kullanılırdı . Günümüzde keratolitik olarak kullanılmaktadır . 1. Fenoller

(1)

.

Timol: Fenolden 30 kat daha etkili olup Fenolün ¼ oranında toksiktir. Fungisit etkili olup uygun tat ve kokusu nedeni ile ağız ve diş antiseptiği olarak kullanılmaktadır.

Öjenol: Antimikrobiyal ve lokal anestezik etkisi yanında diş hekimliğinde diş dolgu antiseptiği olarak kullanılmaktadır.

Salisilik asit: Eskiden birçok besinde konservasyon amacı ile yaygın kullanılırdı. Günümüzde keratolitik olarak kullanılmaktadır.

(2)

Diklorofen:

Bis(2-hidroksi-5-klorofenil)metan

Hekzaklorofen:

Bis(2-hidroksi-3,5,6-triklorofenil)metan

Cl OH CH₂ Cl OH 2 1 2 3 4 5 Diklorofen Antiseptik-Antihelmintik Cl OH CH2O OH Cl CH2O Cl Cl Cl Cl Cl OH CH₂ Cl OH Cl Cl 1 2 3 4 5 6

Yüksek konsantrasyonlarda nörotoksik Kozmetiklerde koruyucu

Hekzaklorofen (Fenolden daha etkili)

1. Fenoller

Fenolden 100 kat daha etkilidir. Özellikle Gram (+) bakterilere bakterisit etki gösterir. Yüksek

konsantrasyonlarda deriden

absorbe olur ve nörotoksisite gösterir. Birçok kozmetikte ve özellikle deodoranlarda koruyucu olarak kull.

(3)

Bitional:

Bis(2-hidroksi-3,5-diklorofenil)sülfit

Dibromosalisil:

Bis(5-bromo-2-hidroksifenil)etandion

OCH₃ CHO 2 KCN OH CO CH OH Cu++ OH HO C O O C HO Br2 HO C O O C OH Br OH OH Br Dibromosalisil (Cilt antiseptiği) OH Cl Cl Cl Cl OH Cl OH Cl 1 2 3 4 5 SCl2 6 S Bitional

(Haricen cilt antiseptiği)

1. Fenoller

2,4-dikolorfenolün sülfürdiklorürle reaksiyonu sonucu elde edilir.

Fenolden daha etkili ve daha az toksiktir. Harici mikozlarda cilt antiseptiği olr. kull.

Cilt antiseptiği olarak birçok harici solüsyon ve pudraların bileşimine girer.

2-metoksibenzaldehitten hareketle hazırlanan benzoin türevi, bakır asetatla okside edilerek 2,2’-dihidroksibenzil hazırlanır ve bunun bromlanmasıyla dibromosalisil elde edilir.

(4)

Salisilik asit:

2-Hidroksibenzoik asit

Kolbe sentezi (1859) elde edilir:

+ NaOH ONa P, 125 Co CO2 ONa COONa Hidroliz 2 HCl OH COOH 2 NaCl + Salisilik asit Antifungal, keratolitik OH Fenol

1. Fenoller

Eskiden birçok besinde konservasyon amacı ile yaygın kullanılırdı. Günümüzde

keratolitik olarak kullanılmaktadır. Kuvvetli antiseptiktir.

Yapıda karboksil grubunun varlığı antiseptik etkiyi arttırır, yarayı kabuklaştırıcı etkiyi azaltır. Saç toniklerinde, atlet ayağının tedavisinde siğilllerde keratolitik olarak kullanılmaktadır. Dahilen sodyumsalisilat olarak analjezik antipiretik. Salisilik asit’in sulu çözeltileri bekleme sonucunda sarı renk oluşur. Bunun nedeni kinoid yapılı bileşiklere dönüşmesidir.

(5)

(6)

p-Hidroksibenzoik asit (PHB) esterleri

(Parabenler)

COOR HO R Bileşik -CH₃ Metilparaben -C₂H₅ Etilparaben -C₃H₇ Propilparaben OH KOH OK CO2 P, 250 Co OK COOK OH COOH OH COOR H+ R-OH Fenol OH COOH K2CO3 OH COOK 200 Co P OH COOK HCl OH COOH H2SO4 R-OH

Parabenler (PHB esterleri): Besinlerde konservasyon metaryeli olarak iyi ve dayanıklı maddelerdir. Bakteri, maya ve mikozlara karşı etkilidir. Farmasötik preparatlarda da koruyucu olarak kullanılmaktadır.

