YÜKSEKOKULLAR İÇİN GENEL MUHASEBE
Diler DOĞRUOL
© Copyright 2020
Bu kitabın, basım, yayın ve satış hakları Akademisyen Kitabevi A.Ş.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kağıt ve/veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basıla- maz, dağıtılamaz. Tablo, şekil ve grafikler izin alınmadan, ticari amaçlı kullanılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
GENEL DAĞITIM Akademisyen Kitabevi A.Ş.
Halk Sokak 5 / A Yenişehir / Ankara Tel: 0312 431 16 33 siparis@akademisyen.com
w w w . a k a d e m i s y e n . c o m
ISBN 978-605-258-602-0
Kitap Adı
Yüksekokullar İçin Genel Muhasebe Yazar
Diler DOĞRUOL Yayın Koordinatörü
Yasin Dilmen Sayfa ve Kapak Tasarımı Akademisyen Dizgi Ünitesi
Yayıncı Sertifika No 25465 Baskı ve Cilt Bizim Dijital Matbaa
Bisac Code BUS001000
iii
ÖNSÖZ
Öğrencilerin çoğu muhasebe dersi ile ilk kez üniversitede karşılaşmaktadır. Diğer sayısal derslerde olduğu gibi muhasebe dersi de birçok öğrenci tarafından sevilmemektedir. Muhasebe dersine önyargılı olan öğrenciler bu dersi öğrenmekten ziyade, dönemi geçmelerine yetecek ba- şarı notunu almayı düşünmektedirler. Bu durum öğrencilerin meslek yaşamlarına adım attıkla- rı zaman bazı olumsuzluklar yaşamalarına neden olmaktadır. Çünkü günümüzde işletmelerin tüm departmanlarında muhase bilgilerinin önemi giderek artmıştır.
Bu kitap, muhasebe alt yapısına sahip olmayan öğrencilere yol göstermek amacıyla yazılmış- tır. Kitapta teorik bilgiler, çözümlü örnekler ve uygulamalar ile desteklenmiştir.
Muhasebe bilgilerinin ileriki meslek yaşamında faydalı katkılar sağlayacağı bilincine sahip olan, derslere düzenli katılan, anlamadığı konuları dersi veren öğretim elemanı ile paylaşan ve bol örnek çözen her öğrenci muhasebe dersini severek öğrenecektir.
Kitabın hazırlanması sürecinde tüm desteği ile yanımda olan sevgili eşim Gökhan DOĞRU- OL’a, sevgili babam Fevzi DEMİRTAŞ’a, ağabeyim Alper DEMİRTAŞ’a ve varlığını her saniye yanımda hissettiğim sevgili annem Halime DEMİRTAŞ’a teşekkür ediyorum.
Öğr.Gör.Dr. Diler DOĞRUOL
v
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1
MUHASEBENİN GENEL İÇERİĞİ ...1
1.1. Muhasebenin Tarihçesi ...1
1.2. Muhasebe Bilgi Sistemi ...2
1.3. İşletmelerde Muhasebenin Fonksiyonu ...2
1.4. Muhasebenin Tanımı ve Fonksiyonları ...3
1.5. Muhasebe Bilgilerinin Kullanıcıları ...3
1.6. Muhasebenin Bölümler ...4
1.7. Muhasebenin Temel Kavramları ...4
BÖLÜM 2 TEMEL MUHASEBE DENKLEMİ ...6
2.1. Varlıklar, Öz Kaynak ve Yabancı Kaynak ...6
2.2. Ticari İşlemlerin Temel Muhasebe Denklemine Etkisi ...6
2.3. Örnek I ...7
2.4. Örnek II ...11
BÖLÜM 3 MUHASEBEDE ÖNEMLİ DEFTERLER VE MALİ TABLOLAR...15
3.1. Envanter Defteri ...15
3.2. Yevmiye Defteri ...15
3.3. Defterikebir (Büyük Defter) ...16
3.4. Mizan ...16
3.5. Bilanço ...16
3.6. Gelir Tablosu ...22
3.7. Satışların Maliyeti Tablosu ...25
3.8. Nakit Akım Tablosu ...25
3.9. Kar Dağıtım Tablosu ...26
BÖLÜM 4 HESAPLARIN İŞLEYİŞİ ...27
