DEPOLAMA VE ATIKLARIN UZAKLAŞTIRILMASI

DEPOLAMA VE ATIKLARIN UZAKLAŞTIRILMASI

Doç. Dr. Hilâl Özdağ

GÜVENLİ VE ETKİN

LABORATUVAR UYGULAMALARI

111-546

Organize Olmak

Sonuç alabilmek ve güvenli çalışabilmek için

• Bir laboratuvarda herşeyin her zaman belli bir yeri olmalıdır.

• Aksi takdirde reaktif ve/veya organizmalar kaybedilebilir.

• Atılacak her hangi bir malzeme kendinize, lab

arkadaşınıza, çöpleri toplayan kişilere ve/veya

çevreye zarar verebilir.

Nereye Yerleştirmeliyim?

• Laboratuvardaki herşeyin yerini öğrenin!

• Asit ve bazlar: biraraya konmazlar. Şişelerinin kırılıp dökülmelerine karşı altlarında polietilen tepsi bulundurulmalıdır.

• Antikorlar (mono veya poliklonal): +4 ^o C. Birçok antikor bu ısıda uzun süre saklanabilirken bazılarının -20 ^o C’de saklanması gerekebilir.

• Bakteri: Petri veya tüp içindeki kültürler, sıvı

kültürler, liyofilize kültürler 4 ^o C, dondurulmuş

kültürler -70 ^o C.

Nereye Yerleştirmeliyim?

• Tampon çözeltiler: 4 ^o C

• Hücreler: Ya geldikleri yere konulurlar veya atılırlar.

• Deterjanlar: Oda sıcaklığı

• DNA: 4 ^o C

• Enzimler: Aksi ifade edilmedikçe -20 ^o C.

• Etanol: Oda sıcaklığı

• Büyüme faktörleri, sitokinler: -20 ^o C.

• Zararlı kimyasallar: Çalışmaya başlamadan önce

nerede tutulmaları ve atıklarının nasıl uzaklaştırılması

gerektiğini öğrenin.

Reaktiflerin Saklanması

• Bilinmesi gerekenler:

– Hangi ısı uygundur?

– Malzeme oksijene hassas mı? Baska bir gaza ihtiyaç duyuyor mu?

– Neme duyarlı mı? Belki vakum altında ve desikatör içinde bulundurulması gerekmektedir.

– Malzemenin zararlı herhangi bir özelliği

var mı? Radyoaktif, yanıcı, toksik, uçucu.

Reaktiflerin Saklanması

• Saklama ve uzaklaştırma bilgilerine nereden ulaşmalı?

– MSDS

– Merck Indeks

– WWW

Reaktiflerin Saklanması

• Malzeme nemden nasıl uzak tutulmalı?

– Kaplar:

• Ağzı sıkıca kapanmalı. Dessikant koyacak kadar yeri olmalı.

• Küçük ebattaki reaktifler için geniş ağızlı bir kavanoz yeterli olabilecekken daha geniş hacimli reaktifler için özel desikatörlere ihtiyaç olabilir.

• Önemli reaktifler vakum gerektirebilir.

Desikatörlerin vakum bağlantıları mevcuttur.

Reaktiflerin Saklanması

– Desikant:

• Mavi veya mor renkli kalsiyum karbonat taneleridir. Poşet, kartuş veya teneke kutu içinde gelebilir.

• Desikant mavi iken kuru, nemli iken pembe

renklidir. Fırında 200oC’de 1-3 saat tutularak

rejenere edilebilir (Mavi renge dönene dek).

Reaktiflerin Saklanması

Reaktiflerin Saklanması

Reaktiflerin Saklanması

– Işığa duyarlı reaktifler:

• Eğer bir malzeme üretici tarafından kahverengi/amber renkli şişeye konduysa muhtemelen ışığa duyarlıdır.

• Bundan dilüsyon/aliquot hazırlarken yine aynı renkli şişeler kullanılmalı veya cam şişe alüminyum folyo ile iyice kaplanıp bantlanmalıdır.

• Küçük tüplerde saklanıyorsa bu tip materyeller yine amber renkli tüpler kullanılabilir. Ayrıca içine ışık geçirmeyen kutular da iş görür.

• Bu tip malzemelerin üstüne ışığa duyarlı oldukları yazılmalıdır.

