟﺘ
ﺼ
ﺮ
ف
ﻃﺎ
ﻋﺔ
أ
و
ﻣﻌ
ﺼ
ﻴﺔ
،
و
ﺣ
ﻼ
ﻻ
أ
و
ﺣ
ﺮاﻣ
ﺎ،
واﻟ
ﺜﻮا
ب
وا
ﻟﻌ
ﻘﺎ
ب
ﻣ
ﺮﺗﺒ
ﻄﺎ
ن
Ýﺎ
24
.
وo ﺳﺒ ﺖ ﻟ ﻪ وإ ﻻ ﻃﻠ ﻘﻬ ﺎ.
"
اﻟ ﻠ ﺠ ﻨﺔ اﻟ ﺪا ﺋﻤ ﺔ ﻟﻠﺒ ﺤ ﻮ ث اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ وا ﻹﻓ ﺘﺎء
، ﻓﺘﺎ و ى اﻟ ﻠ ﺠ ﻨﺔ اﻟ ﺪا ﺋﻤ ﺔ - ا Ë ﻤ ﻮﻋ ﺔ اﻷ و ﱃ
، )اﻟ ﺮ«
ض :
رÞ ﺳ ﺔ إ دا رة اﻟ ﺒ ﺤ ﻮ ث اﻟ ﻌﻠ ﻤﻴ ﺔ وا ﻹﻓ ﺘﺎء (،
18 : 448 - 449 .
أ21
ﺳﺎ ﻣﺔ ﻋ ﻤﺮ ﺳﻠ ﻴﻤ ﺎن ا ﻷ ﺷ ﻘﺮ
، ﻣ ﺴ ﺘ ﺠ ﺪا ت ﻓ ﻘﻬ ﻴﺔ ﰲ ﻗ ﻀ ﺎ«
اﻟ ﺰوا ج واﻟ ﻄ ﻼ ق
، ) ط 1
، اﻷ رد ن : دا ر اﻟﻨ ﻔﺎﺋ ﺲ
، 2000 (،
228 .
أ22
ﻧﻈ ﺮ:
أ ﲪ ﺪ اﻟ ﺴ ﻬﻠ ﻲ
، ﻋﻘ ﻮد اﻟ ﺰوا ج اﳌ ﺴ ﺘ ﺤ ﺪﺛ ﺔ،
50
؛ اﻟﺰﺑ ﲑ ﻃ ﻬﺮا و ي و ﻓﺎ رو ق ﺧﻠ ﻒ
، اﺷ ﻜﺎ ﻟﻴﺔ اﻟ ﺰوا ج ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق ﰲ اﻟ ﻔﻘ ﻪ
اﻻ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ
، ) ﲝ ﺚ أﻟ ﻘ ﻲ ﰲ ا ﳉ ﺰاﺋ ﺮ:
اﳌ ﻠﺘﻘ ﻰ اﻟ ﺪ و ﱄ اﻟ ﺜﺎ ﱐ اﳌ ﺴ ﺘ ﺠ ﺪا ت اﻟ ﻔﻘ ﻬﻴ ﺔ ﰲ أ ﺣ ﻜﺎ م ا ﻻ ﺳ ﺮة
، ﻣﻌ ﻬ ﺪ اﻟﻌ ﻠﻮ م اﻻ ﺳ ﻼ ﻣﻴ ﺔ
ﺟ ﺎﻣ ﻌﺔ اﻟ ﻮا د ي
، 2018 (،
1240 .
