TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ
ANONİM ŞİRKETİ
30 N isan 1985 tarihli
HİSSEDARLAR GENEL KURULU’NA sunulan
1 9 8 4
E lliüçüncü H esap Yılı H akkında
BANK A MECLİSİNCE HAZIRLANAN YILLIK FAALİYET RAPORU DENETLEME KURULU RAPORU BİLANÇO, KÂR VE ZARAR HESABI
BANKASI
A N K A R A 1 9 8 5
31.12.1984 TARİHİNDE
TÜRKİYE CUM HURİYET MERKEZ BANKASI BANKA MECLİSİ
BAŞKAN YAVUZ CANEVİ
ÜYELER NEVZAT ALPTÜRK
VASFİ GÜRSU FAHİR TİGREL HALİT ÜNAL
EMİN ÂLİ YOLALAN MUHİTTİN YURDUKORU
DENETLEM E KURULU
ÜYELERİ CAHİT AYDOĞAN
SABRİ CERİT NECATİ GÜVEN HİLMİ OKÇU
y ö n e t i m k o m i t e s i
BAŞKAN YAVUZ CANEVİ
BAŞKAN
YARDIM CILARI RUHİ HASESKİ
İBRAHİM KURT ZEKERİYA YILDIRIM
G Ü N D E M
1. B anka M eclisi ve D enetlem e K u ru lu ’nun 1984 H esap Yılma a it ra p o rla rın ın okunm ası ve görüşülm esi; Bilanço ve Kâr ve Z a ra r H esab ın ın onaylanm ası.
2. K ârın te k lif gereğince dağıtılm asının k a ra ra bağlanm ası.
3. B anka M eclisi ve D enetlem e K u ru lu ’nun ibrası.
4. B anka M eclisi’nde g ö rev süreleri 30 N isan 1985 tarihinde sona e re c e k iki ü y elik için seçim yapılm ası.
5. D enetlem e K u ru lu ’n d a görev sü releri 30 N isan 1985 tarihinde sona e re c e k ik i ü y e lik için, (B-C) Sınıfı H issedarlarınca bir, (D) Sınıfı H isse d a rla rın c a b ir üye seçimi.
6. 15 A ralık 1984 ta rih li Resm i G azete’de yayım lanan 3098 Sayılı K anun ile 1211 Sayılı B ankam ız K an u n ’unda yapılan değişik
lik ler v e ilav elere ilişkin o lara k E sas M ukavelede yapılacak ta d ila tın , 1211 Sayılı K anun’u n 16 ncı m addesi gereğince
G enel K u ru lu n o n ay ın a arzı.
İ Ç İ N D E K İ L E R
B İ R İ N C İ B Ö L Ü M DIŞ EKONOMİK GELİŞMELER
I. GENEL DURUM ... ... 14
II. DÜNYA TİCARETİ VE CARI DENGELERDEKİ GELİŞM ELER ... 15
İ K İ N C İ B Ö L Ü M İÇ EKONOM İK GELİŞMELER VE TOPLUMSAL YAPI I. GENEL DURUM ... ... 17
II. GENEL DENGE, MİLLİ GELİR VE SOSYAL KESİM DEKİ GELİŞMELER ... 19
A. GENEL DENGE ... ... 19
1. T ü k e t im ... 19
2. Y atırım ... ... 19
B. MİLLİ GELİR VE ÜRETİMDEKİ GELİŞMELER ... 20
1. Milli G elir ... ... 20
2. Ü retim ... 21
C. SOSYAL KESİM DEKİ GELİŞMELER ... 23
III. DIŞ EKONOM İK İLİŞKİLERDEKİ G E LİŞM E LER ... ... 24
A. ÖDEMELER DENGESİNDEKİ GELİŞMELER ... 24
1. G enel D u ru m ... ... 24
- 2. İh ra c a t ... ... ... 27
3. İth a la t ... ... 28
4. D iğer M al ve H izm et G elirleri ve K arşılıksız T r a n s f e r le r ... ... 29
5. S erm aye H a re k e tle ri ... ... 30
B. DIŞ TİCA RET VE KAMBİYO REJİMLERİNDEKİ GELİŞM ELER ... ... 31
1. Dış T ic a re t R ejim i ... ...31
2. K am biyo R ejim i ... ... 34
Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M PARA VE KREDİ I. MALÎ KESİM GELİŞM ELERİ ... ... 41
A. GENEL GÖRÜNÜM ... ... 41
B. PARASAL YETKİ KURUM LARI ... 43
C. M EVDUAT BANKALARI ... ... 44
D. DİĞER M ALİ KURULUŞLAR ... ... 45 Sayfa No.
S ayfa No.
II. PARA VE KREDİ GELİŞMELERİ ... ...46
A. PARASAL YETKİ KURUMLARI ... ...46
1. Bilanço ...46
2. Merkez Bankası Kredileri ... ...47
3. Merkez Bankası’ndaki M evduat ... 49
B. MEVDUAT BANKALARI ... 50
1. Bilanço ... ... 50
2. Mevduat ... ...51
3. Krediler ...-... ... 53
C. DİĞER MALİ KURULUŞLAR ... . ... 55
III. SERMAYE PİYASASI ... 57
A. GENEL DURUM ... ... 57
B. SERMAYE PİYASASINDA GELİŞMELER ... ... 58
IV. KAMU MÂLİYESİ ... 62
A. VERGİ DÜZENLEM ELERİ ... 62
B. BÜTÇE G E L İŞ M E L E R İ... ...63
V. FİYATLAR ... ... 65
A. TOPTAN EŞYA FİYATLARI ENDEKSİ ... 65
B. GEÇİNME E N D E K S L E R İ... ...66
C. DESTEKLEME ALIM FİYATLARI ... ...67
D. ALTIN FİYATLARI ... 68
E. ÜCRETLER ... ...69
D Ö R D Ü N C Ü B Ö L Ü M İDARİ ÎŞLER I. YÖNETİM KOMİTESİ ... ...70
II. BANKA MECLİSİ ... ... 70
III. DENETLEME KURULU ... ... 70
IV. KADRO DURUMU VE PERSONEL POLİTİKASI ... ... 71
V. HABERLEŞME HİZMETLERİ ... ... 71
VI. EĞİTİM HİZMETLERİ ... ... 71
VII. BİLGİ İŞLEM FAALİYETLERİ ... ... 72
VIII. DİĞER FAALİYETLER ... ... 73
B E Ş İ N C İ B Ö L Ü M MERKEZ BANKASI BİLANÇOSU I. BİLANÇO AÇIKLAMASI ... ...7 5 II. 1984 YILI KÂRI VE DAĞITIMI ... ... ...83
1 9 8 4
PA R A KREDİ KURULU TEBLİĞLERİ PA RA KREDİ ÖNLEMLERİ T.P.K.K. HAKKINDA ÖNLEMLER
Sayfa No.
1. P a ra K redi K u ru lu T ebliğleri ... 9 2 -9 3 2. P a ra K redi Önlem leri ... 9 4 - 9 5
3. T ü rk P arasın ın K ıym etini K orum a H akkında Önlemler ... 96
İSTATİSTİK TABLOLARI 1. E konom inin G enel D engesi (cari fiy atlarla) ... 99
2. Sabit S erm aye Y atırım ları (cari fiyatlarla) ... 100
3. Ü retim F a aliy et K ollarına Göre G ayrisafi Milli Hasıla (cari fa k tö r fiy atlarıy la) ... 101
4. Ü retim F a a liy e t K ollarına Göre G ayrisafi Milli H asıla (1968 fa k tö r fiy a tla rıy la) ... 101
5. Seçilm iş Sm ai M am uller Ü retim i ... 102 -103 6. Seçilm iş T arım Ü rünleri ... ... ... 104
7. B elediyelerce V erilen R uhsatnam elere Göre Yeni i n ş a a t ... 105
8. B elediyelerce V erilen Yapı K ullanm a İzin Belgelerine Göre Yeni İlave v e y a K ısm en B iten Y apılar ... 105
9. U la ştırm a H izm etleri ... 106
10. H aberleşm e H izm etleri ... 107
11. İş İste y e n le r v e A çık İşsizler ... 108
12. Sigortalı O rtalam a Ü cretlerin Gelişimi ... 108
13. Dış Ü lkelere G önderilen İşçiler ... 109
14. T oplu İş S özleşm eleri ... 110
15. G revler ve L o k a v tla r ... 110
16. Ödem eler D engesi ... 111
17. Dış T icaret ...-... H 2 18. Dış T icaret E ndeksleri ... 112
19. İh racatın S ektörel Dağılımı ... 113
20. İth a latın S ektörel Dağılımı ... 114
S ayfa No.
