Radyoprotektörler
Klinik Radyobiyoloji Kursu
19-20 Şubat 2010 Ankara
Dr. Mine Genç
minegenc@gmail.com
National Cancer Institute
RT öncesi Latent dönem hasar gelişimi
Klinik semptomlar
Profilaksi Hafifletme Tedavi
Radikallerin azaltılması Hücresel detoksifikasyon
• Antioksidanlar: Tümör üzerinde etkileşim?
Klinik çalışmalarda emniyetli bulunmuş.
• Sülfidril bileşikleri
• Vitamin-E
• Karoten
• Melatonin
• Retinol palmitat
• Amifostin
• Süperoksit dismutaz
• Selenyum
Sülfidril Bileşikleri
• 1948 Patt
– Sistein fareyi TBI’na karşı korur.
Sülfidril Bileşikleri
• 150 mg/kg sisteamin injeksiyonu yapılan hayvanlarda kontrol grubuna göre aynı
mortalite oranının sağlanması 1.8 kez daha yüksek X ışını dozu gerektirmiş.
• DMF= Dose of radiation in the presence of the drug Dose of radiation in the absence of the drug
Sülfidril Bileşikleri
• DRF ~ 2.5-3
• Sistein toksik bulantı-kusma
• SH grubu yanına fosfat getirilirse toksite↓
Sülfidril bileşikleri
TOKSİK
• Nagasaki&Hiroshima
The Walter Reed Army Research Institute
>4000 bileşik test edildi
WR-2721
AMİFOSTİN (WR-2721, ETHYOL)
• FDA onayı olan tek radyoprotektör
– Cisplatin nefrotoksitesi ve RT`ye bağlı ağız kuruluğu
• Tiofosfat
• Birçok normal dokuyu radyasyonun etkilerinden korur
• Baş boyun kanserlerinin tedavisi sırasında lokal kontrolü azaltmadan ağız kuruluğu oluşmasını ↓
• Tümör kontrolüne etkisi yok
• Her fraksiyondan 30 dk önce
AMİFOSTİN
• OER’ya yakın doz azaltma faktörü
sağlanabilir. Ancak LET ↑radioprotektör etkinliği↓
• Soğuk savaş sırasında sovyet askerleri
tarafından taşınmış. Aya giden astronotlar olası bir solar olaya karşı taşımışlar.
• Serbest radikalleri nötralize eder
• En iyi radyoprotektörler farede kemik iliği ölümü için 2.5-3 gibi DMF sağlarlar
AMİFOSTİN
Prodrug
Alkalin fosfataz Normal dokuda
Aktif metabolit
Normal dokulara kolayca penetre olurken tümöral dokuya daha yavaş penetre olur.
AMİFOSTİN
• Amifostin KT ye karşı da koruma sağlar.
Cisplatine bağlı nefrotoksite, ototoksite ve nöropatiye karşı ve siklofosfamide bağlı
hematolojik toksiteye karşı korur.
• 400 mg/kg, optimal sitoproteksiyon; toksik
• 25 mg/kg, antimutajenik etki; nontoksik
• Antimutajenik etkileri antioksidan özelliği ile açıklanamaz poliamin benzeri etkiyle DNA hasarını stabilize edip tamiri↑
Amifostin
• Tümörü de korur mu???
• Selektivite tartışmalı
Metaanaliz
Diğer dokular için de olumlu etki Akut ve geç ağız kuruluğu
Mukozit (derecesini ve süresini azaltır) Disfaji
Pnomoni Sistit
Yan etkiler sık ancak hafif ve geçici
Tümörü korumuyor amifostin alanlarda daha yüksek tam cevap oranları var.
Sasse ve ark IJROBP, 2006
Meta-Analysis of Amifostine in Radiotherapy:
Preliminary Analysis of 11 Randomized Clinical Trials Including 1,014 Patients
• Bourhis et al ASTRO 2008
• Amifostinin RT±KT ile birlikte kullanımında
sağkalım ve lokal kontrol üzerine negatif etkisi yok!
MELATONİN
• Pineal bezden salgılanır
– Nöroendokrin fizyoloji
• Potent antioksidan
– Hidroksil radikalini temizler – Toksite↓↓
– TBI sonrası sağkalımı ↑
– Birçok dokuda radyoprotektör etkisi +
MELATONİN
Süperoksit dismutaz
• Hayvan deneylerinde RX öncesi uygulanması birçok organda hasarı↓
• Greenberger ve Epperly, 2007
Genistein
• Antioksidan, karsinogenesisi ↓
• TBI sonrası S↑, büyüme plağını korur
Selenyum
• Anti oksidan Glutatyon peroksidazı ↑
• Repopulasyonu stimule eder?
• TBI sonrası sağkalımı↑
• Tükrük bezlerinin korunması (Sagowski 2005)
• Mukozitin önlenmesi DRF:1.3-1.4 (Gehrisch ve Dörr 2007)
• Yeterli klinik data yok!
