HUKUK BAŞLANGICI
KANUNLARIN UYGULANMASI – I
KANUNLARIN UYGULANMASI
Kanunların uygulanması, dört başlık altında incelenebilir. Bunlar:
Kanunların yer yönünden uygulanması
Kanunların zaman yönünden uygulanması
Kanunların anlam yönünden uygulanması
Kanunların niteliklerine göre uygulanması
KANUNLARIN YER YÖNÜNDEN UYGULANMASI
Kanunların yer yönünden uygulanmasında, «kanunların yerselliği ilkesi»
ve «kanunların kişiselliği ilkesi» olmak üzere iki ilke bulunmaktadır.
Kural olarak, kanunlar ait oldukları ülke sınırları içerisinde uygulanırlar.
Kanunların, ülke sınırları içerisindeki yerli veya yabancı bütün kişilere uygulanmasına kanunların yerselliği ilkesi denir.
Kanunların ait oldukları devletin, ülke sınırları dışında olsalar dahi bütün
vatandaşlarına uygulanmasına ise kanunların kişiselliği ilkesi denir.
KANUNLARIN YER YÖNÜNDEN UYGULANMASI
Kanunların yerselliği veya kişiselliği ilkelerinin mutlak surette
uygulanmaları mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla her iki ilkeye de birtakım istisnalar getirilmektedir.
Özel hukuk içerisine giren konularda daha çok kanunların kişiselliği ilkesi uygulama alanı bulur. Zira ehliyet ve aile hukuku gibi konular daha çok milli konulardır.
Buna karşılık, kamu hukuku alanında kural olarak kanunların yerselliği ilkesi uygulanır. Örneğin ülke içindeki yabancılara seçme-seçilme hakkı verilmez.
Hangi durumda hangi ilkenin uygulanacağı milli kanunlarla ve
uluslararası antlaşmalardaki hükümlerle çözüme kavuşmaktadır.
KANUNLARIN ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASI
Kural olarak, kanunlar yürürlüğe girdikleri tarihten itibaren, yürürlükte bulundukları zamana kadar ortaya çıkan olay ve ilişkilere
uygulanmaktadır.
Kanunların yürürlüğe girmesi
Anayasa’ya göre, kanunların ve yönetmeliklerin yürürlüğe girebilmeleri için yayımlanmaları gerekmektedir. Yayımlanma ile söz konusu düzenleme
hakkında ilgililerin bilgilendirilmesi sağlanır.
Kanunların ne zaman yürürlüğe girecekleri genellikle kanun metinlerinde
açıkça belirtilir. Ancak hüküm yoksa kanun, Resmî Gazete’de yayımlandığı gün yürürlüğe girer.
Kural olarak yürürlüğe giren kanun uygulanmaya başlasa da istisnai olarak
kanunlar yürürlükte olmalarına rağmen her zaman uygulanmayabilirler.
KANUNLARIN ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASI
Kanunların yürürlüğe girmesi (devam)
Kural olarak yürürlüğe giren kanun uygulanmaya başlasa da istisnai olarak kanunlar yürürlükte olmalarına rağmen her zaman uygulanmayabilirler. Bu kanunlar ancak olağanüstü haller meydana geldiğinde uygulanırlar. Mülga 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu buna örnek gösterilebilir.
Kanunların yürürlükten kalkması
Kanunlar açık (sarih) veya üstü kapalı (zımni) olarak yürürlükten kalkabilirler.
KANUNLARIN ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASI
Kanunların yürürlükten kalkması (devam)
Açık (sarih) olarak yürürlükten kalkma farklı şekillerde meydana gelebilir
Bazı durumlarda çıkarılan kanunun ne kadar süre yürürlükte kalacağı kanunda belirtilmiş olabilir. Bütçe Kanunu buna örnek gösterilebilir. 2020 yılı Bütçe Kanunu, 01.01. 2020 tarihinde yürürlüğe girer ve 31.12.2020 gününün sonunda kendiliğinden yürürlükten kalkar.
Sonradan yürürlüğe giren kanun, önceki kanunun tümünü veya bir kısım maddelerini açıkça yürürlükten kaldırabilir.
Anayasa’ya aykırı olan kanun veya kanun maddeleri AYM tarafından yürürlükten kaldırılabilir.
KANUNLARIN ZAMAN YÖNÜNDEN UYGULANMASI
Kanunların yürürlükten kalkması (devam)
Kanunların üstü kapalı (zımni) olarak yürürlükten kalkması, iki farklı kanunun
hükümleri arasında bir çelişki bulunduğunda söz konusu olur. Kural olarak, sonraki tarihli kanun önceki tarihli kanunu veya birtakım maddelerini üstü kapalı olarak yürürlükten kaldırabilir.
Önceki ve sonraki kanunların her ikisi de özel veya genel nitelikte ise önceki kanun ile sonraki kanunun hükümleri çeliştiği takdirde önceki kanunun bu hükümleri üstü kapalı olarak yürürlükten kalkmış sayılır.
Önceki kanun genel, sonraki kanun özel nitelikte ise önceki genel nitelikli kanunun sonraki özel nitelikli kanun ile çelişen hükümleri üstü kapalı olarak yürürlükten kalkmış sayılır.
Önceki kanun özel, sonraki kanun genel ise sonraki kanun, önceki kanunun kendisiyle çelişen maddelerini yürürlükten kaldırmaz.
