Çevre Eğitimi. Editörler: Prof. Dr. Ramazan SEVER Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA

(1)

Çevre Eğitimi

Editörler:

Prof. Dr. Ramazan SEVER

Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA

(2)

Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA

ÇEVRE EĞİTİMİ ISBN 978-605-241-255-8 DOI 10.14527/9786052412558 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt- ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta- nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri- miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar- lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Haziran 2018, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Özyurt Matbaacılık Büyük Sanayi Zübeyde Hanım Mah.

Süzgün Cad. No: 9 İskitler/Altındağ/ANKARA

Tel: (0312) 384 15 36 Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 13385

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

(3)

(4)

(5)

1. BÖLÜM

ÇEVRE EĞİTİMİNE GENEL BİR BAKIŞ VE TEMEL KAVRAMLAR Prof. Dr. Ramazan SEVER

Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 2. BÖLÜM

ÇEVRE EĞİTİMİNİN TARİHSEL KÖKENLERİ Dr. Abdullah KARATAŞ

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde Sosyal Bilimler MYO 3. BÖLÜM

DOĞAL ÇEVRE SORUNLARI Prof. Dr. Ramazan SEVER

Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 4. BÖLÜM

BEŞERİ ÇEVRE SORUNLARI Doç. Dr. Tülay ÖCAL

Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Araş. Gör. Yücel DİNÇ

Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi 5. BÖLÜM

ÇEVRE KİRLİLİĞİ Prof. Dr. Mustafa TALAS

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 6. BÖLÜM

ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA ÇEVRE EĞİTİMİ Dr. Vedat AKTEPE

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Arş. Gör. Murat TEMUR

Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 7. BÖLÜM

ÇEVRE EĞİTİMİ YAKLAŞIMLARI Dr. Oğuz ÇETİN

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

(6)

8. BÖLÜM

ÇEVRE EĞİTİMİ OKURYAZARLIĞI Dr. Özlem ULU KALIN

Artvin Çoruh Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 9. BÖLÜM

ÇEVRE ÖĞRETİMİNDE YÖNTEM VE TEKNİKLER Doç. Dr. Ayşegül ŞEYİHOĞLU

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Ayça KARTAL

Muş Alpaslan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 10. BÖLÜM

DOĞA TEMELLİ ÇEVRE EĞİTİMİ Dr. Fatma MAZMAN BUDAK

Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 11. BÖLÜM

ÇEVRE EĞİTİMİNDE ETKİLİ MATERYAL KULLANIMI Dr. Erol KOÇOĞLU

İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ABD Arş. Gör. Fatih KAYA

İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ABD 12. BÖLÜM

ÇEVRE EĞİTİMİNDE ETİK VE DEĞERLER Dr. Zeynep BAŞCI NAMLI

Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Atatürk Üniversitesi Prof. Dr. Ramazan SEVER

Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Atatürk Üniversitesi 13. BÖLÜM

DOĞAL HAYATI KORUMA VE EĞİTİMİ Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dr. Oğuz ÇETİN

Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

(7)

Çevre Eğitimi adını taşıyan eser; çevre bilimi, ekoloji, çevre bilinci, çevre so- runları, çevre eğitimi alan/gören yükseköğretim kurumlarında kullanılabilecek temel bir kaynak eserdir. Bunun yanında çevre duyarlılığı ve merakı olan gençleri- miz, yetişkinlerimiz ve eğitimcilerimiz için de yeterli olabileceğini düşündüğümüz özgün bir bilimsel eserdir.

İnsanlık tarihinin başlangıç dönemlerinde doğanın bir parçası olarak hayatını sürdürmeye çalışan insanoğlu, yerleşme alanları ve nüfus arttıkça doğal kaynak- ları hızlı bir şekilde kullanmaya başladı. Sanayi devrimi sonrasında her alandaki icat ve keşiflerle yaşam kalitesi yükselen toplumlar, yirminci yüzyılın başlarından itibaren çevreyi kirletmeye doğal kaynakları bilinçsizce tüketti. Aynı yüzyılın or- talarından itibaren her şeye rağmen kalkınma ekonomik modelleri ile dönüşü ve telafisi olmayan çevre sorunları ortaya çıktı. Ancak yüzyılın sonlarına doğru fark edilen doğal kaynakların bilinçsiz tüketilmesi ve ekosistemlerin bozulması sorun- larının önlenebilmesi için tedbirler alınmaya başlandı. Her alanda yapılan tedbir- lerin en önemlisi insanın çevre duyarlığı artıran ve çevre bilinci kazandıramaya çalışan çevre eğitimdir. Bu nedenle eğitilmiş toplumlar gelecek nesilleri de dikkate alarak sürdürülebilir ekonomik modelleri benimsemeye, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmaya ve doğal ekosistemlere en az zarar veren yatırımlar kurmaya başladı.

Kitap on üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölüm Çevre Eğitimine Genel Bir Bakış ve Temel Kavramlar, ikinci bölüm Çevre Eğitiminin Tarihsel Kökenleri, üçüncü bölüm Doğal Çevre Sorunları, dördüncü bölüm Beşeri Çevre Sorunla- rına, beşinci bölüm ise Çevre Kirliliği konularına yer verilmiştir. Altıncı bölüm Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi, yedinci bölüm Çevre Eğitimi Yaklaşım- ları, sekizinci bölüm Çevre Eğitimi Okuryazarlığı, dokuzuncu bölüm Çevre Öğ- retiminde Yöntem ve Teknikler, onuncu bölüm Doğa Temelli Çevre Eğitimi, on birinci bölüm Çevre Eğitiminde Etkili Materyal Kullanımı, on ikinci bölüm Çevre Eğitiminde Etik ve Değerler ve son bölüm Doğal Hayatı Koruma ve Eğitimi baş- lıkları ile tamamlanmıştır.

Kitabın hazırlanmasında bölüm yazarlıklarını kabul eden alanlarında uzman kıymetli meslektaşlarımız; Prof. Dr. Mustafa TALAS, Doç. Dr. Ayşegül ŞEYİHOĞ- LU, Doç. Dr. Tülay ÖCAL, Dr. Abdullah KARATAŞ, Dr. Zeynep BAŞCI NAM-

(8)

LI, Dr. Erol KOÇOĞLU, Dr. Fatma MAZMAN BUDAK, Dr. Ayça KARTAL, Dr.

Oğuz ÇETİN, Dr. Özlem ULU KALIN, Dr. Vedat AKTEPE, Arş. Gör. Murat TE- MUR, Arş. Gör. Yücel DİNÇ ve Arş. Gör. Fatih KAYA’ya ayrı ayrı teşekkür ederiz.

Eserin, umulan ve beklenen yararları sağlaması temennisi ve dileklerimizle.

Prof. Dr. Ramazan SEVER Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA 2018-GİRESUN

(9)

6. ^BÖLÜM

KONU BAŞLIKLARI

• Giriş

• Öğretim programlarında Çevre Eğitimi

• Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi

• Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi

• Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim programlarında Çevre Eğitimi

• Çevre Eğitimi Etkinlik Örneği

• Özet

• Değerlendirme Soruları

• Kaynakça

BÖLÜMÜN KAZANIMLARI

Bu bölüm sonunda aşağıdaki kazanımları elde etmeniz beklenmektedir:

• Çevre eğitimi hakkında bilgi, beceri ve davranış geliştirebilme,

• Türkiye’deki çevre, çevre eğitimi ve sorunlarının farkında olabilme,

• Öğretim programlarındaki çevre eğitimi hakkında bilgi sahibi olabilme,

• Hayat bilgisi dersi öğretim programının çevre eğitimine yönelik kaza- nımları hakkında bilgi sahibi olabilme,

• Fen Bilimleri dersi öğretim programının çevre eğitimine yönelik kaza- nımları hakkında bilgi sahibi olabilme,

• Sosyal Bilgiler dersi öğretim programının çevre eğitimine yönelik kaza- nımları hakkında bilgi sahibi olabilme,

• Çevre eğitimine yönelik bir etkinlik geliştirebilme.

ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA

ÇEVRE EĞİTİMİ

(10)

HAZIRLIK SORULARI

• Çevre, çevre eğitimi ile ilgili ülkemizin mevcut durumunu tartışınız?

• Öğretim programları ve çevre eğitimi denilince neler düşünüyorsunuz?

