SAKARYA İLİ KARADENİZ SAHİLİ LARİDAE TÜRLERİN BİYOEKOLOJİSİ

(1)

1 SAKARYA İLİ KARADENİZ SAHİLİ LARİDAE TÜRLERİN BİYOEKOLOJİSİ

Çetin ÇELİK¹, Ali UZUN²

1Karasu Yalı Ortaokulu, 54500, Karasu/Sakarya

2 Sakarya Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 54140, Esentepe Kampusü, Serdivan/Sakarya,

1celikcetin@hotmail.com, ²aliuzun@sakarya.edu.tr

ÖZET

Batı Karadeniz Bölgesi sınırlarında yer alan Sakarya ili sulak alanlar ve çok uzun kumul sahiller içermektedir. Bu nedenle başta Laridae familyası olmak üzere pek çok kuş türü barındırır. Çalışmada Laridae familyasına ait 8 takson tespit edilmiştir. 19 Ağustos 2007 – 22 Temmuz 2008 tarihleri arasında Denizköy (Acarlar), Yenimahalle, Karasu Plajı, Küçükboğaz, Kocaali Plajı ve Melenağzı’nda gerçekleştirilen çalışmada türlerin sayısal dağılımı; Larus cachinnans michahellis 2697, Larus ridibundus 3087, Larus canus 167, Larus fuscus 35, Larus atricapillus 1, Larus minutus 17, Larus genei 10, Larus philedelphia 8, Sterna hirundo 101 olarak belirlenmiştir.

Kaydedilen bu türlerin; biri yerli, biri yaz göçmeni, ikisi kış göçmeni ve beşi transit göçerdir. Türlerin tamamı, koruma statüleri açısından "Nesli“Tehlike Altında Olmayan (Least Concern) grubuna girer.

Baskın tür Larus ridibundus iken, Larus atricapilla baskınlığı en düşük tür olarak tespit edilmiştir. Laridae familyasına ait türlerin toplam birey sayıları;

Melenağzı’nda 2353, Kocaali Plajı’nda 565, Küçükboğaz’da 250, Karasu Plajı’nda ve Yenimahalle’de 2873 olarak tespit edilmiştir. Denizköy (Acarlar) istasyonunda hiçbir Laridae türü tespit edilememiştir. İstatistiksel açıdan Denizköy (Acarlar) hariç bütün istasyonlarını benzer olduğunu görülmüştür.

Ayrıca Küçükboğaz – Kocaali istasyonlarının birbirine en fazla benzeyen istasyon olduğu ve Acarlar’ın hiçbir istasyonla benzer olmadığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Sakarya, Laridae, Biyoekoloji, Batı Karadeniz Bölgesi

(2)

2 THE BIO-ECOLOGY OF LARIDAE FAMILY IN SAKARYA PROVINCE WEST OF BLACK-SEA COAST

ABSTRACT

The city of Sakarya located in the West of Black Sea Region contains wetlands and very long sandy beaches. Thus, this area includes a lot of bird species especially from Laridae family. 8 taxa belonging to Laridae were determined at the study area. In this study performed between August 19, 2007 and July 22, 2008 in Denizköy (Acarlar), Yenimahalle, Karasu Beach, Küçükboğaz, Kocaali Beach and Melenağzı, the numerical distribution of the observed taxa at these areas were defined as Larus cachinnans michahellis 2697, Larus ridibundus 3087, Larus canus 167, Larus fuscus 35, Larus atricapilla 1, Larus minutus 17, Larus genei 10 and Sterna hirundo 101.

We observed 1 resident, 1 summer migrant, 2 winter migrants and 5 transit migrant species in the study area. These species were categorized as Least Concern.

While the dominant species was Larus ridibundus, the less common species was Larus atricapilla. The numbers of indivuduals were counted as 2353 at Melenağzı, 565 at Kocaali, 250 at Küçükboğaz, 82 at Karasu Beach and 2873 at Yenimahalle. We did not observe any Laridae species at Denizköy (Acarlar).

According to statistics, we defined that all the stations were identical except for Denizköy (Acarlar). In addition, Küçükboğaz and Kocaali Beach were the most identical and Denizköy (Acarlar) had no similarities with the other stations.

Key words: Sakarya, Laridae, Bioecology, Region of West Black Sea.

