Çanakkale Araútõrmalarõ Türk Yõllõ÷õ 10-11’nci Sayõsõ (s.71-86)
BALKAN SAVAùLARI SIRASINDA ÇANAKKALE BÖLGESøNDE FAALøYET GÖSTEREN HøLÂL-ø AHMER
HASTANELERø
DURING THE BALKAN WARS IN THE CHANAKKALE REGION
ACTIVITY THAT HOSPITALS HøLAL-ø AHMER (RED CRESCENT)
Mithat ATABAY
Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
ÖZET
Karada÷’da çõkan savaú, Sõrbistan, Bulgaristan ve Yunanistan’õn da katõlmasõyla birdenbire bütün Rumeli’ye yayõlmõú, Osmanlõ Ordularõ øúkodra, Yanya, Edirne savunmalarõ dõúõnda her yerde bozguna u÷rayarak çekilmeye baúlamõútõ. Osmanlõ Genelkurmayõ østanbul’u tehdit eden Bulgar birli÷ini durdurmak için Bolayõr Yarõmadasõ’nda kuvvet toplamayõ, bu kuvvetle Bulgar hattõnõn gerisine saldõrmayõ, bu saldõrõyõ ùarköy’de yapõlacak bir çõkarma ile desteklemeyi planlamõútõ. Fakat bu plan baúarõya ulaúamadõ.
Bu sõrada pek çok yaralõ Gelibolu yarõmadasõ ve østanbul’a gelmeye baúladõ.
Mevcut hastaneler yetersiz kaldõ. Bunu üzerine Kõzõlay hastaneleri hizmete girdi.
Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin (Kõzõlay) kuruluúundan fazla bir zaman geçmemesine ra÷men Osmanlõ Devleti’nin girdi÷i Balkan Savaúlarõ sõrasõnda çok büyük yardõmlarõ oldu. Bu durum Hilal-i Ahmer’in kõsa sürede güçlenmesi ve halk tarafõndan benimsenmesini sa÷ladõ. Bu çalõúmada Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Savaúlarõ sõrasõnda Çanakkale ve Gelibolu’da hizmet verdi÷i hastaneler ele alõnmõútõr.
Anahtar Kelimeler: Balkan Savaúlarõ, Çanakkale, Hilal-i Ahmer (Kõzõlay)
SUMMARY
Montenegro in the war, Serbia, Bulgaria and Greece’s all at once to join Rumeli spread to the Ottoman Army in øúkodra, Ioannina, Edirne defense defeated everywhere except for the withdrawal began. Ottoman General Staff Istanbul’s threat to the Bulgarian troops to stop the Peninsula Bolayõr in the force to collect, that the Bulgarian forces to attack the back line, this attack ùarköy make out with a plan to have support. But this plan could not succeed.
Meanwhile, many wounded began to come Istanbul and the Gallipoli peninsula. The existing hospitals were inadequate. It went into service on the Red Crescent hospitals.
Although short after its establishment the organisation was put to test by the Balkan Wars the Empire entered and proved to be very efficient at helping the country and nation. The organisation grew strong with the support of the nation, the reason of this success could be that the people saw the organisation a way to pay their dept to the country.
In this study, during the Balkan Wars Red Crescent hospitals served by the Dardanelles and Gallipoli are discussed.
Key Words: Balkan Wars, Chanakkale, Red Crescent
Trablusgarp Savaúõ’nõn sona erdi÷i gün Osmanlõ Devleti kendisini Balkan Savaúlarõ içerisinde buldu. Balkan Savaúlarõ’nõn ilk günlerinde østanbul’da estirilen hava ordunun kõsa sürede küçük Balkan devletlerini birere birer yenerek kaybetti÷i topraklarõ geri alaca÷õ yönündeydi. Ama gerçek öyle olmadõ. Osmanlõ Ordularõ her yerde küçük denilen Balkan devletlerine yenildiler ve baúlangõçtaki iyimser hava tamamen karamsarlõ÷a dönüútü. Her yerde bozgun havasõ esmeye baúladõ. Bir taraftan yenilgi, di÷er taraftan bastõran Kõú koúullarõ, öte yandan hastalõk ve açlõk savaú bölgesi ile ona komúu yerlerde çok sayõda sa÷lõk ekibine ihtiyaç gösterdi. Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kõzõlay) birbiri ardõna toplantõlar yaparak ihtiyaçlarõ karúõlamaya çalõútõ. Salgõn hastalõk ve göçlerin baúlamasõ ile yabancõ ülkelerin Hilâl-i Ahmer Cemiyetleri ve Salib-i Ahmer Cemiyetleri (Kõzõlhaç) de yardõm heyetleri gönderdiler.