21. Ülkelere Göre İh ra c a t ve İth a la t ...110
22. Y atırım , T üketim ve H am m adde İth a la tı ...1 1 6 23. K aynakların Ç eşidine G öre İth a la t ... ...116
24. Dış Borçlar ... ^ 25. U luslararası R ezerv ler ... ...118
26. Parasal Yetki K u ru m la n ...119
27. M erkez Bankası K redileri ... ...120
28. M erkez B ankası’n d a k i M evduat ... ...121
29. M evduat B ankaları ... ... 122
30. M evduat B an k aların d ak i M evduat ...123
31. M evduat B ankaları K redileri ... 124
32. Diğer Mali K u ru lu şla r (K alkınm a ve Y atırım B ankaları) ... ... 125
33. K alkınm a ve Y atırım B ankaları K redileri ... 126
34. Kredi Stoku ... ... 126
35. Para Stoku ... ... 127
36. İhraç Edilen M enkul D eğerler ... 127
37. Konsolide Bütçe Ö denekleri, H arcam aları ve G elirleri (Mali Yıl) ...128
38. Bütçe Dengesi ve F inansm anı (Mali Yıl) ...129
39. Kamu B orçlan (İç Borçlar) ... ...129
40. Fiyat Endeksleri ... ...130
41. A ltın F iy a tla r ı...130
42. F iyat E ndeksleri (A ylık) ... ...1 3 1 43. Altın F iyatları (Aylık) ... ... ...131
44. Tarım sal Ü rünlerin D esteklem e K ararn am e F iy a tla rı ... 132
45. Sınıflarına Göre Fiili Personel D urum u ... ...133
E L L I U Ç U N C U H E S A P Y I L I
BANKA MECLİSİNCE HAZIRLANAN
FAALİYET RAPORU
S aygıdeğer o rta k la r,
B ankam ızın elliüçüncü h esap yılı sonuçlarını g österen 1984 yılı B ilançosu ile K âr v e Z a ra r H esabını incelem e ve onayınıza sunar, yüksek k u ru lu n u z u saygı ile selam larız.
B ankam ızın işlem lerini incelem eğe başlam adan önce, 1984 yılında, d ü n y a ve ülke ekonom isindeki gelişm eleri gözden geçirm ekte y a ra r g ö rü yo ru z. Bu nedenle R ap o rd a önce, k ısa olarak, u luslararası ekonom ik gelişm eler, d ah a so n ra, ekonom inin genel dengesi, milli gelir, üretim ve ö dem eler dengesi ile, m ali kesim de m eydana gelen gelişm eler, ayrıntılı ve önceki y ıllarla k a rşıla ştırm a lı o lara k İncelenm ektedir.
B İ R İ N C İ B Ö L Ü M DIŞ EKONOMİK GELİŞMELER I. GENEL DURUM
İkinci petrol şo k u n a k arşı sanayileşm iş ü lk elerd e uygulam aya k o n u lan anti-enflasyonist p o litik a lar sonucunda d ü n y a ekonom isinde o rta y a çıkan 1980-1982 resesy o n u n d an sonra, 1983 yılında b aşlay an ekonom ik canlanm a, 1984 de h ız la n a ra k devam etm iştir. Ö zellikle ABD ekonom isinde görülen hızlı büyüm e ile diğer sanayileşm iş ülkelerin, d aha y a v a ş olm a
sına rağm en, büyüm e hızlarının yükselm esi dü n y a ekonom isindeki c a n lanm ayı a rtıra n tem el gelişm elerdir.
1984 yılı dünya ekonom ik gelişm elerine ü lke g ru p ları itibariyle b a k ıl
dığında, 1982 de yüzde — 0,2, 1983 de yüzde 2,6 olan sanayileşm iş ülk elerin o rtalam a büyüm e hızının 1984 de yüzde 4,8 e ulaştığ ı görülm ektedir. 1979 dan itibaren sürekli b ir yavaşlam a g ö ste re n p e tro l ihraç etm eyen geliş
m ekte olan ülkelerin o rta la m a büyüm e hızının d a 1984 de yüzde 4,2 olacağı tahm in edilm ektedir. D ünya petrol taleb in in daralm asın d an etkilenerek, 1980, 1981 ve 1982 de n e g a tif büyüm e g ö ste re n p e tro l ihraç eden gelişm ekte olan ülkelerin o rta lam a büyüm e hızının 1984 de yüzde 1,9 olacağı tah m in edilm ektedir.
Ü lk e Grupları İtibariyle E konom ik B üyüm e (Y üzde D eğişm e)
1980 1981 1982 1983 1984*
Sanayileşmiş ülkeler 1,3 1,6 — 0,2 2,6 4,8
Gelişmekte olan ülkeler 3,4 2,4 1,6 1,5 3,7
Petrol ihraç eden — 1,2 — 0,9 — 0,3 0,3 1,9
Petrol ihraç etmeyen 4,6 3,4 2,2 1,9 4.2
Kaynak : IMF, World Economic Outlook
* Tahmin
Sanayileşm iş ülkelerde uygulanan a n ti-en fla sy o n ist p o litik a lar so n u cunda önceki yıllarda y av aşlayan enflasyon hızı, 1984 de azalm asını s ü r
d ü rerek istikrarlı b ir düzeye düşm üştür.
S anayileşm iş Ü lkelerde E nflasyon ( T ü k e tic i F iy a tla r ın d a k i Y ü z d e A r tış )
A B D . Almanya Fransa İngiltere İtalya J aponya
K aynak : OECD, M ain Econom ic In d ica to rs
1980 1981 1982 1983 1984
13,5 10,4 6,1 3,2 4,3
5,5 5,9 5,3 3,3 2,4
13,6 13,4 11,8 9,6 7,4
18,0 11,9 8,6 4,6 5,0
21,2 17,8 16,6 14,6 10,8
'8,0 4,9 2,7 1,9 2,2
14
S anayileşm iş ü lk ele rd e k i ekonom ik canlanm aya rağm en, ABD dışın
daki diğ er sa n ay ileşm iş ü lk elerdeki işsizlik oranlarında önemli bir azalm a gö rü lm em ek ted ir.
S a n a y ileşm iş Ü lkelerdeki İşsizlik Oranlan (Y ıllık Ortalama)
1980 1981 19S2 1983 1984
A B.D . 7,0 7,5 9,5 9,5 7,4
Almanya 3,0 4,4 6,1 8,0 S.O
Fransa 6,3 7,3 8,2 8,4 9,S
İngiltere 7,0 10,6 12,3 13,1 13,2
Japonya 2,0 2,2 2,4 2,6 2,7
Kaynak : OECD, Main Economic Indicators
II. DÜNYA TİCA RETİ VE CARİ DENGELERDEKİ GELİŞMELER
1980-1982 dönem inde önem li b ir daralm a gösteren dünya ticaret hacm i, özellikle ABD ve diğer sanayileşm iş ülkelerin ekonom ik büyüm e hızların ın a rtışı sonucu, 1983 de yüzde 2,2, 1984 de yüzde 8,8 genişlem iştir.
1984 de san ay ileşm iş ülk elerin ih ra c a t hacm inin yüzde 10, p etrol ihraç etm ey en g elişm ek te o lan ülk elerin ih ra c a t hacm inin yüzde 11,3 arttığı ta h m in ed ilm ek ted ir. Ülke gru p ların ın ith a la t hacim lerindeki gelişm eler incelendiğinde ise sanayileşm iş ü lk e gru b u n u n ith a la t hacm inin diğer ülke g ru p la rın a gö re d ah a hızlı a rttığ ı görülm ektedir.
D ü n ya T ica ret H acm indeki G elişm eler v e Ticaret Hadleri (Y ıllık Y üzde D eğişm eler)
1980 1981 1982 1983 1984*
DÜNYA TİCARET HACMİ 1,5 0,7 — 2,2 2,2 8,8
İHRACAT
Sanayileşmiş ülkeler 3,6 3,4 — 2,2 2,5 10,0
Gelişmekte olan ülkeler — 2,6 — 4, ° — 7,2 0,9 8,0 Petrol ihraç eden — 12',5 — 15,2 — 18,2 — 7,4 1,9
Fetrol ihraç etmeyen 8,7 7,6 1,8 5,9 11,3
İTHALAT
Sanayileşmiş ülkeler — 1,7 — 2,5 — 0,6 4,3 12,3
Gelişmekte olan ülkeler 8,3 7,3 — 3,9 — 3,6 2,5
Petrol ihraç eden 11,9 22,5 6,3 — 10,7 —8,0
Petrol ihraç etmeyen 7,2 2,7 — 7,5 — 0,6 6,4
TİCARET HADLERİ
Sanayileşmiş ülkeler — 6,8 — 2,1 1,9 2,1 —0,2
Gelişmekte olan ülkeler 15,2 1,2 — 1,7 — 2,1 0,3
Petrol ihraç eden 43,8 11,3 — — 8,6 --0,1
Petrol ihraç etmeyen — 3,6 — 5,4 — 2,8 1,9 0,6 Kaynak : IMF, World Economic Outlook
* Tahmin
1984 de. özellikle A.B.D. nin cari işlem ler açığının hızla artm ası nede
niyle sanayileşm iş ü lk eler g rubunun cari işlem ler dengesinde 34,9 m ilyar dolarlık açık olduğu tahm in edilm ektedir. G elişm ekte olan ülkelerin cari işlem ler dengesindeki nispi iyileşm e 1984 de de sü rn jü ştü r.
