Ş e h i r c i l i k
S ı r a e v l e r Ü r b a n i s t M i m a r B U r h a n A r i f
Sıra evler tabirini Almanca (Reihenhâu- ser) kelimesi mukabili olarak kullanıyoruz. Bu- nu vaktile bizde «akaretler» tabirile de ifade ederlerdi; arada şu f a r k l a ki, birinin sahipleri bir kişi, diğerininki ise, muhtelif kimselerdir.
Bir sıra ev diyebilmek için şart, tetkik e- deceğimiz muhtelif misallerine göre şunlardır:
a ) A y n i genişlikte tekrarlanan bir cephe.
b) A y n i derinlikte tekrarlanan bir plân.
c ) İki komşu arasında müşterek bir duvar.
d ) A y n i çatı altında kapısı ayrı evlerden ibaret olması lâzımgelir.
Sıra evler ile «Siedlung» tâbirlerini eyice ayırt etmemiz icabeder. Sıra evlerin Siedlung olabilmesi için muhakak bir kaç daire ve bir cümle kapısından işlemesi şarttır.
Şu halde sıra evlerin iktisadî f a y d a l a n : 1. İki komşu arasında müşterek bir duvardan inşaat masrafı olarak kazanı-
l a n % 15
2. Standardize olarak sipariş edilen u- mum doğrama ve döşeme aksamından: % 10
3. Ayni ebat üzerindeki döşeme, beto- narme kalıplarından ve toptan malzeme siparişinden: % 5
Genel ka?anç tutarı % 30 çıkmış oluyor ki, inşaat yaptıran bir kimse 1- çin bu yüzde otuz tasarruf, eyi bir neticedir.
Sıra evlerin sırf şehircilik ve sanat gözü ve düşüncesi ile sayılabilecek f a y d a ve vasıfları işe pek çoktur,
Sıra evler, eğer mahir bir sanatkârın e- linden çıkarlarsa şehirlerin umumî çehrelerini ahenklendirirler; bir tekrir zenciri içinde âdeta eyi vezinlendirilmiş birer nazım gibidirler. L â - kin bu nazımlar eyi görgülü bir elin altından çıkmazlarsa ahenk verecek yerde, bir monoton kakafoni dinletirler; tıpkı bizim Sürp Agopta ve Beşiktaştaki akaretlerde olduğu gibi.
Sıralamaktan maksat, net ve vazıh bir plân, güzel bir m o t i f i iç sıkmamaksızın tekrar etmek- tir. Sıra evlerden d e işte aranılan gaye budur.
Sıra evler, bir şehirin bütünlüğünü tamam- layabilmek için de elimizde çok eyi bir inşa- at tarzıdır. Y e r yüzünde eğer, yüzlerce çeşit sıra evlerin m u v a f f a k olmuş bir kompozisyonun- dan doğan bir şehir olsa idi, bu bir şehir de- ğil, şiir olurdu.
Sıra evlerin şehircilikte bu m u v a f f a k i y e t - li yapılışlarına ta eski devirlerden itibaren bü- tün şehirler şahit olmuştur.
İşte Antik R o m a n ı n Ostianın sokakları, Pompeide «zengin aileler caddesi», orta zama- nın le Maus, Tours, Orlean, şehirleri ne güzel sıra evlerle doludur. K e z a Parisin «Palace des Voges» i, Brükselin «la rue royale» ı sıra evle- rin ne güzel, renaissance devrinin enmuzeçlerini teşkil eder.
Modern asrın, en güzel sıra evlerini keza sanayileşen bütün A l m a n büyük şehirleri için- de ve civarında görürüz. Sanayi mahalleleri te- sisinde de, dar dar ve sıkışık arazide, bilhas- sa m ü n f e r i t evler yerine, sıra evler inşası sis- temi tçrcih edilir.
İnşaat bakımından sıra evlerin tetkiki:
Düz arazide sıra evlerin inşası kolaydır.