1. GİRİŞ

Literatürde martılar üzerine pek çok çalışma mevcut iken, Türkiye’de bu tür çalışmalar oldukça sınırlıdır. Martılarla ilgili ilk çalışmalar Dwight (1926)’a aittir[1]. Faunistik içerikli bu çalışmalara ek olarak, tür etiyolojisi [2], üreme [3], diğer türlerle ilişkileri [4] gibi spesifik konularda çalışmalar yapılmıştır. Laridae familyası konusunda çalışmalar belirli bölgelerle sınırlı kalmıştır.

Ayvaz, 1988’de Hazar gölünde [5]; Gök, 1991’de Doğu Karadeniz Bölümü’nde [6]; Ay, 1996’da Hazar Gölü’nde [7]; Öğün, 1988’de Van

(3)

3

gölü ve çevresinde [8] ve Çağlayan (2003) İzmir Karaburun ve İçel Aydıncık’ta Laridae familyası konusunda çalışmalar yapmışlardır.

Türkiye geneli anlamında Laridae familyası ile ilgili kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır.

Araştırma alanları ve ilgili taksonlarla ile ilgili olarak kapsamlı bir çalışmanın olmadığı tespit edilmiştir. Denizköy (Acarlar), Yenimahalle, Karasu Plajı, Küçükboğaz, Kocaali Plajı ve Melenağzı’nda yapılan bu çalışmada bölgedeki Laridae familyasına ait türlerin; göç statüsünün tespiti, bazı ekolojik isteklerinin incelenmesi, bölgelerin biyolojik, avifaunistik ve istatistiksel olarak birbiriyle karşılaştırılması, tehdit eden faktörler, problemlere çözüm önerileri ve koruma çalışmalarının etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır.

2. DENEYSEL KISIM 2.1. Materyal ve Metot

Araştırma alanında istasyon seçiminde farklı ekolojik özelliklere sahip olmalarına dikkat edilmiştir (Şekil 1). Kıyı şeridi boyunca Acarlar Gölü’nün Denizköy’de kalan kısmı I. istasyon (Denizköy); Sakarya Nehri’nin denize döküldüğü bölge II. Istasyon (Yenimahalle); Karasu Aile Parkı’ndan Zenginler Sitesi’ne kadar olan bölge III. istasyon (Karasu Plajı); Küçük Karasu köyündeki göl ile denizin kesiştiği bölge IV.

istasyon (Küçükboğaz); Kocaali Aile Plajı V. istasyon (Kocaali Plajı) ve Melen Deresi’nin Karadeniz’e döküldüğü bölge VI. istasyon (Melenağzı) olarak belirlenmiştir.

(4)

4

Şekil 1. İstasyonların coğrafik konumu

2.2. Metot

Araziye ayda bir, ekim – ocak döneminde ise iki kez çıkılmıştır (Şekil 1).

Gün ışımasından akşam hava kararıncaya kadar bireyler, gözlem ve direk sayım metoduna göre kaydedilmiştir. Arazi çalışmalarında Nikon marka dürbün (10 X 50), Konus marka teleskop (20 X 60), Nikon marka fotoğraf makinası, Nikon marka farklı 2 objektif (13 X 70 ve 70-300 mm) kullanılmıştır. Türlerin teşhisinde [10]’ten yararlanılmıştır.

Araştırma sahasında tespit edilen taksonların sıklık, baskınlık ve çeşitlilik analizleri ile istastasyonların benzerlik oranlarının hesaplanmasında [11]’ten yararlanılmıştır.

3. Bulgular

Yapılan çalışmada araştırma sahasında Laridae familyasına ait 7 tür (Larus ridibundus, L. canus, L. minutus, L. fuscus, L. atricapilla, L. genei, Sterna hirundo) ve 1 alt tür (L. cachinnans michahellis) tespit edilmiştir.

Türlerin 2’si kış göçmeni, 1’i yaz göçmeni ve 5’i transit göçer ve alttür yerlidir (Çizelge 1). En fazla takson Yenimahalle’de tespit edilmiştir.

(5)

5

Sayılan kuşların istasyonlara göre dağılımı; 2873 bireyle (% 46,97) Yenimahalle, 2353 bireyle (% 38,43) Melenağzı, 565 bireyle (% 9,23) Kocaali Plajı, 250 bireyle (% 4,08) Küçükboğaz ve 82 bireyle (%1,34) Karasu Plajı şeklindedir.