Ü lke Grupları İtibariyle Cari İşlem ler D en gesi (M iiyar Dolar)
1980 19&1 1982 1983 1984*
Sanayileşmiş ülkeler — 38,8 3,1 1,2 1,9 — 34,9
Gelişmekte olan ülkeler 22,6 — 56,3 — 99,6 — 70,5 — 43,9 Petrol ihraç eden 110,3 52,0 — 13,5 — 18,4 — 6,0 Petrol ihraç etmeyen — 87,7 — 108,3 —«6,1 — 52,1 — 37,9 Kaynak : IMF, World Economic Outlook
* Tahmin
İ K İ N C İ B Ö L Ü M
İÇ EKONOM İK GELİŞMELER VE TOPLUMSAL YAPI
I. GENEL DURUM
1984 yılında, ekonom ide istik ra r içinde bir büyüm e sağlanm ası am acıyla, 1980 yılın d an itib are n uygulam aya konulan para-kredi ve kambiyo po litikalarının u y g u lan m asın a devam edilm iş, özellikle, enflasyon oranının düşürülm esine, ih ra c a t ve iç ta s a rru f oranının artırılm asına, kaynak kul
lanım ında etkinliği a rtırm a y a ağırlık verilm iştir. Yıl içinde, milli gelir, ih ra c at, döviz rez e rv le ri ve m evduat artışın d a olumlu gelişm eler sağlanm ış ise de, enflasyon hızın d a hedefe ulaşılam am ıştır.
GSMH reel b ü y ü m e hızı, 1981 ve 1982 yıllarında yüzde 4,1 ve y ü zde 4,6 olarak gerçek leşm iş iken, 1983 de artış hızı, yüzde 3,3 olm uştu.
B unun nedeni, 1983 yılında, k ö tü hava koşulları nedeniyle tarım sektöründe n e g a tif olarak g e rç e k le şe n büyüm e hızı idi. 1984 yılında ise GSMH daki a rtış oranı yüzde 5,9 olm u ştu r.
E nflasyon o ran ın ın b ir göstergesi olan, toptan eşya fiyatları endeksi 1984 yılında, yıl sonu itib ariy le yüzde 48,4, yıllık ortalam a olarak yüzde 52 o ran ın d a a rtış g ö ste rm iştir.
1980 yılından beri, ih ra c a ta büyük önem verilm iş ve anlam lı a rtışla r sağlanm ıştır. A ncak, ih ra c a tın dolar olarak değerine bakıldığında, 1980, 1981 ve 1982 y ılların d ak i yüzd e 28,7, yüzde 61,6 ve yüzde 22,2 lik a rtışlara k arşılık , 1983 yılında, birincil m adde fiyatlarındaki düşüş, AET ülkeleri
n in ith al k ısıtlam aları, d o ların değer kazanm ası gibi nedenlerle yüzde 0,3 o ran ın d a b ir gerilem e o lm u ştu . 1984 yılında ise ihracat, doların değer k azan m asının h ızlanm asına, ham m ad d e fiyatlarının nispi olarak düşm esine ve k ısıtlam aların devam e tm e sin e rağm en yüzde 24,5 lik bir a rtış gösterm iş ve 7 m ilyar 133 m ilyon d o lara ulaşm ıştır.
D iğer ta ra fta n , 1982 yılında yüzde 0,1 oranında gerileyen ithalat, 1983 de y ü zde 4,4, 1984 de de yüzde 16,5 lik bir artış gösterm iş ve 10 m il
y a r 757 m ilyon d o lara ulaşm ıştır.
Ö dem eler dengesi ta b lo su n u n u lu slararası istatistik lere ve kavram lara gerek li uyum u sağlayabilm esi am acıyla yeniden düzenlenen şekline göre,
1984 cari işlem ler dengesi, 1983 yılındaki 1 m ilyar 828 m ilyon dolarlık seviyesinden, yüzde 23 az ala ra k , 1 m ilyar 407 milyon dolar olm uştur.
1984 yılında, c a ri fiy a tla rla GSMH yüzde 58,8 ile bütün diğer parasal b ü y ü k lü k lerd en d ah a hızlı a rtm ıştır. A rtışlar, kredi stokunda yüzde 23,2,
17
ti tr p a r a a r zı ( M İ ) (dolaşım daki para -r v a d e siz ticari m ev d u at + vadesiz t a s a r r u f m e v d u a t ı + diğer m evduat + TCMB deki m evduat) de yüzde 13,1, d o l a ş ı m d a k i p a ra da yüzde 35,1, geniş tan ım ıy la p a ra arzı (M2)
• vadeli ticari m ev d u a t + m ev d u a t se rtifik a sı + vadeli ta s a rru f m ev duatı) de ise yüzde 56,1 olm uştur. 1984 y ılında v ad esiz ta s a rru f m ev d u a tında yüzde 26,7 lik b ir gerilem e gö zlen irk en , vadeli ta s a rru f m evduatı viizde 104,6 a rtm ıştır (Tablo 35).
M erkez B ankasının 1983 yılında 1 trily o n 234,1 m ilyar lira olan kredileri, 1984 yılında yüzde 28,7 a z a la ra k 879,9 m ily ar liraya dü şm ü ştü r.
Ancak, 1984 sonu itib ariy le tahkim edilen, 203,8 m ily ar lirası kam u giri
şim leri, 179,3 m ilyar lirası m evduat b a n k a la rı, 40,7 m ilyar lirası DYB olm ak üzere toplam 423,8 m ilyar lira d ik k a te alın a ca k olu rsa M erkez Bankası kredileri toplam ı 1 trilyon 303,7 m ily a r liray a u laşm a k ta ve a rtış hızı da yüzde 5,6 o lm a k ta d ır (Tablo 27).
Kredi ve m evduat faiz oranları 1 T em m uz 1980 de b an k alarca tesb it edilm ek üzere s e rb e st bırakılm ıştı. A ncak, m ev d u a t faiz o ran ları nm tespiti 19 A ralık 1983 de M erkez B an k asın a b ıra k ılm ıştır ve bu o ran la r M erkez B ankasınca üç ay dan fazla olm ayan sürelerle tesp it edilerek Resmi G azetede y ay ım lan m ak tad ır. Bu çerçevede, 1984 yılında, m evduat faiz o ran ları M erkez B ankasınca üç defa yeniden ay a rlan m ış
tır. 19 A ralık 1983 de yüzde 20 den y ü z d e 5 e indirilen v adesiz m ev d u a t faiz o ran la n , 1984 te ayn en m u h afa za edilm iş, üç ay lık v a d e siz ihbarlı m evduat faiz oranı 19 A ralık 1983 den geçerli olm ak üzere yüzde 49 o lara k belirlenm iş, d a h a so n ra , ekonom ik k o şu lla ra bağlı olarak, 14 M ayıs 1984 de yüzde 52 ye, 11 A ğ u sto s 1984 de de yüzde 53 e çıkarılm ıştır. 1 M art 1984 de b ir aylık v ad esiz ihbarlı m evduat dilim i ihdas edilmiş ve faiz oranı y ü zd e 43 olarak belirlenm iş, 14 M ayıs 1984 de ise y ü zde 35 e indirilm iştir. A ltı aylık vadeli m e v d u a t faiz o ram 19 A ralık 1983 de yüzde 35 ten yüzde 47 ye, 14 M ayıs 1984 de y ü zde 48 e, 11 A ğustos 1984 de yüzde 52 ye ç ık arılm ıştır. Bir yıllık vadeli m ev d u a t faiz o ram ise 19 A ralık 1983 den beri yüzde 45 tir.
1984 yılında, vadeli m ev d u a t faiz o ran la rın ın a rtm a sı ve vadesiz m ev d u a t faiz o ranlarının düşm esi sonucu to p la m m ev d u a tın dağılım ında v a deli m evduatın lehine b ir değişm e olm u ştu r. 1983 yılında yüzde 30,8 a rta n toplam m evduat 1984 d e yüzde 60,5 a rtm ıştır. 1983 de yüzde 27,1 a rtm ış olan toplam vadeli m ev d u at, 1984 de yüzde 117,9, 1983 de yüzde 55 a rtm ış olan toplam vadesiz m e v d u a tta 1984 de y ü zd e 11,2 a rtm ış tır (Tablo 30).