Tartışınız?

• Okullarda uygulanan öğretim programlarında çevre eğitimine sizce ne kadar yer veriliyor? Tartışınız.

• Sosyal bilgiler dersinin çevre eğitimindeki yeri ve önemi hakkında neler düşünüyorsunuz?

• Hayat Bilgisi dersinin çevre eğitimindeki yeri ve önemi hakkında neler düşünüyorsunuz?

• Fen Bilimleri dersinin çevre eğitimindeki yeri ve önemi hakkında neler düşünüyorsunuz?

(11)

HAYATIN İÇİNDEN

Herhangi bir okulda çalışan öğretmenlerle “Öğretim programlarında çevre eğitimi” konusu hakkında bir röportaj yapınız. Bunu ailenizle, öğretmeninizle, ya- kın çevrenizdeki arkadaşlarınızla, sınıfla ve okulla paylaşınız. Akabinde “Öğretim programlarında çevre eğitimi” konusunda uzman kişileri okulunuza getirterek farkındalık oluşturunuz.

Giriş

İnsanlar var oldukları ilk günden günümüze kadar çevre ile doğrudan veya dolaylı yoldan sürekli etkileşim içerisindedir. Bu süreç içerisinde de zaman zaman birbirlerini olumlu veya olumsuz yönlerden etkilemişlerdir. Ancak son yıllarda insanların çevre üzerindeki etkileri hızla artmaktadır. Tarım ya da orman alanlarının yerleşime açılması, çöplerin denizlere veya ormanlık alanlara atılması, yasa dışı avlanma, doğaya salınan zehirli gazlar vb. birçok neden bu etkilerden sadece bir kaçıdır.

Çevrenin insanların ve diğer tüm canlıların yaşamları üzerindeki rolü düşünüldüğünde, onun korunması ve sürdürülmesinin önemi anlaşılacaktır.

Çünkü çevre, insanoğlunun içerisinde yaşamını sürdürdüğü, gıda ve su ihtiyacını karşıladığı doğal ve toplumsal etkenlerin tamamıdır denilebilir. Kısacası yaşamsal faaliyetleri için ihtiyaç duyduğu her şeyi elde ettiği ortamdır. Bu ortamın korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekmektedir.

Kuşkusuz ki, çevre ile ilgili bireylere duyarlılık kazandırma konusunda, diğer tüm kurumlar gibi, eğitim kurumlarına da büyük görev düşmektedir. İnsanlara formal veya informal yollardan, çevreye karşı duyarlılık kazandırmak amacıyla verilen eğitimler, bireylerde çevre bilincinin oluşmasına büyük katkı sağlayacaktır.

Çünkü insanlar içinde yaşadıkları çevrenin ve çevrenin sunduğu nimetlerin bo- zulması veya tamamen yok olmasının mümkün olduğunun farkına varacaklardır.

Yine eğitim yoluyla bu etkilerin azaltılması veya yok edilmesi için birey olarak sorumluluklarını bileceklerdir.

Okul öncesi eğitimden yükseköğrenime kadar, çevre eğitimi konusunun gündemde tutulması, bireylere yeterli derecede duyarlılık kazandırılması ve doğal ortamların korunmasına yönelik çevre eğitimi bilinci ilk olarak ailede ve sonra da okullarda verilmelidir. Küçük yaşlardan itibaren önce ailede sonra okullarda sürekli olarak çevre eğitimi alan bireyler, böylece çevreye karşı sorumluluklarını bilecek ve bunları yaşam biçimi haline getirecektir. Bu nedenle eğitimin her kade- mesinde öğretim programlarının; Çevre eğitimi, çevrenin temiz tutulması, çev-

(12)

reye karşı duyarlılık, çevre bilinci, doğa eğitimi, hava-su-toprağı koruma ve doğa sevgisi gibi temel değerlerin dikkate alınarak oluşturulması ve bu temel değerlerin hem kazanımlarla hem de becerilerle ilişkilendirilmesi önemsenmelidir.

Kaynak: https://www.ogm.gov.tr/ internet adresinden Orman Genel Müdürlüğü’nün fotoğraf arşivinden alınmıştır.

Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi

Eğitim çocuk daha beşikte iken başladığı için yaşama ayak bastığı ilk günden itibaren aile muhitinde, okulda doğa sevgisi ile ilgili bilgiler verilmelidir (Dinçer, 1988, s.121). Bu bilgilerin kişiye aktarılmasında kuşkusuz ki ülkelerinde üzerine ciddi sorumluluklar düşmektedir. Türkiye’de 2005 yılından itibaren uygulamaya konan ilköğretim programlarında da, sosyal bilgiler, fen ve teknoloji, ve hayat bilgisi derslerinde çevreyle alakalı konular bulunmaktadır (Akınoğlu ve Sarı, 2009).

Eğer amaçlanan etkili ve kalıcı bir çevre eğitimi ise, çocuğun içinde bulundu- ğu çevre ve bu çevrede meydana gelen değişimleri görmesini sağlayacak temalar belirlenip, bu temaları bir program dahilinde hem araştırma, inceleme ve deney- lerle bilgi vererek hem de boyama, bulmaca, resim, oyun gibi etkinliklerle destek- leyerek çocukların dikkatini çevre üzerine çekmek gerekir. Temaları çeşitlendir- mek, çocuğun çevreyi daha farklı bir bakış açısından görmesini sağlar. Temalarla ilgili oluşturulan farklı etkinlikler, hem çocuğun ilgisini üzerine çekecektir hem de çevreye karşı bilincin artmasına katkı sağlayacaktır (Şimşekli, 2004, s.91). Fen ve Teknoloji, Hayat Bilgiler ve Sosyal Bilgiler programlarında çevre ile ilgili konulara

(13)

genişçe yer verilmiştir. Bunların içerisinde özellikle ilk kademedeki Hayat Bilgisi derslerindeki çevre konuları yoğundur. Bununla birlikte, çevre ile ilgili konula- rın Sosyal Bilgiler programlarında, Fen ve Teknoloji programlarına göre daha az bulunduğu görülmektedir. Ancak yeni ilköğretim programlarında çevre içerikli konuların arttırılması ve programın öğretim süreçlerine yönelik bir takım deği- şiklikler yapılması, daha etkili ve yeterli bir çevre eğitiminin yapılabileceğini işaret etmektedir (Alım, 2006).

“Ülkemiz ilköğretim programları incelendiğinde, programlar içerisinde çevre eğitimine ayrılan payın hiç de azımsanmayacak bir oranda olduğu görü- lebilmektedir.” (Altın ve Oruç, 2008, s.10). Ayrıca ilköğretim programlarında bulunan kazanımların çocuklara sürdürülebilir çevre eğitimi vermekten ziyade, içinde bulunduğumuz ve yaşamımızı devam ettirdiğimiz çevreyi koruma anlayışı- nı kazandırma amacı güdülerek hazırlandığı saptanmıştır (Tanrıverdi, 2009, s.89) tarafından. Seyis (2010) tarafından yapılan bir çalışma da, Hayat Bilgisi, Fen ve Teknoloji ile Sosyal Bilgiler derslerinde çevre ile ilgili yeterli düzeyde kazanım ve etkinliğe yer verildiği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi ile Görsel Sanatlar derslerinde de çevre ile ilgili farklı kazanımlara, Türkçe derslerinde ise yine aynı konularda şiirlere, metinlere yer verildiği saptanmıştır.

Bununla birlikte, kazanım ve etkinlikler, sınıf seviyesine uygundur. Yine kazanım ve etkinlikler, tekrarlardan kaçınıldığı için, sıkıcılıktan uzak ve sarmallık ilkesine uygundur.

