KÜLTÜR VE TUR ZM BAKANLI I T.C.
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlü ü
ARAŞTIRMA SONUÇLARI 25.
TOPLANTISI 1. CİLT
28 MAYIS - 01 HAZ RAN 2007
ÇANAKKALE
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlı ı Yayın No : 3112-1
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlü ü Yayın No: 125-1
YAYINA HAZIRLAYANLAR Dr. Fahriye BAYRAM Dr. Adil ÖZME Birnur KORAL
Kapak ve Uygulama Suna HÖKENEK
ISBN: 978-975-17-3315-3 ISSN: 1017-7663
Kapak Foto rafı: Ulrike MUSS
(Amber From The Artemision At Ephesus In The Museums Of stanbul And Selçuk/Ephesus)
Not : Bildiriler, sahiplerinden geldi i ekliyle ve geli sırasına göre yayımlanmı tır.
Kitapta yayımlanan yazıların tüm sorumlulu u yazarlarına aittir.
KÜLTÜR ve TUR ZM BAKANLI I DÖS MM BASIMEV
ANKARA-2008
Ç NDEK LER
Mustafa AH N, Serkan GÜNDÜZ, Erdo an ASLAN
Myndos Sualtı Ara tırmlaları 2006 ... 1 Mustafa AH N, Do an YAVA , Recep OKÇU, Derya AH N
znik Yüzey Ara tırması 2006 ... 11 Asuman BALDIRAN
2005 Yılı Ta kent (Konya) Yüzey Ara tırması ... 27 Güngör KARAU UZ
Zonguldak li ve lçeleri Yüzey Ara tırması 2006 ... 43 Güngör KARAU UZ
Karadeniz Ere lisi ve Amasra Arkeoloji Müzelerinde Bulunan
Bazı Eserler Hakkında ... 55 Necmi KARUL
Aktopraklık 2004-2006 Yılı Çalı maları Genel Bir De erlendirme ... 65 Turgut H. ZEYREK
Besni (Adıyaman) Yüzey Ara tırması 2006 ... 79 Oktay BELL
2006 Yılında Do u Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj,
Gölet ve Sulama Kanallarının Ara tırılması ... 87 Ümit AYDINO LU
Erdemli ve Silifke Arasında Kentle me ve Tarımsal Organizasyon
Ara tırması 2006 ... 105 Serra DURUGÖNÜL, Murat DURUKAN, Ercan A KIN, Erkan ALKAÇ,
Deniz KAPLAN, Hatice KÖRSULU
2006 Yılı Korykos (Kızkalesi) Yüzey Ara tırması ... 115 Thomas CORSTEN
Kibyra 2006 ... 125 Martin SEYER
Die Kampagne 2006 - Forschungen Zum
“Corpus Der Lykischen Sprachdenkmäler” ... 133 Halil Hamdi EK Z
Etiyoku u dolleri ve Karayav an dolleri ... 147 Ay e AYDIN
Anamur Müzesi’nde Bulunan Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi Ta Eserleri ... 159
Ender VAR NL O LU
Karia’da 2006 Yılı Yüzey Ara tırması ... 171 Gülriz KOZBE
ırnak li Yüzey Ara tırmaları, 2006 ... 175 Rainer M. CZICHON
Oymaa aç-Vezirköprü Yüzey Ara tırması 2006 ... 187 Aynur ÖZFIRAT
Van, A rı ve I dır lleri Yüzey Ara tırması, 2006 ... 197 Eugenio RUSSO
The Ionic Impost Capitals of The Church of St. John In Ephesus ... 221 Hasan BAHAR
Konya-Karaman Yüzey Ara tırmaları 2006 ... 235 Kaan REN
2007 Yılı lk Ça Kenti dyma ve Çevresi Arkeolojik Yüzey Ara tırması ... 255 Fahriye BAYRAM, Turgay YAZAR
Artvin, Erzurum, Ardahan li ve lçelerinde
Gürcü Mimarisi Yüzey Ara tırması 2006 ... 263 Serdar AYBEK, Ali Kazım ÖZ
Apollonia Ad Rhyndacum (Gölyazı) ve
Ulubat Gölü Çevresi Yüzey Ara tırması 2006 Yılı Raporu ... 285 Nevzat ÇEV K, sa KIZGUT, Max KUNZE, Süleyman BULUT
2006 Yılı Beyda ları Yüzey Ara tırmaları ... 299 Füsun TÜLEK
Osmaniye li ve lçelerinde Arkeolojik Yüzey Ara tırması 2005 Yılı Çalı ması ... 305 Marie-France AUZÉPY
Survey of The Byzantine Monasteries On The South Coast
of The Sea of Marmara (29.08.2005-09.09.2005) ... 327 K. Aslıhan YENER
Amik Vadisi Bölgesel Projesi 2006 Yılı Yüzey Ara tırmaları ... 341 Zeynep Ç ZMEL Ö ÜN
Çorum Müzesi’nde Bulunan Sikke ve Cam Buluntular ... 349 Bülent PL KÇ O LU
Do u Likya’da Epigrafya Ara tırmaları 2006 ... 355 Winfried HELD, Gonca CANKARDA ENOL, Ahmet Kaan ENOL
2006 Yılı Bybassos Ara tırması ... 365 Sema DO AN
Alanya ve Çevresinde Bizans Ara tırmaları 2006 ... 381
Bursa ve çevresini kapsayan ve 10 yıllık bir süre içerisinde tamamlanması planlanan “Kültür Envanteri” projesinin ilk a amasına 15.11.2006 tarihinde znik lçesi’nden ba lanmı tır. znik lçesi ve çevre köylerinde yürütülen ara tırmaya Bakanlık Temsilcisi olarak Filiz Azero lu katılmı tır1.