Çeşitlilik indeksinde Yenimahalle en fazla iken, en düşük Acarlardır.

Sırasıyla Karasu Plajı 0,68, Melenağzı 0,644, Küçükboğaz 0,543 ve Kocaali Plajı ise 0,473’dür.

Yenimahalle’de 7 tür ve 1 alt tür tespit edilmiştir ve Melenağzı’na % 80, Karasu Plajı, Küçükboğaz ve Kocaali Plajı’na % 62, ve Denizköy’e (Acarlar Gölü) % 0 oranında benzer (Çizelge 3). Nadir görülen 4, seyrek 2, genellikle görülen 2 tür ve devamlı görülen 1 alttür tespit edilmiştir (Çizelge 2). Larus atricapilla ve Larus genei sadece bu istasyonda gözlenmiştir.

Karasu Plajında 3 tür ve 1 alt tür kaydedilmiştir ve Melenağzı’na % 80, Kocaali Plajı ve Küçükboğaz’a %75, Yenimahalle’ye % 62 ve Acarlar’a % 0 oranında benzerlik gösterir (Çizelge 3). Bu istasyonda 2 tür nadir, 1 tür seyrek, 1 alttür çoğunlukla görülmüştür (Çizelge 2).

Küçükboğaz’da 3 tür ve 1 alt tür tespit edilmiştir ve Kocaali Plajı’na % 100, Melenağzı’na %80, Karasu Plajı’na %75, Yenimahalle’ye % 62 ve Denizköy’e % 0 oranında benzerlik göstermektedir (Çizelge 3).

İstasyonda nadir görülen 2, seyrek 1 tür ve çoğunlukla görülen 1 alttür tespit edilmiştir (Çizelge 2).

Kocaali Plajı istasyonunda 3 tür ve 1 alt tür tespit edilmiştir ve Küçükboğaz’a % 100, Melenağzı’na %80, Karasu Plajı’na %75, Yenimahalle’ye % 62 ve Denizköy’e % 0 oranında benzerlik göstermektedir (Çizelge 3). İstasyonda nadir 2 tür, seyrek 1 tür ve çoğunlukla görülen 1 alt tür tespit edilmiştir (Çizelge 2). Küçükboğaz’a çeşitlilik indeksine göre benzerdir.

(6)

6

Melenağzı Acarlar hariç diğer istasyonlarla %80 oranında benzerlik göstermektedir (Çizelge 3). İstasyonda nadir görülen 2, seyrek 2, genellikle görülen 1 tür ve devamlı görülen 1 alt tür tespit edilmiştir (Çizelge 2).

Yenimahalle istasyonunda; Larus ridibundus, L. atricapilla, L. minutus, L.

genei ve Sterna hirundo en fazla baskınlığa sahiptir (Çizelge 4). Karasu L.

cachinnans michahellis ve L. fuscus en yüksek baskınlık indeksine sahip iken, Melenağzı’nda bu değer Larus canus türünde görülmüştür (Çizelge 4).

Çizelge 1. Çalışma sahasında tespit edilen Laridae taksonları ve göç statüleri

Tür/ İstasyonlar I II III IV V VI

L.c. michahellis - Y Y Y Y Y

L.ridibundus - KG KG KG KG KG

L.canus - KG KG KG KG KG

L.minutus - T - - - T

L.fuscus - T T - - T

L. atricapilla - T - - - -

L.genei - T - - - -

Sterna hirundo - YG - YG YG YG

Y: Yerli; KG: Kış göçmeni; T: Transit göçer; YG: Yaz göçmeni;.

(7)

7

Çizelge 2. Türlerin istasyonlara göre görülme sıklıkları

Sıklık I II III IV IV VI

%1 – 20 2 1 2 2 4 0

%21 – 40 2 2 1 1 2 0

%41 – 60 1 0 0 0 2 0

%61 – 80 0 1 1 1 0 0

%81 –100 1 0 0 0 1 0

Çizelge 3. İstasyonların benzerlik oranları

İstasyonlar Melenağzı Kocaali Küçükboğaz Karasu Yenimahalle Acarlar

Melenağzı 1 0,8 0,8 0,8 0,8 0

Kocaali 0,8 1 1 0,75 0,62 0

Küçükboğaz 0,8 1 1 0,75 0,62 0

Karasu 0,8 0,75 0,75 1 0,62 0

Yenimahalle 0,8 0,62 0,62 0,62 1 0

Denizköy 0 0 0 0 0 1

(8)

