4
Corr. Author:
Zübeyde Kaçal, Sakarya Üniversitesi
Tıp Fakültesi, Korucuk, Adapazarı, Sakarya e-mail:
zkacal@sakarya.edu.tr
Bu çalışma 25-27 Nisan 2014 Sakarya 1. Ulusal Tıp Kongresinde poster bildiri olarak sunulmuştur.
Objectives: Family medicine, have a holistic and health-focused perspective instead of disease-oriented, with special responsibility for public health, providing services for the needs of society, lived in the patient's clinical decisions that using information about the society and the environment. In this study, primary health care perspective of administrative and academic staff served at Sakarya University was aimed to examine.
Material and Method: Between February 2014 and April 2014, 175 of academic and administrative staff who served at Sakarya University and accepted to participate in the research survey, participated to query the information about the family medicine. Primary health care perspective of administrative and academic staff was examined..
Results: According to the survey; it is found that 76.6% of the study participants were aware of their family doctor and 14.3% of them are went to check on regularly. Although there is no signifi cant difference found between knowing family doctor, went to check on regularly and profession, gender; there is a signifi cant difference between knowing family doctor and their marital status (p = 0.017). A signifi cant difference between went to check on regularly and marital status, profession is also found. (p=0,004; p= 0,018).
Conclusion: The rate of knowing the family doctor and going to regular control has been identifi ed below expectations at a senior institutions of higher education. Briefi ngs are needed to increase the awareness.
Keywords: Family medicine, Primary Health Care Perspective, Health Abstract
Amaç: Aile hekimliği, toplum sağlığı ile ilgili özel bir sorumluluk taşıyan, toplumun gereksinimlerine yönelik hizmet sunan, klinik kararlarını hastanın içinde yaşadığı toplum ve çevre ile ilgili bilgileri kullanarak veren, hastalık yönelimli değil, bütüncül ve sağlığa odaklı bir bakış açısına sahiptir. Bu araştırmada, Sakarya Üniversitesinde görev yapan idari ve akademik perso- nelin 1. basamak sağlık hizmetlerine bakış açısının incelenmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Metod: Şubat 2014-Nisan 2014 tarihleri arasında Sakarya Üniversitesinde akademik ve idari olarak görev yapan, araştırmaya katılmayı kabul eden 175 personelin Aile hekimi hakkında bilgilerini sorgulamak için anket formu uygu- landı. Üniversite personelinin Aile Hekimliği kavramına bakış açısı değerlendirildi.
Bulgular: Araştırma sonuçlarına göre; çalışmaya katılanlardan % 76,6’sının kendisinin aile hekimini bildiği, % 14,3’ünün ise düzenli olarak aile hekimine kontrole gittiği bulundu. Aile hekimini bilme ve düzenli aile hekimine kontrole gidenlerle cinsiyet ve meslek arasında anlamlı fark bulunmamasına karşın, kendi aile hekimini bilme ile medeni durum arasında istatis- tiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur(p=0.017). Aile hekimine düzenli kontrole gitme ile medeni durum ve meslek arasında anlamlı fark bulunmuştur(p=0,004; p= 0,018).
Sonuç: Üst düzey bir yükseköğretim kurumu mensuplarında aile hekimini tanıması ve daha düzenli kontrole gitmesi oranı henüz beklenenin altında saptanmıştı. Farkındalığın artırılması konusunda bilgilendirme programlarının oluşturulması ge- rekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Aile hekimliği, 1. Basamak Sağlık Hizmetleri, Sağlık Özet
Sakarya Üniversitesinde Görev Yapan
İdari ve Akademik Personelin Birinci Basamak Sağlık Hizmetlerine Bakış İncelemek
Zübeyde Kaçal
Sakarya Üniversitesi Tıp Fakültesi, Korucuk, Adapazarı, Sakarya
J hum rhythm - June 2015;1(2):58-62
59
Makale / Article
Özet
Toplumlar sürekli olarak sosyal ve ekonomik kalkınma için ça- lışmaktadır. Kalkınmanın esas amacı da insan sağlığının gelişti- rilmesi ve iyilik halinin sürekli hale getirilmesi ile toplumun sağ- lık düzeyinin yükseltilmesidir1. Günümüzde tıptaki gelişmeler doğrultusunda birinci basamak sağlık hizmetlerinin bu alanda uzmanlaşmış bir hekim tarafından verilmesi ihtiyacı doğmuş- tur. Bu nedenle özellikle 1970’li yıllardan başlayarak aile he- kimliği ayrı bir tıp disiplini olarak gelişmiş ve birinci basamak sağlık hizmetleri bu disiplinin elemanları tarafından verilmeye başlanmıştır2.