Eksojen Büyüme Faktörleri
• Eksojen BF kullanımı
• Artmış sekresyonun inhibisyonu (Tirozin kinaz inhibitörleri)
Eksojen büyüme faktörleri
• G-CSF
• GM-CSF
• KGF
• FGF-2
• PDGF
• İnterleukin
• Anjiogenik GF (FGF-1 ve FGF-2, VEGF)
Hematopoetik büyüme faktörleri
• Hücrelerin diferansiyasyonunu ↑
• Akut Radyasyon Sendromu sonrası kullanımı hayat kurtarıcı olabilir!
Keratinosit büyüme faktörü
• KGF-1 ( palifermin) fibroblastlar sentezler.
• Fare çalışmalarında oral mukoza DMF:1.7-2.3
• Dörr 2003
• Randomize faz III çalışma
• TBI ve yüksek doz KT oral mukozit süresi ve insidansında↓↓ (Spielberg 2004)
• Mekanizma?
• Prolif stimul/ diferansiyasyon modifikasyonu
• Vasküler endotelyal h.ler ve makrofajları da etkiler.
• Dörr 2003
BF uyarısının inhibisyonu
• Radyasyon sonrası erken cevap veren dokularda:
– EGF yolu aktivasyonu (EGFR ↑) – Tümör nekrosis Faktör-α (TNF-α)
Geç cevap veren dokularda TGF-β stimulasyonu
Tümör nekrosis faktör-α
• İnflamasyonda önemli rolü var
• RX sonrası normal dokuların cevabını ↑
inhibisyon
?
Fare böbreğinde infliximab ile tedavi nefropatiyi↑
Neider 2007
Transforming Growth Faktör-β
• İnhibisyonu fibrosisi azaltır
• Puthawala et al 2008 fare çalışması
Antiinflamatuvar Ajanlar
• Glukokortikoidler
• Ödem ve ağrıyı↓
• Protektör etki ?
• NSAIDs
• Fare böbreğinde ASA antitrombotik
• Latent dönemi belirgin uzatır
• Fare mesane kapasitesini arttırır
Diğer
Esansiyel yağ asitleri COX-2 inh.
Makrofaj Aktivitesinin Modulasyonu
• Radyasyon proktiti modelinde makrojaj aktivitesi
• Tetrachlorodecaoxide makrofaj aktivasyonu yapar
• RT sonrası
– Erken dönemde uygunalır ise latent dönem ↑ – Daha sonra ciddiyetini ↓
Erken cevap veren dokuların proliferasyonunun stimulasyonu
• Büyüme Faktörleri
• Yüzeyel epitel tabakalarının uzaklaştırılması
(cildi yapışkan bantla soymak veya saç teli koparmak)
REPOPULASYON
Epidermis döngüsü hızlanır
!! Reaksiyon erken çıkar
Erken cevap veren dokuların proliferasyonunun stimulasyonu
• Mukozada fraksiyone RT’ye tolerans ↑
• Repopulasyon daha erken başlar.
• Akselere RT vs KRT başboyun
Mukoza biyopsisinde proliferatif etki
SİMETRİK BÖLÜNME Asimetrik bölünme
Kronik oksidatif stresin azaltılması
• ROS ve nitrojen ürünlerinin devamlı üretimi
GEÇ ETKİLER
PENTOKSİFİLİN VE VİTAMİN E
CİLT FİBROSİSİNDE AZALMA
ANJİOTENSİN YOLUNU ETKİLEMEK
• Anjiotensin sistemi FİBROSİS
AKCİĞER BÖBREK TGF-β
Anjiotensin inhibitörleri TBI
HEMİTORAKS Nefropati ve pnomoni↓
Kök hücre tedavisi
• Kemik iliği (hematopoetik ve mezenşimal kök h.) uygulanması
• Mezenkimal kök h.
• Otolog kök h.lerin BF ile mobilizasyonu
Preklinik modellerde test edildi.
Cilt, tükrük bezleri, intestin, oral mukoza
Kök hücre tedavisi-transplantasyon
• mukozit (Dörr et al)
TEK DOZ RT
transplantasyon
Fraksiyone RT
Kök Hücre Tedavisi Mezenkimal Kök Hücre
• Radyasyona bağlı hasarın iyileşmesini↑
• İntestin kript rejenerasyon↑
• Fraksiyone RT sırasındaki konfluent mukoziti↓
Semon et al 2006
Kemik İliği Lök Hücrelerinin Mobilizasyonu
• G-CSF Kİ hücrelerinin ışınlanmış tükrük bezine yerleşmesi
gland ağırlığı↑ tükrük salgısı ↑
asiner hücre sayısı ↑
Lombaert et al 2006
• G-CSF radyasyona bağlı mukozit ↓
Dörr et al
• Yeni bir tedavi
• Sıçan modelinde tükrük bezine özgü kök
hücrenin gland içine transplantasyonu uzun dönemde gland fonksiyonu ve morfolojisini korudu.
• Lombaert et al 2008
Dokuya özgü kök hücreler
Kök hücre tedavisi mekanizma
1.Kök hücreler hasarlı bölgeye gidip yerleşir ve parakrin faktörler salgılayarak doku
rejenerasyonunun ↑
2.Dolaşımdaki kök h.leri tarafından salınan parakrin faktörlerin etkisi
3.Dokuya özgü kök hücreler diferansiye olur.