Bu çalı ma Uluda Üniversitesi Bilimsel Ara tırmalar Koordinatörlü ü’nün destekledi i F–2006/38 numaralı proje çerçevesinde hayata geçirilebilmi tir.
Projemizin kabul edilmesi ve yüzey ara tırmalarında kullanılmak üzere bir araç tahsis edilmesindeki destek ve güvenlerinden dolayı Rektörümüz Sayın Prof.
Dr. Mustafa Yurtkuran’a minnettarız. Bizlere her türlü deste i sunan ba ta znik Kaymakamı Hüseyin Keskin olmak üzere, znik Müze Müdürlü ü’nün uzman ve çalı anlarına ve Mü küle Köyü halkına sonsuz te ekkürler ederiz.
Yüzey ara tırmasında; yörenin ta ınmaz kültür varlıkları açısından sahip oldu u potansiyelin tespiti, tescilli ta ınmazların yeniden görülüp güncelle tirilmesi varsa de i ikliklerin saptanması ve tanımlanması, son durumlarını gösteren foto rafl arının çekilip koordinatlarının alınması, imdiye kadar tescili yapılmamı , varlıklarından haberdar olunmayan ta ınmaz kültür varlıklarının tespit edilmesi hedefl enmi , ayrıca gelecek yıllarda sürdürülecek çalı maların alt yapısı planlanmı tır. Kısa ara tırma süresi içerisinde yirmiye yakın ta ınmaz kültür varlı ı yerinde incelenip yeniden irdeleme ve tanımlaması yapılmı , bir kısmında ise yasal olmayan fi zikî müdahaleler tespit edilmi tir. Bunun yanı sıra Hellenistik Döneme ait oldu u dü ünülen ve sur duvarları büyük ölçüde ayakta kalmı bir kale, yine Helenistik Döneme ait bir anıt mezar, Roma Dönemine ait bir köprü ve bir çe me kitabesi olmak üzere, yörenin tarih ve arkeolojisine ı ık tutabilecek ta ımaz kültür varlıkları ilk kez tespit edilerek kayıt altına alınmı , bölge ve ülke kültürüne kazandırılmı tır.
ZN K YÜZEY ARA TIRMASI 2006
Mustafa AH N*
Do an YAVA Recep OKÇU Derya AH N
* Prof. Dr. Mustafa AH N, Uluda Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, 16059 Görükle-Bursa/TÜRK YE E-mail arkeoloji@uludag.edu.tr
1 Bakanlık temsilcisi olarak aramıza katılan Sayın Filiz Azero lu’na bizlerle uyumlu bir çalı ma yürüttü ü ve yardımları için burada bir kez daha te ekkür etmek isteriz.
1. ÜYÜCEK HÖYÜK
znik-Yeni ehir yolu üzerinde, “Darka Evleri”ni geçtikten sonra, znik-Yeni ehir Kapı ve surlarına takriben 1 km. mesafede, karayolunun 50 m. kadar batısında, Üyücek mevkiinde, 29L IV b pafta, 243 ada, 34 parselde bulunmaktadır2.
