Kahramanmaraş İlinde Tarımsal Yapı ve Biyolojik Tarım Yaklaşımı

(1)

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ 8-9 EYLÜL 1994

Kahramanmaraş İlinde Tarım sal Yapı ve B iyolojik Tarım Yaklaşım ı

Yrd. Doç. Dr. Mithat ' Ar. Gör. Mücahit PAKSOY*

Ar. Gör. Nizamettin

Giriş

Türkiye'de tarım sektörü, ekonomideki önemi ve etkisiyle birlikte, ekonomik gelişmede birçok yönden belirleyici durumdadır. Ülke nüfusunun yarıdan fazlası geçimini tarımdan sağlamaktadır. Ekonominin diğer sektörlerinde canlılık büyük ölçüde tarımsal üretime bağlıdır.

Bununla beraber tarım sektöründe birçok sorunlar bulunmaktadır.

Tarımsal nüfusla toprak arasındaki dengesizlik, tarımdaki işletmelerin çoğunun ekonomik bir üretim birimi haline gelmeyişi, fiziksel ve kurumsal yapı bozuklukları, tarımsal kaynakların verimli ve etkin kullanılm asını güçleştirmekte, böylece tarımda verim ve gelir düşüklüğü devam etmektedir (Talim, ve ark., 1990). Türkiye'de olduğu gibi Kahramanmaraş ilinde de tarımda görülen yapısal bozukluklar bulunmaktadır. İlin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktadır. İlde iktisaden faal nüfusun %72'si tarımla uğraşmaktadır (DİE, 1993a). Gayri safi üretim içinde tarımın payı 1986 yılı itibariyle %22,8'dir. Türkiye'de1986 yılı itibariyle gayri safi yurtiçi hasılada ilin tarımsal payı %1.48'dir (Kamalak, 1994). İl bitkisel üretim değeri açısından 21 .'ci sırada yer almaktadır (Morel, 1993).

Materyal ve Metod

Araştırma materyalinin önemli bir kısmı; Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından yayınlanan, çeşitli yıllardaki Türkiye İstatistik Yıllığı, Tarım sal Yapı ve Üretim, Tarımsal Üretim Değeri istatistiklerinden elde edilen veriler oluşturmuştur. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarından da yararlanılm ıştır.

Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Bölümü

2 1 9

(2)

TÜ R K İY E BİRİNCİ TARIM E KO N O M İS İ K O N G R ESİ 8-9 EYLÜL 1994

A r a ş t ı r m a S o n u ç l a r ı ve B u l g u l a r

A r a z i V a r lığ ı ve K u lla n ılış ı

İlin toplam arazi va rlığ ı 1.432.700 hektar'dır. Bunun yaklaşık ^% 36.72'si kültür arazisi, % 3 5,2 3’ ü orm an, % 1 8 ,3 ’ü çayır-m era, yaklaşık

% 10'u ise kültür dışı araziden oluşm aktadır. M evcut işlenen arazinin 110.502 hektarında nadaslı kuru tarım , 403.927 hektarında ise nadassız kuru ta rım ya p ılm a kta dır.

ültür arazisi içinde sulanabilir arazi va rlığı 338.000 hektar olduğu halde ha lih azırda sulanan alan, bu alanın % 5 3 ‘ü civarında olup, 179.524 h e ktard ır. Bu m iktar sulanan arazinin % 32,5'i yani 58.393 hektarı devlet sula m ası (32.447 ha'ı DSİ ve 25.946 ha'ı Köy H izm etleri sulam ası), geriye kalan % 6 7 ,5 ’i yani 121.131 hektarı ise halk sulam ası şeklindedir.

T ü rkiye 'd e toplam sulanan arazinin % 74'ü devlet sulam ası, % 26'sı ise halk sulam ası şeklindedir.

Çizelge.1 Kahramanmaraş İlinde Arazi Varlığı ve Kullanım Oranı Arazinin

Çeşidi

M iktarı (ha)

O ranı

L%\

Sulu (ha)

Kuru (ha) Tarla Ar.

Ekilen

396.191

^172.724 ^223.667

Nadas 78.310 78.310

ToDİam 474.501 33.12

^172.724

M evve 15.651

_

6.800 -Sebze. 5.548 .0,39..

Zevtin 3.304 0.23

Baq_ ... 27.531 1.93 27.531

C avır-M era 262.017 _ 18,30 .