4.1. Hesap Kavramı ...27
4.2. Bilanço Hesaplarının İşleyişi ...28
4.3. Örnekler ...28
4.4. Gelir Tablosu Hesaplarının (Sonuç Hesaplarının) İşleyişi ...33
4.5. Örnekler ...33
BÖLÜM 5 TEKDÜZEN HESAP PLANI...37
5.1. Bilanço Hesapları ...37
5.1.1. Aktif Hesaplar ...37
5.1.1.1. Dönen Varlıklar ...37
Yüksekokullar İçin Genel Muhasebe vi
BÖLÜM 1
MUHASEBENİN GENEL İÇERİĞİ
1.1. Muhasebenin Tarihçesi
15. yüzyıl sonlarına kadar teşebbüsler, faaliyetleri sürecinde karşılaştıkları kayıt problemlerini ve organizasyon ihtiyaçlarını, doğal bir akış çerçevesinde pratik yollar ile çözümlemeye çalışmışlardır. 1494 yılında Luca Paciola’nın İtalya’da yayınladığı “Summa Aritmetica” adlı eseri ile muhasebenin doğal gelişme süreci son bulmuştur. Bu eserle birlikte, muhasebe tekniği hem pratik hem de teorik bakımlardan gelişme yoluna girmiştir. Böylece muhasebe, İtalya’dan tüm dünyaya yayılmıştır. Ancak muhasebenin bir organizasyon aracı olarak ele alınıp, bütçe uygulamasına ve yönetim amaçlarına paralel bir şekilde işlenmesi 19.
yüzyılın ikinci yarısında olmuştur.
Ülkemize muhasebenin belli bir nizama bağlanması 1850 tarihli “Kanunname-i Ticaret” ile başlar. 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanunu’nun tercümesi olan bu metin, tüccarların tutmakla yükümlü bulundukları defterler hakkında hükümler getirmiştir. Batı memleketlerinde olduğu gibi, muhasebe konuları ülkemizde uzun süre Ticaret Muhasebesi veya Genel Muhasebe çerçevesinde kalmıştır. Bu süre içinde yürürlüğe giren 865 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun, hesaplar ve bilanço ile ilgili uygulamalarında Alman Ticaret Kanunu’ndan faydalanılmıştır.
1926 yılında yürürlüğe giren Ticaret Kanununda şirket hesaplarının kuruluş şekli ile karın hesaplanması üzerinde durulmuştur. Bunun yanı sıra hesap dönemleriyle sınırlı olarak envanter çalışmaları, bilanço ve kar zarar tablolarının düzenlenmesi gibi hususlarda belli esaslar getirilmiştir.
İktisadi devlet teşekküllerinin faaliyetlerini düzenlemek üzere, 1938 yılında yürürlüğe girmiş bulunan 3460 sayılı kanun aynı zamanda İşletme Bütçesi tatbikatına yol açmıştır.
Başbakanlık Umumi Murakabe heyeti ise, ülkemizde iktisadi karakter taşıyan inceleme usullerinin önderliğini yapmış, devletçe yapılan fiyat kontrol uygulamaları işletmeleri maliyet muhasebesi konularına itmiştir.
1950 yılında yürürlüğe giren gelir vergisi reformuna ilişkin mevzuat, çok geniş mükellef topluluğunu muhasebe konuları ile yakından ilgilenme durumunda bırakmıştır. 5422 sayılı Vergi Usul Kanunu ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu, muhasebe uygulamalarına belli ilkeler getirerek teşebbüslere yeni bir düzen getirmiştir.
1960 yılından sonra planlı kalkınma dönemi ile birlikte, kamu ve özel sektörde faaliyette bulunan işletmeler plan hedeflerine uygun yatırım harcamalarında yeni muhasebe tekniklerini uygulamak zorunda kalmışlardır. 1964 tarihinde yürürlüğe giren 440 sayılı kanunun 1.
