ANATOMİ
ENDOKRİN SİSTEM
OMÜ SHMYO
Öğr. Gör. Dr. GÜRSEL AK GÜVEN
ENDOKRİN BEZLER
• Hypophysis (GI.pituitaria)
• Epifiz (GI.pinealis)
• GI. Thyroidea
• GII. Parathyroidea
• GII. Suprarenales
Endokrin Hücre Bulunduran Organlar
• Pancreas
• Testis
• Ovarium
• Thymus
• Plasenta
• Böbrekler
• Kalp
• Gastrointestinal mukoza
• Kromaffin sis
Hypophysiallis (Glandula pitutaria)
Hipofiz bezi os sphenoidale'de yer alan fossa hypophysisalis içine yerleşmiş kırmızımsı renkte ovalşekilli bir bezdir.
Hypophysis
• Santral sinir sistemi hipotalamus ve hipofiz aracılığı ile hormon yapımını düzenler.
• Hipofizden hormon salgılanmasını kontrol eden merkez hipotalamus’tur.
• Üst kısmı diaphragma sella ile örtülüdür.
• Ön tarafta adenohipofiz, arka tarafta nörohipofiz olmak üzere iki kısımdan oluşur.
• Hypotalamus'a infundibulum adı verilen bir sap ile bağlı olan hipofiz bezi, yaklaşık 0,5 gr ağırlığında olup birçok yapı ile komşuluğu bulunmaktadır.
• Hypothalamus ile bağlantısından ötürü hipofiz bezi, hypothalamus kontrolünde birçok endokrin organın salgısını kontroleder.
Hipofizden salgılanan hormonlar
Adenohipofizden salgılanan hormonlar
Somatotropin (Growth hormon) Prolaktin
Tirotropin (TSH)
Adrenocorticotropin (ACTH) Follikül stimule edici hormon (FSH)
Lüteinize edici hormon (LH)
Melanosit stimule edici hormon (MSH)
Nörohifizden salgılanan hormonlar
Vasopressin (Antidiüretik hormon (ADH)
Oxytocin
Bu hormonlar hipotalamus’ta sentezlenerek nörohipofiz
aracılığı ile sistemik dolaşıma verilir.
Adenohipofiz
• Hipofizin yaklaşık %75'ini oluşturan adenohipofiz, lobus anterior olarak da isimlendirilir.
•
Salgılanan Hormonlar
• Somatotropin hormon (STH):
Asıl fonksiyonu kişinin normal ve orantılı bir şekilde büyümesini sağlamaktır. Kas ve kemiklerin gelişimi üzerinde etkilidir.
• Tirotropin hormon (TSH):
Tiroid bezine etki eder ve tiroksin hormonunu salgılar.
• Adreokortikotropin hormon (ACTH):
böbreküstü bezlerinin korteks kısmını uyararak
buradan aldosteron, kortizol ve androjen
salgılanmasını sağlar.
• Luteinize edici hormon (LH):
• Kadınlarda ovum'dan östrojen, erkeklerde testis'ten testosteron salgılanmasını uyarır.
• Kadınlarda döllenme gerçekleştikten sonra ovumun atılmasıyla geride kalan Graff folikülü corpus luteum'u oluşturur.
• Corpus luteum gebelik süresince progestron
salgıladığı için LH corpus luteum'un devamlılığını
ve sonrasında da laktasyonunu sağlar
• Folikül stimüle edici hormon (FSH):
Kadında ovum'un gelişmesini sağlayarak östrojen üretimini uyarır. Erkekte ise testislerde sperm üretimini uyarır.
• Melanosit stimüle edici hormon (MSH):
Melanositleri etkileyerek melanin yapımını indükler. Neticesinde derideki pigmentasyonu artırır.
• Prolaktin (PRL):
Süt yapımı ve salgılanmasını uyarır ve meme
bezlerinin gelişimini sağlar.
Nörohipofiz
• Hypothalamus'un devamı niteliğinde olan lobus posterior, pituisit denilen miyelinsiz sinir hücrelerinde oluşmuştur ve tüm bezin %25'ini oluşturur.
• Kan-beyin bariyeri ve sekretör hücre
bulundurmaz
• Hypothalamus'tan salgılanan vazopressin ve
oksitosin, nörohipofiz aracılığı ile sistemik
dolaşıma katılır.
• Vazopresin böbrekte distal ve toplayıcı tübüllerden suyun geri emilimini sağlayarak vücutta kan basıncını düzenler.
• Oksitosin ise doğum sırasında uterus'un kasılmasını sağlayarak doğumu kolaylaştırır.
• Doğumdan sonra ise memedeki süt bezlerini uyararak meme ucundan süt gelmesini sağlar.
Hypophysis
Epifiz (Glandula Pinealis)
Bu
hücrelerden serotonin ve melatonin salgılanır.
Salgılanan bu
hormonlar adenohipofiz, nörohipofiz, endokrin pankreas, paratiroid bez, böbreküstü bezler
ve gonadlar üzerinde inhibe edici etkiye sahiptir.