Çanakkale ve Gelibolu bölgesinde de ihtiyaç duyulan sa÷lõk hizmetleri için hastaneler hõzla hizmete geçirildi.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi
Balkan Savaúõ’nõn mütareke sonrasõ yeniden baúlamasõ ve Bolayõr bölgesinde çarpõúmalarõn olaca÷õnõn anlaúõlmasõ üzerine Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yeni hastanelerin kurulmasõ için hareket geçti. Bu hastanelerden birisi de Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’dir. Faaliyete geçecek olan Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin tüm sa÷lõk ekibi ve ihtiyaçlarõ
østanbul’da hazõrlandõ ve 13 Ocak 1913 (31 Kanun-õ Evvel 1328) tarihinde østanbul’dan Gelibolu’ya sevk edildi.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu Kõz Okulu (ønas Mektebi) binasõnda elli yataklõk bir hastane olarak kuruldu. Eczane ve ameliyathane tesis edildi. Hastane karúõsõndaki bulunan bir han da doktor ve memurlarõn ikâmet etmesine tahsis edildi.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi 19 Ocak 1913 (6 Kanun-õ Sani 1328) tarihinde faaliyete geçerek hasta kabulüne baúladõ.
Hastaneye çok sayõda yaralõ gelmeye baúlayõnca hastanenin kapasitesi gelen yaralõ sayõsõnõ karúõlayamadõ. Bunun üzerine Fransõz Kõz Okulu (Fransõz ønas Mektebi) ile Fransõz Erkek Okulu (Fransõz Zükür Mektebi) hastaneye dâhil edilerek hastane kapasitesi yetmiú yatak arttõrõlmõútõr. Hastanenin tüm malzemeleri 18 ùubat 1913 tarihinde (5 ùubat 1328) tamamlanarak yetmiú yatak ilavesiyle toplam yüzyirmi yataklõ hale gelerek çalõúmalarõ sürdürdü. Bu arada Fransõz okullarõnda görev yapan dört rahip ile üç rahibe bu hastanede gönüllü olarak hastabakõcõlõk yapmaya baúladõlar.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’ne ùubat ayõnõn 13’üne kadar (Kanun-õ Saninin sonu) yüzdört yaralõ ve sekiz hasta toplam yüzoniki kiúi kabul edildi. Bunlardan bir subay ile beú er vefat etti. Yirmiyedisi iyileúti ve taburcu edildi. Altmõúdördü østanbul’a sevk edildi.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin kadrosu úöyleydi1: Baútabip ve Operatör :Doktor Rasim Ferit Bey Uzman Doktor :Doktor Sedat øhsan Bey Operatör Muavini :Behçet Sabit Bey Tabib Muavini :øhsan Arif Bey
Eczacõ :Eflâtun Efendi
ødare Memuru :Tahsin Bey Depo Memuru ve Vekilharç :Hamit Efendi Altõ tane de hastabakõcõ vardõ.
Gelibolu Fransõz Katolik Mektebi rahiplerinden Ruhban Heyeti Baúkanõ Per Kaleman ve Rahip Petborsi ve Rahip Berten ile Rahibe Kõzlar Mektebi Müdiresi Felixis ve Rahibe Stefan, Rahibe Beatris ve Serpaúazade Elektrik Mühendisi Kamran Bey gönüllü olarak hastabakõcõlõk yapmõúlardõ2.
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’ni ziyaret eden bazõ seçkin kiúiler hastane özel defterine hastanenin çalõúmalarõ konusunda
1KA., 128/1, 5 Kanun-õ Sani 1328.