T i p olarak bütün detay resimleri bir tek kontrol ile, ve güçlük çekmeksizin tatbik edi- lebilir.
Bütün sıhhi tesisatın tip halinde inşası da kolaydır. K e z a mecralar ayni bodrum seviye- sinden bir kolektöre verilebilir. Bu sıra evlerin bir eyiliği daha vardır ki, şehrin mecraları- nın, trotuarların, gaz ve hava gazı tesisatının tulü gayet azaltmasıdır.
Meyilli arazide: Sıra evlerin inşası biraz müşküldür. Bütün «niveaux» l a n keza arazinin meyline göre kademelendirmek ister. Bu ka- demeler ekseriya yüzde 6 - 8 meyilden fazla ara- zide tatbik edilirse merdiven gibi mütecanis ve çirkin bir manzara arzediyor. Bu şekilde sıra evleri birbirinden biraz fasıla verip ayırarak set şeklinde geriye çekerek inşa etmek eyi o- luyor. (İtalyanın cenubunda « A m a l f i » de «Cap-
ri» de ekseri set teşkil eden bu şekil sıra evlerde birisinin birinci katı, diğerinin teraçasına yan- dan açıldığı görülür.
İsveçliler keza son senelerde Stokholm ci- varında birbirinin taraçasına açüan çok m u v a f - fakiyetli inşaat vücude getirmişlerdir .
Tek evlerle sıra evlerin genel olarak birbi- rile ayrılışı:
Ankarada, tek evlerin inşasında şu kayıt var: Cephden en aşağı 6.00 M. ve komşular- dan, evi en aşağı iki yandan üçer metre ge- ri çekmek lâzımdır.
Bazı eski A l m a n talimatnamelerinden bize hediye kalmış bu usulün şu mahzuru dikkat edilince görülüyor. K o m ş u duvarından içeride kalan iki yan sahaya ağaç dikebilmek nasip
olmuyor. Dikilen bir ağaç ta olsa sekiz met- re büyüdükten sonra yan pencerelerin güne- şini kapıyor. İkinci bir mahzur daha: Bahçe- ler de iyi tanzim edilemiyor, yan yana iki bahçenin tanzimi arasında t a m bir ahenk do- ğamıyor.
Bu noktadan sıra evler ile tek evler a- rasındaki mahzurlar düşünülürse, tercihan in- şaat tipi olarak kabul etmek daima sıra ev- lerin lehinedir. Sıra evler yapılınca muhakkak ön taraflarını 8 - 1 0 metre derinliğinde, keza arkasını da daha 20 metre kadar bahçe bı- rakmak muhakkak lâzımdır. Bu ebat sokak- ların cihetine ve güneşin geldiği istikamete nazaran büyür veya küçülür. Misal:
Yukariki misallere nazaran öğle ve öğleden sonra güneşli cepheleri daima ağaçlamak lâ- zımdır.
Bilhassa önü müşterek bahçeli sıra evle- rin bütün şehirlerimizde teammüm etmesi çok
eyi olur. Şehiri müşterek bir inşaat çevresi içinde toplamak v e hem de bahçeler aras n - da tenevvü eden tabiat güzelliğini muhafaza etmek Türk şehirciliğinde gidilmesi lâzımgelen özlü bir hedeftir.
İşte yapı ve yollar kanunumuzun 4 üncü madesinin H. fıkrası ve 6, 9, 20, 45 inci mad- deleri ve 2497 numaralı istimlâk kanunu sıra evlerin bizde de hız alması için belediyeleri- mizin ilk dayanacakları vasıtalardır.
Ankarada teşekkül etmiş olan Bahçeli E v - ler K o o p e r a t i f i n i n de bahçeli müstakil evler yerine bütün yukarıda saydığımız faydaların- dan dolayı bahçeli sıra evlerini tip olarak ka- bul etmesini ve bunun için de bir müsabaka açacak kadar içi ilerletmesini dilemek lâzımdır.