İçinde bulunduğumuz dönemde büyük oranda dikkat çeken konulardan birisi de çevre sorunlarıdır. Yaşam koşullarında meydana gelen değişmeler, teknolojinin hızla ilerlemesi, nüfusun artması, sanayileşme ve kentleşme gibi durumlar çevre ile ilgili sorunların sayısında artışa neden olmaktadır. Bu artış nedeniyle de çevre sorunları konusunda bireylerde ve toplumda bilincin arttırılması, hem ulusal alanda hem de uluslararası alanda ciddi bakımdan önemlidir. Çevre sorunları ve sonuçları konusunda çevre eğitimi programlarının eğitimin tüm kademelerine ve tüm yaş seviyelerine göre çeşitlendirilmesi bireylerde çevre bilincinin oluşması bakımından büyük öneme sahiptir (Gülay ve Ekici, 2010). Ancak başka bir ça- lışmada ise, çevre eğitimi bu denli öneme sahip olmasına rağmen çevre ile ilgili verilen eğitimin yeterli olmadığı gibi öğrencilerin genel olarak yazılı veya görsel medyadan çevre hakkında birtakım bilgiler edindiği sonucuna ulaşılmıştır. (Yıl- maz, Morgil, Aktuğ ve Göbekli, 2002, 156).

Konu ile ilgili olarak öğretmen görüşleri incelendiğinde ise, ortaöğretimde seçmeli ders olarak açılan Çevre ve İnsan dersinin çoğu zaman açılmadığı, öğren- cilere çevre hakkında gerekli olan bilgi ve beceriler kazandırılmadığı için öğrenci- lerin Çevre ve İnsan dersine yönelik ilgisinin kaybolduğu ifade edilmiştir. Yine öğ-

(14)

retmenler, çevre hakkında verilen eğitimin kuramsal ve pratik boyutunun yetersiz olduğu, açık alanda çalıma olanağı sağlanmadığı, içinde bulunduğumuz döneme ait çevre sorunlarının yeterince gündem edilmediği, tüm bu nedenler dolayısıyla da, mevcut programların çevreye karşı duyarlı bireyler yetişme konusunda yetersiz olduğu görüşüne sahiptirler (Uzun & Sağlam, 2007).

Öğretim programlarında çevre eğitiminin incelenmesi gerekmektedir. Bu bağlamda Hayat Bilgisi, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilgiler öğretim programlarında çevre eğitimi ile ilgili var olan kazanımlar detaylı olarak incelenmeye çalışılmıştır.

Kazanımlardan çevre eğitimi ile ilgili olduğu düşünülenler aşağıda sıralanmıştır.

Kaynak: http://www.hurriyet.com.tr/ adresinde yer alan haberden düzenlenmiştir.

(15)

Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi

Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programları 2009, 2015 ve son olarak da 2017 yıllarında yenilenmiştir. Bu bağlamda Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programların- da çevre eğitimi ile ilgili kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 1’de verilmiştir:

Tablo 1: Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimiyle İlgili

****Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

Program Kazanımlar Beceriler Değerler

1.2.3.Sınıflar Hayat Bilgisi Dersi Öğretim

Programı (2009) 9 2 4

Programı (2015) 12 1 1

Programı (2017) 10 1 1

Toplam 31 4 6

2009 Hayat Bilgisi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 9 kazanım, 2 beceri ve 4 değer; 2015 Hayat Bilgisi Öğretim Programında çevre eğitimine yö- nelik 12 kazanım, 1 beceri ve 1 değer; 2017 de yenilenen Hayat Bilgisi Dersi Öğ- retim Programında ise, çevre eğitimine yönelik 10 kazanım, 1 beceri ve 1 değer yer almaktadır. 2009, 2015 ve 2017 Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında toplam 31 kazanım, 4 beceri ve 6 değerin yer aldığı görülmektedir.

2009 Hayat Bilgisi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Kaza- nım, Beceriler ve Değerler

2009 Hayat Bilgisi dersi öğretim programında çevre eğitimi ile ilgili sınıf dü- zeylerine göre kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 2’de verilmiştir:

Tablo 2: 2009 Hayat Bilgisi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

1.Sınıf Hayat Bilgisi Dersi Öğretim Programı

(2009) 2

(2009) 3

(2009) 4

Toplam 9 2 4

(16)

2009 Hayat Bilgisi Öğretim programında çevre eğitimine yönelik 1.sınıf dü- zeyinde 2 kazanım; 2.sınıf düzeyinde 3 kazanım; 3.sınıf düzeyinde ise 4 kazanım yer almaktadır. 2009 Hayat Bilgisi Öğretim Programında sınıf düzeyinde beceri ve değer belirtilmemiştir. Toplam 9 kazanım, 2 beceri ve 4 değerin yer aldığı görül- mektedir. Bu kazanımlar 2009 Hayat Bilgisi Programında şu şekilde yer almakta- dır:

Kazanımlar

2009 Programı Hayat Bilgisi Dersi 1.Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanımlar:

A.1.40. Sınıfını, okulunu ve çevresini temiz tutmak ve korumak için sorum- luluk alır.

C.1.15. İnsanların çevreyi hangi yollarla değiştirdiğini ve bunun için neler yaptıklarını araştırır ve anlatır.

2009 Programı Hayat Bilgisi Dersi 2.Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanımlar:

A.2.28. Okulu ve çevresini korumak için alternatifler üretir.

C.2.21. Canlıların hayatta kalabilmeleri için nelere ihtiyaçları olduğunu araş- tırır.

C.2.23. Yaşadığı çevreyi temiz tutmasının kendisinin ve başkalarının sağlığı ve gelişimiyle ilişkili olduğunu kavrar.

A.3.33. Okulu ve çevresini temiz tutmak için bir proje tasarlar.

B.3.2. Canlıları sınıflandırarak, evinde bitki yetiştirmeye veya hayvan besle- meye istekli olur ve onların ihtiyaçlarını karşılamak için sorumluluk alır.

C.3.29. Birey, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı bağımlılığı kavrar ve bunu gösteren örnekler verir.

C.3.31. Yaşadığı çevreyi daha temiz bir hâle getirmek için bir proje tasarlar.

Beceriler

2009 Programı Hayat Bilgisi Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

• Kaynakları Etkili Kullanma

• Bilimin Temel Kavramlarını Tanıma

(17)

Değerler

2009 Programı Hayat Bilgisi Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Değerler:

• Doğadaki karşılıklı bağımlılığı kavrama (Öz Güven Değeri altında ve- rilmiş)

• Doğayı sevme (Sevgi Değeri altında verilmiş)

• Doğaya saygı duyma (Saygı Değeri altında verilmiş)

• Müzeleri ve tarihi mekânları koruma ve geliştirme (Kültürel Değerleri Koruma ve Geliştirme Değeri altında verilmiş)

2015 Hayat Bilgisi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanım, Beceri ve Değerler

Tablo 3: 2015 Hayat Bilgisi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeyle- rine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

(2015) 3

(2015) 6

(2015) 3

Toplam 12 1 1

2015 Hayat Bilgisi Öğretim programında çevre eğitimine yönelik 1.sınıf dü- zeyinde 3 kazanım; 2.sınıf düzeyinde 6 kazanım; 3.sınıf düzeyinde ise 3 kazanım, yer almaktadır. 2015 Hayat Bilgisi Öğretim Programında sınıf düzeyinde beceri ve değer belirtilmemiştir. Toplam 12 kazanım, 1 beceri ve 1 değerin yer aldığı görül- mektedir. Bu kazanımlar 2015 Hayat Bilgisi Programında şu şekilde yer almakta- dır:

(18)

Kazanımlar

1.6.3. Yakın çevresinde bulunan bitki ve hayvanları korur.

1.6.6. Doğayı ve çevresini temiz tutar.

1.6.7. Geri dönüşümü yapılabilecek maddeleri tanır.

2.3.5. Sağlığını korumak için yaşadığı evi ve çevreyi temiz tutar.

2.6.2. Bitki yetiştirme ve ağaç dikmenin doğaya olan katkılarını kavrar.

2.6.4. Çevresinde bulunan bitki ve hayvanları korur.

2.6.8. İnsanların çevre üzerinde olumsuz etkilerine örnekler verir.

2.6.9. İnsanların hangi davranışlarının çevre kirliliğine neden olduğunu göz- lemler.

2.6.10. Tüketilen maddelerin geri dönüşümüne katkıda bulunur.

3.6.5. Çevresinde bulunan bitki ve hayvanları korur.