2OHAC Salnamesi 1329; s. 154.
takdirlerini belirten yazõlar yazmõúlardõ. Bunlardan birisi Bahr-õ Sefid Bo÷azõ Kuva-yõ Umumiye Komutanõ Tümgeneral Hurúit Paúa’ydõ. Hurúit Paúa aynõ zamanda 10’ncu Kolordu Komutanõ’ydõ. Balkan Savaúlarõ sõrasõnda Hurúit Paúa’nõn Kurmay Baúkanõ Binbaúõ Enver Beydi. Burada bulunan di÷er bir kolordu da Mürettep Kolordu’ydu. Mürettep Kolordu’nun Komutanõ ise Tümgeneral Fahri Paúa, Kurmay Baúkanõ Binbaúõ Ali Fethi (Okyar) Bey ve Harekât ùube Müdürü de Binbaúõ Mustafa Kemal (Atatürk)’di.
Tümgeneral Hurúit Paúa Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi özel defterine úunlarõ yazmõútõ:
“Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastahanesi’ni gezdi÷imde, gördü÷üm düzen ve tertip ile görevli memurlarõn disiplinli biçimde çalõúmalarõ her türlü takdir ve teúekküre úayandõr.
22 ùubat 1913 (9 ùubat 1328)
Bahr-õ Sefid Bo÷azõ Kuva-yõ Umumiye Kumandanõ Ferik Hurúit”
Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’ni gezen Sõhhiye Müfettiúi Fuat Bey de özel deftere úunlarõ yazmõútõ:
“Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan Gelibolu’da Doktor Operatör Rasim Ferit Bey’in idaresinde tesis olunan hastaneyi ziyaret ve teftiú ettim. Gerek çalõúmalardaki düzen, gerek idaredeki disiplin ve gerekse tõbbî konulardaki özen dikkate úayandõr.
Rasim Ferit Bey’e ve onunla birlikte çalõúan tüm ekibine teúekkür ederim.
23 ùubat 1913 (10 ùubat 1328)
Gelibolu Kuva-yõ Umumiye-yi Sõhhiye Müfettiúi Miralay Fuat”3
Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi
Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu bölgesinde savaúõn yeniden baúlamasõ üzerine kurulmuútu. østanbul’dan Çanakkale’ye atanan sa÷lõk ekibi tüm sa÷lõk malzemeleriyle birlikte 21 Ocak 1913 (8 Kanun-õ Sani 1328) tarihinde hastaneyi faaliyete geçirmiúlerdi4.
Çanakkale ødadî Mektebi (Çanakkale Orta Okulu) ile Çanakkale øttihat ve Terakki Kulübü binasõnõn hastaneye dönüútürülmesi sonucunda oluúturulan Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin yatak kapasitesi iki yüz otuzdu.
3Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’n i ziyaretle ilgili olarak bkz., KA., 118/170, 8.4.1913 ve Genel Karargâhõn Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’ne yazdõ÷õ yazõ için bkz., KA., 118/167, 1.4.1913.
4OHAC Salnamesi 1329; s. 157.
Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin kuruluúundan 1328 yõlõ ùubat ayõ sonuna kadar (13 Mart 1913) hastanede 521 yaralõ ve hasta tedavi edilmiúti. Bu hastalardan 223’ü yaralõ, 298’i hasta idi. Yaralõlardan dördü ve hastalardan ikisi vefat etmiú, di÷er hastalar tedavi edilerek taburcu edilmiúlerdi5.
Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin baúhekimi Dr. Tevfik Rüútü (Aras) Bey’di. Mustafa Kemal, Gelibolu’ya gelmeden evvel arkadaúõ ve øttihatçõlarõn ileri gelenlerinden biri olan Dr. Tevfik Rüútü (Aras) Bey’le østanbul’da görüúmüú ve Tevfik Rüútü Bey’e Çanakkale’de görev almasõnõ önermiúti. Bu sõrada “Meclis-i Umur-u Tõbbiye-i Mülkiye ve Sõhhiye-yi Umumiye” üyesi olan Dr. Tevfik Rüútü (Aras) Bey, Mustafa Kemal’i kõrmamõú ve Çanakkale’de kurulan Hilâl-i Ahmer Hastanesi Baútabipli÷i görevini kabul etmiúti6. Ülkenin gelece÷i konusunda düúünce birli÷ine sahip üç arkadaú –Ali Fethi (Okyar) Bey, Mustafa Kemal ve Dr. Tevfik Rüútü Bey- böylece Çanakkale’de bir arada bulunabilecekler ve geliúecek olaylara birlikte çözüm arayabileceklerdi.