Orm an 504.813 35.23

K ültür Dışı 139.335 9.72

ToDİam 1.432.700 100-00

^179.524 ^329.508

K a y n a k : A n o n y m o u s , *.

T a r ı m s a l Üretim D u r u m u ve Üretimin Bileşimi

İlin gerek ekolojik gerekse toprak va rlığı b a kım ın da n tarım potansiyeli yüksektir. İlde ağ ırlıklı olarak buğday, pam uk, şekerpancarı,

(3)

nohut, kuru fasulye yetiştirilmektedir. Kırmızı biber ise ilin geleneksel ürünüdür. İl baklagillerin üretimi açısından Türkiye'de önemli bir yer işgal eder. Meyvecilik bakımından elma ve kayısı yaygın yetiştirilmektedir.

Bunun yanısıra bağ, zeytin ve antepfıstığı da önemli bir yer teşkil eder. İlde hayvancılık yeterli düzeyde gelişme gösterememiştir. Hayvan sayısı yeterli olmakla birlikte, hayvansal üretim miktarı düşüktür. Özellikle tavukçuluk pek gelişmemiştir.

Çizelge 2. Kahramanmaraş İlinde Bitkisel Üretim Durumu (1992)

Ürün Ekilis Türkiye'deki Üretim Türkiye'deki Verim

(ha) Pavı (%) (ton) Pavı (%) (Kg/da)

Buadav 198.651 2.07. 481.503 2.50 242

Pamuk(kütlü) 11.950 1.87 28.770 1.94 241

Sekemancarı 17,634 4,4 793.533 5.25 4.534

Kırmızıbiber ... 1.520 5.080 334

Nohut 73.880 8.63 75.999 9.87 .103

Kurufasulve 15.221 9.06 20.801 10.4 137

Baö .2 3 ,8 1 3 4.13 103.858 3.00 436

Zevtin 2,428 0.42

Anteüfıstıaı ^m 2,751 „ 9-5 ____

K a yn a k : D İ E . T a r ı m s a l Y a p ı v e Ü r e t i m 1992.

221

(4)

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ B-9 EYLÜL 1994

Çizelge 3. Kahramanmaraş İlinde Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim Durumu (1992)

Havvan Cinsi

Havvan Savısı n

Türklve içindeki Pavı

(%)

Hayvansal Ürün Cinsi

Üretim Miktarı

I t o n )

Türkiye İçindeki

P a v ı f % 1

Kovun 724.240 ^{1 . 8 4} Süt 2 1 0 . 0 5 5 2.04

K e ç i 1 9 0 . 7 9 0 1 81 _Et ^{3 9 7 5} ^{0 . 8 8}

Sıöır 1 3 3 . 0 9 0 1. 1 1 Yaoaöı ^{9 3 4} 2.14

Manda 520 ^{0 2 0} ^{K ı l} 50 ^{1 . 3 0}

Arı

K o v a n ı

53.002 1.50 Bal 732

Tavuk 536.855 0.35 Balmumu 59 2.02

Yumurta f1000 adeti

47.032 0.57

( ‘) A r ı ' d a k o v a n s a y ı s ı .

K a y n a k : D İ E , T a r ı m s a l Y a p ı v e Ü r e t i m 1992.

İlde 1989 yılı itibariyle tarımsal üretim değeri içinde, bitkisel ürünler

%80, canlı hayvanlar % 13, hayvansal ürünler ise %7 pay almaktadır. İl bitkisel üretim değerinin %67'si tarla ürünlerinden, %23'ü meyve üretiminden, %10'u ise sebze üretiminden sağlanmaktadır. Hayvansal üretim değerinin ise %85'ini süt, %9‘unu yumurta, %6'sını ise diğer hayvansal ürünler oluşturur (DİE, 1993b).

Nüfus ve İşgücü

Kahramanmaraş'ta merkez ilçe ile birlikte toplam 10 ilçe, 515 köy vardır. 1990 yılında yapılan nüfus sayımına göre il nüfusu 892.952 olup, bunun % 45,5'i şehirde, %54.5‘i köyde yaşamaktadır. Türkiye'de kırsal kesimde yaşayan nüfusun oranı %41 olmasına rağmen, Kahramanmaraş ilinde % 54.5'tir. Türkiye'deki nüfus yoğunluğu km* 'de 73 kişi olup, ildeki nüfus yoğunluğu ise 62‘dir. İlde nüfus artış hızı binde 12.2 olup il dışarı göç veren illerdendir. (DİE, 1993a). İlde okur-yazarlık oranı ise %88'dir (Anonim, 1992b).