Pineal bez aktif olduğunda üzerinde etkisi olduğu endokrin bezlerin aktivitesini azaltmaktadır.
Uyku döngüsü, vücut ısısının düzenlenmesi gibi biyolojik ritimlerin ayarlanmasında rol oynar.
Glandula Thyroidea
Glandula Thyroidea
Damarsal açıdan zengin olan tiroid bezi boyunda gırtlak (larynx) ve trachea'nın önüne yerleşmiştir.
Troid bezi bazal metabolizma hızının ayarlanması, karbonhidrat yağ ve protein metabolizması ile gonadların fonksiyonu üzerindeki görevlerini yerine getirebilmek için gerekli olan hormonları üretir, depolar ve gerektiğinde salgılar.
Glandula Thyroidea
• Lobus dexter
• Lobus sinister
• Isthmus glandula thyroidea
• %40 lobus pyramidalis
• Tiroid bezinde foliküler denilen esas hücreler ve parafolliküler hücreler bulunur.
• Folliküler hücreler triiodotironin (T3), parafolliküler hücreler ise tiroksin (T4) salgılar.
• Parafolliküler hücrelerden salgılanan hormon ise kalsitonindir.
• Böbreklerden kalsiyumun geri emilimini ve kemikten
kana kalsiyum geçişini azaltarak kan kalsiyum
seviyesini düşürür.
Glandula Parathyroidea
• GI. Thyroidea'yı çevreleyen fibröz kapsül içerisinde yer alan sarı- kahverengi renkte 4 adet bezdir.
• Mercimek büyüklüğünde olup her bir tiroid lobunun arka yüzünde gömülü bir şekilde yerleşmiştir.
• İkisi üst, ikisi alt kutbundadır.
• Bu bezler hayati olarak çok büyük öneme sahiptir.
• Hepsinin cerrahi olarak çıkarılması hayati tehlikelere yol açabilir.
• Vücutta kan kalsiyum metabolizması üzerinde etkili olan parathormon bu bez tarafından salgılanır.
• Parathormon, kandaki kalsiyum düzeyini artırır.
• Kanda kalsiyum seviyesi düştüğünde paratiroid bezlerden Parathormon salgılanarak kemiklerden kana kalsiyum geçişi, böbreklerden ve bağırsaklardan kalsiyum emilmesini tetiklenir.
• Kandaki kalsiyum miktarı arttığında negatif feedback ile parathormon üretimi azalır.
Glandula parathyroidea
Glandula parathyroidea
Glandula thyroidea’nın margo posterior’u ile capsula fibrosa arasında yer alır.
6 mm uzunlukta, 3-4 mm genişlikte, ön-arka çapı 1-2 mm, 50 mg ağırlıktadır.
Tiroid bezinin lobus dexter ve sinisterinde superior ve inferior olarak yerleşmiş 4 adet bezdir.
Parathormon salgılar.
Bu hormon kemik dokusundaki hücrelere etki ederek kemikteki kalsiyumun kana geçmesini sağlar.
Ayrıca kandaki fosfor seviyesini düşürür.
Thymus
• İmmün sistemle ilgili bir lenfoid organ olmasına karşın hormon yapısında salgı üretmesi nedeniyle endokrin sistem içerisinde yer almaktadır.
• Sternum'un arkasında, perikardın önünde, mediastinum superius ve anterius'ta yerleşmiştir.
• Boyutları yaşla birlikte değişmektedir.
• Doğumda oldukça büyüktür. 2-3 yaşına kadar
daha da büyük boyutlara ulaşır.
Pankreas
• Mide yatağını oluşturan organlardan biri olan pankreas, midenin arkasında baş kısmı ile duodenum kavsi, kuyruk kısmı ile de dalak arasında uzanmaktadır.
• İçerdiği hücreler açısından hem endokrin hem de ekzokrin salgı yapar.
Glandula suprarenalis
Glandula suprarenalis
Böbreklerin üst kutuplarına yerleşmiş, sağda ve solda birer tane organdır.
Fascia renalis içine yerleşmiştir. Böbreklerden fibröz bir doku aracılığı ile ayrılır.
Ağırlığı 5 gr, uzunluğu 5 cm, genişliği 3 cm, ön-arka çapı 1 cm dir.
Dışta korteks, içte medulla tabakalarından oluşur.
Medulladan adrenalin ve noradrenalin salgılanır.
Korteksten mineralokortikoidler (aldosteron), karbonhidrat metabolizmasını düzenleyen glukokortikoidler (kortizol) ve cinsiyet hormonları (östrojen ve androjen) salgılanır.
KAYNAKLAR
• Sağlık Bilimleri Için Resimli Temel Anatomi kitabı, İstanbul kitabevi, 2019.
• Netter FH. Atlas of human anatomy.
• Sobotta Anatomi Atlası.
• Moore KL, Persaud TVN. The Developing Human (Clinically Oriented Embryology
• Yıldırım M. İnsan Anatomisi.
• Arıncı K, Elhan A. Anatomi I, II. Güneş kitabevi, Ankara, 2003.
• Moore K, AF. Dalley: Clinically oriented anatomy.
