Dağıtım Şirketleri AR-GE Projesi Sonuç Raporu

(1)

Dağıtım Şirketleri AR-GE Projesi Sonuç Raporu A. Proje Kimlik Bilgileri:

ARGE Proje Kabul # Ocak – 2015

Başvuru Sahibi:

Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.

Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.

Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş.

Başvuru Sahibinin Adresi:

Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.- Cemal Paşa Mahallesi Cevat Yurdakul Caddesi No:2 Seyhan Adana

Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.- Kızılırmak Mahallesi Ufuk Üniversitesi Caddesi No:1 Başkent Kule Çukurambar Çankaya / ANKARA

Anadolu Yakası Elektrik Dağıtım A.Ş.- Bağlarbaşı Mahallesi Refahevler Sok. No2/2 B-Blok Maltepe İstanbul

Proje Adı:

Orta Gerilim ve Alçak Gerilim Şebekede Gerilim

Düzenleyici Teknolojilerin Araştırılması

Proje Bölgesi:

Adana, Karataş Ankara, Polatlı Karabük

Proje Süresi:

01/04/2015-28/02/2017-22 Ay(14ay+8ay süre uzatımı)

B. Proje Sonuç Değerlendirme Özeti:

Elektrik Dağıtımı ve Perakende Satışına İlişkin Hizmet Kalitesi Yönetmeliği’nin Teknik Kalitenin Şartları bölümünde TS EN 50160 standardına göre güç kalitesi parametreleri tanımlanmış (Gerilim Etkin Değeri, Gerilim Dengesizliği, Toplam Harmonik Bozulma, Gerilim Çökmesi, Gerilim Harmonikleri, Uzun Süreli Kırpışma) ve bu parametrelerin limit değerleri belirlenmiştir.

Bu projenin amacı, Güç Kalitesi İzleme Sistemi üzerinden takip edilen/raporlanan trafo merkezlerinin verileri baz alınarak şebekenin hangi bölümlerinde Gerilim Etkin Değeri limitlerinin aşıldığının belirlenmesi ve çözüm için OG ve AG seviyesinde mevcuttaki gerilim düzenleme teknolojilerinin sahada tecrübe

edilmesidir.

Proje süresince;

•Gerilim Düzenleyici cihazın tesis edileceği yerin belirlenmesi için aranacak kriterler belirlendi.

•Projede paydaş olan dağıtım şirketlerinin Güç Kalitesi İzleme Sistemi’nden veri temin edildi.

•Belirlenen kriterler ve temin edilen veriler üzerinden cihazın monte edileceği fider ve fider üzerindeki montaj lokasyonu belirlendi.

•Cihazın uzaktan izleme, SCADA entegrasyonu, vb. için haberleşme altyapısı kontrolü gerçekleştirildi.

•Cihazların montaj sahasından yüksek çözünürlükte veri toplandı.

(2)

Hizmete Özel

2 Dağıtım Şirketleri ARGE Projesi Sonuç Raporu Formu Versiyon 2.0

•Cihazın saha montajının üretici firma eşliğinde saha ekipleri tarafından gerçekleştirildi(Adana Karataş DM Yumurtalık TM 3300 fideri girişine OG/OG Gerilim Düzenleyici, Polatlı TR-60092’da AG/AG gerilim

düzenleyici, Karabük TR-9’da AG/AG gerilim düzenleyici kurulumu gerçekleştirilmiştir.

•Saha testleri, performans testleri ve saha eğitimlerinin operatör, tekniker ve mühendis bazında verildi.

•Cihazların performansları izlendi.

Sonuç olarak şebekede yaşanan teknik kalite sorunlarına çözüm olarak gerilim düzenleyicilerin

kullanılmasının gerilimi istenilen seviyeye getirdiği görülmüştür. Gelecekte gerilim düşümü sorunlarına ek olarak yenilenebilir enerji kaynakları sebebiyle gerilim yükselmeleri de yaşanacağını göz önünde

bulundurursak yerli ve uygun fiyatlı gerilim düzenleyicilerin yaygın olarak kullanılması kaçınılmaz olarak görülmektedir.