(7)

2. Aminoakridinler

(Akridin sınıfı boyar maddeler)

N

1

2

3

4

5

6

8

9

10 N

1

2

3

4

6

5

7

8

9 ₁₀

IUPAC sistemi

_{İngiliz sistemi}

7

Etki mekanizmaları: Bu grupta yer alan bileşikler mikroorganizma hücresinde (-) yüklü iyonlara karşı H+ iyonları ile yarışırlar. Yarışma sonucu bu grup ilaçlar,

hücredeki (-) yüklü iyonlarla tuz oluştururlar. Böylece mikroorganizmanın biyolojik işlemlerini bloke ederler.

 Trisiklik heteroaromatik yapıda olan akridin, monoazoantrasen olarak tanımlanır.  Düzlemsel geometrik yapısı katyon olarak, DNA çift heliks yapısına bağlanarak,

bakteri RNA oluşumunu engeller

 % 0.1’ lik çözeltileri yara ve cilt dezenfeksiyonunda harici antiseptik olarak kullanılır.

(8)

2. Aminoakridinler

N H₂N O CH₃ NH₂ H CH₃-CH(OH)COO

-Etakridin laktat (rivanol)

2-Etoksi-6,9-diminoakridin laktat N+ NH₂ N H₂ H Cl -N+ NH2 N H₂ CH₃ Cl

-Akiflavin klorür (parflavin)

3,6-Diaminoakridin klorür ve 3,6-diamino-10-metilakridin klorür karışımıdır

Etakridin ve akriflavin %0.1 lik çözeltileri halinde yara ve cilt

dezenfeksiyonunda harici

antiseptik olarak kull.

Özellikle etakridin klinikte en çok kullanılan antiseptik aminoakridin türevidir.

(9)

Etakridin laktat:

2- Etoksi-6,9-diaminoakridin laktat

COOH Cl O₂N + OC₂H₅ NH₂ OC₂H₅ COOH O₂N N H POCl 3 -H2O N OH OC₂H₅ O₂N POCl 3 O₂N N OC₂H₅ NH3 OC₂H₅ N O₂N N OC₂H₅ Laktik asit H₂N OC₂H₅ N NH₂ H + CH3 CH OH COO -Etakridin laktat NH₂ H2 NH₂ . (Antiseptik-Bakteriyostatik) 2 9 6 Cl H₂N

(10)

Akriflavin:

3,6-Diamino-10-metilakridinyum klorür

CH₃ O₂N Cl2 O₂N CH₃ Cl Oksidasyon O₂N COOH Cl NH₂ NO2 - HCl O₂N N H COOH NO₂ POCl 3 N Cl NO₂ O₂N H2 N H₂N NH₂ CH3-Cl N H₂N NH₂ CH₃ + Akriflavin

(% 0.1'lik çözeltileri cilt ve yara dezenfeksiyonunda kullanılır)

(11)

3. 8-Hidroksikinolin Türevleri

N Cl OH HNH2C (CH2)3 N H₃C H₃C N OH N OH Cl N OH Cl I N OH Cl Cl CH₃ N OH NO₂ Klamoksikin 5-Kloro-7-[N-(3-dimetilaminopropil)aminometil]-8-hidroksikinolin Kinolidol 8-Hidroksikinolin Kloksikin 5-Kloro-8-hidroksikinolin Kliokinol 5-Kloro-7-iyodo-8-hidroksikinolin Klorkinaldol 2-Metil-5,7-dikloro-8-hidroksikinolin Nitroksolin 5-Nitro-8-hidroksikinolin

Kinolin halkası, başta kinin

olmak üzere bir çok

kemoterapötik bileşikte bulunmaktadır.

Bunlar;

8-aminokinolin, 4-aminokinolin ve

kinolon karboksilik asit

türevleri sayılabilir.(Giraz inhibitörleri)

Hidroksikinolin (kinolinol)

içerdiği fenol grubu

(12)

8-Hidroksikinolin türevlerinin etki mekanizması

 8-Hidroksikinolin türevleri, bakteri metabolizmasında önemli olan ağır metal iyonlarıyla, özellikle de Fe+3 iyonlarıyla şelat oluşturur. Oluşan şelat

mikroorganizma için toksiktir. 8-hidroksikinolin bu grubun farmakofor fonksiyonudur.

 Mikroorganizmanın yaşamsal faaliyetlerinde rol oynayan enzimler için gerekli eser elementlerle toksik şelat oluştururlar.