Höyük geçmi yıllarda M. Özdo an3, S. ahin4 ve M. Maden5 gibi birçok ara tırmacı tarafından incelenmi tir. D. French’e göre 300x3 m. boyutlarında olan höyük, 1991 yılında Bursa Koruma Kurulu tarafından tescil edilmi boyutları, özellikle de çapı, tescil fi inde sehven olsa gerek 15x1 metre olarak kayıt edilmi tir.
Üzerinden toprak alınıp seviyesi dü ürülen höyü ün hâlihazır yüksekli i 1,5–2 metre arasında de i mekte, çapı ise 150 m. civarındadır.
Üzerinde yo un zeytin a açları bulunan ve tarımsal faaliyetler sürdürülen höyük için en büyük tehlike, do u kesiminde etek kısımlarına do ru sıralı hâlde yeni in aatların yapılmakta olmasıdır. n aat temellerinin atılıp hemen arka planda bazı yapıların 2. katlarının çıkıldı ı ve yeni yapıla manın höyü e do ru giderek yayıldı ı gözlenmektedir (Resim: 1). Acilen tedbir alınıp in a faaliyetlerinin yasaklanmaması durumunda çok yakın zamanda höyük ortadan kaldırılıp yok edilme tehlikesiyle kar ı kar ıya kalacaktır.
2. ÇAKIRCA HÖYÜK
znik–Boyalıca-Orhangazi karayolunun hemen kenarında, Çakırca Köyü’ne takriben 1.8 km. mesafede bulunmaktadır6. 1949’lu yıllarda Kılıç Kökten tarafından kayıtlara geçirilen höyük7, 10.3.1995 tarihinde Bursa Koruma Kurulu tarafından tescil edilmi tir. Yakla ık 8 m. yüksekli e sahip olan höyük üzerinde hâlen ekim ve dikime dayalı tarım yapılmaktadır. Bunun yanı sıra, eteklerden ba layıp tepe noktalara yakla an yeni konut ve kulübe türü in a faaliyetlerinin oldu u saptanmı tır. Bu tür faaliyetlere ili kin önlem alınmaması durumunda günümüze dek iyi korunmu ve bakir olan bu höyü ün kültür katlarının tahribata u rayaca ı kaçınılmazdır.
2 GPS koordinatları 40° 24’ 51”N ve 29° 42’ 32”E, deniz seviyesinden yüksekli i ise 90 metredir.
3 M. Özdo an “1984 Yılı Trakya ve Do u Marmara Ara tırmaları”, III. Ara tırma Sonuçları Toplantısı, 20-24 Mayıs 1985 (Ankara 1986), 412, 417 Harita 418-420.
4 S. ahin, Katalog der antiken Inschriften des Museums von Iznik (Nikaia). znik Müzesi Antik Yazıtlar Katalogu, II.1 (Bonn 1981), 47-49.
5 M. Maden, Ilıpınar ve znik Yüzey Ara tırmaları Sonuç Raporu (26.09.1988) (Yayınlanmamı Rapor).
6 Koordinatlar 40° 27’ 51”N ve 29° 41’ 07”E, deniz seviyesinden yüksekli i 97 m.
7 K. Kökten, Belleten 13, 1949.-K. Kökten, IstMitt 6, 1955.
3. KARAD N HÖYÜK
Höyük znik-Mekece yolunun 13. km.sinde Karadin (Karatekin) Köyü’nün güneyinde bulunmaktadır8. Höyük, 1955 yılında K. Bittel-J. Mellart tarafından kayıtlara geçirilmi tir9. Bursa Bölge Koruma Kurulu tarafından 08.01.1995 tarihinde tescil edilen höyük kayıtlara, D. French 150x8 m. olarak ölçmesine kar ın10, 200x10 m. olarak geçmi tir. Höyü ün yakın çevresinde yapıla ma bulunmamakta ancak yöredeki tüm ta ınmaz kültür varlıklarının ortak özelli i olan kaçak kazılara maruz kaldı ı gözlenmektedir.
4. KÖR STAN (Ç ÇEKL ) HÖYÜK
Höyük znik-Mekece yolunun 4. kilometresinde, yolun güney kenarında bulunmaktadır11. 1955 yılında J. Mellart tarafından kayıtlara geçirilmi tir12. Bursa Koruma Kurulu 06.01.2003 tarihinde tescil etmi tir. Höyük takriben 150x150 m.
boyutlarında 8 m. yüksekli indedir. Bu höyükten Prof. Dr. Mehmet Özdo an, “1984 Yılı Trakya ve Do u Marmara Yüzey Ara tırmaları” raporunda söz etmektedir.