23
ﳛﺘ ﺞ اﺑ ﻦ ﺣ ﺰم ﻓ ﻴﻤ ﺎ ﻧ ﻘﻠ ﻮﻩ ﻋ ﻨﻪ ﻋ ﻠﻰ ﻣ ﻦ أﺑ ﻄ ﻞ اﻟﻨ ﻜﺎ ح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﺘ ﺤ ﻠﻴ ﻞ و ﺻ ﺤ ﺢ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق
، ß
™ ﻢ اﻋ ﺘﱪ وا اﻟﻨﻴ ﺔ ﻏ ﲑ
اﳌ ﺸ ﺮو ﻋﺔ ﰲ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﺘ ﺤ ﻠﻴ ﻞ ﻓﺄﺑ ﻄﻠ ﻮا اﻟﻌ ﻘﺪ Ý ﺎ وﱂ ﻳ ﻌﺘ ﱪ وﻫ ﺎ ﰲ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق ﻓ ﺼ ﺤ ﺤ ﻮا اﻟﻌ ﻘﺪ ﻣ ﻊ و ﺟ ﻮد ﻫﺎ
، ﻓﻴ ﻘﻮ ل
ﳍﻢ ﳌ ﺎذا أﺑ ﻄﻠ ﺘﻢ ا ﻷ و ل و ﺻ ﺤ ﺤ ﺘﻢ اﻟ ﺜﺎ ﱐ
، وﻛ ﻼ ﳘﺎ ﳏﺘ ﻮ ﻋﻠ ﻰ ﻧﻴ ﺔ ﻏ ﲑ ﻣ ﺸ ﺮو ﻋﺔ
؟ وﻟﻴ ﺲ ﰲ ﻛ ﻼ ﻣﻪ إ ﺷﺎ رة إ ﱃ إﺑ ﻄﺎ ﻟﻪ اﻟﻨ ﻜﺎ ح ﺑﻨ ﻴﺔ
اﻟ ﻄ ﻼ ق
، ﺑﻞ ﻋ ﻠﻰ اﻟ ﻌ ﻜ ﺲ ﻧ ﺮاﻩ ﻳ ﺼ ﺮح أ ن اﻟﻨﻴ ﺔ ﺣ ﺪﻳ ﺚ ﻧ ﻔ ﺲ ﻋ ﻔ ﻲ ﻋ ﻨﻪ ﻓ ﻼ ﺗ ﺆﺛ ﺮ ﻋﻠ ﻰ ﺻ ﺤ ﺔ اﻟﻌ ﻘﺪ و ﻳ ﺼ ﺤ ﺢ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑﻨ ﻴﺔ
اﻟﺘ ﺤ ﻠﻴ ﻞ
، وﲟ ﺎ أ ﻧﻪ ذ م ﻋﻠ ﻰ ﻣ ﻦ أﺑ ﻄ ﻞ اﻟﻨ ﻜﺎ ح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﺘ ﺤ ﻠﻴ ﻞ و ﺻ ﺤ ﺢ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق ﺗﻨ ﺎﻗ ﻀ ﻪ،
ﻻ ﺑ ﺪ أﻧﻪ ﻗ ﺪ ﲡﻨ ﺐ ﻫ ﺬا
اﻟﺘﻨ ﺎﻗ ﺾ ﻓ ﺼ ﺤ ﺢ اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق ﻛ ﻤﺎ ﺻ ﺤ ﺤ ﻪ ﺑﻨﻴ ﺔ ا ﻟﺘ ﺤ ﻠﻴ ﻞ . أﻧ ﻈ ﺮ ﻛ ﻼ م اﺑ ﻦ ﺣ ﺰم : أﺑ ﻮ ﳏ ﻤ ﺪ ﻋﻠ ﻲ ﺑ ﻦ أ ﲪ ﺪ ﺑﻦ ﺳ ﻌﻴ ﺪ
ﺑﻦ ﺣ ﺰم ا ﻷﻧ ﺪﻟ ﺴ ﻲ اﻟ ﻘﺮ ﻃ ﱯ اﻟ ﻈﺎ ﻫﺮ ي
، ا ﶈﻠ ﻰ n ﻵ Ò ر،
) ﺑﲑ و ت : دا ر اﻟﻔ ﻜ ﺮ(
، 9 : 432 - 433 .