2/1 Şelat

1/1 Şelat

N

O

M e

O

N

O

M e

(Me: İki değerli metal)

 Sülfat tuzları halinde üriner antiseptik olarak kullanılırlar

(13)

4. Azotlu değişik bileşikler

Hekzetidin:

1,3-Di-(2-etilhekzil)-5-metil-5-aminohekzahidropirimidin

% 0.1’lik çözeltisi harici antiseptik olarak kullanılır.

Hekzetidin: hekzahidroprimidin yapısında azotlu doymuş heterosiklik bir bileşiktir. Azot atomlarına dallanmış alkil grupları sübstitüe edilmiştir

(14)

4. Azotlu değişik bileşikler

Hekzetidin Sentezi:

CH₃CH₂NO₂ 2 CH2O OH _ C CH₂OH CH₂OH CH₃ NO₂ C₄H₉ CH CH₂NH₂ C₂H₅ 2 C₂H₅ CH CH₂ N N CH₃ NO₂ CH₂ CH C₄H₉ C₂H₅ C₄H₉ H₂ / Raney nikeli C₄H₉ C₂H₅ C₄H₉ CH CH₂ CH₃ N N CH₂ CH C₂H₅ NH₂ 1 2 3 4 5 6 Hekzetidin

(15)

Klorhekzidin:

1,1’-Hekzametilen-bis[5-(p-klorofenil)biguanid]

p-Klorofenil-nitriloguanidin Cl _NH-C-NHCN NH H₂N(CH₂)₆NH₂ Cl (CH₂)₆ N H Cl N N NH₂ NH₂ NH NH₂ NH₂ N N NC-NH-C-NH-(CH2)6-NH-C-NHCN NH NH H₂N Cl Klorhekzidin 1,6-Dinitriloguanidinohekzan 5 4 3 2 1

Biguanidin türevidir. Düşük toksisiteli, hızlı etkili bir antiseptiktir. % 0.2’lik çözeltisi halinde ağız-boğaz antiseptiği (gargara form) olarak kullanılır.

Cerrahi müdahalelerde de kullanılır Dişlerde renklenmelere neden olur

(16)

Ambazon

p-Benzokinonamidinohidrazon tiyosemikarbazon hidrat

Amidinohidrazon N N N C _NH₂ S H N C NH H H2N Benzo kinon Tiyosemikarbazon H2NNHC(=NH)NH2 H2NNHCSNH2 2. 1. O O H2NCNHN NH NNHCSNH₂

Cerrahi müdahalelerde ve ağız-boğaz antiseptiği olarak kullanılır (gargara ve pastil form). Dişlerde renklenmelere neden olur.

(17)

5. Organik ağır metal bileşikleri

1. Gümüş tuz ve kompleksleri: Bakterisit, astrenjan Sülfadiazin ile hazırlanan tuzu

yanıklarda enfeksiyona karşı korur. Gümüş nitrat (bakterisit)

2. Civa bileşikleri: Düşük toksisiteli, bakteriyostatik, fungusit. Enzim ve

proteinlerin tiyol gruplarına bağlanır.

Fenil merküri borat, merbromin, hidrargafen)

3. Antimon bileşikleri

Sistemik antimikrobiyal. Günümüzde kullanılmıyor!

4. Bizmut bileşikleri

Sistemik antimikrobiyal. Günümüzde kullanılmıyor!

1882 Yılında Robert Koch’un merküri klorürün şarbon sporlarını öldürmesini

(18)

Fenil merküri borat:

Fenil merküri dihidrojen borat

MgCl HgCl2 HgCl OH

_

HgOH

Fenil merküri hidroksit

HgO B

OH OH

H₃BO₃

Fenil merküri borat

Merbromin:

2,7-Dibromo-9-(o-karboksifenil)-6-hidroksi-5-hidroksimerküri-3-okso-3H-ksanten disodyum

HgOH 9 O Br COOH O HO Br + Br O O Br NaO HgOH COONa 1 2 3 4 5 6 7 8 Merbromin 2,7-Dibromo-9-(2-karboksifenil)-6-hidroksi-3-okso-3H-ksanten

(19)

Hidrargafen:

Fenil merküri 2,2’-dinaftilmetan-3,3’-disülfonat

HgOH + SO₃H CH₂ HO₃S CH₂ SO₃ _Hg Hg SO₃ 1 2 3 1' 2' 3' Hidrargafen 2,2'-Dinaftilmetan-3,3'-disülfonik asit

(20)

6. Kuaterner onyum bileşikleri

Kuaterner amonyum bileşikleri:

 Klinikte ve günlük yaşamda harici dezenfektan olarak en çok kullanılan kuaterner amonyum bileşikleridir.