Cumhuriyet döneminde de bu üçlü hiç ayrõlmadõlar.
Dr. Tevfik Rüútü Bey’in Baútabipli÷ini7 yürüttü÷ü Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nde di÷er görevli personeli ise úöyleydi8:
Operatör :Adveridis(Aduridis) Efendi Uzman Doktor :Yusuf Ziya Efendi
Uzman Doktor :Ahmet Efendi
5OHAC Salnamesi 1329; s. 158.
6Tevfik Rüútü Aras, 1920-1938 yõllarõ arasõnda 5 dönem milletvekilli÷i, 1925-1939 yõllarõ arasõnda Dõúiúleri Bakanlõ÷õ yapmõú, øttihat ve Terakki’nin önemli isimlerinden biri olmuú, sonrasõnda da gazete yazõlarõ yazarak hayatõnõ sürdürmüú, 1883 yõlõnda Çanakkale'de do÷an bir siyaset adamõdõr. Tevfik Rüútü Bey, Beyrut Tõbbiyesi’ni bitirdi ve doktor olarak øzmir, Selanik ve østanbul'da çeúitli görevlerde bulundu. øttihat ve Terakki’ye girdi. Selanik’te Mustafa Kemal ile yakõn arkadaú oldu. Meclis-i Umur-u Tõbbiye-i Mülkiye ve Sõhhiye-yi Umumiye (Yüksek Sa÷lõk Kurulu) üyesi oldu. Bu arada øzmir'in önde gelen ailelerinden Evliyazade ailesinin reisi Evliyazade Hacõ Mehmet Efendi'nin kõzõ ve dönemin kadõn gazete yazarlarõndan Evliyazade Makbule Hanõm ile evlendi. 4 Mart 1925’te Takriri Sükûn Kanunu’ndan sonra kurulan 4’ncü Hükümetinde (3 ncü øsmet ønönü Hükümeti) Hariciye Vekili (Dõúiúleri Bakanõ) oldu. Atatürk'ün ölümüne kadar kurulan bütün hükümetlerde bu görevini sürdürdü. Atatürk'ün komúu ülkelerle iyi iliúkiler kurulmasõna dayalõ dõú politikasõnõn savunucusu oldu. Sovyet Dõúiúleri Komiseri Litvinov'un davetlisi olarak üç kere Rusya'ya gitti. 1926'da Odessa’da, 1930’da ve 1937'de Moskova'da Sovyet ileri gelenleriyle görüúmeler yaptõ.
1939'da Londra Büyükelçili÷ine atandõ ve üç buçuk yõl øngiltere'de kaldõ. 1943’te emekli oldu. Savaúõn sonlarõnda østanbul basõnõnda (özellikle de Tan gazetesinde) yazõlar yazdõ. Demokrat Parti’nin kuruluúunu destekledi. Kõzõ Fatin Rüútü Zorlu ile evlendi. 1952-1959 yõllarõnda øú Bankasõ Yönetim Kurulu Baúkanlõ÷õ görevinde bulundu. Dr. Tevfik Rüútü Aras’õn Dõúiúleri Bakanlõ÷õ sõrasõnda verdi÷i söylevleri Numan Menemencio÷lu tarafõndan toplanarak “Lozan'õn øzlerinde On Yõl” (1937) adõ altõnda kitap haline getirildi.
Günlük basõnda çõkan yazõlarõnõn güncel olmayanlarõnõ “Görüúlerim” (1945 ve 1963) adlõ iki cilt kitapta toplayan Dr. Tevfik Rüútü Aras, 1972 yõlõnda østanbul’da hayatõnõ kaybetti. Naaúõ Rumelihisarõ’nda topra÷a verildi.
