ÖĞRETMEN ALGILAMALARINA GÖRE LİSE KİMYA ÖĞRETİMİNDE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
İnci MORGİL, A. Seda YÜCEL, Muhammed ERSAN
Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, OFMA Bölümü, Kimya Öğretmenliği A.B.D., ANKARA ÖZET: Okullardaki öğretim faaliyetleri önceden belirlenmiş eğitim amaçlarını gerçekleştirecek şekilde düzenlenmektedir.
Okulda öğretmen, öğretimi gerçekleştirmek için mevcut materyal ve durumlardan yararlanarak öğrenmeyi kolaylaştıracak nitelikte bir çevre yaratır.Öğrenciler de yaratılan bu çevrede, öğretmenin rehberliğinde denemelerde bulunarak bilgi, beceri, tavır ve idealler kazanırlar. Lise kimya öğretim programlarının etkili, verimli ve amacına uygun bir şekilde
yürütülebilmesinde öğretmenlerin aktivitesi büyük önem taşır. Öğrencilere duyarlı ve planlı bir öğretim hizmeti sağlanırsa, kimya dersini öğrenme güçlükleriyle karşılaşanlara yerinde ve zamanında müdahale edilir, belirli bir ölçüt belirlenirse, kimya öğreniminin bütün öğrenciler için yüksek bir düzeyde gerçekleşeceği söylenebilir. Ancak, hedeflenen kimya öğretim programlarının amacına yeteri kadar ulaşamadığı gerçeğinin yaşandığı ülkemizde, öğretmenlerin de kimya eğitim ve öğretiminde karşılaştıkları bazı güçlükler olduğu bilinen bir gerçektir. Öğretmen algılamalarına göre sözü edilen güçlüklerin tespit edilmesi amacıyla lise kademesindeki kimya öğretmenlerine kapalı uçlu anket soruları yöneltilmiş, bu anket sonuçları, istatistiksel bazı metotlar yardımıyla değerlendirilmiş ve sorunun çözümüne yardımcı olacağı düşünülen öneriler
geliştirilmeye çalışılmıştır.
1. GİRİŞ
Günümüz insanının, hayatının her safhasını etkileyen teknolojik gelişmeleri algılayıp
yorumlayabilmesi için temel bir fen eğitiminden geçmesi gerekmektedir. Fen Eğitimi içerisinde yer alan kimya eğitimi özellikle bu açıdan ayrı bir öneme sahiptir. Ortaöğretim, bilimselliğin bilinçli bir şekilde kazanılabileceği ilk aşama olduğu için,ortaöğretimde verilen Kimya Eğitimi dersinin nitelikli olması ve anlaşılabilirliği büyük önem teşkil etmektedir.
Öğretme faaliyetlerinin önceden hazırlanmış bir program çerçevesinde amaçlı, planlı, düzenli ve kontrollü olarak yapıldığı yerler okullardır (Alkan, 1984). Okullarda yapılan öğrenim faaliyetleri ise, öğretim olarak adlandırılmaktadır. Alıcıgüzel (1978)’e göre öğretim; öğretmenin uyarıcı olarak ve öğrenme durumları yaratarak öğrencilerin amaçlar yönünde davranışlar geliştirmesine yardım etmesidir. Başka bir deyişle, öğrencilerin öğrenmelerini en iyi biçimde gerçekleştirmek için öğretmenin öğrencilere yaptığı düzenli etkinliklerdir. Varış (1988)’e göre ise öğretim, öğrenmenin gerçekleşmesi ve bireyde istenen davranışların gelişmesi için uygulanan süreçlerin tümüdür (Alkan,1987). Bu tanımlardan da görüldüğü gibi öğretimde öğretmen, anahtar rolü üstlenmiş bulunmaktadır. Öğrenci, öğretim sürecinin gerçekleşmesini sağlayan bir eksen olarak kabul edilirse, öğretmen bunun işleticisi veya düzenleyicisi durumundadır. Çünkü, öğretmen öğrencilerin kimya eğitimindeki ihtiyaçlarını saptayan ve bu ihtiyaçları karşılamaya yardımcı olacak bütün araç gereç ve yöntemleri seçmeyi, düzenlemeyi, kullanmayı ve bu yolda öğrencilerin kimya öğretim programlarında saptanan hedeflerine ulaşmalarını sağlamaya çalışan kimsedir (Baltaş,1989). Öğretmen aktivitesi, yalnızca öğretmenin kişisel anlatım becerisini kapsamaz, aynı zamanda ortam şartların, öğretime ve öğrenime uygun hale getirme becerisini de içine alır. Öğretimi oluşturan diğer temel öğeler
öğretmenden sonra; öğrenci, öğretim konusu, çevre ve yöntemdir. İyi bir öğretim, bu öğelerin uyum içinde birbirlerin tamamlamalarıyla mümkündür.Okulda öğretmen, öğretimi gerçekleştirmek için mevcut eşya ve durumlardan yararlanarak öğrenmeyi kolaylaştıracak nitelikte bir çevre yaratır.