8

Çizelge 4. Türlerin sıklık ve baskınlık değerleri

Tür İstasyon Sıklık % Baskınlık %

Larus cachinnans michahellis

Melenağzı 85.71 44.28

Kocaali 71.43 66.37

Küçükboğaz 71.43 68.00

Karasu 69.23 80.49

Yenimahalle 92.86 38.94

Denizköy (Acarlar) 0.00 0.00

Larus ridibundus

Kocaali 21.43 30.97

Karasu 30.77 15.85

Larus fuscus

Kocaali 0.00 0.00

Karasu 7.69 1.22

Larus canus

Kocaali 14.29 1.06

Karasu 7.69 2.43

Larus atricapilla

Kocaali 0.00 0.00

Karasu 0.00 0.00

Larus minutus

Kocaali 0.00 0.00

Karasu 0.00 0.00

Larus genei

Kocaali 0.00 0.00

Karasu 0.00 0.00

Sterna hirundo

Kocaali 21.43 1.59

Karasu 0.00 0.00

(9)

9

4. TARTIŞMA ve SONUÇ

Ağustos 2007-Temmuz 2008 dönemini kapsayan periyotta tüm istasyonlarda tespit edilen birey sayısı 6123’dür.

Sahada birey sayısı bakımından Larus ridibundus en fazla ve L. atricapilla ise en az baskındır. Tür sayısı; Melenağzı’nda 6, Kocaali Plajı’nda 4, Küçükboğaz’da 4, Karasu Plajı’nda 4, Yenimahalle’de 8’dir. Acarlar Gölü’nde (Denizköy) bu türlere rastlanmamıştır.

Uzun (2004)’ün Acarlar’da Larus cinsine ait argentatus, ridibundus, genei, canus ve melanocephalus türlerini ayrıca Sterna hirundo’yu tespit etmiştir.

Ancak bu türlere alanda rastlanılmamıştır. Göl yapısının bozulmasından dolayı türlerin bu alanı kullanmadıkları düşünülmektedir.

Kasım-ocak periyodunda Larus ridibundus ve L. cachinnans michahellis kıyıdan çok uzakta konaklamışlardır. L. c. michahellis kıyıda gagasıyla sürekli konfor davranışı sergilemiştir. Bu davranışın beslenme ve yüzme aktiviteleri sırasında vücuda yapışan objeleri temizlemek için yapıldığı düşünülmektedir. L. ridibundus beslenme ve çöp eşeleme davranışları göstermiştir. Sterna hirundo suyun üstünde uçarken ani bir dalışla balıkları yakaldığı görülmüştür.

Yenimahalle’de yer alan kumulun aralık ayında tamamen sularla kaplanmasından dolayı tür sayısında artış gözlenmiştir. Bunun sebebi besin miktarındaki ani artışlardır.

Aralık ve ocak ayları bireylerin en aktif dönemi olarak tespit edilmiştir.

Baran ve Yılmaz (1984)’a göre yurdumuzda sadece Trakya Bölgesi’nde yaşayan Larus canus’un Acarlar Gölü hariç bütün istasyonlarda kış göçmeni olduğu tespit edilmiştir.

(10)

10

Acarlar Gölü’nün suyu çekilmeye başlamış ve bataklığa dönüşme eğilimindedir. Bu su kuşları açısından yaşam alanlarının ortadan kalkması anlamına gelmektedir. Gerekli tedbirlerin acilen alınması gereklidir.

Küçükboğaz’ın bazı yerleri mesire yeri olarak kullanılmaktadır. Karasu Plajı’nda imar bozuklukları ve plansız yapılaşma dikkat çekmektedir. Bu ve benzeri antropojenik etkiler habitatların bozulması ve ortadan kalkmasına sebep olmaktadır. Özellikle yerleşkelerin imar açılmadan önce çevre etki değerlendirmesinin yapılması gereklidir.

Tabur (2002) kuş türlerini tehdit eden en önemli faktörler arasında;

antropolojik etkenler, sulak alan tahribatı, sazlıkların tarım arazisine dönüştürülmesi, habitatların çeşitli amaçlar için yok edilmesi, ormanların tahrip edilmesi, pestisid ve herbisit kullanımını saymaktadır. Yazar bunların yanı sıra yüksek gerilim hatları, yapılaşmanın artması, taşıtlar, aşırı ve zamansız avlanma gibi faaliyetler populasyonlara büyük zarar verdiğini idda etmektedir. Benzer tehditler çalışma alanımızda görülmektedir.