7Hilal-i Ahmer Çanakkale Hastanesi’nin ilk baútabibi Dr. Tevfik Rüútü (Aras) Bey’di. Daha sonra Dr. Reúidi Bey baútabip olarak görev yaptõ. Son olarak da Dr. Hüseyin Fehmi Bey baútabipli÷e atandõ.
8OHAC Salnamesi 1329; s. 159.
ødare Memuru :Kenan Bey Vekilharç :Kadri Efendi Kâtip :Hentu Kaçi Efendi
Ayrõca hastanede iki asistan ve sekiz hastabakõcõ ile yirmi hademe görev almõútõ.
Dr. Tevfik Rüútü Bey, Mustafa Kemal ve Ali Fethi Bey’in ülke yönetimi konusundaki düúüncelerine tamamen katõlõyordu. O nedenle øttihat ve Terakki Cemiyeti’ni eleútiriyordu. Çanakkale’de zaman zaman bir araya gelen bu üçlü iúlerin iyi gitmedi÷ini görüyordu9. Bu nedenle Tevfik Rüútü Bey østanbul’a bulunmak için Baúhekimlik görevinden ayrõldõ ve yerine Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi Baúhekimli÷ine Dr.
Reúidi Bey tayin edildi10. Dr. Tevfik Rüútü Bey de 13 Mart 1913 tarihinde Sõhhiye Müdürlü÷ü 1’nci Müfettiúli÷ine atandõ ve østanbul’a gitti. Bir süre sonra Ali Fethi Bey ve Mustafa Kemal de Bulgaristan’a gitmek zorunda kalacaklardõ.
Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi
Askeri Sa÷lõk teúkilâtõndan talep edilmesi üzerine, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti ødare Heyeti 10’ncu Kolorduyu takip etmek üzere 11 Ocak 1913 (29 Kanun-õ Evvel 1328) tarihinde Gelibolu’da bir seyyar hastanenin kurulmasõna karar verdi11.
øngiltere’den alõnan her türlü sa÷lõk malzemeleri12 ve mükemmel çadõrlarla13 birlikte Gelibolu’da yüz yataklõ bir seyyar hastane oluúturuldu14. Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin sa÷lõk ekibi tecrübeli doktor ve personelden seçildi. Masraflarõ Hilâl-i Ahmer tarafõndan karúõlanmak üzere Osmanlõ Seyr-i Sefâin ødaresi tarafõndan hasta sevkiyatõnda kullanõlmak üzere Cambridge Vapuru tahsis edildi.
9Bu konuda geniú bilgi için bkz., Mithat Atabay, “Mustafa Kemal’in Balkan Muharebeleri Esnasõnda Çanakkale Bölgesindeki Faaliyetleri,”Uluslararasõ Atatürk’ü Ça÷daú Yorumlama ve Anlama Programõ-2 Çanakkale 1915, Mustafa Kemal Atatürk ve Modern Türkiye, Yay. Haz. Turan Tanyer, Türkiye Barolar Birli÷i Yayõnlarõ, Ankara 2010, s.27-47.
10Dr. Hasan Fehmi Bey, Çanakkale Hilal-i Ahmer Hastanesi Baúhekimli÷ine atanmadan önce Hilal-i Ahmer Gelibolu Seyyar Hastanesi Baúhekimiydi. Bkz., KA., 12/4, 12 ùubat 1328 ve KA., 128/5, 15 ùubat 1328.
11Hilal-i Ahmer Cemiyeti Baúkan yardõmcõsõ Besim Ömer Bey, Gelibolu’ya gönderilen Hilal-i Ahmer Hastanesine bir yer gösterilmedi÷ini belirterek Osmanlõ Harbiye Nezaretine baúvuruda bulunmuú ve bir an evvel yer teminini talep etmiútir. Bkz., KA., 128/44, 29 ùubat 1328; ayrõca Hilal-i Ahmer Cemiyeti Sõhhiye Nezaretinden de Gelibolu’ya gönderilen sa÷lõk ekibinin içinde bulundu÷u durumun bir an evvel çözüme kavuúturulmasõnõ istemiúti. KA., 128/8, 19 ùubat 1328.