(5)

T Ü R K İY E BİRİNC İ T A R IM F K O N O M İS İ K O N G R E S İ B-9 E Y L Ü L 1994

İlde iktisaden faal nüfusun %72'si tarım kesiminde bulunm akta olup, bu oran Türkiye ortalamasından oldukça yüksektir. Tarım da çalışan iktisaden faal nüfusun %54'ü kadın, %46'sı erkek'tir. Bu durum ilde tarım kesiminde çalışanların yarıdan fazlasını kadınların oluşturduğunu göstermektedir. İktisaden faal nüfusun %26.5'i ücretli, %0.5'i işveren,

%22'si kendi hesabına, %51’i ücretsiz aile işçisi olarak çalışm aktadır.

Tarımsal aktif nüfus başına 19.7 dekar işlenen arazi düşmektedir.

Tarım İşletmelerinin Yapısı ve Özellikleri

Tarım İşle tm e le rin in B ü yü k lü k le ri

Son yapılan tarım sayımı sonuçlarına göre Türkiye'deki tarım işletmelerinin %1,75'i, işlenen arazinin ise %1,2’si Kahramanmaraş ilinde yer almaktadır. Bu işletmelerden %99,91'i 500 dekardan küçük, ancak

%0,09 gibi çok az bir kısmı 500 dekardan büyüktür. İşletmelerin %42,26'sı 20 dekardan, %73,31'i 50 dekardan küçüktür ve bunlar işlenen toprakların

%33,65’ini kullanmaktadırlar (Çizelge 4).

İşletmeler işledikleri toprak genişliklerine göre de farklılıklar göstermektedir. Tarım sayımı sonuçlarına göre 100 dekardan küçük işletmeler işlenen alanların %60,28'ini, büyük işletmeler ise % 39,72‘ini işlemektedirler.

Çizelge 4. Kahramannaraş İlinde Tarım İşletmelerinin Büyüklükleri ve İşledikleri Arazinin Dağılımı (%)

İsletme Büyüklüğü (da)

İsletme Sayısı

Arazi

<5 6.45 0.43

5-9 11.14 1.8

10-19 24.67 8.58

20-49 31.07 22.84

50-99 16.74 26.73

100-199 7.93 25.29

200-499 1.91 12.84

500-999 0.09 1.38

1000+

^-

K a y n a k : D İE ,

2 2 3

(6)

A r az i T a s a r r u f Şekli

K ahram anm araş ilinde kendi arazisinde tarım sal faaliyette bulunan işletm elerin oranı Türkiye orta la m asınd an yüksektir. Bu oran 1990 yılında

% 96,36 olm uştur. İlde yalnız kendi arazisinde tarım sal faaliyette bulunan işletm elerin T ürkiye'deki işletm eler içindeki oranı % 1,82'dir. Bu oran ilin işlenen arazi içindeki payından yüksektir. İlde işlenen tarım alanlarının birçok ile göre az olm ası, işlenen arazi içindeki payın düşm esine neden olm a kta dır.

ilde başkasından arazi tutup başkasına arazi verm eyen işletmelerin oranı % 2,95 olup Türkiye orta la m asınd an düşüktür. Yalnız kira ile arazi İşleyenlerin oram % 0.52, yalnız kiracılıkla arazi işleyenlerin oranı ise

% 0.17'dir. K iracılık ve ortakçılıkla arazi işleyenlerin oranı Türkiye orta la m a sın d a n düşük olup, ilde bu tür arazı tasarruf şekilleri yaygın değildir.

Ç i z e l g e 5. K a h r a m a n m a r a ş İlinde A r a z i T a s a r r u f Ş e k l i n e G ö r e İ ş l e t m e S a y ı s ı v e İşlen en A r a z i n i n O r a n ı ( % )

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM E KO N O M İS İ K O N G R ES İ 8-9 EYLÜL 1994

Arazi T a sarru f Sekli İsletm e S a vısı

A razi Y alnız kendi arazisini

isletenler

96.36 92.56

B aşkasından arazi tutup başkasına arazi

ve rm e ve nle r

2.95 6.89

Y alnız kira ile arazi isletenler

0.52 0.28

Y alnız o rta kçılıkla arazi isletenler

0.17 0.27

Dider şekilde arazi isletenler

- -

İki veva daha fazla ta sa rru f seklivle arazi isletenler

- -

K a y n a k . D İ E , 1 9 9 3 c.