Ülkemizde uzun bir dönemdir sağlıkta yeniden yapılanma çer- çevesinde sağlık finansmanı ve sağlık hizmeti sunumuyla ilgili reform çalışmaları gündeme getirilmiş ve Sağlıkta Dönüşüm Programı süreci başlatılmıştır. Sürecin bileşenlerinden biri Bi- rinci Basamakta Aile Hekimliği Uygulamasıdır3.
Birinci basamak sağlık hizmeti, ayaktan tedavi hizmetlerini içe- ren ve yataksız sağlık kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada verilen sağlık hizmetleridir. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi, birey ihtiyaçları doğrultusunda ko- ruyucu sağlık hizmetlerine ağırlık verilmesi, kişisel sağlık ka- yıtlarının tutulması ve bu hizmetlere eşit erişimin sağlanması amacıyla aile hekimliği başlatılmıştır. İdeal sağlık hizmeti için- de bulunduğu sosyo-ekonomik koşullarda toplumun öncelikli sağlık gereksinimlerini karşılayabilen etkin, kapsamlı, entegre bir sağlık bakımını bireysel düzeyde biçimlendirerek sunan bir hizmet olarak tanımlanabilir4,5.
Bu tür bir hizmet eldeki tüm kaynakların başta birinci basa- mak olmak üzere her düzeyde etkin, işbirliği içinde ve eşgü- dümlü olarak kullanılması ile mümkündür. Bu özellikler Aile Hekimliği (AH) disiplininin ilkeleri ile doğrudan örtüşmektedir.
WONCA (Dünya Aile Hekimleri Birliği) 2002 tanımına göre;
Aile Hekimliği disiplini ilkelerine göre eğitilmiş ve kendi sağlık sistemi içinde genel tıp uygulayarak çalışan hekimlerdir. Kişi- sel hekimlerdir; öncelikli sorumlulukları yaş, cinsiyet ve has- talıktan bağımsız olarak sağlık hizmetine gereksinim duyan herkese kapsamlı sağlık hizmeti sunmaktır4,5. Aile hekimliği sistemi uzun yıllardır birçok ülkede birinci basamak hizmet su- numunda uygulanmakta olan bir modeldir. Tek bir sistemi ifa- de etmemekte olup dünyada değişik uygulamaları mevcuttur.
Günümüzde uygulamada ve adlandırmada farklılıklar olsa da dünya ülkelerinin birçoğunda Aile Hekimliği birinci basamak sağlık hizmetlerinin temelini oluşturmaktadır.
İngiltere’de Aile Hekimliği uygulamaları 1947 yılında başlamış, 1952 yılında “Royal College of General Practitioners” (Genel Pratisyenler Kraliyet Koleji) kurulmuştur. Hastanın hekim seç- me özgürlüğü olduğu gibi hekimin de hasta seçme özgürlüğü vardır. Aile hekiminin statüsü ile dal uzmanının statüsü hem hastanın hem de devletin gözünde aynıdır. Bu durum mes- leklerine saygınlık kazandırmaktadır. Portekiz’de 60’lı ve 70’li yılların başında doktorlar büyük şehirlerde ve hastanelerde toplanmışlardı. 1975-1982 yılları arasında doktorlara bir yıllık zorunlu hizmet uygulandı. 1982’de AH uygulaması başladı.