• Aktinomisin D, Mitomisin C, Fenol, Rifampisin, Tetrasiklin

Reaktiflerin Saklanması

– Oksijene duyarlı reaktifler:

• Gaz nitrojen genellikle oksijeni uzaklaştırır. Bu nedenle

“azot altında” ifadesi kullanılır.

• Bir azot tüpü çeker ocağın yanında bulundurulmalıdır.

Genellikle organik çözücüler nitrojene ihtiyaç duyar.

• Azot tüpünün bulunduğu yere bağlı olmasına dikkat edin.

• Regülatöre bağlı hortuma bir pastör pipeti bağlayın.

Reaktiflerin Saklanması

– Oksijene duyarlı reaktifler:

• Nitrojen tüpünü açın. Akışı elinizin tersine dokundurup hafifçe hissettiğiniz noktaya göre ayarlayın.

• Tüp veya şişenizi çeker ocak içinde açın. Tüp veya şişe sağlam bir şekilde tutulmalı.

• Pipetin ucunu kabın içine indirip tüp için 5-10 saniye şişe için daha uzun bir süre sıvının hemen üzerinde tutun.

• Kabın kapağını hızlıca kapatın.

• Azot tüpünü kapatın.

• Kabı -20

C’de saklayın

Bölerek Saklama

– Neden bölmeli?

• Sıkça dondurup çözmeden dolayı reaktifin bozulmasını önlemek.

• Çoklu kullanıcıdan kaynaklanabilecek kontaminasyonun engellenmesi.

• Kullanımı fiziksel olarak kolaylaştırmak.

• Zamandan kazanç. Her defasında yeniden hazırlamak yerine.

Bölerek Saklama

– Ne zaman bölünmemeli?

• Dilüe materyelin stabilitesinin azalması durumunda

• Materyel nadiren kullanılıyorsa.

• Materyelin değişen konsantrasyonlarda kullanılacaksa.

Bölerek Saklama

– Nasıl bölünmeli?

• Stok bir solüsyon hazırlamak için şunlar bilinmeli:

– Çalışma konsantrasyonu. Bu bilgi protokol veya kullanım kılavuzundan öğrenilmeli.

– Materyel ne içinde çözülmeli? Mesela kloramfenikol etanol veya metanol içinde çözülür.

– Materyel ne kadar hacim içinde çözülmeli

Bölerek Saklama

– Nasıl bölünmeli?

• Kaç parçaya bölünmesine karar verilmeli.

• Steril tüpler hazırlanır. Üzerleri yazılır eğer materyel dondurucuda saklanan bir materyel ise tüpler buz üstünde bekletilmelidir.

• Stok solüsyonu hazırlayın ve gerekiyorsa filtreden geçirin.

• Steril solüsyonu tüplere paylaştırın ve uygun yere kaldırın.

• Yaptıklarınızı lab defterine işleyin.

Buzdolapları ve Derin Dondurucular

– Yalnızca gerektiğinde kapısı açılmalı.

– İçlerindeki bütün şişe ve kutular etiketli ve ağızları güvenli bir şekilde kapatılmış olmalıdır.

– Bu dolaplar periyodik olarak kontrol edilmeli. Kullanılmayan ve kullanılmayacak olan, kontamine olduğu görülen malzemeler atılmalı.

– Reaktiflerin dolaplardaki yerleri kayıt altında olmalı.

Buzdolapları ve Derin Dondurucular

– Dondurucuların buzlarının çözülmesi:

• Bu iş lab çalışanlarının beraber koordine olarak yapması gereken bir iştir.

• Önceden planlanmalıdır.

• Bu temizlik sırasında gereksiz malzemelerden de kurtulmak mümkün olur.

• Eppendorf tüplerin taşınmasına dikkat edilmeli, tercihen bunlar taşınırken paketlenmelidir.

• Bu işe sabah mümkün olduğunca erken başlanmalıdır.

Buzdolapları ve Derin Dondurucular

– Dondurucuların buzlarının çözülmesi:

• İşlem sırasında eldiven giyilmeli.

• Paspas, kova, eski gazete, kağıt havlu benzeri malzeme hazır bulundurulmalı.

• Buz eğer erimeye başladıysa ama hala kalın ise hafif hafif kazıma/kırmaya çalışılabilir ama dondurucuya zarar gelmemesine özen gösterilmelidir.

• Erimeyi hızlandırmak için dondurucu raflarına sıcak su ile dolu kaplar konulabilir.