Bu gelişm elerin yan ısıra 1984 yılında, 1 m ilyona k a d a r olan gelirlerde vergi te v k iîa t oranı yüzde 36 dan yüzde 30 a indirilm iş, ü c re tlile re ve em eklilere vergi iadesi uygulam asına b a şla n m ıştır. Iç k a y n a k la rd a a rtış sağlam ak am acıyla 17 M a rt 1984 tarih in d e ç ık a rtıla n ta s a rru fla rın teşviki ve kam u y atırım larının hızlandırılm ası ile ilgili K anun uyarınca, Boğaz K öprüsü k â r ortaklığı belgeleri çıkarılm ıştır. A y rıca K atm a D eğer vergisinin O cak 1985 den itib aren uygulanabilm esi için h a z ırlık la r tam am lanm ış ve
Kanun, 2 K asım ’da Resm i G azetede yayım lanm ıştır. Serm aye Piyasası K urulunun 13 A ra lık ta yayım lanan bir tebliği ile k âr ve z a ra r ortaklığı belgelerinin ih ra c ın a ilişkin e sasla r düzenlenm iştir. Bu esaslara göre anonim şirk etler, S erm ay e P iyasası K urulu’ndan izin alm ak koşulu ile tutarları, ihraç ve ödem e ş a rtla rı ve haiz olacakları diğer nitelikleri Serm aye Piya
sası K u ru lu ’n c a belirlenecek, k â r ve z a ra ra katılm a hakkı veren menkul d eğ erler ç ık artab ilecek lerd ir.
II. GENEL DENGE, MİLLİ GELİR VE SOSYAL KESİMDEKİ GELİŞM ELER
D evlet is ta tis tik E n stitü sü ta ra fın d a n m art 1985 te yayım lanan d ör
düncü tah m in e g ö re, 1984 yılında, GSMH, cari fiyatlarla yüzde 58,8 o ra nında a rta ra k 18 trily o n 339,4 m ilyar liraya, sabit fiyatlarla ise yüzde 5,9 a rta ra k 245,6 m ily ar lira y a ulaşm ıştır.
A. GENEL DENGE
D evlet P lan lam a T eşkilatı tarafın d an , plan hazırlığında kullanılan, eylül ay ın d a y ap ıla n ikinci milli gelir tahm ini ile geçici ödem eler denge
sine d a y a n ıla ra k y a p ıla n hesap lam alara göre ekonom inin toplam kay n ak ları, 1984 y ılında c a ri fiy a tla rla yüzde 51,1 arta ra k , 18 trily o n 70 m ilyar liraya u laşm ıştır. Y u rtd ışı k a y n a k la r ise yüzde 28,6 a rta ra k 612 m ilyar liray a u laşm ış ve to p la m k a y n a k la r içindeki payı da, 1983 deki yüzde 4 lük seviyesinden, 1984 de yüzde 3,4 e in m iştir (Tablo 1).
1. T ü k etim
1984 yılında, to p la m tü k etim harcam aları, bir önceki yıla göre, cari fiy a tla rla y ü z d e 51,9 a rta ra k 14 trily o n 557 m ilyar lira olm uştur. Tüketim h arc a m a la rın d a k i ree l a rtış yüzd e 4,7, toplam kaynakların kullanım ında tü k etim h a rc a m a la rın ın p ayı ise yüzde 80,6 olm uştur. Kamu kesim i tüketim h a rc a m a la rı c a ri fiy a tla rla yüzd e 34,4 a rta ra k , 1 trilyon 569 m ilyar liraya, özel kesim tü k e tim h a rc a m a la rı ise, c a ri fiy atlarla yüzde 54,3 oranında a rta ra k 12 trily o n 988 m ilyar liray a u laşm ıştır (Tablo 1).
2. Y atırım
1984 y ılın d a to p la m y atırım h arcam aları, cari fiyatlarla, yüzde 47,9 a rta ra k , 3 trily o n 513 m ily ar lira olm uştur. 1984 yılında, toplam yatırım ların y ü zd e 90,8 ini sa b it serm aye y atırım ları, geri kalan kısm ını ise stok değişim i o lu ştu rm a k ta d ır (Tablo 1).
a. Özel K esim S ab it Serm aye Y atırım ları
1984 y ılında, özel kesim sa b it serm aye yatırım ları, cari fiyatlarla yü zde 51,7 a r ta r a k 1 trily o n 312 m ily ar lira olm uştur (Tablo 1). Özel
kesim sabit serm aye y atırım ların d a en büyük pay yüzde 30,4 ile k o n u t sektörüne a it olup, bu s e k tö rü sırasıyla im alat, u laştırm a ve ta rım s e k tö r
leri takip e tm e k te d ir (T ablo 2).
b. Kamu Kesimi S ab it Serm aye Y atırım ları
Kamu kesim i sa b it serm aye y atırım ları, 1984 yılında cari fiy atlarla yüzde 42,7 oranında a rta ra k 1 trilyon 878 m ily ar liraya ulaşm ıştır. K am u kesim i sabit serm aye y atırım ların d a en b ü y ü k paya yüzde 27,2 ile enerji sektörü sahip olup, bu s e k tö rü sırasıyla u laştırm a, im alat, m adencilik tarım sektörleri takip e tm e k te d ir (Tablo 2).
B. MİLLÎ GELİR VE ÜRETİMDEKİ GELİŞMELER 1. Milli Gelir
D evlet İsta tistik E n stitü sü n ü n , oniki aylık verilere d a y a n ara k y a p tığı dördüncü tahm ine göre, GSMH 1984 yılında cari fiy atlarla yüzde 58,8 oranında a rta ra k , 18 trily o n 339,4 m ilyar liraya ulaşacak tır. GSMH nm, 1984 yılında, reel o lara k artışın ın da yüzde 5,9 olacağı tahm in edilm ektedir.
Öte yandan, ekonom inin gerçek kapasitesini g ö ste re n gayrisafi y u rtiç i h a sı
lanın (GSYİH), reel o lara k yüzde 5,8 ve c a ri fiy a tla rla yüzde 61 a rta ra k 17 trilyon 526,2 m ilyar lira olacağı tahm in edilm ektedir. 1984 yılında sağ lanan reel büyüm e, 1977 yılından beri ulaşılan en yüksek büyüm e hızıdır (Tablo 3-4).
Tarım se k tö rü k a tm a değerinin, 1983 yılındaki negatif büyüm esine karşılık, 1984 yılında ree l olarak yüzde 3,7, cari fiy atlarla ise yüzde 59,3 a rta ra k , 3 trilyon 373,3 m ily ar liraya u laşacağı tahm in edilm ektedir.
GSMH nm 1984 yılında, cari fiy a tla rla yüzde 27,9 unu o lu ştu ra n sanayi sek tö rü k a tm a d eğerinin bir önceki yıla göre, sabit fiy a tla rla y ü zde 9,3 artacağ ı tahm in edilm ektedir. Sanayi se k tö rü k a tm a değerinde gözlenen bu artış, sek tö rü n 83,2 sini o lu ştu ran im alat sanayii k a tm a d eğeri a rtış hızının yü k sek o lm asından (reel o larak yüzde 10,3) k ay n a k la n m a k ta d ır.
Cari fiyatlarla yüzde 64,8 a rta n sanayi se k tö rü k a tm a değerinin, 5 trily o n 116,1 m ilyar liraya u laşacağ ı tahm in edilm ektedir.
GSMH içinde en b ü y ü k paya sahip olan hizm et se k tö rü k a tm a değerinin, 1984 yılında, reel o larak yüzde 5,2 ve cari fiy a tla rla yüzd e 57,7 a rta ra k 8 trilyon 912,2 m ilyar lira olacağı beklenm ektedir. H izm et se k törü içinde y e r alan in şa a t se k tö rü k a tm a değeri a rtış hızının, 1984 yılında, reel olarak yüzde 0,5 olacağı tahm in edilm ektedir. Bu se k tö rü n GSMH içindeki payı 1983 deki yüzde 5,6 lık seviyesinden 1984 de y ü z d e 5,4 e düşm üştür, 1984 yılında, hizm et se k tö rü n ü n diğer a lt sek tö rleri o lan tic a re t, ulaştırm a, serb est m eslek ve hizm etler, m ali m üesseseler, devlet hizm etleri ve ko n u t sahipliği sırasıyla, yüzde 8,4, y ü zde 6,7, yüzde 6,1, y ü z d e 4,5, yüzde 3 ve yüzde 2,8 reel a rtış g ö sterm iştir.