Kübada ise 1974’de birinci basamak hizmetlerinde biyopsi- kososyal yaklaşımın benimsenmesinden sonra 1984 yılında Aile Hekimliği Planı uygulanmaya başlanmıştır. Türkiye’de ise 1994 Yılında Ankara’da, 1996 yılından itibaren Adana, Bursa ve İzmir’de Sağlık Bakanlığı Aile Hekimliği Uygulama Merkez- leri açmış olup, tüm yurtta yaygınlaştırılmıştır6,7,8,9. Ülkemizde
“Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun” ve izleyen zamanlarda çıkarılan yönetmeliklere göre aile hekimi, kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini, yaş, cinsiyet ve hastalık ayrımı yapmaksızın, kapsamlı ve devamlı olarak belli bir mekânda vermekle yükümlü olan hekim olarak tanımlan- maktadır10,11. Koruyucu sağlık hizmetlerinin önemi tanı ve te- daviye yönelik sağlık hizmetleri ile karşılaştırıldığında belirgin şekilde artmıştır. Tıbbi disiplinler arasında Aile Hekimliği bireye yönelik biyopsikososyal yaklaşım tarzı ile koruyucu hizmetlerin yürütülmesinde belirgin şekilde ön plana çıkmaktadır12,13.
Materyal ve Metod
Şubat 2014- Nisan 2014 tarihleri Sakarya Üniversitesinde görev yapan idari ve akademik personelin 1. Basamak sağ- lık hizmetlerine bakış açısı değerlendirildi. Veri toplama aracı olarak anket formu kullanıldı. Araştırmanın evrenini Sakarya Üniversitesinde görev yapan, 18-70 yaş aralığındaki kişiler oluşturmaktadır. Belirtilen tarihler arasında araştırmaya katıl- mayı kabul eden 175 kişi, araştırmanın örneklemini oluşturdu.
Veri toplama aracı olarak kullanılan anket formunda; sosyo- demografik özelliklerini (18 soru), hastalık durumu bilgileri (17 soru) ve özgeçmiş bilgileri (40 soru) olmak üzere toplam 40
soru yer almaktadır. Veriler toplanmaya başlanmadan önce Etik kurul izni alındı. Sonrasında Tüm Üniversite personeline çalışmanın içeriği hakkında bilgi verildi. Eğitici broşürler ha- zırlandı. Ayrıca bireysel bilgilerin başkalarına açıklanmayacağı belirtilerek ‘’Gizlilik ve Gizliliğin korunması’’ ilkesine uyulması- na özen gösterildi.
İstatistik
Çalışmada kullanılan kategorik verilerin gruplar arasındaki kar- şılaştırmalarında ki-kare testleri kullanılmıştır. Kategorik veriler sayı (n) ve yüzde (%) ile gösterildi. Sayısal veriler yönünden ya- pılan karşılaştırmalarda; Kolmogorov-Smirnov normallik testi göz önünde tutularak, iki grup arasında bağımsız iki örneklem t testi veya Mann-Whitney U testi; ikiden fazla grup arasında tek yönlü varyans analizi (ANOVA) (post-hoc ikili karşılaştırma- larda Tukey HSD testi kullanıldı) veya Kruskall Wallis testi kul- lanıldı (post-hoc ikili karşılaştırmalarda Dunnet testi kullanıldı).
Sayısal değişkenler arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesinde Pearson korelasyon katsayısı kullanıldı. p değeri 0.05’den kü- çük hesaplandığında istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi.
Hesaplamalar hazır istatistik yazılımı ile yapıldı. (IBM SPSS Sta- tistics 20, SPSS Inc. An IBM Corp., Armonk, NY)
Bulgular
Çalışma sonuçlarına göre, 175 kişiden 41’inin (%17,6) aile he- kimini bildiği, 25 kişinin ( %14,3) ise düzenli olarak aile heki- mine gittiği (Tablo 1), Aile hekimini bilme ile cinsiyet arasında anlamlı bir fark olmasa da erkeklerin kadınlara oranla aile he- kimlerini bildiği (%79), buna karşın medeni durumla aile heki- mini bilme arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuş- tur ( p=0,017). Meslek grupları ile aile hekimini bilme arasında istatistiksel olarak fark bulunmasa da idari personelin daha yüksek oranda aile hekimini tanıdığı bulundu (%35,1) Aile he- kimine düzenli kontrole gitme ile cinsiyet arasında anlamlı fark bulunmamasına karşın kadınların % 60’ının erkeklere oranla kontrole gittikleri bulundu. Medeni durum ve meslek grupları ile aile hekimine düzenli gidenler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur(p=0,004; p=0,018).