أ24
ﻧﻈ ﺮ:
إﺑ ﺮا ﻫﻴ ﻢ ﺑﻦ ﻣ ﻮ ﺳ ﻰ ﺑ ﻦ ﳏ ﻤ ﺪ اﻟﻠ ﺨ ﻤ ﻲ اﻟ ﻐﺮ o ﻃ ﻲ اﻟ ﺸ ﻬ ﲑ n ﻟﺸ ﺎﻃ ﱯ
، ا ﳌﻮا ﻓﻘ ﺎ ت
، ا ﶈ ﻘ ﻖ : أ ﺑﻮ ﻋ ﺒﻴ ﺪة ﻣ ﺸ ﻬ ﻮر ﺑ ﻦ ﺣ ﺴ ﻦ آل
ﺳﻠ ﻤﺎ ن
، ) ط 1
، اﻟﻘ ﺎﻫ ﺮة : دا ر اﺑ ﻦ ﻋﻔ ﺎن
، 1997 (،
3 : 7 - 9
؛ ﳏ ﻤ ﺪ ﻋﺜ ﻤﺎ ن ﺷﺒ ﲑ
، اﻟﻘ ﻮا ﻋ ﺪ اﻟ ﻜﻠ ﻴﺔ وا ﻟ ﻀ ﻮاﺑ ﻂ اﻟ ﻔﻘ ﻬﻴ ﺔ ﰲ
اﻟ ﺸ ﺮﻳﻌ ﺔ اﻻ ﺳ ﻼ ﻣﻴ ﺔ،
) ط 2
، ﻋ ﻤﺎ ن : دا ر اﻟﻨ ﻔﺎﺋ ﺲ
، 2007 (،
96
؛ ﻋﺒ ﺪ اﻟ ﻜ ﺮﱘ زﻳ ﺪا ن
، أﺛﺮ اﻟ ﻘ ﺼ ﻮد ﰲ اﻟ ﺘ ﺼ ﺮﻓﺎ ت وا ﻟﻌ ﻘﻮ د،
1202| db
وا
ﺧﺘ
ﻠﻔ
ﺖ
ﻋﺒ
ﺎرا
ت
ا
ﻟﻌﻠ
ﻤﺎ
ء
ﰲ
ا
ﳊ
ﻜ
ﻢ
اﻟﺘ
ﻜﻠ
ﻴﻔ
ﻲ
ﳍ
ﺬا
ا
ﻟﻨ
ﻜﺎ
ح
أ
ﳋ
ﺼ
ﻬﺎ
ﺣ
ﺴ
ﺐ
ﻓ
ﻬ
ﻤ
ﻲ
ﳍﺎ
ﻛﺎ
ﻟﺘﺎ
ﱄ
:
أ(
ﻣ
ﻦ
ﻗﺎ
ل
ﲝ
ﺮﻣﺘ
ﻪ:
ﻣ
ﻦ
اﻟﺒ
ﺪﻳ
ﻬ
ﻲ
أ
ن
ﻣ
ﻦ
ﻗﺎ
ل
ﺑﺒ
ﻄ
ﻼ
ن
اﻟﻌ
ﻘﺪ
و
ﻫ
ﻮ
اﳌ
ﻌﺘ
ﻤ
ﺪ
ﻋﻨ
ﺪ
اﳊ
ﻨﺎﺑ
ﻠﺔ
وﻗ
ﻮ
ل
اﻷ
وزا
ﻋ
ﻲ
ﻗﺎ
ل
ﲝ
ﺮﻣﺘ
ﻪ.
و
ﻣﻌ
ﻈ
ﻢ
ﻣ
ﻦ
اﻃ
ﻠﻌ
ﺖ
ﻋ
ﻠﻰ
أﻗ
ﻮاﻟ
ﻪ
ﻣ
ﻦ
اﻟﻌ
ﻠﻤ
ﺎء
اﳌ
ﻌﺎ
ﺻ
ﺮﻳ
ﻦ
رأ
وا
ﺣ
ﺮﻣ
ﺔ
ﻫ
ﺬا
اﻟ
ﻌﻘ
ﺪ
ﻣﻊ
ﺗ
ﺼ
ﺤ
ﻴ
ﺤ
ﻬﻢ
ﻟ
ﻪ.