C. Proje Sonuç Değerlendirmesi:

C.1. Proje İş Planı ve Zaman Takvimi

Proje planında en önemli sorun ürün temini sürecinde yaşanmıştır. Ürünler yurt dışından temin edildiği için satın alma süreçlerinde ve temin sürelerinde planlanan tarihlerden sapmalar yaşanmıştır. Kurulumlar gerçekleştikten sonra şebekenin izlenmesi için planlanandan daha uzun bir süre gerekmiş ve sonuçlar gözlemlenmiştir. Başlangıç süresine ek olarak 8 ay ilave süre kullanılmıştır.

C.2. İş Paketleri

İş Paketi 1 Proje Yönetimidir ve proje boyunca devam etmiştir. Tedarikçi firmalarla temin, fabrika kabul ve saha kurulumu süreçleri yönetilmiş diğer iş paketlerinde de şirket içi paydaşlar ile iş birliği yürütülmüştür.

Düzenli olarak şirket içinde aylık ilerleme raporları oluşturulmuş ve ilerleme toplantıları düzenlenmiştir.

İş paketi 2 Literatür araştırmasıdır, incelenen literatür sonrasında YG/YG ve AG/AG hatlara seri şekilde gerilim regülatörlerin devreye alınmasına karar verilmiştir.

İş Paketi 3 ile uygulama yapılacak fiderler belirlenmiştir. Buradaki kriter uzun hatların ve mevsimsel yüklenmelerin fazla olduğu gerilim düşümünün yaşandığı yerlerin seçilmesi olmuştur.

4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2

İş paketi-1: Proje Yönetimi

İş paketi-2: Literatür, Yönetmelik, Standart ve Regülasyon Araştırması

İş paketi-3: Uygulama Yapılacak Fiderlerin Belirlenmesi

İş paketi-4: Haberleşme Altyapısının

İş paketi-5: Uygulama Öncesi Saha Verilerinin Toplanması

İş paketi-6: Fabrika Kabul Testleri, Ürünlerin Nakliyesi

İş paketi-7: Saha Kurulumu, Saha Testleri, Eğitim

İş paketi-8: Uygulama Verisinin Toplanması ve Değerlendirme

İş paketi-9: Sonuç Raporunun Oluşturulması

2015 2016 2017

İŞ PAKETLERİ

(3)

İş Paketi 4-5 paralel yürümüş ve saha kurulumu öncesi ürünler ve altyapı hazır hale getirilmiştir.

İş paketi-6 Ürünlerin nakliyesi ve sahaya ulaşması beklenenden uzun sürmüştür.

İş Paketi 7’de Saha Kurulumu ve testler gerçekleştirilmiştir. Ürünlerin sorunsuz çalıştığı ve gerilimi istenen seviyeye yükselttiği görülmüştür.

İş Paketi 8’de saha uygulamaları sonrası veriler toplanmıştır ve şebekedeki değişimler gözlenmiştir.

İş Paketi 9’da EPDK Proje kapanış raporu formatına uygun olarak sonuç raporu oluşturulmuştur.

Fider seçimi ve kurulumların yapılması ile ilgili özet bilgi aşağıdadır:

Regülatör Uygulama Fiderlerinin Belirlenmesi

Gerilim düzenleyicilerin tesis edileceği fiderleri ve pilot bölgeleri belirlemek amacıyla Toroslar EDAŞ, AYEDAŞ ve Başkent EDAŞ operasyon birimleri ile cihaz özellikleri ve seçim kriterleri paylaşılmış; operasyonlardan uygulama yapılabilecek alternatif merkezlerin paylaşılması istenmiştir. Yapılan çalışma sonrası elde edilen merkezler aşağıdaki tablolarda listelenmiştir.