Tarım Tekniği ve G i r d i K u ll a n ı m D ü z e y i

Tarım da temel üretim faktörü olan toprak ve işgücü veriminin artırılm ası; m ekanızasyon, gübrelem e, sulam a, enerji, tohum luk, ilaçlama gibi m odern girdilerin yoğun kullanım ı ile ilgilidir, ilde 1974 yılında işlenen

(7)

alan 386.904 ha iken 1992 yılında 526.535 ha'a, sulanan alanlar ise 99.006 ha'dan 179.524 ha'a ulaşmıştır, önceleri daha çok monokültür tarım yapılan ilde, son yıllarda ikinci ürün tarım ının gelişmesiyle bu durum azalma eğilimi göstermektedir. Ayrıca 1985 yılında ilde bir şeker fabrikası kurulmasıyla endüstri bitkilerinden şekerpancarı ekilişi ve üretimi artmıştır. Bu nedenle yörede özellikle gübre kullanım düzeyinde bir artış gözlenmiştir. İlde tarımda belli başlı girdi kullanımındaki gelişmeler aşağıda görülmektedir:

Çizelge 6. K ahram anm araş İlinde G ü b re K ullanım Miktarı (to n ) ve Türkiye ile A kd eniz B ö lg e si İçinde A ld ığ ı P ay (% )

Yıllar N P2 O5 ^k2o Toplam Türkive

İçindeki Payı (%)

Akdeniz Böl.

Pavı (%)

1986 JL1.601. 5 .0 4 6 2 3 6 1 6 .8 8 3 _ J L 1 Q 7.11 1987 J 7 . 1 0 6 6 .1 4 0 5 5 0 _ 2 3 *7 9 6 1 .3 0 8 .0 6 1988 16.167 7 .0 1 6 3 0 5 2 3 .4 8 8 1 .5 0 9 .0 2 1989 17,784 7 .3 81 1^20.8 2 6 .4 6 4 1 .5 0 8 .2 3 1990 17.791 9 .4 1 5 1 *0 0 2 2 8 .2 0 8 1 .4 9 8 .6 4 1991 2 1 .9 9 4 1 0 .4 3 5 6 6 3 3 3 .0 9 3 1 .8 7 1 0 .2 2 i9 â a _ 2 3 .5 5 0 1 2 .5 3 4 1 .2 4 8 3 7 .3 3 3 1 .9 4 1 0 .9 8

Kaynak: Anonim,

2 2 5

(8)

TÜ R K İY E BİRİNCİ TARIM EKONOM İSİ K O N G R ES İ 6-9 EYLÜ L 1994

Ç ize lg e 7. K ahram anm araş İlinde Zirai İlaç K ullan ım ı (kg)

İlaç Türü _ 1990 . 1991 ¹⁹⁹² ¹⁹⁹³

_ lnsektisit 209.293 1 17 893 119.143 ^{240 424} . Funaisit 624.691 ^499.948 500.266 ^488.586

_Herbisit 63 950 51.200 51.200 ^{56 040}

Diöerleri 11.610 8.612 8,719 7,224

Toolarn ... . ^{909 774} ^677.653 ^679.330 ^792.274

Türkiye'deki 2.67 1.93 ^m -

Pavı (%1_______

K a y n a k : T a n m İf M ü d ü r l ü ğ ü K a y ı t l a n, 1 9 9 0 -1 9 9 3 .