و
ﻣﻨ
ﻬﻢ
اﺑ
ﻦ
ﻋﺜ
ﻴﻤ
ﲔ
،
و
25ﻣ
ﺼ
ﻄ
ﻔ
ﻰ
اﻟ
ﺰرﻗ
ﺎ،
و
26ﻳ
ﻮ
ﺳ
ﻒ
اﻟﻘ
ﺮ
ﺿ
ﺎو
ي
،
وا
27Ëﻠ
ﺲ
ا
ﻷ
ور
و
ﰊ
ﻟ
ﻺ
ﻓﺘﺎ
ء
واﻟ
ﺒ
ﺤ
ﻮ
ث
،
و
28ﳎ
ﻤ
ﻊ
اﻟﻔ
ﻘﻪ
ا
ﻹ
ﺳ
ﻼ
ﻣ
ﻲ
،
و
29ﺻ
ﺎ
ﱀ
آل
ﻣ
ﻨ
ﺼ
ﻮر
30
.
) ط 2
، ﺑﲑ و ت : ﻣﺆ ﺳ ﺴ ﺔ ا ﻟﺮ ﺳﺎ ﻟﺔ
، 1988 (،
5 - 7 . ﻋﺒ ﺪ اﻟﻮ ﻫﺎ ب ﺧ ﻼ ف
، ﻋﻠ ﻢ أ ﺻ ﻮ ل اﻟﻔ ﻘﻪ
، 105
؛ ا ﻟﺰ ﺣﻴ ﻠﻲ
، ا ﻟﻮ ﺟﻴ ﺰ ﰲ
أ ﺻ ﻮ ل اﻟﻔ ﻘﻪ
، 1 : 293 .
25
ﳚﻴ ﺐ اﺑ ﻦ اﻟﻌ ﺜﻴ ﻤ ﲔ ﻋ ﻠﻰ ﺳ ﺆا ل ﺣ ﻮ ل ﻫ ﺬا اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﻗ ﺎﺋ ﻼ :
"وا ﻟﺬ ي ﻳ ﻈ ﻬﺮ ﱄ أﻧ ﻪ ﻟﻴ ﺲ ﻣ ﻦ ﻧﻜ ﺎح اﳌ ﺘﻌ ﺔ،
ﻟ ﻜﻨ ﻪ ﳏ ﺮم ﻣ ﻦ ﺟ ﻬﺔ
أﺧ ﺮ ى
، وﻫ ﻲ ﺧﻴ ﺎﻧﺔ اﻟ ﺰو ﺟ ﺔ وو ﻟﻴ ﻬﺎ
، ﻓﺈ ن ﻫ ﺬا ﺧﻴ ﺎﻧﺔ
؛ ﻷ ن اﻟﺰ و ﺟ ﺔ وو ﻟﻴ ﻬﺎ ﻟ ﻮ ﻋﻠ ﻤﺎ ﺑ ﺬﻟ ﻚ ﻣ ﺎ ر ﺿ ﻴﺎ وﻻ ز و ﺟ ﺎﻩ
، وﻟ ﻮ ﺷ ﺮﻃ ﻪ
ﻋﻠ ﻴﻬ ﻢ ﺻ ﺎر ﻧ ﻜﺎ ح ﻣ ﺘﻌ ﺔ،
ﻓﻨ ﻘﻮ ل : إﻧﻪ ﳏ ﺮم ﻻ ﻣ ﻦ أﺟ ﻞ أن اﻟ ﻌﻘ ﺪ اﻋ ﱰا ﻩ ﺧ ﻠﻞ ﻳ ﻌﻮ د إﻟﻴ ﻪ،
و ﻟﻜ ﻦ ﻣ ﻦ أﺟ ﻞ أﻧﻪ ﻣ ﻦ n ب ا ﳋﻴ ﺎﻧﺔ
وا ﳋ ﺪ ﻋﺔ ."