Yenimahalle ve Melenağzı’nın, Laridae türlerinin biyolojik ihtiyaçlarını karşılaması açısından elverişli olduğu görülmüştür. Melenağzı ile Yenimahalle arasında kalan Kocaali Plajı, Küçükboğaz ve Karasu Plajı’nın kuşların geçiş bölgeleri olduğu düşünülmektedir.

Biyolojik çeşitlilik bakımından kıtasal bir özelliğe sahip olan ülkemiz, geleceğimizin en önemli güvencesidir. Bu güvenceye sahip çıkmak ve korumak için Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde gerekli kanun ve yönetmelikleri çıkarmak ve özellikle çevre bilincine sahip nesiller yetiştirmek gerekmektedir.

(11)

11

5. KAYNAKLAR

[1] DWIGHT, J., .The Gulls (Laridae) of The World; Their Plumages, Moults, Variations, Relationships and Distribution, Volume LII, Publications of The American Museum of Natural History, 63-330s., American Museum of Natural History, 1926.

[2] SKORKA, P., WOJCIK, J., Habitat utilisation, feeding tactics and age related feeding efficiency in the Caspian Gull Larus cachinnans, J. Ornithol (2008), 149:31-39, Ağustos 2007.

[3] ABRAIN, A., ORO, D., IZQUIERDO, J., FERRIS, V., BELENGUER, R., A Comparison o Two Methods to Estimate Breeding Productivity in a Colonial Ground-Nesting Gull Larus cachinnans, Marine Ornitology 31:71-74, 2003.

[4] CANE, W., Ontogenetic Evidence for relationships within the Laridae, The Auk, Vol. 111, No. 4, pp. 873-880, 1994.

[5] AYVAZ, Y., The Breeding Biology of The Herring Gull (Larus argentatus). The Journal of Fırat Univ. 3, 53-60, 1988.

[6] GÖK, İ., Doğu Karadeniz Bölgesinde İnsan Sağlığını Etkileyen Mikroorganizmalara Portörlük Yönünden Martıların İncelenmesi, Yüksek Lisans, Karadeniz Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 36s, 1991.

[7] AY, A., Hazar Gölü'nde Yaşayan Martıların (Familya: Laridae) Sistematiği, Ekolojisi, Davranışları, Göçleri ve Üreme Biyolojilerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1-2s, 1996.

[8] ÖĞÜN, E., Van Gölü Çevresinde Yaşayan Martıların (Larus argentatus pontoppidan) Dışkılarında İzole Edilen Salmonella, Shigella, Escherichia coli ve Citrabakter'lerin Biyokimyasal, Serolojik ve Bazı Patojenite Özellikleri ile Çeşitleri, Doktora, 100.

Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Üniversitesi, 1998.

[9] ÇAĞLAYAN, E., Karaburun (İzmir) ve Aydıncık (İçel) Adalarındaki Ada Martısı (Larus audouinii) Kolonileri Üzerine Popülasyon Çalışmaları, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 6-8 s, 2003.

[10] HEINZEL, H., FITTER, R., PARSLOW, J., Türkiye ve Avrupa’nın Kuşları, Türkiye Doğal Hayatı Kor. Derneği, s. 166- 185, Rotolito Lombarda, İtalya, 1995.

[11] KOCATAŞ, A., Ekoloji ve Çevre Biyolojisi. Ege Üniv. Basımevi, 564 s., İzmir, 1997.

[12] UZUN, A., Batı Karadeniz Bölgesi Bazı Göllerinin Avifaunası,

(12)

12

Doktora, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1-120s, 2004.

[13] BARAN, İ., YILMAZ, İ., Ornitoloji Ders Notları. Ege Üniv. Fen Fak. Yayınları, No: 87, Ege Üniv. Basımevi, 323 s., İzmir, 1984.

[14] TABUR, M.A., Göller Bölgesi (Gölhisar Gölü, Burdur Gölü, Eğirdir Gölü, Kovada Gölü, Beyşehir Gölü) Kuşlarının Biyoekolojisi, S.D.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 99 s., Isparta, 2002.