2. Üretim
1983 yılında, önceki iki yıla gö re düşük olan üretim artış hızı, 1984 de son sekiz yılın en büyük oranı o lm u ştu r.
D evlet İsta tis tik E n stitü sü , D evlet Planlam a Teşkilatı ve diğer ilgili k u ru m ve k u ru lu şlard a n alınan v erilere göre, 1984 yılında, üretim de m ey
dana gelen gelişm eler aşağıda özetlenm ektedir.
a. Tarım*
D evlet İsta tis tik E n stitü sü geçici üretim verilerine göre tahıllar g ru
b u n d a y e r alan ü rü n le r a ra sın d a pirinçde yüzde 14,3, m ısırda yüzde 18,9 çav darda yüzde 5,3 lük düşü şler görülm üş, buna karşılık arpada yüzde 14,3, buğdayda yüzde 4,9, y u lafd a yüzde 1,3 artış olm uştur. Baklagiller üretim inde, yem eklik baklagiller yüzde 4,8 artarken, yem lik baklagiller yüzde 3,5 azalm ıştır. Ş ek erp an carı üretim i 1,3 gerilerken yaş çay üretim i y ü z d e 30,7, tü tü n üretim i ise yüzde 8,6 a rtm ıştır. Yağlı tohum larda (zey
tin hariç) yüzde 0,5 lik artış, ham pam uk üretim inde ise yüzde 1,6 hk b ir düşüş g ö zlenm ektedir (Tablo 6).
b. Sanayi
D evlet P lanlam a T eşkilatından alınan verilere göre, sınai m am uller ü re tim değeri, 1984 yılında, b ir önceki yıla göre reel olarak yüzde 7,6 a rtış g ö sterm iştir.
M adencilik a lt sektöründe, 1984 yılında, büyük üretim artışları göz
lenm iştir. Örneğin; taşk ö m ü rü n d e yüzde 2,6, linyitte yüzde 19,1, krom itte yüzde 19,9, b a k ır k o n sa n tre sin d e yüzde 38,5 k ü k ü rtte yüzde 15,6, kole- m aitte yüzde 63,8, volfram k o n sa n tre sin d e yüzde 69,4, fo sfa tta yüzde 92, alüm inada yüzde 29,3 a rtış o lm u ştu r. Bu a lt sektörde sadece ham petrol üretim inde yüzde 5,3 lük b ir azalm a gözlenm iştir (Tablo 5).
E lek trik enerjisi üretim i de y ü zde 12,1 artm ıştır.
İm alat sanayiinde, 1984 yılında, b ü y ü k a rtışla r gözlenm iştir, im alat sanayiinde, k am u kesim ince ü re tile n bazı m allarla ilgili verilere göre, gıda sanayii a lt sek tö rü n d e e t ve şe k er ü retim i sırasıyla yüzde 5,4 ve yüzde 17,3 gerilerken, k u ru çayda yüzde 16,8, pastörize sü tte ise yüzde 25,8 ü retim a rtışla rı olm uştur,
T ütün-içki a lt sek tö rü n d e b ira ve filtresiz sigara dışında bü tü n m alların üretim inde a rtışla r gözlenm iştir.
D okum a ve deri a lt se k tö rü n ü n b ü tü n ürünlerinde dik k ate değer ü retim a rtışla rı olm uştur. K am u kesim ince üretilen m akina halısında yüzde 21,8, yün ipliğinde yüzde 20, pam uk ipliğinde yüzde 5,9, pam uklu ham doku
m a d a yüzde 6,1, kam u ve özel se k tö rc e üretilen saf pam ukta yüzde 11,5 a rtış la r gözlenm ektedir.
■* Tarım sektörü üretim değerleri üçüncü milli g elir tahm inine dayanmaktadır.
1984 yılında, kam u kesim i k ağ ıt üretim i yüzde 22,6 o ran ın d a a r t m ıştır.
T aşıt lastikleri a lt se k tö rü n ü n b ü tü n kalem leri, 1984 yılında, büyük a rtışla r kaydetm iş ve o rta lam a yüzde 20 civarındaki ü retim artışıy la bu alt sektörde son yılların en yü k sek ü retim düzeyine ulaşılm ıştır.
Kimya ve p etro-kim ya a lt se k tö rü n d e ise geçen yıla göre gözlenen üretim gelişm eleri ş ö y le d ir : kam u kesim ince ü retile n polistren, k arbon siyahı, polietilen, P.V.C, k a p ro la k ta n ve k am u ve özel kesim ta ra fın d a n üretilen borik asit ü retim i sırasıyla yüzde 6,3, y ü zde 16, yüzde 13,3, yüzde 4,9, yüzde 11,1 ve yüzd e 11,5 düşüş g ö ste rirk e n , yine kam u kesim ince ü re ti
len m allardan sodyum p e rb o ra t yüzde 21,4, se n te tik k au çu k y ü zde 20,8, kam u ve özel kesim in ü rettiğ i bo rak s d e k a h id ra t ise yüzde 16,1 a rtm ıştır.
1983 yılında ü retim d üşüşleri g ö rü len p e tro l ü rünlerinde bu yıl ben
zinde yüzde 11, m o torinde yüzde 12,4, fuel-oüde yüzde 11,4 a rtış, çim ento üretim inde ise yüzde 1,5 azalm a olm uştur.
G übre ve yan ü rü n le rin e bakıldığında 1984 yılında, fo sfatlı gübrede yüzde 16,2, azo tlu g ü b red e yüzde 10,7 o ran ın d a a rtışla r görülm ekte, yan ürünlerinden am on y ak ü retim inde yüzde 4,1 o ran ın d a a rtış gözlenirken, sülfirik a sitte yüzde 22,9 o ran ın d a b ir ü retim gerilem esi olm aktadır.
İm alat sanayii a lt se k tö rü dem ir-çelikte, kam u kesim ince ü retilen bilister bakırda yüzde 38,9, sıvı alim ünyum da yüzde 26,7, külçe çinkoda ise yüzde 35,7 ü retim a rtışı g erçekleşm iştir.
1984 yılında ta rım m ak in aları ve k a ra y o lu ta şıtla rı üretim inde artış, dem iryolu taşıtla rı ü retim in d e ise düşüş g ö rü lm ek ted ir.
c. H izm etler
D evlet İsta tistik E n stitü sü n d en alm an geçici verilere göre, belediye
lerce verilen in şa a t ru h sa tla rın ın toplam değeri 1984 yılında, b ir önceki yıla göre, yüzde 60,9 a rtış g ö sterm iştir. İn şa a tla rın a izin v erilen yeni yapıların toplam alan ları, 1983 yılında yüzd e 17,6 a rtm ış iken, 1984 yılında sadece yüzde 10,2 a rtm ış tır (Tablo 7). B elediyelerce v erilen yapı kullanım izinlerine göre, yeni ek len en veya kısm en b ite n yapılar, 1984 yılında, to p lam değer olarak, y ü zd e 51,2 a rtış g ö sterm ek ted ir. Yapı k ullanm a izin belg e
lerine göre, yeni ek len en v eya kısm en b ite n y apıların toplam alanı ise, yüzde 0,5 a rtm ıştır (Tablo 8).
H aberleşm e alanında, PTT Genel M ü d ü rlü ğ ü ’nd en alm an geçici ve
lilere göre 1984 yılında haberleşm e hizm etleri şöyle b ir gelişm e g ö s te r
m iştir. T elefon abone sayısında, b ir önceki yıla gö re yüzd e 16 a rtış k a y dedilm iştir. 1984 yılında, b ir önceki yıla g ö re, k a y ıtlı radyo sayısı ve k ayıtlı televizyon sayısı, sırasıyla, yüzde 0,1 ve y ü zde 25,1 a rtm ış tır (Tablo 10).
, y iaştırm a hizm etlerin d en k aray o lu taşım acılığında, K aray o lları Genel M üdürlüğünden alm an geçici verilere göre, ta ş m a n yolcu sayısı ve yük
m iktarında, 1984 yılında, önceki yıla göre, sırasıyla, yüzde 4,5 ve yüzde 4,2 a rtış olduğu tahm in edilm ektedir (Tablo 9).
H avayolu taşım acılığında, T ürk Hava Y olları’ndan alınan geçici veri
lere göre, 1984 yılında taşm an yolcu sayısında yüzde 5,3, taşınan yük m ik tarın d a yüzde 1,7 oranında a rtış m eydana gelm iştir. Uçak sayısı da.
1983 yılında 29 iken, 1984 yılında 30 olm uştur (Tablo 9).
D enizyolu ile taşım acılık konusunda ilgili kuruluşlardan alm an veri
lere göre, 1984 yılında şehir h atları dahil olm ak üzere yolcu taşım acılığın
da y ü zde 6,9 oranında bir azalm a olm uştur (Tablo 9).