Höyü ün üzerinde ekim ve dikime dayalı tarımsal faaliyet yürütülmekte olup kuzey kesimi tarla düzeltmek amacıyla kazılmı ve yüksek bir kesit olu mu tur.
Do u yamacı ise teraslamak amacıyla 2-2.5 metre kadar kazılmı ve kültür katları tahrip edilmi tir. Höyü ün üzerinde ve eteklerinde çok sayıda kaçak kazı çukuru bulunmaktadır. Ayrıca höyü ün kuzey kesiminde tepe noktasından ba layıp karayoluna kadar uzayan 2 m yüksekli inde bahçe duvarı ile çevrilmi , bu duvarın in ası sırasında höyü ün tahrip edildi i görülmü tür.
5. MERD VENL KAYA
znik-Elbeyli Kasabası, Hespekli mevkiinde, znik-Elbeyli karayolu arasında, Çam Korulu u Tepesi’nin güneybatı yamacındaki burunda yer almaktadır13. N.
8 Koordinatlar, 40° 25’ 45”N ve 29° 42’ 32”E, deniz seviyesinden ortalama yüksekli i 282 metredir.
9 K. Bittel–J. Mellart, “Some Prehistoric Sites in Northwestern Anatolia”, IstMitt 6, 1955.
10 Bkz. D. French, “Prehistoric Sites in Northwest Anatolia, 1. The znik Area”, Anatolian Studies XVII,1967,49-100.
11 Koordinatları 40° 25’ 19”N ve 29° 46’ 03”E, deniz seviyesinden yüksekli i 129 m.
12 K. Bittel–J. Mellart, a.g.e.
13 Koordinatları, 40° 28’ 26” N ve 29° 42’ 41” E.
Fıratlı tarafından 1975 yılında tanıtılmı tır14. 16.11.1992 tarihinde Bursa Bölge Koruma Kurulu tarafından Merdivenli Kaya olarak tescil edilmi ve “tören yeri”
olarak tanımlanmı tır. Merdivenler ana kaya üzerinde yükseklikleri 30 cm civarında olan basamaklar ile kuzeydo uya do ru yükselmektedir (Resim: 2). 4+11 olmak üzere toplam 15 basamaktan olu maktadır. Basamakların bulundu u platform 2x4 m. ölçülerindedir (Çizim: 1). En üst basamaktan sonraki kısımda ana kayanın üzeri düzle tirilmi tir. Bu durum burasının Antik Ça da dinsel amaçlı olarak kullanılmı olabilece ini akla getirmektedir.
Merdivenlerin batı ve do u kesimlerinde ise ana kayanın yer yer tıra landı ı düzgün ve dikdörtgen alanlar açıldı ı gözlenmi tir (Resim: 3). Bu ekilde tıra lanan kısımların ana kayaya dinsel amaçlı bir i lev kazandırmak için mi yapıldı ı, yoksa ta alımı esnasında mı olu tu u ancak burada yapılacak bir temizlik çalı ması ile anla ılabilecektir. Söz konusu alan, daha sonra ta oca ı olarak kullanılmı tır. Ta yüzeylerinde görülen çok sayıda keski, murç ve ta kesim yuvası izleri bu duruma i aret etmektedir.
6. D K L TA -OBEL SK
znik lçesi, Elbeyli Kasabası’nın 1,5 km. batısındadır (Resim: 4)15. Tapunun H23a05a paftasında, 637 parselde yer almaktadır. Üzerindeki yazıta göre .S. 1.- 2. yüzyıllarda ya amı olan Kassios Philiskos adına dikilmi tir16.
15 m. yüksekli inde, mermerden, dörtgen kaide üzerinde üst üste 5 adet üçgen blokun olu turdu u bir anıttır. lk olarak A. Maria Schneider tarafından 1943 yılında tanıtılmı tır17. Bursa Bölge Koruma Kurulu tarafından 15.07.2004 tarih ve 10641 sayılı kararla tescil edilmi tir.