Seçim Kriterleri:

 Gerilim düzenleyicilerinin regülasyon aralıklarının ilgili merkezlerin ihtiyacını karşılaması

 Gerilim düzenleyicilerin tesisi için kamulaştırma gerekliliği

 Gerilim problemi yaşayan fider güçlerinin regülatörlerin kapasite sınırları içerisinde olması

 Ölçüm cihazlarının bağlanabilme kolaylığı

Operasyonlardan gelen alternatif merkezlerin incelenmesinden sonra uygulama yapılmaya en uygun yerler belirlenmiş ve saha keşifleri yapılmıştır. Saha keşifleri sırasında cihazların tesis edilmesine engel bulunmayan yerler belirlenmiştir.

Pilot bölge olarak:

 Toroslar EDAŞ: Adana Karataş DM



Başkent EDAŞ: Karabük TR-9, Polatlı TR-60092

Seçilmiştir.

OG/OG gerilim regülatörünün kurulum alanı olarak Toroslar EDAŞ dağıtım bölgesindeki Adana Karataş Dağıtım merkezi seçilmiştir. Şebekenin bu bölümünde nominal gerilim 31,5 kV’ tur.

(4)

Hizmete Özel

Şekil – Adana Karataş’ın harita üzerinde gösterimi

Karataş DM, Karataş İlçesi’nin tamamını besleyen tek dağıtım merkezidir. Karataş DM, Yumurtalık TM’ye yaklaşık 60 km, Güney Adana TM’ye yaklaşık 40 km uzaklıktadır.

OG/OG Gerilim Regülatörünün tesisinden önce Karataş DM, Yumurtalık TM istikametinden 1 adet giriş, Güney Adana TM istikametinden 2 adet giriş ve 6 adet çıkış fiderini barındırmaktadır.

OG/OG Gerilim Regülatörü Karataş DM’de Yumurtalık TM 3300 fideri girişine tesis edilmiştir. Cihaz dağıtım merkezinin bahçesine tesis edildiği için herhangi bir kamulaştırma problemiyle karşılaşılmamıştır.

Kurulum öncesinde yapılan saha keşfinde operasyondan alınan bilgilere göre Karataş DM bir önceki sene puant değeri olarak 90A yüklenme değerini görmüştür. 90 A yüklenme değerini karşılayabilecek min değer olarak 100A nominal değerine sahip gerilim regülatörü seçilmiştir.

(5)

Şekil – Polatlı AG/AG Gerilim Düzenleyicinin Coğrafi Gösterimi

Polatlı’ da AG/AG gerilim düzenleyicinin tesisi için seçilen bölgede TR-60092 den uzun bir hat boyunca beslenen 8 adet işletme yoğun gerilim düşümüne maruz kalmaktadır.

(6)

Hizmete Özel

Şekil – Karabük AG/AG Gerilim Düzenleyicinin Coğrafi Gösterimi

Karabük’ te AG/AG gerilim düzenleyicinin tesisi için seçilen bölgede TR-9 şehir içinde yeni yapılaşmaların artmasından dolayı gerilim düşümü sorunu gözlemlenmektedir.

Modellemeler ve Ölçümler

Regülatörlerin tesis edileceği alçak ve orta gerilim şebeke Digsilent Power Factory simülasyon programında modellenmiş; gerilim düşümü problemi bu ortamda gerçeklenmiştir.