D em iryolu yolcu taşım a faaliyetinde yüzde 4,8 oranında artış olmuş, lokom otif sayısı değişm em iş yük vagonu sayısı ise 20.931 den 20.994 e ç ık m ıştır (Tablo 9).
C. SOSYAL KESİMDEKİ GELİŞMELER
D evlet P lanlam a T eşkilatı verilerine göre, 1984 yılında da işgücü faz
lasının a rta ca ğ ı anlaşılm aktadır. İşgücü a rz ve talebine ilişkin veriler, 1984 yılında 18 m ilyon 16 bin işgücü a rz ı ve 15 milyon 711 bin işgücü tale b i olduğunu g ö sterm ektedir. Sanayi ve hizm et sektörlerindeki işgücü fazlası, toplam arzın yüzde 12,8 ini olu ştu rm ak tad ır. Tarım dışı işgücü fazlası diye de adlandırılan bu işgücü fazlasına tarım daki işgücü fazlası o lan 665 bin kişide ilave edilince, 2 m ilyon 970 bin toplam işgücü fazlasına ve o ran o lara k da yüzde 16,5 e ulaşılm aktadır.
İş ve İşçi Bulm a K urum u verileri de işsiz sayısında bir a rtış olduğunu g ö ste rm e k ted ir. 1983 yılında yüzde 17,2 oranında a rta n açık işsiz sayısı, 1984 yılında yüzde 38,6 oranında a rta ra k 760.829 kişiye ulaşm ıştır. Kurum h e r ne k a d a r ülke çapında hizm et verm iyorsa da, açık işsizlik tanım ındaki tu ta rlılık nedeniyle v e riler işsizliğin ölçülm esinde bir gösterge olabilm ekte
dir. K urum dan yıl içinde iş istey en ler ile toplam iş isteyenler sayısı artm ış v e to p lam iş istey en ler sayısı, ilk defa, 1 m ilyon 500 bini aşm ıştır. 1982 yılında gerileyen açık işler sayısı, 1983 ve 1984 yıllarında artm ış ve 1984 yılında 244.874 olm uştur. Yıl içinde işe y erleştirilenler sayısı ise son beş yılm en yü k sek seviyesine çıkarak 178.018 olm uştur (Tablo 11).
1983 yılında toplam istihdam ın yüzde 60,7 si tarım da, yüzde 12,3 ü sa n ay id e ve yüzde 27 si hizm et sek tö rü n d e iken, 1984 yılında, bu oranların sırasıy la yüzde 59,9, yüzde 12,5 ve yüzde 27,6 olacağı tahm in edilm ek
tedir.
1982 yılında gerileyen, 1983 yılında biraz a rta n y u rt dışına gönderilen işçi sayısı, 1984 yılında azalm ış ve 41.599 olm uştur. 1984 yılında yu rt d ışın a gönderilen işçilerin yüzde 97,6 sı Irak, Libya ve Suudi A rabistan’a g itm iştir (Tablo 13).
1984 yılı sonu itibariyle ülkem izde, Em ekli Sandığı’na bağlı 1 milyon 355 bin, Sosyal S ig o rta la r K urum u’n a bağlı 2 milyon 227 bin, Bağ-Kur’a
bağlı 1 m ilyon 401 bin ve özel sa n d ık la ra bağlı 77 bin o lm ak ü z e re to p la m 5 m ilyon 160 bin kişi sigortalı o lara k çalışm aktadır. S ig o rtalılar, to p la m istihdam ın ancak yüzde 32,8 ini o lu ştu rm a k ta d ır.
1984 yılı tem m uz ayı verilerine göre, 28 işkolundaki to p lam 2 m ily o n 553,6 bin işçinin yüzde 55,9 u sendikalıdır. A yrıca çalışm a h a y a tın ı d ü z e n leyen yasalarla sendika üye sayısı, sendikalaşm a oram gibi h u su sla ra a ç ık lık getirilm iştir.
1984 yılı içinde, çalışm a h a y a tı ile ilgili olarak Kıdem T azm in atı Fonu Kanun T asarısı, ilgili ta ra fla rın görü şleri de alınarak, g eliştirilm iştir. F onun an a am acı, işçi seyyaliyetini azaltm ak , işçinin kıdem taz m in a tım g ü v e n c e a ltın a alm ak, toplu ödem elerin işletm elerin ileride güç duru m a d ü şm elerini önlem ek şeklinde özetlenebilir.
1984 yılında kam u sektö rü n d e 425 ve özel se k tö rd e 1.040 olm ak ü z e re toplam 1.465 toplu iş sözleşm esi im zalanm ıştır. Bu sö zleşm eler 1.465 h y e ri ve 401.847 işçiyi k ap sam ak tad ır. 1984 yılında 607 işç in in katıldığı, 7.402 işgününün kaybolduğu 5 grev yapılm ıştır.
III. DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLERDEKİ GELİŞMELER
A. ÖDEMELER DENGESİNDEKİ GELİŞMELER I. G enel D urum
T ü rk iy e ’nin ödem eler dengesi tab lo su yeni bir sınıflandırm aya tabı tu tu lm u ştu r. Yeni ödem eler dengesi tablosu, gereken a y rın tıd a bilgi 1982 yılına k a d a r sağlanabildiğinden, yeni s ta n d a rtla ra uygun o larak , son ü ç yıl için hazırlanabilm iştir. ödem eler dengesi tab losunda y ap ılan b u değ işik lik, H azine ve Dış T icaret M üsteşarlığı, M erkez Bankası ve U lu sla ra ra sı Para F onu’ndan ilgili uzm anların katılm asıy la o lu ştu ru lan te k n ik b ir k a d ronun çalışm aları sonucunda o rta y a çıkm ıştır.
Yeni ödem eler dengesi tablosunun h azırlanm asında tem el am aç, ö d e m eler dengesi istatistik lerin in u lu sla ra rası s ta n d a rtla ra uygun o la ra k sı
nıflandırılm asını ve düzenlenm esini sağlam aktır. Yeni düzenlem enin tem el ilkesi ise ödem eler dengesi tablosunun T ü rkiye’de yerleşik kişilerle, y e r
leşik olm ayan kişiler arasındaki m al, hizm et ve serm aye h are k e tle rin i ayrı ayrı yansıtm asıdır. Bu ilkeye ve u lu sla ra rası s ta n d a rtla ra u y m ak için çeşitli kalem lerde yapılan değişiklikler, aşağıda açık lanm aktadır,
1984 den önceki kam biyo rejim ine göre döviz üzerinden y ap ılan b ü tü n işlem lerin ödem eler dengesine y ansıtılm ası b ir so ru n y a ra tm a m a k ta y d ı..
A ncak, 1984 de kam biyo rejim inin serbestleştirilm esiyle, yerleşik kişiler arasın d ak i döviz işlem leri hacm inin önem li b ir a rtış gösterm esi nedeniyle, bu işlem ler yeni düzenlem e ile ödem eler dengesinin dışında tu tulm uştur..
Eski sistem de, tra n s it tic a re t gelirleri, diğer görünm eyenler içinde yer alırken, yeni sistem d e tra n s it tic a re t dış ticaret hesabında yer al
m aktadır.
Ödem eler d en gesinde dış tic a re t dengesinin yalnızca mal hareketlerini yansıtabilm esi için, ith a la tın C İ F olarak değerlendirilm esi yerine, FOB o lara k değerlendirilm esi esası getirilm iştir. Bundan dolayı ith alatta ödenen sig o rta ve navlun bedelleri D.l.E. tarafın d an yayım lanan Cİ F ithalattan dü şü lm ü ştü r. D üşülen bu fark içinde yer alan ve Türk taşıyıcılara ya
pılm ış olan ödem eler T ü rk iy e ’de yerleşik kişiler arası işlem niteliğinde olduğundan, ö dem eler dengesi kay ıtların d an çıkartılm ıştır.
Eski sın ıflan d ırm ad a o rta ve uzun vadeli serm aye hareketlerinin b ir a lt kalem i o lara k y e r alan bedelsiz ith alat, yeni sınıflandırm ada cari iş
lem ler dengesinin b ir kalem i olarak değerlendirilm iştir.
Yeni sın ıflan d ırm ad a ABD kredisinin bağış niteliğinde olan bölümü
“karşılıksız tra n s fe rle r” o lara k cari işlem ler dengesinde yer alm aktadır.
Eski sınıflandırm ada ise, bu kalem o rta ve uzun vadeli serm aye h a re k e t
lerinin b ir a lt kalem i o lara k y e r alm aktaydı.