12KA., 10/03, 1 ùubat 1328.
13Hilal-i Ahmer Gelibolu Seyyar Hastanesine ayrõca 300 karyola ve Sahra Sõhhiye Müfettiúli÷i’nce gerekli yastõk ve ot minder gönderilmesi talep edilmiútir. Bu konuda bkz., KA., 10/05, 2 ùubat 1328; KA., 23/88, 2 ùubat 1328,
14KA., 128/7, 17 ùubat 1328.
Cambridge Vapuru, 20 ùubat 1913 (7 ùubat 1328) tarihinde Gelibolu’ya sevk edildi15.
Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi geçici olarak Gelibolu Ermeni Mektebi’ne yerleúti16. Sa÷lõk ekibi 10 ncu Kolordu bölgesine intikal etmeyi beklerken Ermeni Cemaatine mensup fakir hastalarõn tedavisini yaparak halkõn büyük takdirini kazandõ. Seyyar Hastanenin
“Münderis” bölgesine nakil ve sevk olunmasõ Kolordu Komutanlõ÷õ tarafõndan emredilince, hastane 5 Nisan 1913 (23 Mart 1329) tarihinde istenilen bölgeye gitti17.
Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin kadrosu úöyleydi18: Baútabip ve Operatör :Dr. Hüseyin Fehmi Bey
Operatör Yardõmcõsõ :Dr. Ertu÷rul Bey Uzman Doktor :Dr. Recep Hayri Efendi Uzman Doktor :Dr. Mustafa Kâzõm Efendi
Eczacõ :Mehmet Efendi
ødare Memuru :ùevket Bey
Kâtip :øbrahim Hakkõ Efendi
Ayrõca bir asistan, yedi hasta bakõcõ ve on hademe bulunuyordu.
Çanakkale ve Gelibolu’da Görevli Cambridge Hilâl-i Ahmer Vapuru
Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, 6 ùubat 1913 (24 Kanun-u Sani 1328) tarihinde Seyr-i Sefâin ødaresi’yle imzaladõ÷õ sözleúme gere÷i hasta nakli için Cambridge Vapuru’nu kiralamõútõ. Cambridge Vapuru’nda gerekli de÷iúiklikler yapõlarak 350 hastaya hizmet edebilecek kapasitede donatõldõ. Vapur, 8 ùubat 1913 (25 Kanun-u Sani 1328) Cuma günü østanbul’dan Gelibolu’nun kazasõ olan ùarköy’e hareket etti. Vapur ilk seferinde 198 yaralõyõ rahat bir biçimde østanbul’a getirdi19. økinci seferinde Çanakkale’ye gelen vapur20, buradan 540 yaralõyõ alõnca bundan hastalar rahatsõz oldular. Bunun üzerine gemiye 350’den fazla hasta bindirilmemesi kararlaútõrõldõ. Yaralõ ve hastalarõn Cambridge Vapuru’nda 24 saatten fazla kalmalarõ, yolculuklarõ sõrasõnda tedavi ve pansumanlarõnõn yapõlmasõ için bir sa÷lõk ekibi ile aúçõ ve mutfak malzemeleri de vapurda yer aldõ.
15Cambridge Vapuru Sahra Sõhhiye Hastanesi için bkz., KA., 129/146, 22.5.1913.
16KA., 128/3, 10 ùubat 1328.
17Hastanenin yeni yeri ve planõ için bkz., KA., 523/45.1.
18 OHAC Salnamesi 1329; s. 156-157.
19Bu konuda bkz., KA., 12/91, 1 Mart 1329
20Bkz., KA., 129/44, 2 Mart 1329.
Cambridge Vapuru’nun Sa÷lõk Ekibi úöyleydi21: Baútabip :Dr. ùevket Bey
Operatör :Dr. Akif Tevfik Bey
Eczacõ :Yavr Efendi
ødare Memuru :Cevdet Efendi
Kâtip :Ali Efendi
Ayrõca onbeú hasta bakõcõ bulunuyordu.