(7)

Şekil – Karataş DM OG/OG gerilim düzenleyicinin PowerFactory programında modellenmiş görüntüsü

Şekil – Karataş DM OG/OG Gerilim Düzenleyicinin tesis edildiği fider boyunca gerilim

(8)

Hizmete Özel

Şekil – Polatlı AG/AG gerilim düzenleyicinin PowerFactory programında modellenmiş görüntüsü

Şekil – Polatlı AG/AG Gerilim Düzenleyicinin tesis edildiği fider boyunca gerilim

(9)

Şekil – Karabük AG/AG gerilim düzenleyicinin PowerFactory programında modellenmiş görüntüsü

Şekil – Karabük AG/AG Gerilim Düzenleyicinin tesis edildiği fider boyunca gerilim

(10)

Hizmete Özel

D. Projeden Elde Edilen Katma Değer:

Türkiye’de ilk defa gerilim düzenleyicilerin alçak gerilim ve orta gerilim seviyesinde saha uygulaması gerçekleştirilmiştir.

Şebeke yönetiminde dağıtım şirketlerinin yaşadığı gerilim düşümü problemlerine yatırımlar kapsamında değerlendirilebilecek alternatif bir çözüm yolu uygulanmıştır.

Türkiye’de potansiyel bir pazar olduğunun farkına varılmasıyla projede kullanılan çözümlerin Türkiye’de üretilmesinin önü açılmıştır.

E. Projede Yaşanılan Sorunlar, Karşılaşılan Riskler ve Bunlardan Elde Edilen Deneyimler:

Proje süresince teknik olarak öngörülen risk olan uygulama bölgesinde cihazların doğru çalışmamasıyla ilgili olarak ürün spesifikasyonları da göz önünde bulundurulup sahadan doğru veriler alınmıştır. Bu sayede ürünlerin çalışmasında herhangi bir sorunla karşılaşılmamıştır.

Proje süresince proje yönetiminde öngörülen sürelerde aksaklıklar yaşanmış bu da ürünlerin satın alma süreci ve tedariği ile ilgili olmuştur. Konuyla ilgili süre uzatımı alınmış ve proje planı güncellenmiştir.

F. Proje Kazanımlarının Diğer Dağıtım Şirketleri ile Paylaşılmasına Yönelik Öneriler:

Türkiye’de özellikle kırsal bölgelerde hem AG hem OG seviyesinde hatların uzunluğu sebebiyle çeşitli gerilim düşümü problemleri yaşanmaktadır. Gerilim düşümü sadece bir güç kalitesi problemi olarak kalmamakta teknik kayıpların da yüksek olmasına sebebiyet vermektedir. Ayrıca sayıları hızla artan yenilenebilir enerji kaynaklarının yoğun oldukları bölgelerde gerilim yükselmelerine sebep olduğu bilinmektedir.

Bu projede gerçekleştirilen çalışmalarda gerilim düzenlemeyle ilgili olumlu sonuçlar alınmış ve gerilim düşümü problemi bulunan hatlardaki problemler ortadan kaldırılmıştır.

Pilot uygulaması gerçekleştirilen cihazların şu an için olumsuz tarafı fiyatlarının yüksek olması ve yaygın şekilde uygulanamamasıdır. Bu durum ülkemizde benzer ürünlerin tasarlanıp üretilmesini gerektirmektedir.

Dağıtım seviyesinde kullanılan gerilim düzenleyicileri dünyada en çok yenilenebilir entegrasyonunun yoğunlaşmasıyla oluşan gerilim yükselmesini düzenlemek için kullanılmaktadır. Son yıllarda ülkemizde ve dünyada yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı hızla artmakta olduğunu göz önünde bulundurursak gerilim düzenleyicilerin yaygınlaşması ve şebeke yönetimi ve kontrolünün bir parçası haline gelmesi kaçınılmaz görünmektedir.

Mevcutta gerilim düzenleyicilerin yerli olarak üretilmemesi ve fiyatlarının yüksek olması dağıtım şirketleri için en önemli sorundur. Önümüzdeki yıllarda bu konuda ARGE çalışmalarının yürütülmesi ve uygun bütçeli

(11)

ve yerli bir gerilim düzenleyici gerilim düzenleyici geliştirilmesi dağıtım sektörü açısından ürünlerin yaygınlaşmasına katkı sağlayacaktır.