Ç iz e lg e 8. K a h ra m a n m a ra ş İlin d e T a rım s a l A ra ç v e G e re ç S a yıs ı

Tarım Araç ve 1989 1990 1991 1992 Gereçler

Traktör 6.876 6.826 7.165 7,255

Pulluk 8.035 . İ 4 1 2 9,147 9 179

Kültüvatör 5.425 5.595 5.592 ^{5 . 6 0 0}

Mibzer 1832 1.890 1.959 1 . 9 6 6

Biçerdöver ____ £2____ 64 ____ £ £ _ ___ 55

K a y n a k : D İ E , T a r ı m s a l Y a p ı v e Ü r e t i m , 1 9 8 9 -1 9 9 2 .

il m ekanizasyon düzeyi açısından Türkiye o rta la m a sın ın altında gelişm e g ö ste rm iştir.1992 yılına göre ilde tarım a la n la rın ın birim ine düşen traktör gücü 0,75 BG/ha olup, bu oran 1.6 BG /ha olan Türkiye orta la m a sın d a n düşüktür. İlde 1000 hektara düşen traktör sayısı ise 14, bir tarım traktörüne düşen tarım alanı ise 72,5 hektardır.

B i y o lo j ik Tarım Yaklaşımı

T ürkiye'd e yetişen belli başlı yaklaşık 60 kültür bitkisi ve ürünlerinde zara r yapan 300 kadar (bakteri, mantar, yabancı ot ve virüs) türlerinden

(9)

35-40 ile, 500 kadar zararlı böcek ve hayvan türlerinden 80-100'ü ekonomik önem taşımaktadır.

Kahramanmaraş'ta halen ekonomik öneme haiz 50 zararlı böcek ve 15 bitki hastalığı ile mücadele yapılm aktadır.

Kahramanmaraş'ta hububat sahalarında zarar yapan Süne zararlısına karşı 1983 yılına kadar geniş alanlarda ve 1983 yılında ise mevzi olarak ilaçlı mücadele yapılm ıştır. Ancak 1984 yılından itibaren günümüze kadar süne zararlısı için hiç ilaç kullanılmamıştır. Bunun elde edilmesinde en önemli faktör süne ergin parazitleridir. Süneli hububat sahalarında bu ergin parazitin 1982 yılında tesbiti ve korunmasıyla başlayan bu ilaçsız dönem neticede ekonomik olarak çok önemli katkı sağlamıştır. Süne ilaçlamasının yapılmamasıyla hububat sahalarında barınan birçok faydalı böcek türleri de korunmuştur. Dolayısıyla bu sahalardan pamuk ekilişlerine intikal eden faydalı böcekler, pamuk zararlıları için yapılan ilaçlamaları da azaltarak yer yer ilaçlama yapılamadan pamuk tarımı yapma imkanını vermiştir, ö te taraftan bölgede pamuk zararlılarına karşı 6 adet faydalı böcek tesbit edilmiştir. Pamukta beyaz sinek mücadelesi de zarar eşiğinin altında olduğu için yapılmamaktadır.

Kimyasal ilaçların çevreye verdiği olumsuz etki, yeni mücadele metodlarının uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu açıdan son yıllarda biyolojik mücadele önem kazanmıştır.

Kahramanmaraş biyolojik mücadelenin uygulanacağı potansiyele sahip bir bölgedir. Çukurova gibi yoğun kimyasal ilaç kullanılan bölgeye kıyasla çok az kimyasal ilaç kullanılmaktadır. Ayrıca bölgede faydalı böcek populasyonu yüksek olup, önemli bazı zaralıları baskı altında tutmaktadır.

İlde kuzeyde bulunan ilçelerde (Afşin, Göksün, Elbistan) hem ekolojik hem de hastalık ve zararlı bakımından az etkilenmiş bir bölge olması dolayısıyla, buralarda özellikle patates, şekerpancarı tohumluğu yetiştiriciliği yapılma imkanı vardır. Yine büyük bir meyvecilik potansiyeline sahip kuzey ilçelerinde (Afşin, Göksün) halen fidan yetiştiriciliği yapılmakta olup, bu bakımdan hem ilin hemde çevre illerin ihtiyacını karşılayacak bir yapıya sahiptir.

GAP bölgesinin devreye girmesiyle büyük bir tohum, fidan ve fide ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Özelllikle endüstri bitkilerinden pamuğun GAP'ta büyük bir oranda ekileceği gözönüne alınırsa, tohumluk ihtiyacının önemi büyüktür. Kahramanmaraş ili GAP'ın pamuk tohumluğu karşılayacak yapıdadır. GAP'ta sulu tarımla birlikte artış gösterecek sebze tarımının paralelinde gelecek fide ihtiyacı, yine il tarafından karşılanacak ölçüdedir.

