Yeni Türk Ticaret Kanunu ve Kurumsal Yönetim İlkeleri Işığında Yönetimin Yapılandırılması. Fikret Sebilcioğlu 2 Haziran 2009, Denizli

Yeni Türk Ticaret Kanunu ve Kurumsal Yönetim İlkeleri Işığında Yönetimin Yapılandırılması

Fikret Sebilcioğlu

2 Haziran 2009, Denizli

YENİ TTK VE KURUMSAL YÖNETİM

Türk Ticaret Kanunu Tasarısı,

kurumsal yönetim felsefesinin şeffaflık, hesap verebilirlik, nesnel adalet ve

kurumsal ve toplumsal sorumluluk ilkelerini sadece borsa şirketlerine özgülememiş, onları aynı zamanda anonim ve limited şirketler hukukunun bir parçası haline getirmiş, yani bir anlamda somutlaştırmıştır.

Prof. Dr. Ünal Tekinalp

İ.Ü. H.F. Ticaret Hukuku Anabilim Dalı Başkanı Türk Ticaret Kanunu Komisyonu

NEDEN TEMEL KANUN DEĞİŞİYOR?

• Evrensel açılımlar

• Uluslararası piyasaların bir parçası olmak

• Teknolojik gelişmeler

• Rekabet koşulları

• AB’ye uyum süreci

TASARIDAKİ HAKİM DÜŞÜNCE KURUMSAL YÖNETİM

ŞEFFALIK

ADİLLİK

HESAP VEREBİLİRLİK

SORUMLULUK ŞEFFALIK

ŞEFFALIK ŞEFFALIK

Kurumsal Yönetim Nedir?

KURUMSAL YÖNETİM Dağılmış Mülkiyet

Yapısı Hakim Ortaklı Yapı

Sahiplik & Kontrol ayrımı

Sahibin yoğun kontrolü SERMAYE

Şeffaflık Hesap Verebilirlik Adillik Sorumluluk

Azlık hakkının ihlali Denetim zaafiyeti

AMAÇLAR^YK

Hissedarlar

Tedarikçiler Müşteriler

Çalışanlar

Kurumsal Yönetimin Kapsamı

Bayiler

Üst yönetim

BayilerBayiler

Tasarıdaki Temel Açılımlar

I. Kurumsal Yönetim

ü KY ilkelerinin temel unsurları ü İç ve Dış KY ilkeleri

Şeffaflık raporlama, internet sitesi ile bilgi toplumuna ulaşım

Nesnel adalet menfaatler dengesinin

gözetilmesi, farklılaştırılmış teselsül

Hesap verebilirlik denetim düzeni, raporlama, bildirim yükümlülükleri

Sorumluluk sorumluluk davaları, hukuki ve cezai müeyyideler

Tasarıdaki Temel Açılımlar

II. Menfaat sahipleri açılımı

ü Paysahibin şirketteki konumu

ü Erişim hakkı – Bilgi toplumu ve internet ü Yeni sorumluluk davaları

ü Azlık hakları

ü Geniş (Çoğulcu) Kurumsal Yönetim anlayışı – Menfaaat sahibi tanımı

III. Kapalı sermaye şirketleri açılımı

ü KY ilkelerine, bağımsız denetime, UFRS’ye olan ihtiyaç

ü Yeni denetim düzeni ü Yeni muhasebe ilkeleri

ü UFRS à Bağımsız Denetim à Şeffaflık aracı olan internet

Açılımlar Tasarıda Nasıl Somutlaştırıldı?

I. Yönetim Kurulları

ü Profesyonel ve Bağımsız YK

ü Sermaye ile ilişkisinin koparılması (md.359) ü Topluluk bağlamında YK

ü YK’da yapısal değişiklikler (md.359)

ü Sermaye sahibi vs Yönetimà YK’nın devredilemez görev ve yetkileri (md. 375)

ü YK vs Yönetim à Yönetimin devri (İç Yönetmelik) (md.367

ü Özen borcuà Tedbirli yönetici (Business Judgment Rule) ve dürüstlük ilkesi (md.369)

ü Müteselsil sorumluluk vs Farklılaştırılmış teselsülà Executive vs Non- executive üye ayrımı (md.557)

ü Risklerin erken teşhisi (md 378)

ü Kuracağı komitelerà İç denetim (md.366)

Açılımlar Tasarıda Nasıl Somutlaştırıldı?