Ö dem eler d en g esinin yeni sınıflandırm asında İslam Kalkınm a Ban- k a sı’na olan b o rç la r ile T ü p ra ş ’m p iy asalard an sağladığı borçlar gibi, k ısa vadeli dış b o rçla r, k ısa vadeli yük ü m lü k ler olarak y er alm aktadır.
Eski sistem de ise söz k o n u su b o rçla r o rta ve uzun vadeli serm aye hare
k etle rin in b ire r a lt k alem i o lara k gösterilm ekteydi.
Ödem eler dengesinin yeni sınıflandırm asında ödem eler dengesinin finansm anı am acıyla alm a n krediler, ay rı bir kalem olarak gösterilm ekte
dir. Bu kalem içerisinde M erkez B ankası’nın o rta ve uzun vadeli borçlan
m alarıyla, D ünya B a n k a sı’n d a n ve diğer ku ru lu şlard an sağlanan program kred ileri y e r alm a k ta d ır. Eski sistem de ise sözkonusu borçlar, diğer orta ve uzu n vadeli se rm ay e h a re k e tle rin e dahil edilm ekteydi.
Eski sistem de M erkez B ankası’nın konvertibl ve konvertibl olm a
y a n döviz v arlıkları, M erkez B ankası’nca diğer ülkelere verilen krediler ve m evduat b a n k a la rın ın döviz pozisyonları resm i rezerv hareketleri içinde y e r alm aktaydı. Y eni sın ıflandırm a ile bu krediler ve konvertibl olmayan dövizler, resm i re z e rv le r dışında bırakılm ış ve kısa vadeli krediler çıkışı o lara k g ö sterilm iştir. M evduat b ankalarının döviz varlıkları, önceki yıllar için resm i rezerv o la ra k değerlendirilirken, 1984 deki kam biyo rejim in
deki liberalleşm e ile b irlik te b a n k a la rın kendi tasa rru fla rın a bırakıldığı için döviz varlıkları, bu y ıld an itib aren rez e rv harek etlerin d e y e r alm am akta ve k ısa vadeli kred i çıkışı o lara k gösterilm ektedir.
T ürk P arasın ın K ıym etini K orum a H akkında 30 sayılı K arar T ü rk iy e ’de y erleşik olan ların da ticari ban k alard a döviz tevdiat h e s a p la n açm aların a im kan tan ım ıştır. Döviz hareketleriyle ilgili k a y ıtla rd a h a riç te y erleşiklerle dahilde yerleşikler arasında bir fark
eözetilm edigi için dahilde yerleşiklerin ticari bankalarda döviz m ev
duatları bu bankaların dış yükümlülükleri arasında yer almıştır. Ancak yeni sistem de döviz tevdiat hesaplarının dahilde yerleşik olanlara dair bölümü bankacılık sektörünün döviz yükümlülükleri arasında gösteril
m em ekte, denkleştirici kalemlerde yer almaktadır.
Y ukarıda özetlenen yeni ödem eler dengesi tablosuna göre 1984 yılında 1983 yılm a göre nispi b ir iyileşm e g ö rü lm ek ted ir. C ari işlem ler açığı 1983 de 1 m ilyar 828 m ilyon d o lar düzeyindeyken, yüzde 23 a z a la ra k 1 m ily ar 407 m ilyon dolara d ü şm ü ştü r (Tablo 16).
İ984 yılında tra n s it ih ra c a t dahil o lm ak ü zere ih ra c at gelirleri yüzde 25,1 a rta ra k 7 m ilyar 389 m ilyon do lara yükselirken, ith a la t (fob) h a rc a m aları, tra n s it ith a la t dahil, yüzde 16,1 a rta ra k 10 m ilyar 331 m ilyon d o lara yükselm iş ve dış tic a re t açığı d a 2 m ilyar 942 m ilyon d o lar o lara k g erçekleşm iştir. 1983 de dış tic a re t açığı 2 m ilyar 990 m ilyon d o lar idi.
1984 de, büyük ölçüde turizm v e dış seyahat, taşım acılık ve n avlun g elirlerin in olu ştu rd u ğ u diğer m al ve h izm e t gelirleri yüzde 15,9 a rta ra k 2 m ily ar 366 m ilyon d o lara yü k selm iştir. T urizm ve dış sey ah at, n avlun g id erleri ve dışborç faiz ödem elerinin olu ştu rd u ğ u diğer m al ve hizm et gid erleri ise yüzde 10,5 a rta ra k , 2 m ily ar 945 m ilyon dolara yükselm iştir, tşçi dövizleri ve bedelsiz ith a la tta n o lu şan özel karşılıksız tra n sfe rle rd e n sa ğ la n a n gelirler yüzde 21,2 a rta ra k 1 m ily ar 901 m ilyon d o lara u la ş ır ken, özel karşılıksız tra n sfe rle rd e n o rta y a çıkan giderler 16 m ilyon d o lard a kalm ış, resm i karşılık sız tra n sfe rle rd e n sağlanan gelirler ise 229 m ilyon do lar olm uştur.
1984 yılı serm aye h a re k e tle ri incelendiğinde n e t serm aye girişinin 133 m ilyon dolar olduğu g örülm ektedir. 1 m ilyar 107 m ilyon d o la r o la ra k gerçekleşen dış borç a n a p a ra ödem elerini de kap say an o rta ve u z u n vadeli serm aye h a re k e tle ri 157 m ilyon d o lar fazla gösterm ek ted ir. K ısa vadeli serm aye h a re k e tle rin d e ise 24 m ilyon dolarlık n e t çıkış o rta y a çık m a k ta d ır. N et k ısa vadeli serm aye g irişin in 1983 de 1 m ily ar 33 m ilyon d o la r iken, 1984 de çıkış g ö sterm esin in tem el nedeni ödem eler dengesinin yeni sınıflandırılm ası ile ilgilidir. D aha öncede açıklandığı gibi, k o n v ertib l o lm ay an rezervler ve b an k a la rd a k i döviz rezervleri, d ah a önce resm i r e z e rv le r içinde değerlendirilirken, yeni sınıflandırm ada k ısa vadeli serm ay e k alem lerin d e kredi çıkışı o lara k g ö sterilm ek ted ir.
ö d e m e ler dengesini finanse etm e k için sağ lan an 1 m ilyar 2 m ilyon d o larlık krediler, serm aye h a re k e tle rin in o rta y a çıkardığı 133 m ilyon d o larlık fazla, 600 m ilyon d o larlık k a rşılık kalem leri, 465 m ilyon d olarlık n et h a ta ve no k san ile b irlik te genel dengede 793 m ilyon dolarlık fazlaya yol açm ıştır. 1984 yılında M erkez B ankası’n m 14 m ilyon d o la r azalan rezervleri, 141 m ilyon d olarlık IM F’den n e t kullanım ve a ltın v arlıklarında 666 m ilyon d o larlık a rtış ile birleştirildiğinde, r e s mi rez e rv le r 793 m ilyon d o lar a rtm ıştır. Bu a rtışın 664 m ilyon d oları a ltın m evcutlarının 216.65 do lard an değerlendirilm esinden k ay n a k la n m a k ta d ır.
1984 yılı so n u n d a ih ra c a t gelirlerinin ithalat harcam alarını karşılama oranı yüzde 71,5 d ir. Bu o ra n 1983 için yüzde 66,4 idi. ih ra c at ve işçi dö
vizlerinin ith a la t h a rc a m a la rın ı karşılam a oranı 1983 de yüzde 83,4 iken, 1984 de y ü zd e 89 a y ü k se lm iştir, Dışborç ana para ve faiz ödemelerinin ih ra c a t gelirleri, d iğ e r m al ve hizm et gelirleri, karşılıksız transferler yo
luyla sa ğ la n a n g e lirle re oram olarak hesaplanan dışborç servis oranı 1983 de y ü z d e 25,7 düzeyindeyken, 1984 de yüzde 22,7 ye düşm üştür.
2. İh ra c a t
1984 yılında, tr a n s it ih ra c a tın dışındaki ih ra c at gelirleri, program da öngörülen 6 m ily a r 850 m ilyon dolarlık hedefi a şara k 7 m ilyar 133 milyon dolar düzeyinde g e rç e k le şm iştir. Böylece, 1983 yılında yüzde 0,3 oranında azalan ih ra c a t g e lirle rin d e 1984 yılında yüzde 24,5 oranında a rtış olm uştur.
İh racatın m ik ta r o la ra k gelişm esine bakıldığında, 1983 yılında 11 mil
yon 317 bin to n m al ih ra ç edilm iş iken, 1984 yılında bu m iktarın yüzde 20,7 o ran ın d a a r ta r a k 13 m ilyon 656 bin to n a yükseldiği görülür. İhracatı
m ızın m ik ta r o la ra k y ü z d e 20,7, değer o lara k ise yüzde 24,5 oranında a rt
m asının nedeni ih ra c a t fiy a t endeksinde 1984 yılında b ir önceki yıla göre gözlenen iy ileşm ed ir (T ablo 18).