7. MÜ KÜLE MEZAR ANITI
znik lçesi, Mü küle Köyü’nün sınırları içerisinde, köyün 400 m. kadar güneyindeki zeytin bahçelerinin içinde yer alan bir anıttır (Resim: 5)18. Anıt, 2.5
14 N. Fıratlı, “ znik’te Bulunan Erken Bizans Ça ı Hipojesi”, Shell Dergisi 21, 1975, 32.
15 Koordinatlar, 40° 29’ 19”N ve 29° 42’ 09”E.
16 S. Eyice, znik Tarihçesi ve Eski Eserleri, Sanat Tarihi Ara tırma Dergisi Yayınları I (1988).
17 A. Maria Schneider, Die römischen und byzantinischen Denkmaeler von znik-Nicea (Berlin 1943).
18 Koordinatları 40˚ 21 11 K ve 029˚ 31 38 E.
m. yüksekli inde bir ana kaya üzerindedir. 1.3x3.80 m. boyutlarında birkaç tanesi hâlen mevcut, büyük mermer bloklardan in a edilmi tir (Resim: 6). Dikdörtgen planlı, do u-batı do rultuda dı konturları 7.50x10.50 m. ölçülerindedir. Orta bölümü, üstünü kapatan blok ta ların alınmasıyla 1 m. kadar bo altılarak 2.50x2.52 m. ölçülerinde kareye yakın bir ekle sokulmu tur. Mezar odasının bu bölümün alt kısmında ve ana kayanın içerisinde oldu u tahmin edilmektedir. Çevresinde ve üst noktasındaki kaçak kazı çukurlarından mezar odasına defi necilerin de ula mak istedi i anla ılmaktadır. Gerek köy içerisinde olu u gerekse üzerindeki büyük mermer bloklar nedeniyle soyulmamı olma olasılı ı fazladır. Mimari özelliklerinden dolayı Helenistik Döneme ait olmalıdır.
Bu anıt, ilk olarak bizim tarafımızdan tanıtılan ve yörenin tarih ve arkeolojisine önemli belgeler sunabilecek potansiyel arz eden, üzerinde bilimsel ara tırma yapılması gereken ta ınmaz kültür varlıklarından birisidir. Bu nedenle öncelikle ta ınmaz kültür varlı ı olarak tescil edilip resmî kayıtlara geçirilmesi gereklidir.
Konuyla ilgili tescil fi i düzenlenip Bursa Bölge Koruma Kurulu’na sunulmu tur.
8. LAH T ANIT (Berber Kaya)
znik lçesi, Abdulvahap Tepesi’nde yer alan bir anıttır19. H23a10b paftada kayıtlıdır. 16.03 (1.0) envanter numara ile Bursa Koruma Kurulu tarafından 16.11.1992 tarih ve 2811 sayılı kararla tescil edilmi tir. Burada ana kayanın i lenmesi ile olu turulmu anıtsal bir lahit söz konusudur (Resim: 7). A. M. Schneider20, S.
Eyice21, N. Fıratlı22 ve A. Kılıçkaya23 tarafından yayınlanan ve günümüzde defi ne avcıları tarafından dinamitle parçalanmı olan bu önemli lahdin Bithynia Kralı II.
Prusias’a ait oldu u sanılmaktadır. Arkeoloji açısından önemli olan bu iddianın aydınlı a kavu turulması için anıtın etrafl ıca ara tırılması gerekmektedir.
9. ELBEYL TÜMÜLÜSÜ
znik lçesi, Elbeyli Kasabası mezarlı ının bulundu u alanda, mezarlı ın güneydo u biti i inde, karayolunun hemen kenarında, tapunun H23a05a
19 Koordinatları 40° 28’ 45” K ve 29° 44’ 28” E 20 A. Maria Schneider, a.g.e., 7-8.
21 S. Eyice, znik Tarihçesi ve Eski Eserleri ( stanbul 1988), 4.
22 N. Fıratlı, Guide to znik “Nicea” ( znik 1961), 15.
23 A. Kılıçkaya, znik Tarihi ve Eski Eserleri (Bursa 1981), 20-21.
paftasında yer almaktadır (Resim: 8)24. Düzgün kesme ta larla yapılmı , dramos ve mezar odasından ibaret bir yapıdır. 1981 yılında A. Kılıçkaya tarafından yayınlanmı tır25. 16.03.1(1.0) envanter numara ile Bursa Koruma Kurulu tarafından 16.11.1992 tarih ve 2811 sayılı kararla tescil edilmi tir.
Elbeyli Beldesi’ne giden karayolu çalı maları esnasında tesadüfen bulunmu tur.
Söz konusu mezar, trafi e açık bir yol üzerinde, adeta kendi kaderine terk edilmi bir hâlde, kaçak kazı ve defi ne arayıcılarının saldırılarına maruz bırakılarak tahrip edilmi tir. vedilikle restore edilip tahribattan kurtarılması, koruma altına alınması ve ülke turizmine kazandırılması gerekmektedir.