Tablo:1 Aile Hekimi Bilme ve Kontrol % Dağılımı n (%)
Aile Hekimini Tanıma Hayır 41 (23,4)
Evet 134 (76,6)
Aile Hekimini Tanıma Hayır 150 (85,7)
Evet 25 (14,3)
Tablo 2. Sosyo-demografik özelliklere göre Aile Hekimini Bilme durumlarının dağılımı.
Aile Hekimini Bilme Hayır
(n=41) Evet
(n=134) p
Cinsiyet Erkek 19 (46,3) 79 (59,0)
0,213 Kadın 22 (53,7) 55 (41,0)
M. Durum
Bekar 12 (29,3) 16 (11,9)
0,017
Evli 29 (70,7) 113 (84,3)
Dul 0 5 (3,7)
Meslek
İdari
Personel 18 (43,9) 47 (35,1)
0,358 Akademik
Personel 13 (31,7) 45 (33,6) Çalışmıyor 5 (12,2) 31 (23,1)
Diğer 5 (12,2) 11 (8,2)
Tablo3. Sosyo-demografik özelliklere göre Aile Hekimine kontrol durumlarının dağılımı.
Aile Hekimini Bilme Hayır
(n=150) Evet
(n=25) p
Cinsiyet Erkek 88 (58,7) 10 (40,0)
0,128 Kadın 62 (41,3) 15 (60,0)
M. Durum
Bekar 27 (18,0) 1 (4,0)
0,004 Evli 121 (80,7) 21 (84,0)
Dul 2 (1,3) 3 (12,0)
Meslek
İdari
Personel 59 (39,3) 6 (24,0)
0,018 Akademik
Personel 53 (35,3) 5 (20,0) Çalışmıyor 27 (18,0) 9 (36,0)
Diğer 11 (7,3) 5 (20,0)
Tartışma
Ülkemizde Aile Hekimliği uygulamalarına geçilmesi ile mevcut 1. Basamak sağlık hizmetleri yeniden yapılandırılmıştır. Sağlık
J hum rhythm - June 2015;1(2):58-62
61
Makale / Article
sorunlarında birinci basamağın öncelikle tercih edilmemesi, sorunların ikinci veya üçüncü basamağa götürülmesi, bu ba- samakların iş yükünü artırır ve maliyet etkinliğin düşük olması- na neden olur. Uygulamanın başlamasından yaklaşık altı yıllık süre geçmesine rağmen kişilerin %23,4’ünün aile hekimini tanımadığı, %85,7’sinin ise aile hekimine düzenli kontrole gitmemesi bu konudaki bilgi açığını ve maliyetin yüksekliğini ortaya koymaktadır.
2010 yılı başında Kayseri’de bir ilçesi merkezinde yapılan çalış- mada katılımcıların %67 gibi yüksek bir oranı uygulama ile il- gili bilgilerini yeterli bulmadıklarını söylemişlerdir. Çetinkaya ve ark. yapmış olduğu çalışmada Araştırma grubunun %84,9’u bağlı olduğu aile hekimini, %27,2’si aile sağlığı elemanlarını tanıdıklarını ve %12,4’ü aile sağlığı elemanınca evde ziyaret edildiklerini belirtmişlerdir14. Bizim çalışmamızda da % 76,6’sı- nın aile hekimini tanığı bulunmuş olup Çetinkaya ve ark. Yap- mış olduğu çalışmayı destekler niteliktedir15.
Sonuç
Aile Hekimliği toplumun isteklerinden kaynaklanarak hastalı- ğın değil hastanın odakta olduğu bir uzmanlık dalı olarak 1.
Basamak sağlık hizmetleri içerisinde yer almaktadır. Bir ülkede birinci basamak sağlık hizmetleri ne kadar iyi organize edilmiş ve sağlam temellere oturtulmuşsa; o ülkede o kadar iyi sağlık hizmeti veriliyor demektir.