Çanakkale’deki Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi Balkan Savaúlarõ sõrasõnda birçok ülkenin Hilâl-i Ahmer Cemiyeti ve Salib-i Ahmer Cemiyeti Osmanlõ yaralõlarõna yardõm etmek için sa÷lõk ekipleri gönderdiler22. Bunlara “Heyet-i Sõhhõye-i ømdadiye” deniliyordu.
Bunlarõn hepsi Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan karúõlandõ ve ihtiyaç duyulan yerlerde görevlendirildi. Çadõr ve malzemeleri olan yabancõ sa÷lõk ekipleri savaú bölgesine yakõn yerlerde seyyar hastaneler kurdular23, di÷erleri ise østanbul’da görev yaptõ. Hindistan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti de üç sa÷lõk ekibi gönderdi. Bu ekiplerden birincisi Haydarpaúa Askeri Hastanesi’nde ikinci sa÷lõk ekibi Darü’l-Fünun Hastanesi’nde görev yaptõlar24.
Üçüncü Hint Sa÷lõk Ekibi ise Çanakkale’de görev yaptõ. Üçüncü Hint Sa÷lõk ekibi, Hindistan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan “El Vefdü’l-Tõbbi Minbilâdi’l-Hind” ismiyle Delhi’de oluúturulup østanbul’a gönderildi25. Hint Sa÷lõk Ekibi, 7 Ocak 1913 (27 Kanun-u Evvel 1328) tarihinde østanbul’a geldi26. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan karúõlanarak Bir süre Kadõrga Hastanesi’nde bir süre çalõútõ. Mütarekeden sonra savaúõn tekrar baúlamasõ üzerine Ömerli’de bir seyyar hastane tesis edildi ve burada görev yapmaya baúladõlar27. Hint Sa÷lõk Ekibinin bir kõsmõ ise Çanakkale ve Gelibolu’ya nakledildiler28. Çanakkale Rum Erkek Okulu (bugünkü Cumhuriyet ølkö÷retim Okulu), Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’ne dönüútürüldü ve orada görev yaptõlar29.
21OHAC Salnamesi 1329; s. 162.
22OHAC Salnamesi 1329; s. 176.
23OHAC Salnamesi 1329; s. 177.
24OHAC Salnamesi 1329; s. 185-186.
25OHAC Salnamesi 1329; s. 187.
26OHAC Salnamesi 1329; s. 187.
27Hint heyetinin Ömerli’deki hizmetleri için bkz., KA., 18/65, 18 Haziran 1329.
28Çanakkale’ye gelen All Indian Medical Mision Hilal-i Ahmer Hint heyeti 26 ùubat 1913 tarihinde hizmet vermeye baúladõ. Bkz., KA., 18/18, 8 Mart 1329.
29Bkz., KA., 18/18, 8.3.1913.
Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’nin görevlileri úunlardõ30:
Baútabip :Dr. Muhtar Ahmet Ensari Bey Baútabip Muavini :Dr. Ali Ezher Feyzi Bey Tabip :Mehmet Naim Ensari Tabip :Seyyid Abdurrahman Tabip :Seyyid ùemsilbari
Tabip :Mahmudallah
Tabip :Mirza Rõza Han
Eczacõ :Galam Ahmet Han,
Eczacõ :Nurru’ú-ùems
Eczacõ :Abdulvahid Han, Eczacõ :Hamit Resul,
Eczacõ :Seyyid Tonger Hüseyin Ayrõca oniki hastabakõcõ ve iki tercüman vardõ.
Baúhekim Ahmet Ensari Bey, gerçek bir Türk dostuydu. Balkan Savaúõ sõrasõnda hem hasta ve yararlõlara hem de muhacirlere büyük yardõmlarõ dokunmuútu. Türk Kurtuluú Savaúõ sõrasõnda da Hindistan’da yardõm toplamak için komiteler oluúturmuútu. Hatta bu yardõm komitesine Hindistan’õn ulusal lideri Mahatma Gandi’yi de dahil etmiúti.