10. DÖRT TEPELER TÜMÜLÜSÜ
znik lçesi, Elbeyli Kasabası mezarlı ının içerisinde, tapunun H23a05a paftasında yer almaktadır26. Düzgün kesme ta larla yapılmı , ah ap kalaslarla örtülü bir dromos (Resim: 9)27 ve be basamakla inilebilen bir mezar odasından ibaret bir yapıdır. Bu tümülüs de 1981 yılında A. Kılıçkaya tarafından yayınlanmı tır28. 16.03.1 (1.0) envanter numara ile Bursa Bölge Koruma Kurulu tarafından 16.11.1992 tarih ve 2811 sayılı kararla tescil edilmi tir.
Söz konusu tümülüs de, yakla ık 30 m. uza ındaki bir önceki tümülüs ile aynı kaderi payla maktadır. Burasının da ivedilikle restore edilip tahribattan kurtarılması, koruma altına alınması ve ülke turizmine kazandırılması gerekmektedir,
11. N L KAYA
znik lçesi, Mustafalı Köyü, Çatalkaya mevkiinde, köyün 1 km. kadar güneyinde, ruhsatlı bir mermer oca ının faaliyet sahası içerisinde bulunmaktadır29. Bursa Koruma Kurulu tarafından 24.06.2005 tarih ve 752 sayılı kararla tescil edilmi tir.
Çatal görünümlü, do u ve batı yönlerde iki kaya blokundan olu an ana kayanın batıya bakan yüzeyinde yer alır (Resim: 10). Anıt, 10-15 cm. derinli inde oyulmu , 60x80 cm. boyutlarında, alınlık kısmına do ru daralan mezar steli biçiminde alınlıklı bir ni ten olu maktadır.
24 Koordinatları 40° 28’ 51” N ve 29° 43’ 06” E.
25 A. Kılıçkaya, a.g.e., 21-22.
26 Koordinatları 40° 28’ 53” N ve 29° 43’ 09” E.
27 Ah ap kalaslar maalesef açıkta bırakılmı ve bugün büyük ölçüde tahrip olmu durumdadır.
28 A. Kılıçkaya, a.g.e., 22.
29 Koordinatları 40° 21’ 55” N ve 029° 34’ 05” E.
Bu ni li kayanın arka cephesinde benzer özelliklerde ba ka bir ni in yer aldı ı ancak bunun tahrip edildi i, bu yüzden de tescil edilemedi i gözlenmi tir. Yok edilme tehlikesi burası için de söz konusudur.
12. DEL KTA (Sarıta )
znik lçesi, Delikta mevkiinde, H23a05c paftada kayıtlıdır30. lçenin 2,5 km.
kuzeydo usunda znik ovasına hâkim bir konumda, 15 m. çapında do al bir delik olan kaya kütlesidir. Bursa Koruma Kurulu tarafından 16.11.1992 tarih ve 2811 sayılı kararla tescil edilmi tir. Do u yönü sarp, batı yönünde ise düz bir alan bulunmakta ve burasının açık hava tören yeri olarak kullanıldı ı dü ünülmektedir. Bu do al anıtın yanında faaliyetini sürdüren 2004 tarihli ruhsatlı ta oca ında kullanılması muhtemel patlayıcılar hem bu anıta hem de bu anıtın yakınında bulunan Herakles kabartmasına her an zarar verme riski ta ımaktadır.
13. HERAKLES ANITI
znik lçesi’nin 2,5 km. kuzeydo usunda, Delikta mevkiinde yer almaktadır (Resim: 11)31. H23a05c paftada kayıtlıdır. Söz konusu kabartma, Bursa Koruma Kurulu tarafından 08.04.1995 tarih ve 4203 sayılı kararla tescil edilmi tir.
Roma Dönemine ait oldu unu dü ündü ümüz kabartma, Delikta do al anıtının do u kesiminde, kayanın aynı yöndeki yüzeyine 130x170 cm. boyutlarında, konturları keskin olmayan konikal bir ni içerisine, 100x150 cm. boyutlarında i lenmi tir. Anıt üzerinde ayakta, çıplak, sakallı, yüz detayları a ınmı , ¾ cepheden, elini belirgin olmayan bir kütleye do ru uzatmı , sol eli belinde, sa baca ı sabit, sol baca ı dizden hafi fçe kırılmı bir erkek betimlenmi tir. Fizyonomik özellikleri ve sa ında bulunan gürze benzer nesne nedeni ile bunun Herakles oldu unu savlamak olasıdır. Bu kabartmanın sol yanında detaysız ve kaba bir i çilikte kayaya kazınmı bir sunak cephesi ile önünde aynı nitelikte üstten a a ıya do ru geni leyen 1.50 m. yüksekli inde bir platform bulunmaktadır. Platformun ölçüleri 1.45x2.10 metredir.