Maddesine göre uygun olarak kurulması öngörülen İktisadi Devlet Teşekküllerini Yeniden Düzenleme Komisyonu, muhasebe bilgilerinde tekdüzeni hazırlamıştır. 1992 yılında Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, günümüz Türk muhasebe uygulamalarının çerçevesini çizmektedir.1972 yılından itibaren İktisadi Devlet Teşekküllerinde zorunlu olarak uygulanan Tekdüzen Muhasebe Sistemi, 1994 yılından itibaren özel sektörde de zorunlu olarak uygulanmaya başlamıştır.
5.1.1.2. Duran Varlıklar ...45
5.1.2. Pasif Hesaplar ...51
5.1.2.1. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar ...51
5.1.2.2. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar ...58
5.1.2.3. Öz Kaynaklar ...60
5.2. Gelir Tablosu Hesapları ...64
5.3. Maliyet Hesapları ...72
5.4. Nazım Hesaplar ...73
BÖLÜM 6 ÇİFT TARAFLI KAYIT YÖNTEMİ ...74
6.1. Çift Taraflı Kayıt Yönteminin Tanımı ...74
6.2. Çift Taraflı Kayıt Yönteminin Aşamaları ...74
6.2.1. Dönem Başı Envanterinden Dönem Başı (Açılış) Bilançosunun Düzenlenmesi ...75
6.2.2. Hesapların Açılması, Yevmiye ve Büyük Defter Kayıtları ...76
6.2.3. Dönem İçi İşlemlerin Yevmiye ve Büyük Defter Kayıtları ...77
6.2.4. Genel Geçici Mizanın Düzenlenmesi ...79
6.2.5. Dönem Sonu Envanter İşlemleri, Gelir ve Gider Hesaplarının Kapatılması Yevmiye ve Büyük Defter Kayıtları ...80
6.2.6. Kesin Mizanın Düzenlenmesi ...85
6.2.7. Dönem Sonu Bilançosunun Düzenlenmesi ...86
6.2.8. Gelir Tablosu ve Kar-Zarar Cetvelinin Düzenlenmesi ...86
6.2.9. Bilanço Hesaplarının Kapatılması, Yevmiye ve Büyük Defter Kayıtları ...87
6.2.10. Uygulama ...90
BÖLÜM 7 TİCARİ MAL ALIŞ VE SATIŞLARINDA KATMA DEĞER VERSİNİN MUHASEBE KAYITLARI ...101
7.1. Katma Değer Vergisi (KDV) ...101
7.2. Ticari Mal Alışlarında Katma Değer Vergisinin Muhasebe Kaydı ...102
7.3. Ticari Mal Satışlarında Katma Değer Vergisinin Muhasebe Kaydı ...102
7.4. Dönem Sonu Kayıtları ...102
7.5. Katma Değer Vergisinin Diğer Kullanım Alanları ...104
7.6. Uygulama I ...105
7.7. Uygulama II ...115
Ekler ...126
Ayrıntılı Bilanço ...126
Ayrıntılı Gelir Tablosu ...128
Satışların Maliyeti Tablosu ...129
Ayrıntılı Nakit Akım Tablosu ...129
Ayrıntılı Kar Dağıtım Tablosu ...130
Tekdüzen Hesap Planı ...131
Yararlanılan Kaynaklar ...138
Yüksekokullar İçin Genel Muhasebe 143
8 SERBEST
9 NAZIM HESAPLAR
90 Teminat Mektupları
900 Teminat Mektubundan Alacaklar 901 Teminat Mektubundan Borçlar 902 Teminat Mektubu Deposu 903 Teminat Mektubu Verenler 91 Cirolar, Kefaletler, Garantiler 910 Cirolarımız
911 Cirolarımızdan Borçlar 912 Kefaletlerimiz
913 Kefaletlerimizden Borçlar
92 Teminat ve Emanet Verilen Kıymetlerimiz 920 Kıymetlerimizi Teminata Alanlar
921 Teminattaki Kıymetlerimiz 922 Kıymetlerimizi Emanete Alanlar 923 Emanetteki Kıymetlerimiz
93 Teminat ve Emanet Alınan Kıymetler 930 Teminat Kıymetler Deposu