3.6.6. Doğa ve çevreyi koruma konusunda sorumluluk alır.

3.6.7. Geri dönüşüme bireysel olarak nasıl katkı sağlayacağını bilir.

Beceriler

2015 Programı Hayat Bilgisi Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Doğayı Koruma Değerler

Doğa Sevgisi

2017 Hayat Bilgisi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanım, Beceri ve Değerler

(19)

Tablo 4: 2017 Hayat Bilgisi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeyle- rine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

(2017) 3

(2017) 4

Toplam 10 1 1

2017 Hayat Bilgisi Öğretim programında çevre eğitimine yönelik 1.sınıf dü- zeyinde 3 kazanım, 2.sınıf düzeyinde 3 kazanım, 3.sınıf düzeyinde ise 4 kazanım, yer almaktadır. 2017 Hayat Bilgisi Öğretim Programında sınıf düzeyinde beceri ve değer belirtilmemiştir. Toplam 10 kazanım, 1 beceri ve 1 değerin yer aldığı gö- rülmektedir. Bu kazanım, beceri ve değerler 2017 Hayat Bilgisi Programında şu şekilde yer almaktadır:

Kazanımlar

HB.1.6.3. Yakın çevresinde bulunan hayvanları ve bitkileri korumaya özen gösterir.

HB.1.6.4. Doğayı ve çevresini temiz tutma konusunda duyarlılık gösterir.

HB.1.6.5. Geri dönüşümü yapılabilecek maddeleri ayırt eder.

HB.2.6.1. Bitki ve hayvanların yaşaması için gerekli olan şartları karşılaştırır.

HB.2.6.2. Bitki yetiştirmenin ve hayvan beslemenin önemini fark eder.

HB.2.6.4. Tüketilen maddelerin geri dönüşümüne katkıda bulunur.

HB.3.6.1. İnsan yaşamı açısından bitki ve hayvanların önemini kavrar.

HB.3.6.4. İnsanların doğal unsurlar üzerindeki etkisine yakın çevresinden örnekler verir.

(20)

HB.3.6.5. Doğa ve çevreyi koruma konusunda sorumluluk alır.

HB.3.6.6. Geri dönüşümün kendisine ve yaşadığı çevreye olan katkısına ör- nekler verir.

Beceriler

2017 Programı Hayat Bilgisi Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Doğayı Koruma Değerler

Duyarlılık (doğal çevreye duyarlılık, kültürel mirasa duyarlılık)

Kaynak: http://cermikcpl.meb.k12.tr/ internet adresinde yer alan haberden düzenlenmiştir.

Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimi

Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programları 2005, 2013 ve son olarak da 2017 yıllarında yenilenmiştir. Bu bağlamda Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programların- da çevre eğitimi ile ilgili kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 5’de verilmiştir:

(21)

Tablo 5: Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimiyle İlgili Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

Program Kazanımlar Beceriler Değerler

4.5.Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim

Programı (2005) 18

3.4.5.6.7.8.Sınıf Fen Bilimleri Dersi Öğretim

Programı (2013) 31

3.4.5.6.7.8.Sınıf Fen Bilimleri Dersi Öğretim

Programı (2017) 29

Toplam 78

2005 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 18 kazanım, 2013 Programında 31 kazanım, 2017 Programında 29 kazanım yer al- maktadır. 2005, 2013 ve 2017 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programlarında sınıf düzeyinde doğrudan bir beceri veya değer belirlenememiştir. 2005, 2013 ve 2017 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programlarında toplam 78 kazanımın yer aldığı gö- rülmektedir.

2005 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanımlar

2005 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili sınıf düzeylerine göre kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 6’da verilmiştir:

Tablo 6: 2005 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

4.Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı (2005)

5.Sınıf Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı (2005)

Toplam 18

2005 Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 4.

ve 5.Sınıf düzeyinde toplam 18 kazanım yer almaktadır. Kazanımlar sınıf düzey- lerine göre sınıflandırılmamıştır. Ayrıca 2005 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Prog- ramında doğrudan bir beceri veya değere yer verilmemiştir. Bu kazanımlar şu şekilde sıralanmaktadır:

(22)

Kazanımlar

2005 Programı Fen ve Teknoloji Dersi 4.5 Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanımlar:

• 15. Doğal ve yapay çevrelerin farkına varır.

• 16. Yakın çevreden başlayarak çevrede yer alan canlı ve cansız varlıklar arasındaki ilişkinin farkına varır.

• 17. Yenilenebilir ve yenilenemez enerji kaynaklarını ve bunların önemi- ni bilir.

• 18. İnsanların ve toplumun çevreyi nasıl etkilediğini bilir.

• 19. Yerel, ulusal ve küresel çevre sorunlarını bilir ve tartışır.

• 20. Çevreyi ve yabanî hayatı koruma yöntemlerini bilir ve tartışır.

• 21. Çevreyi ve yabanî hayatı korumada hem bireylerin hem de toplumun sorumlu olduğunu bilir.

• 22. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi gerekliliğini bilir.

• 23. Atıkların (evsel, sanayi, tıbbi, kurumsal vb.) çevreye vereceği zararı önlemek için uygun bir şekilde geri dönüştürülmesi veya imha edilmesi gerektiğini, teknolojik sistemlerin oluşturduğu atıkların (kimyasallar, plastikler, metaller vb.) yönetiminin önemli bir toplumsal sorun oldu- ğunu anlar.

• 24. Teknolojinin çevre üzerine etkisini fark eder ve anlar.

• 25. Doğal kaynakları, canlıları ve habitatları korumak için teknolojik ürün ve sistemlerin nasıl kullanılabileceğini betimler.

• 26. Çevre koruma ile ilgili faaliyetlere katılır.

• 27. Fen ve teknolojinin uygulamalarının birey, toplum ve çevre üzerine olumlu veya olumsuz etkiler yapabileceğini anlar.

• 29. İnsanın ve toplumun doğal kaynaklardan etkin bir şekilde yararlanmasında fen ve teknolojinin olumlu rolü olduğunu anlar.

• 30. Doğal kaynakları korumak için teknolojik ürünlerin ve sistemlerin nasıl kullanılabileceğini anlar ve betimler.

(23)

• 32. Geçmişten günümüze ihtiyaçları karşılamak ve yaşam kalitesini ar- tırmak için geliştirilen teknolojilerin insanların çalışma, yaşama ve çev- reyle etkileşme şeklini ve toplumlarını nasıl değiştirdiğine örnekler verir.

• 35. Belirli bir bilimsel veya teknolojik gelişmenin bireye, topluma ve çev- reye olumlu veya olumsuz, öngörülen veya öngörülmeyen etkileri olabi- leceğini örneklerle açıklar.

• 36. Yeni tasarlanan teknolojik ürün veya sistemlerin etkilerini önceden belirlemek gerektiğini ve böylece sonradan ortaya çıkabilecek bazı prob- lemlerin önüne geçilebileceğini kavrar.

Beceriler

2005 Programı Fen ve Teknoloji Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Programda doğrudan bir beceri belirtilmemiştir Değerler

2005 Programı Fen ve Teknoloji Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Değerler:

Programda doğrudan bir değer belirtilmemiştir. Ancak ders programında Tutum ve Değerler başlığında örtük olarak şöyle belirtilmektedir;

- Kendisine ve çevresine saygılı davranır (Gürültü yapmaz, çevresine zarar vermez, başkalarının hakkını çiğnemez, âdil ve dürüsttür).

- Kendisine ve çevresine karşı ilgi ve merak duyar, ifadelerine yer verilmiş- tir.

2013 Programı Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanım, Beceri ve Değerler

2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili sınıf düzeylerine göre kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 7’de verilmiştir:

(24)

Tablo 7: 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

3.Sınıf Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı

(2013) 5

(2013) 9

(2013) 5

(2013) 1

(2013) 8

(2013) 3

Toplam 31

2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 3.sı- nıf düzeyinde 5 kazanım; 4.sınıf düzeyinde 9 kazanım; 5.sınıf düzeyinde 5 kaza- nım; 6.sınıf düzeyinde 1 kazanım; 7.sınıf düzeyinde 8 kazanım; 8.sınıf düzeyinde ise 3 kazanım olmak üzere programda toplam 31 kazanım yer almaktadır. 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında doğrudan bir beceri veya değere yer verilmemiştir. Bu kazanımlar 2013 Fen Bilimleri Programında sınıf düzeylerine göre şu şekilde yer almaktadır:

Kazanımlar

2013 Programı Fen Bilimleri Dersi 3. Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İl- gili Kazanımlar:

• 3.5.1.1. Çevresindeki örnekleri kullanarak varlıkları canlı ve cansız olarak sınıflandırır.