Ayrıca ilin meyve fidanı ihtiyacını da temin edecek potansiyele sahip olduğu görülmektedir. GAP bölgesine yakın olması dolayısıyla da ilin tohum, fidan ve fide temini bakımından önemi artacaktır.

2 2 7

(10)

Sonuç

Kahramanmaraş ili gerek arazi potansiyeli ve gerekse sulama bakımından geniş olanaklara sahiptir. İlin GAP alanına yakınlığı da gözönüne alınarak özellikle bazı ürünlerde (patates, ayçiçeği, buğday, pamuk gibi) tohumluk üretimi için uygun ekolojileri bulunmaktadır.

İlde mevcut tarımsal üretim büyük oranda ilaçsız yapılmaktadır.

Gübre kullanım düzeyi düşüktür. Bu haliyle korunduğu takdirde, il dışardan gelen yeni hastalık ve zararlıları kendi ekolojik koşullarında etkisiz duruma getirebilecek faydalı böcek populasyonuna sahiptir.

Bu konuda özellikle Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Üniversitenin işbirliğinde beraberce yürütüldüğü takdirde başarı kazanır. Ülkemizde yapılacak bu uygulama diğer bölgelerimizde de örnek olması bakımından önemlidir.

2 2 8

(11)

Kaynaklar

Anonim, 1974. Kahramanmaraş İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu. Köyişleri ve Kooperatif Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü.

Ankara.

Anonim, 1990. Tarım il Müdürlüğü Bitki Koruma Şubesi Kayıtları.

Kahramanmaraş.

Anonim, 1991. Tarım il Müdürlüğü Bitki Koruma Şubesi Kayıtları.

Kahramanmaraş.

Anonim, 1992*. Kahramanmaraş İlinin Tarımsal Yapısı. Tarım İl Müdürlüğü. Kahramanmaraş.

Anonim, 1992b. Kahramanmaraş İli Yıllık Ekonomik ve Ticari Durumu Hakkında Rapor. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü. Kahramanmaraş.

Anonim, 1993*. Gübre Tüketim istatistikleri Kataloğu (1960-1992), Gübre Üreticileri Derneği Yayınları, Genel Yayın No:86, Ankara.

Anonim, 1993b. 1992 Yılı Çalışma Raporu. Tarım İl Müdürlüğü.

Kahramanmaraş.

Anonim, 1994. 1993 Yılı Çalışma Raporu. Tarım İl Müdürlüğü.

Kahramanmaraş.

DİE, 1992. Tarımsal Yapı ve Üretim 1989. Yayın No: 1505. Ankara.

DİE, 1993*. Genel Nüfus Sayımı 1990. Nüfusun Sosyal ve Nitelikleri Yayın No: 1616. Ankara.

DİE, 1993b. Tarımsal Üretim Değeri 1989. Yayın No: 1608. Ankara.

DİE, 1993c . Türkiye İstatistik Yıllığı 1993. Yayın No: 1620. Ankara.

DİE, 1993d. Tarımsal Yapı ve Üretim 1990. Yayın No: 1594. Ankara.

DİE, 1993*. Tarımsal Yapı ve Üretim 1991. Yayın No: 1633. Ankara.

DİE, 1994. Tarımsal Yapı ve Üretim 1992. Yayın No: 1685. Ankara.

Görgel, H.M., 1994. Kahramanmaraş’ta Kullanılan Tarımsal İlaçların Çevreye Etkileri ve Önlemler. Kahramanmaraş ve Çevre Paneli. 7 Haziran 1994. Kahramanmaraş.

Horasan, H.Y., 1992. Kahramanmaraş'ı Tanıyalım. Özkan Matbaacılık. Ankara.

Kamalak, M., 1994. Kahramanmaraş'ın İktisadi Durumu. Teknik Eleman, T.E.D Kahramanmaraş Şubesi, Yıl: 1, Sayı:3, Lazer Ofset. Ankara.

Morel, H., 1993. Kahramanmaraş İlinin Tarımsal Yapısı. Teknik Eleman, T.E.D Kahramanmaraş Şubesi, Kurtuluş Özel Sayısı, Lazer Ofset.

Ankara.

Talim, M., ve ark., 1990. Türk Tarımında Yapısal Sorunlar ve Yapının İyileştirilmesi. Türkiye Ziraat Mühendisliği 3. Teknik Kongresi. 8-12 Ocak 1990. Ankara.

2 2 9