30 Koordinatları 40° 26’ 53” N ve 029° 44’ 10” E.
31 Koordinatları 40° 26’ 53” K ve 029° 44’ 10” E.
14. KOCA KÖPRÜ
znik lçesi, nikli Köyü sınırları içerisinde, tapunun H23a-04c paftasında, 350- 351 ve 375 parsellerde yer almaktadır32. Bursa Bölge Koruma Kurulu tarafından 14.06.2004 tarih ve 10458 sayılı kararla tescil edilmi tir. Köprünün bulundu u nokta yeniden güncelle tirilmi olup Çakırca Köyü merkezinin ku uçumu 3800 m.
kuzeydo usunda, znik-Çakırca karayolunun 365 m. kadar kuzeyinde, Çakırca Höyü ü’nün güneydo usunda ve höyü e 1000 m. mesafededir. De i en ve kuruyan Karadere Deresi’nin yata ının üzerinde yer almaktadır. Köprü, 25 m.
uzunlu unda, 5 m. enindedir. Köprü gözlerinin açıklı ı 10 m., gözler arasındaki mesafe 5 metredir. Zeminin dolgu olması nedeniyle ölçülebilen yüksekli i 5.5 metredir. Ölçülerinin tam olarak alınabilmesi için çevresinde temizlik çalı masının yapılması ve yeniden irdelenmesi gereklidir.
Kullanılan malzeme ve i çili ine göre 3 gözü bulunan köprünün .S. 1.-2.
yüzyıllarda in a edildi ini dü ünmekteyiz.
15. KURU KÖPRÜ
znik lçesi, nikli Köyü sınırları içerisindedir33. Çakırca Köyü’nün merkezine ku uçumu 2800 metre uzaklıktaki bu bölge, znik-Çakırca anayolunun 185 m.
kuzeyinde, Çakırca yolunun üzerinden geçti i yeni köprüye ise 1200 m. mesafede bulunmaktadır (Resim: 12). Roma Dönemine ait oldu unu dü ündü ümüz köprü, 3 gözlü, kesme ta ve yer yer de moloz ta kullanılarak yapılmı tır.
Köprünün gözlerini olu turan kemerler kesme ta , kemer araları ise moloz ta larla doldurulmu tur. Köprü gözlerinden ortada olan gözün kemer açıklı ı yanlardaki gözlerin kemer açıklıklarına nazaran daha geni tutulmu olup geni li i 6.5 metredir. Kemerler arasındaki mesafe 3.15 m, yan gözlerin kemer açıklıkları ise 5 metredir. Zeminin dolgu olması nedeniyle ölçülebilen yüksekli i dı tan 3.80 m., içten 3 metredir. Boy ölçüsünün tam olarak alınamadı ı köprünün geni li i 4 metredir. Ölçülerin sa lıklı alınabilmesi için çevresinde temizlik çalı masının yapılması gereklidir. Henüz yayınlanmamı olan köprünün, tescil kaydı da bulunmamaktadır.
32 Koordinatları 40° 28’ 37” K ve 029° 41’ 03” E.
33 Koordinatları 40° 27’ 45” K ve 029° 41’ 34” E.
16. H SARKALE (ASAR)
znik lçesi, Mü küle Köyü’nün sınırları içerisinde ve köyün ku uçumu takriben 5 km. güneyinde, 836 m. bir rakımda, yöredeki en zirve sayılabilecek tepelik bir alanda yer almaktadır34. Yakla ık 70 dönüm geni li indeki tepenin etrafını çepeçevre ku atan sur duvarlarından ibarettir. Kaleye giri , güneydo u kesimde mevcut olan 2 burç arasından sa lanmaktadır (Resim: 13). ç moloz dolgusu görünen burçların cephe ta ları büyük ölçüde yerinden alınmı ve dü mü bir hâldedir. Söz konusu burçların ortalama yüksekli i ise 4 metreye kadar çıkmaktadır.