اﺑ ﻦ ﻋﺜ ﻴﻤ ﲔ
، ا ﻟﺸ ﺮح اﳌ ﻤﺘ ﻊ ﻋﻠ ﻰ زا د اﳌ ﺴ ﺘﻘﻨ ﻊ،
12 : 186 .
26
ﻣ ﺼ ﻄ ﻔ ﻰ اﻟ ﺰرﻗ ﺎ،
ﻓﺘ ﺎو ى ﻣ ﺼ ﻄ ﻔ ﻰ اﻟ ﺰرﻗ ﺎ،
277 .
أ27
ﻓ ﱴ اﻟ ﺸ ﻴﺦ ﻳ ﻮ ﺳ ﻒ اﻟ ﻘﺮ ﺿ ﺎو ي ﺑ ﺼ ﺤ ﺘﻪ
، ا ن ﻛﺎ ن ﻟﺴ ﺒ ﺐ ﻣ ﻌ ﲔ
، وﱂ ﺗ ﻜ ﻦ ﻧﻴﺘ ﻪ ﺣ ﺎ ﲰ ﺔ ﰲ اﻟ ﻄ ﻼ ق
، وا ﻻ ﻓ ﻬ ﻮ ﻏ ﲑ ﻣ ﺸ ﺮو ع و ﰲ
اﳌ ﺴ ﺄﻟﺔ ﻧ ﻴﺘﻪ ﺣ ﺎ ﲰ ﺔ ﻓﻴﺘ ﺨ ﺮج أ ﻧﻪ ﻏ ﲑ ﻣ ﺸ ﺮو ع ﻋﻨ ﺪﻩ . ﻗﻨﺎ ة اﳉ ﺰﻳﺮ ة،
اﻟ ﺸ ﺮﻳﻌ ﺔ وا ﳊﻴ ﺎة
، ﺣ ﻠﻘ ﺔ ﻣﻔ ﺘﻮ ﺣ ﺔ ﻣﻔ ﺮﻏ ﺔ.
Á رﻳ ﺦ ا ﳊﻠ ﻘﺔ :
/26 /12 . 2010 DD626FE69EA0 -
90DB - 4622 - A4 0A - http://www.aljazeera.net/NR/exeres/9C39EE02
28
ﺟ ﺎء ﰲ ﻓ ﺘﻮ ى ا Ëﻠ ﺲ ا ﻷ ور و ﰊ ﲞ ﺼ ﻮ ص اﻟ ﻨﻜ ﺎح ﺑ ﻨﻴﺔ اﻟ ﺘﻮﻗ ﻴ ﺖ :
"إ ن ﻋﻘ ﺪ اﻟﺰ و ﺟﻴ ﺔ ﻣﻴﺜ ﺎ ق ﻏﻠ ﻴ ﻆ
، اﻷ ﺻ ﻞ ﻓﻴﻪ ا ﻻ ﺳﺘ ﺪا ﻣﺔ
وا ﻹﺑ ﻘﺎ ء،
إ ﻻ أ ن ﻳﻄ ﺮأ ﻣﺎ ﳝ ﻨﻊ ﻣ ﻦ ﲢ ﻘ ﻖ ذﻟ ﻚ و ﻳﻘﺘ ﻀ ﻲ اﻟ ﻔﺮ ﻗﺔ . وﻫ ﺬا اﻟ ﻨﻜ ﺎح اﻟ ﻮا رد ﰲ اﻟ ﺴ ﺆا ل ﻏ ﲑ ﺟ ﺎﺋ ﺰ؛
ﳌ ﺎ ﻓ ﻴﻪ ﻣ ﻦ ﺧ ﺮو ج
ﻋ ﻦ ﻫ ﺬا ا ﻷ ﺻ ﻞ
، وﳌ ﺎ ﻓﻴﻪ ﻣ ﻦ ﺷﺒ ﻪ nﻟ ﻨﻜ ﺎح ا ﳌﺆ ﻗ ﺖ ا ﳌﻌ ﺮو ف ﺑـ )ﻧ ﻜﺎ ح ا ﳌﺘ ﻌﺔ ( اﶈ ﺮم ﺷ ﺮﻋ ﺎ"