• 3.5.2.1. Yaşadığı çevreyi tanır ve bu ortamların temizliğinde aktif görev alır.

• 3.5.3.1. Doğal ve yapay çevre arasındaki farkları açıklar.

• 3.5.3.2. Doğal çevrenin canlılar için önemini kavrar ve doğal çevreyi korumak için tedbirler alır.

(25)

• 3.6.2.2. Pil atıklarının çevreye vereceği zararları ve bu konuda yapılması gerekenleri tartışır.

• 4.4.3.1. Işık kirliliğinin nedenlerini sorgular.

• 4.4.3.2. Işık kirliliğinin, doğal hayata ve gök cisimlerinin gözlenmesine olan olumsuz etkilerini açıklar.

• 4.4.3.3. Işık kirliliğini azaltmaya yönelik çözümler üretir.

• 4.4.5.1. Ses kirliliğinin nedenlerini sorgular.

• 4.4.5.2. Ses kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini açıklar.

• 4.4.5.3. Ses kirliliğini azaltmaya yönelik çözümler üretir.

• 4.5.2.2. Çevre kirliliğinin nasıl önlenebileceğini tartışır.

• 4.5.2.3. Çevre kirliliğini önlemek için yakın çevresini temiz tutar.

• 4.5.2.4. Çevreyi korumak ve güzelleştirmek için bir proje tasarlar.

• 5.5.2.1. İnsan faaliyetleri sonucunda oluşan çevre sorunlarını araştırır ve bu sorunların Çözümüne ilişkin önerilerde bulunur.

• 5.5.2.2. Yakın çevresindeki bir çevre sorununun çözümüne ilişkin proje tasarlar ve sunar.

• 5.7.1.5. Doğal anıtlara örnekler verir ve kültürel miras olarak önemini tartışır.

• 5.7.1.6. Doğal anıtların korunarak gelecek nesillere aktarılmasına yöne- lik öneriler sunar.

• 5.7.4.1. Hava, toprak ve su kirliliğinin nedenlerini, yol açacağı olumsuz sonuçları ve alınabilecek önlemleri tartışır.

• 6.6.2.2. Farklı türdeki yakıtların ısı amaçlı kullanımının, insan ve çevre üzerine etkilerini araştırır ve sunar.

(26)

• 7.3.5.1. Evsel atıklarda geri dönüştürülebilen ve dönüştürülemeyen maddeleri ayırt eder.

• 7.3.5.2. Evsel katı ve sıvı atıkların geri dönüşümüne ilişkin proje tasarlar.

• 7.3.5.4. Yakın çevresinde atık kontrolü sorumluluğunu geliştirir.

• 7.3.5.5. Atık suların arıtımına yönelik model oluşturur ve sunar.

• 7.5.2.1. Biyo-çeşitliliğin doğal yaşam için önemini sorgular.

• 7.5.2.2. Biyo-çeşitliliği tehdit eden faktörleri, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır ve çözüm önerileri üretir.

• 7.5.2.3. Ülkemizde ve Dünya’da nesli tükenen ya da tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan bitki ve hayvanları araştırır ve örnekler verir.

• 7.7.3.4. Uzay kirliliğinin sebeplerini ifade ederek bu kirliliğin yol açabi- leceği olası sonuçları tahmin eder.

• 8.3.4.5. Asit yağmurlarının oluşum sebeplerini ve sonuçlarını araştırarak sorunun çözümü için öneriler üretir ve sunar.

• 8.5.2.3. Ozon tabakasının seyrelme nedenlerini ve canlılar üzerindeki olası etkilerini araştırarak sorunun çözümü için öneriler üretir ve sunar.

• 8.8.4.3. Küresel iklim değişikliklerinin nedenlerini ve olası sonuçlarını araştırır ve sunar.

Beceriler

2013 Programı Fen Bilimleri Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Programda doğrudan bir beceri belirtilmemiştir.

Değerler

2013 Programı Fen Bilimleri Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Değerler:

Programda doğrudan bir değer belirtilmemiştir. Ancak ders programında;

“Değer: Fen bilimleri araştırmalarına ve bu araştırmaların, teknoloji-toplum- çevre ve günlük yaşam ilişkisine olan katkısına değer verme, bu alanın kapsamını oluşturmaktadır” ifadesine yer verilmiştir.

(27)

2017 Programı Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanım, Beceri ve Değerler

2017 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili sınıf düzeylerine göre kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 8’de verilmiştir:

Tablo 8: 2017 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

(2017) 5

(2017) 8

(2017) 1

(2017) 6

Toplam 29

2017 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 3.sı- nıf düzeyinde 5 kazanım; 4.sınıf düzeyinde 8 kazanım; 5.sınıf düzeyinde 8 kaza- nım; 6.sınıf düzeyinde 1 kazanım; 7.sınıf düzeyinde 1 kazanım; 8.sınıf düzeyinde ise, çevre eğitimine yönelik 6 kazanım olmak üzere 29 kazanım yer almaktadır.

2017 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında doğrudan bir beceri veya değere yer verilmemiştir. Bu kazanımlar 2017 Fen Bilimleri Programında sınıf düzeyleri- ne göre şu şekilde yer almaktadır:

(28)

Kazanımlar

• F.3.6.2.1. Yaşadığı çevreyi tanır.

• F.3.6.2.2. Yaşadığı çevrenin temizliğinde aktif görev alır.

• F.3.6.2.5. Doğal çevrenin canlılar için öneminin farkına varır.

• F.3.6.2.6. Doğal çevreyi korumak için araştırma yaparak çözümler öne- rir.

• F.3.7.2.2. Pil atıklarının çevreye vereceği zararları ve bu konuda yapılma- sı gerekenleri tartışır.

• F.4.2.1.3. Sağlıklı bir yaşam için besinlerin tazeliğinin ve doğallığının önemini, araştırma verilerine dayalı olarak tartışır.

• F.4.5.3.1. Işık kirliliğinin nedenlerini sorgular.

• F.4.5.3.2. Işık kirliliğinin, doğal hayata ve gök cisimlerinin gözlenmesine olan olumsuz etkilerini açıklar.

• F.4.5.3.3. Işık kirliliğini azaltmaya yönelik çözümler üretir.

• F.4.5.4.2. Şiddetli sese sahip teknolojik araçların olumlu ve olumsuz etkilerini araştırır.

• F.4.5.5.1. Ses kirliliğinin nedenlerini sorgular.

• F.4.5.5.2. Ses kirliliğinin insan sağlığı ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerini açıklar.

• F.4.5.5.3. Ses kirliliğini azaltmaya yönelik çözümler üretir.

• F.5.1.5.1. Doğal süreçlerin neden olduğu yıkıcı doğa olaylarını açıklar.

• F.5.1.5.2. Yıkıcı doğa olaylarından korunma yollarını ifade eder.

• F.5.6.1.1. Biyo-çeşitliliğin doğal yaşam için önemini sorgular.

• F.5.6.1.2. Biyo-çeşitliliği tehdit eden faktörleri, araştırma verilerine da- yalı olarak tartışır.

• F.5.6.2.1. İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin önemini ifade eder.

(29)

• F.5.6.2.2. Yakın çevresindeki veya ülkemizdeki bir çevre sorununun çö- zümüne ilişkin öneriler sunar.

• F.5.6.2.3. İnsan faaliyetleri sonucunda gelecekte oluşabilecek çevre so- runlarına yönelik çıkarımda bulunur.

• F.5.6.2.4. İnsan-çevre etkileşiminde yarar ve zarar durumlarını örnekler üzerinde tartışır.

• F.6.4.4.2. Farklı türdeki yakıtların ısı amaçlı kullanımının, insan ve çevre üzerine etkilerini tartışır.

• F.7.4.5.4. Yakın çevresinde atık kontrolüne özen gösterir.

• F.8.2.4.1. Canlıların yaşadıkları çevreye uyumlarını gözlem yaparak açıklar.

• F.8.4.4.7. Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik çözüm önerileri sunar.

• F.8.6.3.3. Ozon tabakasının incelme nedenleri ve canlılar üzerindeki ola- sı etkileri hakkında çıkarımda bulunur.