Kendisi aynõ zamanda Hint Müslümanlarõnõn önde gelen liderlerinden birisiydi. Balkan Savaúlarõ sõrasõnda Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’nin Baúhekimi Ahmet Ensari Bey, 30 Mayõs 1936 yõlõnda vefat etti÷inde Hintlilerin ulusal lideri Mahatma Gandi onun için
“O bizim sa÷ kolumuzdur” demiúti31. Sonuç
Osmanlõ Devleti’nin 20’nci yüzyõlõn baúõnda peúpeúe savaúlarla u÷raúmasõ ve sonunda da tarihteki yerini almasõ sebebiyle aslõnda bu son dönemindeki olaylarõn pek de üzerinde nedense durulmamõútõr. Hele Balkan Savaúlarõ sõrasõnda yaúanan acõlar ve sõkõntõlar neredeyse büyük ölçüde ihmal edilmiútir. O nedenle bu konulara daha fazla önem verilmelidir. Balkan Savaúlarõnõn tüm úiddetini hissetmiú olan Çanakkale ve Gelibolu’da insanlarõmõzõn zor zamanlarõnda yardõmõna koúan Kõzõlay’õn sa÷lõk hizmetleri için kurdu÷u hastaneler ve yaptõ÷õ hizmetler
30OHAC Salnamesi 1329; s. 187. Çanakkale’de Hint Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’ne dönüútürülen binanõn bir de foto÷rafõ bulunmaktadõr. Foto÷raf için bkz., OHAC Salnamesi 1329; s. 207.
31Besim Ömer Akalõn, “Büyük Bir Dostumuzu Kaybettik,” Servet-i Fünun, yõl:46, c.80/16, no:2082/397 (16 Temmuz 1936), s.114.
ele alõnmõútõr. Bu çalõúma sõrasõnda dikkat çeken bir husus ise Mustafa Kemal’in savaú ortamõ olmasõna ra÷men, her konudaki çalõúmalarõnõ bir ekip çalõúmasõ biçiminde yürütmeye gayret etmesi olmuútur. Balkan Savaúlarõ sõrasõnda birlikte çalõútõ÷õ pek çok kiúi Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluúunda ve daha sonra devlette önemli görevler üstlenmiúlerdi.
Bunlardan birisi de Dr. Tevfik Rüútü (Aras) Bey’di. O, tam ondört yõl Atatürk’ün Dõúiúleri Bakanlõ÷õ’nõ yapmõú ve bugüne kadar ülkemizde bu kadar uzun süre Dõúiúleri Bakanlõ÷õ yapan hiç kimse olmamõútõr. Dõúiúleri Bakanõ ulaúamadõ. Yine burada Atatürk’ün birlikte çalõútõ÷õ Ali Fethi (Okyar) Bey de Cumhuriyet döneminde Atatürk yakõn çalõúma arkadaúlarõ olmuúlardõ.
Belgeler
Belge-1 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Personel Maaú Bordrosu (128/1)
Belge-2 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Planõ (523/45.1)
Belge-3 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Hakkõnda Hilal-i Ahmer Cemiyeti Müfettiúi Dr. Nafiz Bey’in Raporu (128/3)
Resimler
Resim-1 Gelibolu Hastanesi Önünde Heyet-i Sõhhiyesi (Ortada oturan Sertabip Operatör Rasim Ferit Bey, sa÷õnda Doktor Sedat ve øhsan Arif Beyler, solunda Doktor Behçet Sabit ve ødare Memuru Tahsin Beyler
Resim-2 Gelibolu Hastanesinden Bir Ko÷uú
Resim-3 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesi (ùimdiki Ö÷retmenevi)
Resim-4 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesi Heyet-i Sõhhiyesi (Ortada Sertabip Tevfik Rüútü Bey
Resim-5 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesinde Bir Ko÷uú
Resim-6 Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Hastanesi øttihaz Olunan Bina (ùimdiki Cumhuriyet ølkö÷retim Okulu)
Resim-7 Umum Hint Resim-8 Cambridge Vapuru Hilâl-i Ahmer Heyeti Heyet-i Sõhhiyesi ve ødaresi Reisi Doktor Ensari Bey