• Su oluştukça silinmeli, yerlerin ıslanmasına izin verilmemelidir.

Buzdolapları ve Derin Dondurucular

– Dondurucuların buzlarının çözülmesi:

• Buzlar iyice çözüldükten sonra dondurucu iyice temizlenmelidir.

• Dondurucu iyice kuruduktan sonra tekrar çalıştırılmalıdır.

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– Bir şeyi atmadan önce bilmeniz gerekenler:

• Kimyasal bileşimi

• Zararlı olup olmadığı

• Radyoaktif mi değil mi?

• Biyolojik olarak zararlı mı?

• Yeniden dönüştürülebilir mi??

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– Asit: 100 ml altındaki hacimler nötralize edildikten sonra lavabodan dökülebilir. Fazlası kimyasal atığa gitmelidir. Asitlerle bazlar karıştırılmamalıdır.

– Alüminyum folyo: Geri dönüştürülebilir.

– Antikor: Biyolojik atık.

– Bakteri: Biyolojik atık. Petri ve tüpler (plastik olanlar) doğrudan katı biyolojik atık çöpüne gider. Tekrar kullanılabilir cam erlen ve şişeler

%10 çamaşır suyu ile yıkanmalı ve otoklavlanmalıdır. Sıvı kültürlerin

üzerine %10 olacak şekilde çamaşır suyu eklenmeli ve lavabodan

dökülmelidir.

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– Bazlar: 100 ml’nin altındaki miktarlar nötralize edildikten sonra lavabodan dökülebilir. Daha büyük miktarlar kimyasal atık olarak toplanmalı.

– Tampon çözelti: İçindeki kimyasal özel olarak zararlı değilse lavabodan dökülebilir.

– Hücreler: Biyolojik atıktır bakteri gibi muamele edilir.

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– Kimyasal atık: MSDS’lerden yararlanmak gerekir. Ayrı ayrı biriktirilmeli ve atık şişelerinin üzerleri muhakkak etiketli olmalıdır.

• Doğru, güvenli şişelerde biriktirilmeli

• Dolan atık şişeleri alınıncaya dek özel bir yerde biriktirilmelidir.

• Asetonitril, Akrilamid, Kloroform, Hidrojen siyanid, Hidrojen peroksit,

Dietil eter, Dimetil formamid, Dimetil sulfoksit, Etidyum bromid,

Formaldehid, Xylen

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– DNA: biyolojik atık

– Kuru buz: buz kovasının içinde buharlaşması beklenmeli. Lavabodan dökülmez zira boruların donup kırılmasına neden olabilir.

– Jeller: biyolojik atık – Cam: Cam atık kutusu

– Eldiven: Eğer deney sırasında kullanıldıysa biyolojik atık yoksa normal çöpe gidebilir.

– Kağıt: Kağıt atık kutusu

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– Fenol: Kimyasal atık

– Film banyo kimyasalları: Seyreltilmiş olanları lavabodan dökülebilir veya kimyasal atık olarak biriktirilebilir, ancak birbirlerine karıştırılmamalıdırlar.

– Pipetler: Tek kullanımlık olanlar biyolojik atıp çöp torbasını delebilir.

Çift kat torba veya özel kutu kullanılabilir.

– Protein, hücre özütleri: biyolojik atık.

– Radyaaktif atık: yalnızca radyoaktif çalışma ruhsatı olan labda.

Özel olarak toplanır, Atom Enerjisi Kurumu tarafından toplanır.

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– RNA: biyolojik atık – Serum: biyolojik atık

– Çözücüler: Kimyasal atık

• Halojenliler (diklorometan, dikloroetan, kloroform)

• Yanıcı (Tolüen, xylene, benzen)

• Sulu (HPLC atığı, aminoasit analiz atığı)

• Fenol kloroform

ATIKLARIN

UZAKLAŞTIRILMASI

– Termometre: Cıvalı olanlar cam atığına atılmamalı. Kimyasal atık olarak işlem görmeli.

– Pipet uçları: Delici atık kutusuna

– DOLAN ÇÖPLERİ BOŞALTMA İŞİNİ ÜSTLENMEKTEN KAÇMAYIN!

ACİL DURUM

– Laboratuvarda kimyasal döküntü kiti bulundurulmalı.

– Döküntü olduğunda

• İlk korunacak kendinizsiniz.

• Sonra döküntünün yayılması engellenmeli.

• Ve nihayetinde doküntü temizlenmeli.