931 Teminat Kıymet Verenler 932 Emanet Kıymetler Deposu 933 Emanet Kıymet Verenler Deposu 94 İhraç Edilecek Kıymetler
940 İhraç Edilecek Tahviller Cüzdan Hesabı 941 İhraç Edilecek Tahviller Alacaklı Hesabı 942 İhraç Edilecek Tahvilleri Alanlar
944 İhraç Edilecek Hisse Senetleri Cüzdan Hesabı 945 İhraç Edilecek Hisse Senetleri Alacaklı Hesabı 946 İhraç Edilecek Hisse Senetlerini Alanlar 95 Matrah Düzeltmeleri
950 Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler 951 Matraha Eklenecek Diğer tutarlar
952 Matraha Eklenecek Tutarlar Alacaklı Hesabı 953 Vergiye Tabi Olmayan Gelirler
954 Vergiye Tabi Olmayan Gelirler Alacaklı Hesabı 96 Türev Ürünler
960 Forward Sözleşmesi Hakları 961 Forward Sözleşmesi Yükümlülükleri 962 Forward Sözleşmesi Primleri 97 Repolar
970 Repo Haklarımız 971 Repo Yükümlülüklerimiz 98 Yabancı Paralı İşlemler 980 Yabancı Para Mevcudu 981 Yabancı Para Yükümlülükleri 982 Yabancı Para Vaziyeti 99 Diğer Bilgiler 990 Kullanılacak Krediler 991 Kredi Kullanma Haklarımız 992 Kabuldeki Poliçelerimizi Alanlar 993 Kabuldeki Poliçelerimiz
994 Menkul Kıymetler Nominal Değerleri
995 Menkul Kıymetler Nominal Değer Alacaklı Hesabı 998 Diğer Borçlu Nazım Hesaplar
999 Diğer Alacaklı Nazım Hesaplar
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Doğan, A., 1997. Genel Muhasebe. Adn Yayınları, 213 s., Kayseri.
Gökdeniz, Ü., 2005. İşletmelerde Muhasebe Bilgi Sistemine Yaklaşım. Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 27, ISSN: 2146-3042, s. 86-94.
Karacaer, S., İbrahimoğlu, N., 2003. İşletme Yönetiminde Muhasebe Bilgi Sistemi, İç Kontrol, Verimlilik İlişkisi ve Önemi. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, Cilt: 21, s. 211-228.
Küçüksavaş, N., 2005. Finansal Muhasebe (Genel Muhasebe). Kare Yayınları. ISBN: 975- 8980-20-3, 846 s., İstanbul.
Özçelik, İ., Avder, E., 2009. Genel Muhasebe ve Tekdüzen Hesap Planı Uygulama Örnekleri.
Murathan Yayınevi, ISBN: 978-605-5937-49-2, 218 s.,Trabzon.
Tanış, V. N., Berikol, B. Z., 2015. Meslek Yüksekokullarına Yönelik Genel Muhasebe.
Karahan Kitabevi, ISBN: 978-605-4454-33-4, 304 s., Adana.
İNTERNET KAYNAKLARI
https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/8707/mod_resource/content/1/THP.pdf https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=16469
https://dersmuhasebe.com/muhasebenin-tarihi.html
http://muhasebeuygulama.com/muhasebenin-fonksiyonlari.html http://muhasebeuygulama.com/muhasebenin-tanimi.html
https://www.gib.gov.tr/fieldadmin/mevzuatek/eski/muhsisteb1ekmuh3.html
http://www.muhasebedersleri.com/genel-muhasebe-2/muhasebenin-temel-kavramları.html https://www.muhasebedersleri.com/genel-muhasebe-2/nazim-hesaplar.html
https://www.muhasebedersleri.com/sirketler-muhasebesi/anonim-kar-dagitimi.html