Öğrenciler de, yaratılan bu çevrede, öğretmenin rehberliğinde denemelerde bulunarak bilgi, beceri, tavır ve idealler kazanırlar. Bu faaliyetlerin sonucunda düşünme, değerlendirme ve davranışlarda meydana gelen değişmeler ise eğitimdir (Ercan,1997).
Kimyada belli bir konuyu veya üniteyi öğretecek olan öğretmenin, belirlenen özel amaçlar için öğretilecek kimya konusunda öğrencilere kazandırılması gereken davranışları belirlemesi
gerekmektedir. Bunun ilk aşaması öğrencilerin incelenmesi, belirlenen amaçların öğrencilere uyarlanması ve en son olarak da hedef davranışların belirlenmesidir (Fidan,1986). Bundan sonra öğretmen, öğretilecek kimya konularıyla ilgili öğrencilerin hazırbulunuşluk durumlarını saptamalı ve hedeflediği davranışları onlara kazandırabilmek için uygun eğitim teknolojilerini de kullanarak öğretme faaliyetlerini gerçekleştirmelidir.Bu çalışmada öğretmen algılamalarına göre ortaöğretim kimya derslerinde öğretmenlerin, öğretim işlerini gerçekleştirirken hangi problemlerle karşılaştıkları saptanmaya çalışılmıştır.
2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal
2.1.1. Evren
Bu araştırmanın evrenini, Samsun ve Ankara illerinde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ortaöğretim okullarında görev yapan öğretmenler oluşturmuştur.
2.1.2.Örneklem
Bu araştırmanın örneklemini, Samsun ili Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı, 19 Mayıs Lisesi, 50.
Yıl Lisesi, Alaçam Lisesi, Samsun Anadolu Lisesi, Atakum Meslek Lisesi, Samsun Fen Lisesinde görev yapan öğretmenlerle; Ankara ili Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı, Mimar Kemal Lisesi, 75. Yıl Lisesi, Deneme Lisesi, Cumhuriyet Lisesi, Kurtuluş Lisesi, Ankara Lisesi, Çankaya Lisesi, Mustafa Kemal Lisesi, Yenimahalle Endüstri Meslek Lisesinde görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır.
2.2.Metot
2.2.1.Araştırmanın Sınırlılığı
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı devlet liseleri ve özel liselerde görevli olan ve kararnamesinde ataması kimya öğretmeni olan toplam 52 öğretmen araştırma kapsamında yer almaktadır.
2.2.2.Veri Toplama Yöntem ve Teknikleri
Araştırmaya ilişkin verilerin toplanmasında, öğretmenlere 25’er sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır. Anketlerden elde edilen sonuçlar SPSS paket programı kullanılarak değerlendirilmiştir.
2.2.3.Verilerin Analizi
Anket sonuçları değerlendirilirken seçenekler aşağıdaki şekilde puanlanmıştır:
Hiç Katılmıyorum =1 Kısmen Katılmıyorum =2 Kararsızım =3
Kısmen Katılıyorum =4 Tamamen Katılıyorum =5
Öğretmenlerin anket maddelerine verdikleri cevaplar, ayrı seçeneklere göre sınıflandırılmıştır.
Her madde ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Anketin uygulanması sonucu elde edilen verilerin analizinde, şu istatistiksel işlemlerden yararlanılmıştır:
1- Frekans ve Yüzde dağılımları 2- Ki- kare Testi
3. BULGULAR VE SONUÇLAR
Öğretmen algılamalarına göre kimya eğitiminde karşılaşılan güçlükleri saptamak amacıyla uygulanan anketin frekans ve yüzde sonuçları Tablo 1 de görülmektedir.