• F.8.6.3.4. Ozon tabakasının incelmesine ve küresel ısınmayı önlemeye yönelik alternatif çözüm önerileri sunar.

• F.8.6.3.5. Küresel iklim değişikliklerinin nedenlerini ve olası sonuçlarını tartışır.

• F.8.7.3.4. Güç santrallerinin avantaj ve dezavantajları konusunda fikirler üretir.

Beceriler

2017 Programı Fen Bilimleri Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Programda doğrudan bir beceri belirtilmemiştir.

Değerler

2017 Programı Fen Bilimleri Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Değerler:

Programda doğrudan bir değer belirtilmemiştir. Ancak öğretim programın- da değerler eğitimi konusundan “ÖĞRETİM PROGRAMI’NDA DEĞERLER EĞİTİMİ” başlığı altında bahsedilmiştir.

(30)

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Çevre Eğitimi

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programları 2015 ve son olarak da 2017 yılla- rında yenilenmiştir. Bu bağlamda Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarında çevre eğitimi ile ilgili kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 9’da verilmiştir:

Tablo 9: Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarında Çevre Eğitimiyle İlgili Kaza- nım, Beceri ve Değer Sayıları

Program Kazanımlar Beceriler Değerler

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (2015) 8 1 1 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (2017) 2 1

Toplam 10 2 1

2015 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 8 kazanım, 1 beceri ve 1 değer; 2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili 2 kazanım, 1 beceri yer almaktadır. 2015 ve 2017 Sosyal Bil- giler Dersi Öğretim Programlarında toplam 10 kazanım, 2 beceri ve 1 değerin yer aldığı görülmektedir.

2015 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Ka- zanım, Beceri ve Değerler

2015 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili sınıf düzeylerine göre kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 10’da verilmiştir:

Tablo 10: 2015 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

Program Kazanımlar Beceriler Değerler

4.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim

Programı (2015) 3

Programı (2015) 2

Programı (2015) 1

Programı (2015) 2

Toplam 8 1 1

(31)

2015 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çevre eğitimine yönelik 4.sı- nıf düzeyinde 3 kazanım; 5.sınıf düzeyinde 2 kazanım, 6.sınıf düzeyinde 1 kaza- nım; 7.sınıf düzeyinde ise 2 kazanım yer almaktadır. 2015 Sosyal Bilgiler Öğretim Programında sınıf düzeyinde beceri ve değer belirtilmemiştir. Toplam 8 kazanım, 1 beceri ve 1 değerin yer aldığı görülmektedir. Bu kazanımlar 2015 Sosyal Bilgiler Programında sınıf düzeylerine göre şu şekilde yer almaktadır:

Kazanımlar

2015 Sosyal Bilgiler Dersi 4. Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İlgili Kaza- nımlar:

• 4.3.3. Yaşadığı çevredeki doğal ve beşerî unsurları fark eder.

• 4.3.5. Yaşadığı çevrede görülen doğal afetlerin ve çevre sorunlarının far- kına varır.

• 4.3.6. Yaşadığı yerdeki doğal çevrenin ve kültürel unsurların korunması- nın önemini savunur.

• 5.3.5. Yaşadığı çevredeki doğal afetlerin ve çevre sorunlarının nedenlerini sorgular.

• 5.3.6. Doğal çevrenin korunmasına yönelik faaliyetlerde bulunur.

• 6.3.6. Türkiye’de görülen doğal afetler ve çevre sorunlarının neden ve so- nuçlarını değerlendirir.

• 7.3.5. Küresel iklim değişiklerinin neden olduğu doğal afetler ve çevre sorunlarını örnekler üzerinden değerlendirir.

• 7.3.6. Dünyadaki doğal kaynakların bilinçli kullanılmasının gerekliliğini savunur.

(32)

Beceriler

2015 Programı Sosyal Bilgiler Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Çevreyi koruma duyarlığı Değerler

2015 Programı Sosyal Bilgiler Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Değerler:

Çevre duyarlığı

2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında Çevre Eğitimi ile İlgili Ka- zanım, Beceri ve Değerler

2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili sınıf düzeylerine göre kazanım, beceri ve değer sayıları Tablo 11’de verilmiştir:

Tablo 11: 2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı Çevre Eğitimiyle İlgili Sınıf Düzeylerine Göre Kazanım, Beceri ve Değer Sayıları

4.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (2017)

5.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı

(2017) 1

6.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı

(2017) 1

7.Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (2017)

Toplam 2 1

2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında çevre eğitimi ile ilgili 5.sınıf düzeyinde 1 kazanım ve 6.sınıf düzeyinde 1 kazanım yer almaktadır. 2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında sınıf düzeyinde beceri ve değer belirtilme- miştir. Toplam 2 kazanım ve 1 becerinin yer aldığı görülmektedir. Bu kazanımlar 2017 Sosyal Bilgiler Programında sınıf düzeylerine göre şu şekilde yer almaktadır:

(33)

Kazanımlar

2017 Programı Sosyal Bilgiler Dersi 5. Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanımlar:

• SB.5.3.4. Yaşadığı çevredeki afetlerin ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgular.

2017 Programı Sosyal Bilgiler Dersi 6. Sınıf Düzeyinde Çevre Eğitimi ile İlgili Kazanımlar:

• SB.6.5.2. Kaynakların bilinçsizce tüketilmesinin canlı yaşamına etkilerini analiz eder.

Beceriler

2017 Programı Sosyal Bilgiler Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Beceriler:

Çevre okuryazarlığı Değerler

2017 Programı Sosyal Bilgiler Dersi Çevre Eğitimi ile İlgili Değerler:

• Herhangi bir değer belirtilmemiştir.

(34)

Çevre Eğitimi Etkinlik Örneği Dersin Adı: Hayat Bilgisi Sınıfı: 2. Sınıf

Ünite: Doğa ve Çevre

Konu: İnsanların Çevreye Etkileri Nelerdir?

Kazandırılacak Değer: Doğal Çevreye Duyarlılık Kazanımlar:

1. Yakın çevresinde bulunan hayvanları gözlemler.

2. Yakın çevresinde bulunan bitkileri gözlemler.

3. Yakın çevresinde bulunan hayvan ve bitkileri korumaya özen gösterir.

4. Doğayı ve çevreyi temiz tutma konusunda duyarlı olur.

5. Geri dönüşümü yapılabilecek maddeleri ayırt eder.

Kavramlar ve Semboller: Doğal çevre, duyarlılık, canlı ve cansız varlıklar, koruma, çevre, geri dönüşüm.

Değer Öğretim Yaklaşımı: Değer açıklama, değer telkini.

Öğrenme-Öğretme Yöntem ve Teknikleri: Anlatım, soru-cevap, sunuş, tar- tışma.

Kullanılan Eğitim Teknolojileri Araç ve Gereçleri: Ders kitabı, akıllı tahta, slayt, doğal çevreye duyarlılık ile ilgili vecize-atasözü-deyimler, doğal çevreye du- yarlılık ile ilgili şiir ve hikâye.

Öğrenme-Öğretme Süreci:

Öğretmen “Doğal çevre nedir?” diye sorar. (Öğrenciler, çevremiz, çevremizde gördüğümüz canlı cansız varlıkların hepsi diye cevaplar verebilir). Birkaç öğrenciden cevap aldıktan sonra slayt yardımıyla, doğal çevrenin tanımı yapılır.

(Canlı ve cansız varlıkları bir arada etkileşim halinde bulunduğu çevredir) olarak açıklar. Ardından öğrencilere doğal çevreye duyarlılık ile ilgili bir şiir öğrencilerden birine okutturur.

Sonra öğretmen öğrencilere bu şiirden ne anladıklarını sorar. Öğrencilere dü- şüncelerini söyletir. (Doğal çevrenin canlı ve cansız yaşamındaki önemini, doğal çevrenin yok edilmesi durumunda neler olabileceği ve doğal çevrenin neden ko- runması gerektiği vb. cevaplar alır). Sonra öğretmen temiz çevre ile ilgili bir hikâye okur.

(35)

Kaynak:https://eminee8.files.wordpress.com/ adresinden alınmıştır.