 Lipofilik alkil zinciri 8-10 C’lu ise bakterisit etki gösterirler.

 Mycobacterium ve sporlara karşı etkisizdirler. Virüslere karşı etkileri sınırlıdır.

 Protein, cerahat veya serumda inaktive olurlar. Bu nedenle dahilen kullanılamazlar.

 Ağız, boğaz, yara ve vajinal antiseptik olarak kullanılırlar. Dahili kullanımları yoktur. Bakterisit özellikleri alkali pH larda artar. % 0.05-0.2’lik çözeltileri deri ve el dezenfeksiyonunda, alet sterilizasyonunda kullanılır.

 Toksisiteleri düşüktür.

Sülfonyum ve fosfonyum bileşikleri:

 Veteriner hekimlikte ve tarımsal mücadelede kullanılırlar.

N+ As R R R + R R R

Amonyum (Çok kullanılır) Arsonyum Fosfonyum + R R P Sülfonyum S R R R + R

(21)

Benzalkonyum klorür

:

Alkildimetilbenzilamonyum klorür

Bakterisit etkilidir.

Ağız, boğaz, yara antiseptiği ve vajinal antiseptik olarak kullanılır. % 0.05-0.2’lik çözeltileri deri ve el dezenfeksiyonunda kullanılır. Cerrahi aletlerin sterilizasyonunda da kulllanılır.

COOR LiAlH 4 CH2OH SOCl 2 CH2Cl (CH3)2NH CH₂ N(CH₃)₂ CH3(CH2)n _ Cl CH₂ N CH₃ CH₃ (CH₂)_n _CH₃ . Cl + Benzalkonyum klorür

(22)

N+ CH₃ CH₃ (CH₂)n CH₃ n= 1-10 Benzalkonyum klorür Alkildimetilbenzilamonyum klorür N+ _(CH 2)13 CH3 Setilpridinyum klorür 1-Hekzadesilpridinyum klorür N+ NH₂ CH₃ (CH₂)₁₀ N CH₃ N H₂ 2 Cl + Dekalinyum klorür 1, 1'-Dekametilenbis( 4- amino-kinaldinyumklorür) 1,1’-Dekameilenbis(4-amino-2-metilkinolinyumklorür)

(23)

7. Oksidan bileşikler

Oksijenin oksidan

özelliğinden yararlanılır. Anaerob bakterilerin

oksijenli ortamda üreyememesi oksidan bileşikler geliştirilmiştir.

Oksidan bileşikler:

7.1. Halojenler

7.2. Depo halojenler

7.3. Klor veren organik bileşikler

7.4. Hidrojen peroksit, aktif oksijen vericiler

7.5. Ozon

(24)

7.1. Halojenler

Çok eskiden beri klor gazı içme suyunun, havuzların

ve banyo

sularının dezenfeksiyonunda kullanılan

önemli germisit maddelerdendir.

Klor gibi halojenler

doğrudan

dezenfektan olarak

kullanıldığı gibi iyot çözeltisi ve povidon-iyot gibi

depo halojenlerle,

aktif klor veren organik bileşikler

(25)

7.1. Halojenler

Klor:

Cl

₂

_{+ H}

₂

O

H

+

+ Cl

_

+ HOCl

Hipoklorit (Oksidan)

Klor

gazı su ile hızla reaksiyona girerek klorür ve

hipoklorite dönüşür.

Etkili olan oksidan

özellikteki hipoklorür 2x10

-6

_mol

konsantrasyonda mikrobisit etkilidir.

Kötü kokusu, depolama tehlikesi, yüksek korrosif etkisi

nedeniyle dezenfeksiyon

amacıyla

hipoklorit ve

tuzları

kullanılır.

(26)

7.1. Halojenler

İyot:

Katı bir halojen olan iyot,

potasyum

iyodürle

karıştırılarak

çözeltilerinde uzun süre dayanıklı kalması sağlanır.

Alkali çözeltileri halinde cilt ve yara dezenfeksiyonunda, sulu

etanol

çözeltisi (İyot tentürü) veya su-gliserin çözeltisi

şeklinde kull.

(27)

7.2. Depo halojenler

Povidon iyot:

Poli(1-vinilpirolidin-2-on)

O O -Butirolakton + NH2CH2CH2OH N O CH₂CH₂OH SOCl₂ PCl₅ N O CH₂CH₂Cl NaOH - HCl N O CH2 CH2 Polimerizasyon K₂S₂O₈ N O CH CH n HI3 CH CH N O n . I 2 Povidon-iyot kompleksi