أﻧ ﻈ ﺮ:
ا Ëﻠ ﺲ ا ﻷ ور و ﰊ ﻟ ﻺ ﻓﺘﺎ ء
واﻟ ﺒ ﺤ ﻮ ث ا ﳌﻨ ﻌﻘ ﺪة ﲟ ﺪﻳ ﻨﺔ ﺳ ﺮاﻳ ﻴﻔ ﻮ ﺑﺪ وﻟ ﺔ اﻟﺒ ﻮ ﺳﻨ ﺔ وا ﳍﺮ ﺳ ﻚ
، اﻟ ﺪ ور ة اﻟﻌ ﺎد ﻳﺔ اﻟ ﺴ ﺎﺑﻌ ﺔ ﻋ ﺸ ﺮة
، ﰲ اﻟ ﻔ ﱰة ﻣ ﻦ 15 - 19 ﻣ ﺎﻳ ﻮ
2007
، ﻓﺘ ﻮ ى 7 / 17 http://www.e-cfr.org/ar/
ﻧ29
ﺺ اﻟ ﻔﺘ ﻮ ى :"
و ﻫ ﺬا اﻟ ﻨﻮ ع ﻣ ﻦ اﻟﻨ ﻜﺎ ح ﻋ ﻠﻰ اﻟ ﺮﻏ ﻢ ﻣ ﻦ أن ﲨ ﺎﻋ ﺔ ﻣ ﻦ اﻟﻌ ﻠﻤ ﺎء أ ﺟ ﺎز وﻩ
، إﻻ أ ن اË ﻤ ﻊ ﻳﺮ ى ﻣ ﻨﻌ ﻪ؛
ﻻ ﺷﺘ ﻤﺎ ﻟﻪ
ﻋﻠ ﻰ اﻟ ﻐ ﺶ و اﻟﺘ ﺪﻟ ﻴ ﺲ . إذ ﻟ ﻮ ﻋﻠ ﻤ ﺖ اﳌ ﺮأة أ و وﻟﻴ ﻬﺎ ﺑ ﺬﻟ ﻚ ﱂ ﻳ ﻘﺒ ﻼ ﻫ ﺬا اﻟ ﻌﻘ ﺪ.
و ﻷﻧ ﻪ ﻳﺆ د ي إ ﱃ ﻣ ﻔﺎ ﺳ ﺪ ﻋ ﻈﻴ ﻤﺔ و أ ﺿ ﺮار
ﺟ ﺴ ﻴﻤ ﺔ ﺗ ﺴ ﻲ ء إ ﱃ ﲰ ﻌﺔ ا ﳌ ﺴ ﻠﻤ ﲔ ."
ﳎ ﻤ ﻊ اﻟﻔ ﻘﻪ ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ ا ﳌﻨﺒ ﺜﻖ ﻋ ﻦ راﺑ ﻂ اﻟ ﻌﺎ ﱂ اﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﻲ ﰲ اﻟ ﺪ ور ة اﻟﺜ ﺎﻣﻨ ﺔ ﻋ ﺸ ﺮة –
اﻟﻘ ﺮار ا ﳋﺎ ﻣ ﺲ ﺑﺘ ﺎرﻳ ﺦ 12 / 3 / 1427 .
30
ﺻ ﺎ ﱀ آ ل ﻣﻨ ﺼ ﻮر
، ا ﻟﺰ وا ج ﺑﻨ ﻴﺔ اﻟ ﻄ ﻼ ق
، 137 - 138 .