Tablo-1 Öğretmenlere Yöneltilen Anket Sorularıyla Bu Sorulara Verilen Cevapların Frekansları ve Yüzde Oranları
Tamamen Katılıyorum Kısmen Katılıyorum Kararsızım Kısmen Katılmıyorum Hiç katılmıyorum
f % f % f % f % f % 1. Öğrenci derse ilgi göstermiyor 30 57,7 18 34,6 1 1,9 1 1,9 2 3,8 2. Müfredat programı güncel hayattan uzak öğrencinin
ilgisini çekmiyor 28 53,8 15 28,8 3 5,8 3 5,8 3 5,8
3. Ders kitapları ve kaynak kitaplar yetersiz 21 40,4 25 48,1 4 7,7 - - 2 3,8 4. Kimyadaki gelişmeleri takip edemiyorum - - 2 3,8 3 5,8 22 42,3 25 48,1 5. Kimya dersini öğrenciler gereksiz buluyor 5 9,6 8 15,4 13 25 15 28,8 11 21,2
6. Konular için ayrılan süre yeterli değil 1 1,9 9 17,3 18 34,6 19 36,5 5 9,6 7. Kimya ders saatini fazla buluyorum 6 11,5 12 23,1 25 48,1 7 13,5 2 3,8
8. Laboratuar araç gereçleri yetersiz 19 36,5 24 46,2 3 5,8 2 3,8 4 7,7 9. Sınıfta disiplini bozan öğrencilerden dolayı dersi
anlatamıyorum 11 21,2 27 51,9 4 7,7 8 15,4 2 3,8
10. Kimya dersi müfredatı öğrencinin yeni bir şeyler
keşfetmesine imkan vermiyor 21 40,4 14 26,9 5 9,6 3 5,8 9 17,3 11. Kimya dersini anlatmasını sevmiyorum - - 8 15,4 - - 15 28,8 29 55,8 12. Öğrenciler bir önceki yıldan bilgileri yetersiz geliyor 24 46,2 21 40,4 4 7,7 1 1,9 2 3,8
13. Kimya sınıfta değil laboratuarda öğrenilir 27 51,9 24 46,2 - - 1 1,9 - - 14. Eğitimde kimyaya yeterli önem verilmiyor 4 7,7 32 61,5 - - 12 23,1 4 7,7
15. Eğitim yardımcı malzemeleri olan Görsel Araçlar
(tepegöz, video, bilgisayar) yeterli değil 17 32,7 26 50 8 15,4 1 1,9 - - 16. Derste uygulanan yöntem ve metotların uygun
olmadığını düşünüyorum. (Düz anlatım, soru-cevap, sorgulama)
14 26,9 21 40,4 8 15,4 7 13,5 2 3,8 17. Öğrencilere verilen görevler yerine getirilmediği için
öğretmen merkezli eğitim yapılıyor. 34 65,4 16 30,8 - - 2 3,8 - - 18. Üniversite sınavındaki kimya soruları test usulü
olduğu için test çözümüne yönelik istekte bulunuyorlar. 25 48,1 18 34,6 7 13,5 2 3,8 - - 19. Özel kimya dersi veriyorum (sınıfına girdiğim
öğrenciler haricinde). 43 82,7 - - - 9 17,3
20. Özel ders verdiğim öğrenciler kimya başarı
düzeylerini yükseltiyorlar. 20 46,5 8 18,6 15 34,9 - - - - 21. Sınıfımdaki öğrenciler içinde dershaneye gidenler
mevcuttur. 35 67,3 15 28,8 - - - 2 3,8
22. Dershaneye giden öğrencilerin başarı düzeyleri daha
yüksek oluyor. 34 65,4 14 26,9 1 1,9 2 3,8 1 1,9
23. Kimya dersini daha iyi öğretebilmek için Bilişim Teknolojileri (Bilgisayar, VCD, İnternet, DVD…) imkanlarından yararlanmanın faydalı olduğuna inanıyorum.
18 34,6 11 21,2 8 15,4 11 21,2 4 7,7
24. Kimya dersinin anlatımı esnasında Görsel araç (modeller, tepegöz, slayt) kullanmam, öğrencilerin dersi
daha iyi anlamasını sağlıyor. 22 42,3 19 36,5 10 19,2 - - 1 1,9 25. Kimya dersi ile ilgili seminerlere katılmak suretiyle
Kimyanın öğretilmesi ile ilgili yapılanları izlememin ve bunların sınıfta uygulamamın öğrencilerimin başarı düzeylerini artırdığını düşünüyorum.