II. İç Denetim Mekanizmaları

ü Muhasebe sistemi ü Finans denetimi

Ø İç kontrol sistemi

Ø İç denetim mekanizması ü Finansal planlama

ü Risklerin Erken Teşhisi ve Yönetimi

III. Dış Denetim

ü Murakıplık vs Bağımsız denetim

ü Bağımsız denetimin hukuki alt yapısının oluşturulması ü Denetçinin sorumluluğu

IV. Muhasebe Prensipleri

ü Mevcut muhasebe prensipleri ü UFRS vs TMS

Açılımlar Tasarıda Nasıl Somutlaştırıldı?

V. Paysahipleri Demokrasisi

ü Genel kurullarda güç boşluğunun doldurulması ü Kurumsal temsilci

ü Paysahipleri hak listesi ü Kurumsal temsilci ü Elektronik oy verme

ü Genel kurulların ses ve görüntü olarak aktarımı ü Elektronik oylamanın sınır aşan oylamalara olanak

tanıması

VI. Şirketler Topluluğu

ü Bağlılık raporları ve bilgi alma hakkı

ü Pay iktisaplarının ve devirlerinin bildirilmesi ü Denkleştirm işlemi

ü Sell-out

Yönetim Kuruluna Getirilen Önemli Değişiklikler

I. Yönetim Kurulu’nun oluşumu II. Yönetim yetkisinin devri

III. Yönetim Kurulu’nun özen yükümü IV. Devredilemez görev ve yetkiler V. Profesyonel YK açılımı

I. Yönetim Kurulunun Oluşumu

• En az bir üyeden oluşması

• Türk vatandaşı olma ve

Türkiye’de yerleşim zorunluluğu

• Tüzel kişilerin YK üyesi olabilmesi

• 1/4 ‘ünün yüksek öğrenim görme şartı

• Sermayedar olma

zorunluluğunun kalkması

• Belirli pay gruplarına YK da temsil hakkı

II. Yönetim yetkisinin devri

• KY ilkelerinden en fazla etkilenen organ: YK

• Temsil yetkisi ile Yönetim yetkisinin ayrılması

• Mevcut kanunda murahhas aza ve müdür kavramı ve Tasarı’nın yaklaşımı

• Yönetim hakkının iç yönetmelikle devri àİç Yönetmelik Nedir?

• Yönetim Kurulu vs. Yönetim (Management)

III. Yönetim Kurulu’nun Özen Borcu

• Tedbirli Yönetici / Dürüstlük prensibi vs Basiretli iş adamı ölçüsü

• Tasarı’da yöneticilere atıfta bulunulması àİç yönetmeli durumunda önem kazanır

• Mevcut kanunda özen ölçüsünün “İşletme Konusuna” bağlanması

• Aranan özenin “Nesnel” olaarak

belirlenmesiàUzman bilgisi gerekli mi?

III. Yönetim Kurulu’nun Özen Borcu

• Alınan bilginin değerlendirilmesi, uygulanması ve gelişmelerin izlenmesi ile denetlenmesi

• İş Adamı Kararı à Business Judgment Rule

• Özensizlikten ne zaman bahsedilebilir?

• Dürüstlük -> Arms Lengt temelinde işlem

IV. Devredilemez Görev ve Yetkiler

• Üst düzeyde yönetim

• Yönetim teşkilatı

• Muhasebe, finans denetimi ve finansal planlama

• Atama ve görevden almalar

• Üst gözetim rolü

• Yasal defterler, yıllık faaliyet raporu, mali tabloların UFRS ye hazırlanması ve

denetlenmesi, KY açıklamaları

• Borca batıklık durumunda mahkemeye bildirim

IV. Devredilemez Görev ve Yetkiler

IV. Devredilemez Görev ve Yetkiler

Profesyonel YK Açılımı

• Bilgili bilinçli ve iç yönetim mekanizmalarını işletebilen

• Sermayeden bağımsız

• Piyasa koşullarına göre karar verer

• İç denetim mekanizmalarını çalıştıran ve risk konusunda devamlı uyanık olan bir YK

YK hangi araçlara sahip olmalı ve yönetmeli?

YK hangi araçlara sahip olmalı ve yönetmeli?

• İç kontrol & İç denetim mekanizması

• Finansal planlama

• Risk yönetimi

TASARI ÇERÇEVESİNDE İÇ KONTROL ve

İÇ DENETİM MEKANİZMASI

Kanun Mad. 375 (c)

Muhasebe, finans denetimi ve şirketin yönetiminin gerektirdiği ölçüde, finansal plânlama için gerekli düzenin kurulması.