Temiz Çevre

Eski zamanlarda keşfedilmemiş bir ülke varmış. Bu ülke çok temizmiş ve temizlik kuralları çok ağırmış. Çevreyi kirletecek işler yapanlar büyük cezalara çarptırılıyor, bundan korkan insanların hiç biri böyle işlere cesaret edemiyormuş.

Deniz ve toprak temizliğine çok önem veriliyormuş. Yerlere ve denize çöp atılması çok kötü bir şey olarak tanımlanıyormuş. Bundan dolayı toprak ve deniz aşırı derecede temizmiş.

Hava temizliğine de çok önem veriliyormuş bu ülkede. Havayı kirletecek her türlü davranıştan uzak duruluyormuş. Yalnızca yaşlı ve pek işe yaramayan ağaçlar kesiliyor, onları kesmek için de yetkililerden izin almak gerekiyormuş. Ağaçları boş yere kesenler ve yapraklarını dökenlere cezalar veriliyormuş. Evlerin ve fabri- kaların filtreleri en iyi şekilde yapılıyor, çevreye kirli dumanlar saçmasına kesin- likle izin verilmiyormuş. Gemiler değişik bir sistemle yapılıyor, bu sistem ile hem çevreye kirli dumanlar salması, hem de denize kirli şeyler bırakılmaması sağla- nıyormuş. Ülke temiz kalmaya devam ediyormuş. Her türlü bitki yetişiyor, buna bağlı olarak görsellik maksimuma çıkıyormuş. Aynı zamanda bu ülkenin tatlı su- ları ile her şey yapılabiliyormuş.

Bu temiz, güzel ülke yavaş yavaş kirlenmeye başlamış. Bunun nedeni 3 tane insanmış. Gelin şimdi olayı bizzat yaşamış yaşlı dedemizden dinleyelim:

(36)

Kaynak: http://cevrenin.blogspot.com.tr/ adresinden alınmıştır.

“Çok temiz bir ülkeydik ancak kirlenmeye başladık. Bunun nedeni üç tane insandı. Bu üç insan ülkemize şöyle geldiler: Normal bir yaz günü, ufukta bir gemi gözüktü. Herkes sahillere uçuşmuştu. Normalde böyle gemilere alışıktık ancak bu gemiyi değişik yapan, bacasından simsiyah dumanlar yayması ve geçtiği yerlerin kararmasıydı!”. Herkes merakla bu geminin içinden kimlerin çıkacağını bekliyor- du. Geminin içinden üç insan çıktı. Dillerimiz, giysilerimiz kısacası çoğu şeyimiz birbirinden farklıydı. Neyse ki beden dili ile anlaşabiliyorduk. Kısa sürede onlar da bizim dilimizden konuşmaya, bizim giysilerimizden giymeye ve hatta bizim gibi davranmaya başladılar. Her şeyimizi benimsemişlerdi ancak benimseyemedikleri tek bir şey vardı. Kurallarımız…”.

“Bizim en titiz olduğumuz konulardan biri olan çevre temizliğine hiç önem vermiyorlardı. Ellerinde bir çöp varsa ve sokakta veya deniz kenarında iseler, bunu denize veya yere atmaktan asla çekinmezlerdi. Kanunlarımıza göre yabancı insanlar asla hapse girmiyorlardı. Böylece çevre yavaş yavaş kirlenmeye başladı. Ama bu daha bir şey değildi. İlk önce yer ve deniz kirliliği başladı. İçilebilecek ve iş yapıla- bilecek sularımız ve denizlerimiz gittikçe kirlenmeye başladı. Artık sularımız ile her şey yapılamıyordu. Aynı zamanda sularımızda yaşayan balıklar da kirlilikten ölmeye başlamışlardı. Üç kişiyle her yan kirlenir mi diyeceksiniz. Çevreyi kirleten- ler sadece üç kişiden ibaret değildi. Çevreyi kirletmeye eğilimi olanlar da çevreyi kirletmeye başladılar. Yer kirliliğine gelince ülkemizdeki sokak kirliliğinden kat kat daha fazlaydı. Sanki sokaklar bir çöp havuzuna dönüşmüştü. Yer ve deniz kir- liliğine bağlı olarak hava ve görüntü kirliliği de başlamıştı. Artık filtrelendirmelere özen gösterilmiyor, gemiler ve binalar hiç bir kurala uygun olmadan yapılıyordu.

(37)

Her tarafta çöpler olduğu ve denizler de çöp dolu olduğu için görüntü kirliliği baş- lamıştı. Etrafına baksan her tarafta pet şişeler, denize baksan deniz gri-siyahımsı bir renk almış, havaya baksan simsiyah dumanlar güneşin bile önüne geçmişlerdi.”

“Bir gün o üç insan arkadaşlarını getireceklerini söyleyip gittiler. Dokuz ay bekledik. Sonunda o ayın sonunda geldiler. Yanlarında on gemi vardı. Her gemi- den 1000 kişi çıktı (Bu kadar da arkadaş olmaz ki canım). Bizim geldiğimiz ülkeye iç dünya onların geldikleri ülkelere ise dış dünya diyorduk. Dış dünyalıların nü- fusu iç dünyalılarınkine yaklaşmıştı. Bundan dolayı çevre daha kirlenmeye başla- mıştı. Yapılan istatistikler her 5 insandan birinin çevreyi kirlettiğini gösteriyordu.

Artık ülkemizde eskisi gibi her türlü bitki yetişmiyor, her su kullanılmıyordu. Has- talıklar ve ölümler artmıştı. Bir tepeden bakıldığında ”Ben burada nasıl yaşayabi- liyorum? diye bir soru ister istemez insanın aklına takılıyordu.”

Sadece 3 tane insan böyle güzel ve yaşanacak bir ülkeyi yaşanamayacak duru- ma getirmiştir (MEB, 2018).

Hikâyeyi okuduktan sonra öğrencilere ne anladıklarını sorar. (Öğrenciler temiz çevrenin kıymetini bilme, kirli bir çevrede nelerin olabileceği ve temiz çevre- nin ne kadar değerli olduğu vb. cevaplar verirler).Ardından “Peki şimdi bir de doğal çevre ile ilgili söylenen vecize-atasözü-deyimleri der”.

Vecize ve atasözleri ile ilgili öğrencilerin yorumlarını alır. (Öğrenciler çevreyi korumanın ve çevreye zarar vermenin bizim elimizde olduğu, insan yaşamı için doğal çevrenin korunması gerektiği vb. cevaplar alır.)

Öğretmen bulmaca etkinliği tahtaya asar.

Sonra öğretmen hazırlayıp getirmiş olduğu bulmacayı tahtaya asar. Tahtaya da bulmaları gereken kelimeleri yazar. Öğrenciler sırayla gelip yazılı olan kelimeleri bulmacada bulup işaretlerler. (İnsan, bitki, hayvan, doğa, yaşam, çevre, sağlık.

Öğretmen etkinliği kontrol eder)

Öğretmen doğal çevreye duyarlılığın pekişmesi için öğrencilere bir video izletir. Video da bir ağaç vardır. Bu ağaç çevreye verilen zararı en aza indirmek için çabalar. Denize atılan atıkları yok etmeye çalışır. Biri gelir ağacı kesmeye ça- lışır doğa olayları buna bir şekilde engel olur. En son biri sigara izmaritini ağacın yanına atar ve doğa bunun için bir şey yapamaz ve doğayı korumaya çalışan ağaç yanar. Doğanın bu kadar mücadeleyi tek başına veremeyeceğinden bahsedilir. En son bir el gelir be bu ateşi söndürür. Bu da doğa üzerindeki insan etkisini anlat- maktadır. Öğrencilere bu videodan ne anladıkları sorulur. (Öğrenciler doğaya zarar vermemeliyiz, bu konuda daha dikkatli olmalıyız, piknikte yangın çıkmaması için ateşi iyi söndürmeliyiz vb. cevaplar verirler).

(38)

Daha sonra öğretmen “Bugün derste işlediklerimizi bir gözden geçirelim, do- ğal çevre neymiş?” der. Alınan cevapların ardından “Ne öğrendik peki başka?”

der. Doğal çevreye duyarlılık ile ilgili sloganları, paylaşmak ile ilgili atasözü ve vecizelerle ilgili cevapları alınmaya çalışılarak dersin kısa bir tekrarı yapılmış olur.