19 36,5 17 32,7 12 23,1 3 5,8 1 1,9
Öğretmenlere yöneltilen Anket sorularına ait Ki-Kare sonuçları da Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo-2 Öğretmenlere Yöneltilen Anket Sorularına Ait Ki-Kare Sonuçları Çaprazlanan
Sorular
Asimtotik Önemlilik (Anlamlılık)
S6*S16 0.036 S13*S23 0.025 S15*S16 0.017 S19*S20 0.002 S2*S10 0.036 S18*S21 0.013 S15*S24 0.034 S23*S25 0.019
4.TARTIŞMA VE ÖNERİLER
Öğretmenlere uygulanan anket sonuçları değerlendirilmiş, sorulara verilen cevaplar arasındaki anlamlılık test edilmiş ve öğretmenlerle yapılan mülakatlar sonucunda şu kriterler saptanmıştır:
Öğretmenler, kimya derslerinde, konuların anlatımı için ayrılan sürenin yeterli olmadığı görüşündedirler. Ayrıca, derste uygulanan yöntem ve metotların uygun olmadığından şikayetçi durumdadırlar. Laboratuvar imkanlarının yetersiz olması nedeniyle, dersin gerektiği şekilde öğretilemediğini düşünmektedirler.
Kimya dersinin öğretilmesi aşamasında, öğretmenler bilişim teknolojilerinden yararlanılması gerektiği görüşündedirler. Laboratuvar şartlarının yetersiz oluşu nedeniyle, bu yetersizliğin kimya eğitim CD’leri, DVD’ler ve internetten yararlanma suretiyle giderilebileceğini düşünmektedirler. Bu şekilde öğrenci, deneyleri kendisi yapmasa bile, bilgisayarın başında nasıl yapılabileceğini görmekte, hatta uygun programlarla ekranda bizzat yapabilmektedir. Bu da kimya öğretiminin başarılı ve kalıcı olmasında büyük ölçüde yardımcıdır. Öğretmenler; derslerde görsel araç-gereç kullanımının
öğrenmeye oldukça fazla katkı sağlayacağı görüşündedirler, ancak anket sonuçları
değerlendirildiğinde, kimya dersinin öğrenilmesine yardımcı olan görsel araçların kullanımının yeterli olmadığı görülmektedir.
Ayrıca öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu özel kimya dersi vermektedirler. Yapılan anlamlılık testinde özel kimya dersi veren öğretmenler, özel derslerin kimya başarı düzeylerini yükselttiği görüşündedirler. Yasal olarak öğretmenlerin kendi öğrencilerine özel ders vermeleri uygunluk göstermediği halde, günümüz şartlarında bu yasal uygulamaya uyulmadığı durumlar da
olabilmektedir. Öğrenci, sınıfta kalma korkusu nedeniyle, sınıf öğretmeninden ders alıp, notunu yükseltebilmektedir. Üniversiteye giriş sınavlarında ortaöğretim başarı puanı, yüksek öğretim kurumuna girebilmeyi doğrudan etkilediği için, kimya ders notunun yüksek olması, öğrenci için önemlilik arz etmektedir.
Sonuç olarak kimya dersinin öğretilmesi ve öğrenilmesi sırasında, öğretmene büyük
sorumluluklar düşmektedir. Öğretmenin derste kullandığı üsluptan, sorduğu soruların niteliğine, derste kullandığı öğretim tekniklerinden, okul dışı katıldığı seminerlere kadar her aktivitesi, öğrencinin öğrenimine katkıda bulunan bir unsur, kimya eğitimini geliştiren, güçlendiren bir yapı taşıdır. Bu nedenle öğretmenin mesleki bilgisi, pedagojik altyapısı, sosyal etkinliklere katılma becerisi, yeniliklere uyum sağlayıcı özelliği, kimya öğrenimini amacına uygun kalıcı ve başarılı kılacaktır.
KAYNAKLAR
Varış,F.1988.,Eğitim Bilimine Giriş, A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları, 15-16,Ankara.
Alıcıgüzel, İ., 1978. İlk ve Orta dereceli Okullarda Öğretim, İnkılap Aka Kitabevi, 13-14, İstanbul.
Alkan C., 1984,Eğitim Teknolojisi, Yargıçoğlu Matbaası,142,İstanbul
Alkan,C.,1987,Öğretmenlik Uygulamaları, Yargıçoğlu Matbaası, 89-90,Ankara.
Baltaş,A.,1989,Üstün Başarı,Remzi Kitabevi,22-24, İstanbul
Ercan,A.R.,1997,Öğretmen Davranışları, Tekışık Yayıncılık, 17-45, Ankara.
Fidan,N.,1986, Okulda Öğrenme ve Öğretme, 195-197,Ankara.