21. yüzyılın başında olduğumuz bu tarihlerde, koruyucu hiz- metler ve sağlığın korunması aile hekimliği pratiğinin tam merkezinde yer almaktadır; bu alanlar aile hekimliği disiplinini tanımlayan ve onu diğer uzmanlık dallarından ayıran özellik- lerdir. Bütün aile fertlerinin gereksinimlerine uygun koruyucu sağlık hizmetlerini, her bir fert için birçok risk faktörünü göz- den geçirerek vermek, ancak bütüncül ve kapsamlı bir has- ta yaklaşımıyla mümkündür. Birincil korunma kişilerin sağlıklı kalma sürelerine katkıda bulunarak hastalığın ortaya çıkmasını geciktirir, yaşam kalitesini artırır, yaşam süresini uzatır16.
Bireyin sağlıklı yaşam tarzını öğrenmesi ve benimsemesi için önemlidir. Topluma aile hekimliği sistemi ile ilgili bilgilendir- menin daha yoğun bir şekilde yapılması sistemle ilgili farkın- dalığı ve talepleri artıracaktır
Aile hekimliği uygulamasının etkin şekilde işletildiği İngiltere, Danimarka ve Avustralya gibi ülkelerde bir aile hekiminin has- tası ile olan ilişkisinin ortalama süresinin 8-13 yıl olduğu göz önüne alındığında ülkemizde de bundan sonraki dönemlerde oranların izlenmesinin önemli olduğu düşünülmektedir17.
1. World Health Declaration. Fifty-first World Health Assembly.May, 1998.
2. TAHUD 1.Çalıştay Bildirgesi. Türkiye Aile Hekimleri Uzmanlık Derneği.
Ankara, 21-22 Aralık, 2002.
3. Starfield B, Leiyu SHI, Macinko J. Contribution of Primary Care to Health Systems and Health. Milbank Quarterly 2005; 85(3): 457-502.
4. Improving Health Systems: The Contribution of Family Medicine. A Guidebook. WONCA, 2002.
5. Euract Position on Specific Training in Europe. http://www.euract.org/html/
doc016.shtml
6. T.C. Sağlık Bakanlığı Avrupa Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanlığı:
Avrupa Topluluğunda Sağlık Eğitimi Müfredatları ve Tıpta Uzmanlık Eğitimi Derlemesi, 1994; 3-5.
7. Saatçı E. Dünyada Aile Hekimliği. Aile Hekimliği Ders Notları, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları, Adana, 1997:34-59.
8. Özcan F. Ünlüoğlu İ. Türkiye’de ve Dünya’da Aile Hekimliği. Sendrom 1996:
8 (7): 83-85.
9. Gervas J, Fernandez MP, Starfield BH. Primary Care, Financing and Gatekeeping in Western Europe. Family Practice 1994;11:307-317.
10. Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi: 25.05.2010
Resmi Gazete Sayısı: 27591.
11. Sağlık Bakanlığı. Aile Hekimliği Türkiye Modeli. 1. Baskı. Ankara: Mavi Ofset Yayınları; 2004. p.35-40.
12. KJ Grimm, MM Diebold. The periodic health examination.Textbook of Family Practice’de (ed) RE Rakel 6th ed.WB Saunders Company Philadelphia 2002; 159-81.
13. Sağlık 21. Yirmibirinci Yüzyılda Herkese Sağlık (Çe. Ed. Ozturk Y, Günay O) Erciyes Üniversitesi yayınları No: 126 Kayseri 2001
14. Alagöz UÖ, Tengilimoğlu D, Ünalan D. Kayseri İli Develi İlçesi'nde hizmet kullanıcıların bakış açısı ile aile hekimliği sistemi. Hastane Dergisi 2010;12 (66):106-113.
15. Çetinkaya F, Baykan Z, Naçar M,. Yetişkinlerin Aile Hekimliği Uygulaması ile İlgili Düşünceleri ve Aile Hekimlerine Başvuru Durumu TAF Preventive Medicine Bulletin, 2013:12(4)
16. DPT Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü. Türkiye ve Avrupa Birliğinde Sağlık Politikaları ve Göstergelerin Karşılaştırılması Raporu 1997
17. Sağlık Bakanlığı. Aile Hekimliği Kurs Notları. 1. Baskı. Ankara: Ata Ofset Tanıtım ve Matbaacılık; 2004. p.7-223
Kaynaklar