Sur duvarlarının görünen yüksekli i 0.5–1.5 m. arasında de i mekte, geni likleri yer yer 3 m. olarak ölçülebilmektedir. Ancak bitki yo unlu u ve çalılıklar nedeniyle kesin ölçüler alınamamaktadır.
Sur duvarları, pseudo-isodomik tarzda rektagonal ta larla örülmü tür. Duvar örgü sistemi Helenistik Dönem özelli ini yansıtmaktadır. Suların içerisinde de yer yer düzgün sıra takip eden ta sıraları izlenmektedir. Bunların savunma amaçlı yapı gruplarının barınma ve erzak depolarının temellerine ait oldukları dü ünülmektedir. Ancak üzerlerini örten toprak ve bitki örtüsünü kaldırmadan bu yapı temellerini tanımlamak olası de ildir. Bölgenin tarih ve arkeolojisine önemli belgeler sunabilecek potansiyel arz eden, üzerinde bilimsel ara tırma yapılması gereken yerlerden biri olan ve bu ara tırma esnasında tespit edilen Hisarkale’nin öncelikle ta ınmaz kültür varlı ı olarak tescil edilmesi gerekmektedir.
17. ANT K TA OCA I
znik lçesi, nikli Köyü, 1 pafta, 1043 parselde antik ta oca ı olarak tescil kaydı bulunan alanın hemen alt kısmında, Delikta ve Herakles kabartmasının da bulundu u yerin çok yakınlarında bulunmaktadır. 06.04.2004 tarihli ruhsat ile bir ta oca ının açılıp i letilmekte oldu u, bu yeni ta oca ının antik dönemde kullanılan ta oca ının sahasına girdi i ve antik ta oca ını tahrip etti i tespit edilmi tir. Yörede çok az sayıda benzeri olan nikli antik ta oca ının ivedilikle bu fi zikî müdahaleden arındırılması ve yeni ocak sahasın de i tirilmesi gereklidir.
34 Koordinatları 40˚ 21 11 K ve 029˚ 31 38 E.
18. OSMANLI ÇE MES
znik lçesi, Elbeyli Kasabası meydanında bulunmaktadır (Resim: 14)35. Mermer, onikigen olup 6 yüzünde çe me kurnası, 3 yüzünde Osmanlıca kitabe bulunmaktadır. Kitabede: Sahib’ul hayrat vel-hasenat Yahya silahdar-ı Sultan Abdülhamid yazılıdır. Tescil kaydı bulunmayan bu çe menin tescil edilip resmî kayıtlara geçirilmesi gerekmektedir.
SONUÇ
Bursa li ve çevresinin kültür envanterini çıkarma projesinin ba langıç noktasını te kil eden znik lçesi ve köylerinde sürdürülen ve 11 gün gibi kısa bir i günü süresini kapsayan yüzey ara tırması çalı masında; tescilli ta ınmaz kültür varlıklarından bir bölümü yerinde görülerek güncelle tirme, foto rafl ama, koordinat tespiti ve yasa dı ı fi zikî müdahaleler saptanmı tır. Bunun yanı sıra bu güne kadar tescil kaydı bulunmayan Helenistik Dönemi ait bir kale, aynı dönemden bir anıt mezar, Roma Dönemine ait bir köprü ve Osmanlı Döneminden bir çe me bu ara tırma sırasında tespit edilmi tir. Yeni tespit edilen ta ınmaz kültür varlıkları, yörenin önemli bir arkeolojik potansiyele sahip oldu unu ve kültür envanteri projesinin de hem yöre hem de ülkemiz açısından geç kalınmı olmasına ra men ne derece gerekli oldu unu bir kez daha ortaya koymu tur.
35 Koordinatları 40° 29’ 19” K ve 029° 43’ 09” E.
Resim 1: Üyücek Höyük, in aat temelleri
Resim 2: Merdivenli Kaya, merdivenlere do ru bakı
Resim 3: Merdivenli Kaya, murç ve keski izleri
Resim 4: Dikilita , genel görünüm
Resim 5: Mü küle, anıt mezar, genel görünüm
Resim 6: Anıt mezar, üst kısım
Resim 7: Lahit anıt, Berber Kayası
Resim 9: Dörttepeler Tümülüsü, dromosun üzerini örten kalas
Resim 8: Elbeyli Tümülüsü, genel görünüm
Resim 10: Ni li kaya, Detay
Resim 11: Herakles kabartması, genel görünüm
Resim 12: Kuru köprü
Resim 15: Osmanlı çe mesi
Resim 14: Hisarkale, burç