Ölçme ve Değerlendirme:

1) Doğal çevreye duyarlılık nedir? Niçin gereklidir?

2) Doğal çevreyle ile ilgili ne gibi sloganlar bulabilir misiniz?

3) Doğal çevreye duyarlılık ile ilgili söylenmiş atasözü ve vecizeler söyler misiniz?

Ev Ödevi:

a) Çevreyi korumanın neden gerekli olduğunu yazınız.

b) Toprağın, havanın ve suyun kirlenmesi insan hayatını nasıl etkiler?

Öğrencilerden bu soruların cevaplarını evde yazıp gelmeleri istenir.

Etkinlik, Vedat AKTEPE danışmanlığında yürütülen Hayat Bilgisi Öğretimi dersi kapsamında Sınıf Eğitimi öğrencisi Kerime KAVAKALAN isimli öğrenci tarafından derste sunulmuş, ders planı ve etkinlikler üzerinde kısmen değişiklik yapılmıştır. Ayrıca Kübra ASLANTAŞ isimli öğrencinin hazırladığı slayt etkinli- ğindeki fotoğraflardan da yararlanılmıştır.

Özet

Çevrenin farklı yazarlar tarafından tanımı, bu tanımların ortak yönleri bölüm içerisinde verilmiştir. Daha sonra çevre sorunlarının hem yerelde hem de evrensel anlamda değerlendirmesi yapılmıştır. Çünkü hiçbir birey ya da toplum çevreye verdiği zararın sadece kendisini etkilediğini savunamaz. Bugün çevre ile ilgili atılan yanlış bir adım sadece o topluluğu ya da devleti değil dünya üzerinde yaşayan tüm insanları hatta canlıları doğrudan veya dolaylı olarak etkilemektedir.

Bu nedenle son zamanlarda sıkça bahsedilen “Çevre Sorunu” tüm insanlığı ilgilendiren temel bir konudur. Bu bağlamda bireyler, toplumlar, sivil toplum kuruluşları, özel kurum ve kuruluşlar ile tüm devlet kurumları yaşanan çevre so- runlarının çözümünde topyekûn “Çevre Eğitimi” seferberliği başlatmalıdırlar. Bu durum tüm canlılar ve gelecek nesiller için önem arz etmektedir.

Çevre ile ilgili bireylerde bir bilinç oluşturma, çevrenin korunması ve sürdürülmesi gibi konular son zamanlarda önem kazanmıştır. Türkiye’de de çevre konusunda Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve TEMA Vakfı tarafından “Çevre” ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.

(39)

Bireylerin çevre konusunda bir bilince sahip olması için hiç kuşkusuz birçok kurum ve kuruluşa büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu kurumlardan birisi de Milli Eğitim Bakanlığıdır. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullarda “Çevre Eğiti- mi” verilmektedir. Ancak verilen bu eğitimin etkililiği sorgulanmaktadır. Çünkü gerçek anlamda hedeflenen çevre eğitiminin, uygulama olmadan bireyin yaşa- mında davranışa dönüştürmesi ve çevreyle ilgili sorumlulukları yerine getirmesi mümkün gözükmemektedir. Yine öğretim programlarında çevre eğitimine yöne- lik kazanım, değer ve beceri sayısının yetersiz olduğu görülmektedir.

2009, 2015, 2017 Hayat Bilgisi Öğretim Programında “Çevre Eğitimi” ne yö- nelik kazanımlar, değerler ve beceriler incelenmiş ve değerlendirilmiştir. 2009 Ha- yat Bilgisi Programında çevre eğitimine yönelik toplam 9 kazanım varken; 2015 programında 12, 2017 programında ise bu sayı 10’a düşmüştür. 2009 programında 2 beceri, 4 değer; 2015 programında 1 beceri (Doğayı koruma), 1 değer (Doğa sevgisi); 2017 programında ise 1 beceri (Doğayı koruma) ve 1 değer (Doğal çevreye duyarlılık) vardır ve yine beceri ve değer sayısının düştüğü söylenebilir.

2005, 2013, 2017 Fen Bilimleri Öğretim Programı incelemiştir. Kazanımlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çevre eğitimine ilişkin doğrudan bir beceri veya değere Fen Bilimleri öğretim programlarında rastlanmamış ancak 2005 öğretim programında 18, 2013 öğretim programında 31 ve 2017 öğretim programında 29 olmak üzere toplamda 78 kazanıma yer verilmiştir.

Yine 2015 ve 2017 Sosyal Bilgiler Öğretim Programlarında “Çevre Eğitimi”

ile ilgili kazanım, beceri ve değerler belirlenmiş, tablolar halinde verilmiş ve de- taylı açıklanmaya çalışılmıştır. 2015 Sosyal Bilgiler öğretim programında kazanım sayısı 8’ken 2017 programında kazanım sayısı 2’ye düşmüştür. Aynı şekilde 2015 programında 1 beceri “Çevreyi koruma duyarlılığı”, 1 değer “Çevre duyarlılığı” var iken, 2017 programında 1 beceri “Çevre okuryazarlığı” verilmiştir. Ayrıca doğru- dan bir değere yer verilmediği görülmektedir.

(40)

Kaynakça

Akınoğlu, O. ve Sarı, A. (2009). İlköğretim programlarında çevre eğitimi. Atatürk Eğitim Fakül- tesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 30, 5-29.

Alım, M. ( 2006). Avrupa Birliği üyelik sürecinde Türkiye’de çevre ve ilköğretimde çevre eğitimi.

Kastamonu Eğitim Dergisi, 14(2), 599-616.

Altın, B. N. ve Oruç, S. ( 2008). Çocukluk döneminde doğa sporlarının çevre eğitiminde kulla- nımı. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 3(35). 10-18

Budak, B. (2008). İlköğretim kurumlarında çevre eğitiminin yeri ve uygulama çalışmaları.

(Yüksek lisans tezi).

Çevre Kanunu. (1983). T.C. Resmi Gazete, 18132, 11 Ağustos 1983.

Dinçer, M. (1988). Çevre bilincinin oluşmasında çevre eğitimin rolü. (Yüksek lisans tezi).

https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp sayfasından erişilmiştir.

Gülay, H. ve Ekici, G. (2010). MEB okul öncesi eğitim programının çevre eğitimi açısından analizi. Türk Fen Eğitimi Dergisi, 7(1), 74-84.

Karakaş, V. ve Mendeş, N. (2015). Çevre kavramına Kur’an ve sünnet merkezli bir yaklaşım.

Ekev Akademi Dergisi, 63, 357-369.

MEB. (2005). İlköğretim fen ve teknoloji dersi (4. ve 5. Sınıflar) öğretim programı. Ankara.

https://ridvansoydemir.wordpress.com/2005-fen-ve-teknoloji-ogretim-programi/ sayfa- sından erişilmiştir.

MEB. (2009). İlköğretim 1. 2 ve 3. sınıflar hayat bilgisi dersi öğretim programı ve klavuzu, An- kara.

MEB. (2013). İlköğretim kurumları (ilkokullar ve ortaokullar) fen bilimleri dersi (3. 4. 5. 6.

7 ve 8. Sınıflar) öğretim programı. Ankara. http://www.fenogretmeniyiz.biz/yeni-fen-ve- teknoloji-mufredat-programi-3.4.5.6.7.8.-sinif-2013-dosya_indir-12851.asp sayfasından erişilmiştir.

MEB. (2015). İlkokul hayat bilgisi dersi (1. 2 ve 3. sınıflar) öğretim programı. Ankara.

MEB. (2015). Sosyal bilgiler dersi 4. 5. 6 ve 7. sınıflar öğretim programı. Ankara.

MEB. (2017). Fen bilimleri dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 3. 4. 5. 6. 7 ve 8. Sınıf- lar). Ankara.

MEB. (2017). Hayat bilgisi dersi öğretim programı (İlkokul 1. 2. ve 3. Sınıflar). Ankara. http://

mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=144 sayfasından erişilmiştir.

MEB. (2017). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı (İlkokul ve Ortaokul 4. 5. 6. ve 7. Sınıflar).

Ankara.

MEB. (2018). Temiz Çevre.

Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2015). Ortaokul çevre eğitimi dersi öğretim programı. Ankara.

OGM. (2018). Fotoğraf 1.