İç Kontrol ve İç Denetim Mekanizması Kurmak Tasarıya Göre Zorunlu mu?

• Kaynağı md 375 à “Finans Denetimi”

• Kanuna göre “Finans” kavramı nedir?

• Finans Yönetimi ve Finans Denetiminin önemi

• Her AŞ nin “finans”a ihtiyacı vardır ve finans da özel bilgi ve uzmanlık gerektirir

• Temel KY kurumu olan “İç Denetim Düzeneğinin”

(mekanizmasının) kurulması emredici bir tarzda ifade ediliyor

• İşletme iktisadının “İç Kontrol” kurallarının kanuna yansıması

• KY yaklaşımının kanunen somutlaşması

İç Kontrol ve İç Denetim Mekanizması Kurmak Tasarıya Göre Zorunlu mu?

• İç (Kontrol) Denetim Düzeneği şemsiye kavram ü Finans denetimi (md 375)

ü Finansal planlama (md 375)

ü Risk teşhisi & Risk yönetimi (md 378)

• Hüküm geneldir: Finans Denetimi tüm sermaye şirketlerini kapsar

• Şirketin büyüklüğü kurulacak düzenin niteliği ile hacmini etkileyebilir

• İhtiyaç olduğu halde mekanizmalar kurulmazsa YK sorumludur

Tasarının AŞ’nin yönetilmesinde kabul ettiği temel yaklaşım nedir?

1. YK’ya bilgi akışının sağlanması

2. Gelen bilginin kalitesinin kontrol edilmesi 3. Gelen bilginin değerlendirilmesi

4. Yönetime ilişkin alınan kararların bu değerlenirme sonuçlarına göre alınması

TEDBİRLİ BİR YÖNETİCİ VE İŞ ADAMI KARARI (BUSINESS JUDGMENT RULE)

Kanun koyucunun yukarıdaki yaklaşımı “İç

Denetim Düzeni”nin kurulmasını gerekli kılar….

İç Kontrol Sisteminin Tanımı

İç kontrol sistemi, işletme yönetimi ve yönetimden

sorumlu kişiler ile diğer ilgili aşağıda belirtilen hususlarda makul bir güvence sağlamak üzere tasarlanan ve

uygulanan bir sistemdir:

• Faaliyet ve işlemlerin etkin olarak gerçekleşmesi

• Mali tabloların güvenilirliği

• Kanun ve düzenlemelere uyum

İç Kontrol Sistemi (COSO framework)

M ONITORING

INFO RM ATION AND CO M MUNIC ATION CO NTROL ACTIVITIES

RISK ASSESSM ENT CO NTRO L ENVIRO NMENT

OPERATI ONS

FINANCIA L

REPORTINGCOMPLI ANCE

UNIT A UNIT B ACTIVITY 1 ACTIVITY 2 ACTIVITY 3

• 3 amaç:

ü Faaliyet ve işlemlerin etkin olarak gerçekleşmesi

ü Mali tabloların güvenilirliği ü Kanun ve düzenlemelere

uyum

• 5 Bileşen:

ü Kontrol ortamı

ü Risk değerlendirme süreci ü Kontrol faaliyetleri

ü Bilgi sistemleri & İletişim ü Gözetim

Kontrol Ortamı

Kontrol ortamı, işletmenin yönetim fonksiyonu ile iç kontrol sistemi ve bunun önemine ilişkin işletme yönetiminin ve yönetimden

sorumlu kişilerin tutum, davranış ve anlayışlarını kapsar.

CONTROL ENVIRONMENT

ØAhlaki ve dürüstlükle ilgili değerlerin uygulanması ve iletişimi,

ØLiyakate bağlılığı,

ØYönetimden sorumlu kişilerin işletmenin faaliyet ve işlemlerine katılımı

Øİşletmenin yönetiminin felsefesi ve faaliyet tarzı,

ØOrganizasyon yapısı,

ØYetki ve sorumluluk dağılımı ve Øİnsan kaynakları ile ilgili politika ve

uygulamaları

Risk Değerlendirme Süreci

Risk değerlendirme süreci genellikle aşağıdaki elementleri içerir:

ØRiskin öneminin tahmini

ØRiskin gerçekleşme olasılığının değerlendirilmesi

ØRiskin yönetilmesi Risk değerlendirme süreci, işletmenin belirlediği

hedefler bazında riskin nasıl tanımlandığı ve yönetildiğini ifade eder.

RISK ASSESSMENT

Kontrol Faaliyetleri

Kontrol faaliyetleri aşağıdaki elementleri içerir:

ØYetkilendirme

ØPerformansın gözden geçirilmesi ØFiziksel kontroller

ØGörevlerin ayrılması ØMutabakat

ØBilgi işlem süreçleri Kontrol faaliyetleri, işletmenin amaçlarına ulaşmasını engelleyebilecek risklerin ortaya çıkarılması ve gerekli

önlemlerin alınması gibi, işletme yönetiminin talimatlarının uygulanmasını sağlayan usul ve esaslardır.

CONTROL ACTIVITIES

Kontrollerin Sınıflandırılması

Önleyici kontroller yanlışlıkları oluşmadan önleme üzerinde odaklanmıştır: Örneğin:

•Standart politika ve prosedüler

•Uygun görevlerin ayrılığı

•Onay limitleri

Tespit edici kontroller ise yanlışlık

oluştuktan sonra ortaya çıkaracak şekilde tasarlanmaktadır. Örneğin:

•Sistemden alınan raporlar

•Mutabakatlar

•Dönemsel denetimler

Kontroller “Önleyici” ve “Tespit Edici” olmak üzere iki sınıfa ayrılır:

CONTROL ACTIVITIES

Bilgi & İletişim

Bilgi

•İç ve dış finansal bilgileri toplayarak yönetime gerekli olan raporlamayı yapmak

•Yeterli detayda ve doğru zamanda doğru kişilere raporlama yaparak, bu kişilerin etkin ve verimli görevlerini yerine getirmeleri sağlamalak

İletişim

•Bilginin tamlığı ve zamanlılğı ile şirket genelinde iletişimin yeterliliği

•Müşteri, satıcılar ve diğer dış taraflarla bilgilerin aktarımı çerçevesinde iletişim kanallarının açıklığı ve etkinliği

INFORMATION AND COMMUNICATION

Gözetim

Gözetim, kontrollerin tasarımı ve

çalışmasının belirli dönemlerde uygun personel tarafından değerlendirme ve gerekli durumlarda aksiyon alma

sürecidir.

Gözetim iki şekilde yapılabilir:

• Sürekli etkinlik halinde

• Münferit uygulamalar

MONITORING

Tasarının İç Denetime İlişkin Getirdikleri

• Mad. 375 gerekçesi açık bir şekilde “iç denetim”

sisteminin şirket iş ve işlemlerinin denetlenmesi için yapılandırılmasını belirtiyor

• İç Denetim “Teftiş Kurulunun” yaptığı denetime benzetiliyor

• Bu denetimin KY’nin bir gereği olduğu belirtiliyor

• YK’nın kurmasını önerdiği komitelere “İç Denetim”

spesifik olarak eklenmiştir

Nasıl Bir İç Denetim?

• İş ve işlemleri denetler

• Finansal kaynakları, bunların kullanılması şeklini, finansal durumunu ve likiditesinin

denetler ve izler

• İşletmede kurulan kontrol sisteminin tasarlandığı gibi çalıştığından emin olur

• Varlıkların ve yatırımların fiziki kontrolünü yapar à Varlıkların korunması

TASARI ÇERÇEVESİNDE RİSK TEŞHİSİ

VE RİSK YÖNETİMİ

Tasarıya göre “Risk”in kapsamı nedir?

• Şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşüren

• Konjonktürel riskler: Ülke, piyasa, likidite, sektör ve enflasyon

• Diğer muhtemel riskleri

Risk Teşhisi ve Risk Yönetimi

• Bir iç kontrol mekanizması olarak değerlendirilmiş

• Şirketin varlığını, gelişmesini ve devamını tehlikeye düşüren sebeplerin erken teşhisi, önlemlerin alınıp yönetilmesi

• Borsa şirketleri için zorunlu bir uygulama à Risklerin Erken Teşhisi Komitesi

• Riskin varlığı ve yönetilmesi gerekliliği durumunda kapalı şirketlerde de zorunlu

• Kapalı şirketlerde bağımsız denetçiye verilen görev

• YK ve GK’nın devamlı uyanıklık (TEYAKKUZ) halinde tutulması

• Erken uyarı sistemi

• Komite YK’ya iki ayda bir raporlayacak

TASARI ÇERÇEVESİNDE

FİNANSAL PLANLAMA

Finansal Planlama

• Tüm AŞ ler için gerekli değildir

• Şirketin yönetimi gerektiriyor ise finansal planlama zorunludur

• Bütçe ve iş planı kavramları ile ilgili