İh racatın s e k tö re l dağılım ı incelendiğinde, im alat sanayiinin top
lam ih ra c at g e lirle ri içindeki payının, 1981 yılında tarım ürünleri ihra
c a t payına y e tiştiğ i v e b u y ıld an itib aren hızla a rta ra k 1983 te yüzde 63,9 ve 1984 de y ü z d e 72,1 o ra n ın a yükseldiği görülm ektedir. T arım ürünleri ih racatının to p la m ih ra c a t g elirleri içindeki payı ise, 1980 yılından itibaren sürekli b ir a z a lm a g ö ste rm iş ve bu pay 1983 yılında yüzde 32,8 iken, 1984 de yüzde 24,5 e d ü ş m ü ş tü r. M adencilik ve taşocakçılığı ürünleri ihracat payında ise önem li b ir değişm e olm am ıştır (Tablo 19).
Tarım ü rü n le ri ih ra c a t gelirleri 1984 yılında, bir önceki yıla göre, yüzde 7 o ran ın d a a z a la ra k 1 m ily ar 749 m ilyon d o lar düzeyinde gerçekleş
m iştir. Bu s e k tö r için d e y e r a la n bitkisel ü rü n ler ih racatı y ü zde 6,9, hay
vancılık ü rü n le ri ih ra c a tı y ü z d e 10,5 o ran ın d a gerilem iştir. Bitkisel ürün
ler ih racatı içinde en b ü y ü k azalm a yüzde 52,9 ile h u b u b a tta olm uştur.
Su ü rünleri ih ra c a tı ay m d ü z ey d e kalırken, orm an ürü n leri ih racatı yüzde 64,3 oranında a rtm ış tır. A ncak, orm ancılık ve su ürü n leri ih racatı tarım ürünleri ih ra c a tı için d e sıra sıy la yüzde 1,3 ve yüzde 1,1 o ra n la n olarak düşük p aylarını k o ru m a k ta d ırla r.
M adencilik v e taşo cak çılığ ı ü rünleri ih racatı 1984 yılında yüzde 27 oran ın d a a r ta r a k 240 m ilyon do lara yükselm iştir. İm alat sanayii ihracatı,
1984 yılında y ü z d e 40,6 o ran ın d a önem li b ir a rtış g ö ste re re k 5 m ilyar 144 m ilyon d o lara u la şm ıştır. Bu gru p içinde y e r alan ta rım a dayalı sanayi m am ulleri ih ra c a tı y ü z d e 20,6 oranında a rta ra k 808 m ilyon d o lar olm uştur.
P etro l tü rev leri ih ra c a tın d a ise yüzde 76,3 oranında b ir a rtış gözlenm ekte
dir. “D iğer” k alem i a ltın d a y e r alan ü rü n lerd en çim ento dışındaki tüm
ürü n lerin ihracat gelirlerinde a rtış la r o lm u ştu r. Bu g ru p içinde önem li yeri olan dokum acılık m am ulleri ih ra c a t geliri, 1984 yılında yüzde 44,3 o ra nında a rta ra k , 1 m ilyar 875 m ilyon d o la ra y ü kselm iştir. D eri, k ö sele m am ul
leri ih racatında d a yüzde 108,9 o ra n ın d a hızlı b ir a rtış g ö rü lm ek ted ir.
İh ra c a t gelirlerinin ülke g ru p la rın a gö re p a y la n incelendiğinde, O rta Doğu ve Kuzey A frika ü lkelerine y a p ıla n ih racatın , toplam içinde en b ü y ü k p ayına (yüzde 41,1) sahip olm a özelliğini koruduğu, a n c ak bu p ay ın 1983 yılm a göre bir m ik tar azaldığı g ö rü lm ek ted ir. Bu bölgeye y a p ıla n ih ra c a t 1984 yılında yüzde 14,5 o ran ın d a a r ta r a k 2 m ily ar 933 m ilyon d o lar d ü ze
yinde gerçekleşm iştir. AET ülkelerin e yap ılan ih ra c a t ise b ir önceki yıla göre yüzde 35,9 o ran ın d a a rta ra k 2 m ily ar 732 m ilyon d o lara ulaşm ıştır.
AET ülkelerine yapılan ih ra c a tın to p la m ih ra c a t içindeki p ay ı da yüzd e 35,1 den yüzde 38,3 e yü k selm iştir. Bu iki ü lke g rubunun dışında k a la n ü lk ele r
den ABD, İsviçre ve S o v y etler B irliğ in in p a z a r p a y ların d a a rtışla r o lu r
ken, Ja p o n y a ’nın payı aynı k a lm ıştır (Tablo 21).
3. İth a lat
1984 yılında 9 m ily ar 550 m ilyon d o lar o lara k h edeflenen ith a la t h a r
cam aları, b ir önceki yıla göre, yüzd e 16,5 oranında a rta ra k 10 m ily ar 757 m ilyon dolar düzeyinde g erçek leşm iştir. İth a lat, m ik tar o la ra k 32 m ilyon 334 bin to n a yükselirken, önceki yıla gö re yüzde 20,4 o ran ın d a a rtm ıştır, ith a la t fiy a t endeksleri incelendiğinde, 1980 yılında 379,2 y e y ükselen end ek sin giderek d ü ştü ğ ü ve 1983 yılında 323,8, 1984 yılında ise 288,6 olduğu g örülür (Tablo 18).
1984 yılında, y atırım m alları ith a la tı b ir önceki yıla gö re yüzd e 14,8 o ran ın d a a rta ra k 2 m ily ar 659 m ilyon d o lara yükselm iş, a n c a k toplam ith a la t h arcam aları içindeki payı y ü zde 25,1 den yüzde 24,7 y e dü şm ü ştü r, ith a la tta uygulanan liberasyon sistem in in sonucu o lara k tü k e tim m alları ith a la t h arcam aları yüzde 95,9 o ran ın d a a rta ra k 474 m ilyon d o lar d ü ze
yinde gerçekleşm iştir. Toplam ith a la t h a rc a m a la rı içindeki payı ise yüzd e 2,6 dan yüzde 4,4 e yükselm iştir. H am m adde ith alatı, b ir önceki yıla göre, y üzd e 14,2 oranında a rtm a k la b irlik te toplam ith a la t h a rcam aları içindeki payı yüzde 72,3 den yüzde 70,9 a d ü şm ü ştü r (Tablo 22).
1984 yılında, ta rım ü rü n le ri ith a la tı, 280 m ilyon dolar a rta ra k 418 m il
yon d olara çıkm ıştır. M adencilik ve taşocakçılığı se k tö rü n ü n ith a la tı y ü zde 5,9 a rta ra k 3 m ilyar 644 m ilyon dolara, im a la t sanayii se k tö rü n ü n ith a la tı ise, yüzde 18,4, a rta ra k 6 m ilyar 695 m ilyon d olara yükselm iştir. İth a latın m ik ta r o lara k gelişm esine bakıldığında, tarım ürü n leri ith a la tın ın 222 bin to n d an , 1 m ilyon 697 bin tona yükseldiği görülür. Bu gelişm e, özellikle, h u b u b a t ith alatın d ak i hızlı a rtışta n k a y n ak lan m ak tad ır. M adencilik ü rü n leri ith a la tı yüzde 14,4 oranında a rta ra k , 20 m ilyon 285 bin tona, sanayi ü rü n leri ithalatı ise yüzde 16,3 o ran ın d a a rta ra k , 10 m ilyon 352 bin to n a yükselm iştir.
S ek tö rlerin to p la m ith a la t h a rc a m a la rı içindeki paylarına bakıldığında ta rım ü rü n le ri p ay ın ın y ü zd e 1,5 den yüzde 3,9 a, im alat sanayii m am ulleri payının d a y ü zd e 61,2 d en yüzd e 62,2 ye yükseldiği görülür. M adencilik ve taşo cak çılığ ı ü rü n le rin in payı ise yüzde 37,3 den yüzde 33,9 a düşm üştür
(T ablo 20). ‘ '
T a rım ü rü n le ri ith a la t h a rc a m a la rı içinde bitkisel ürünler ithalatı 55 m ilyon d o la rd a n 312 m ilyon do lara çıkm ıştır. H ayvancılık ürünleri itha latı 18 m ilyon d o la r a r ta r a k 99 m ilyon dolara, orm an ürünleri ithalatı da 5 m ilyon d o la r a r ta r a k 7 m ilyon d olara çıkm ıştır. M adencilik ve taşo cak çılığı g ru p u içinde en önem li harcam a yak ıt m addelerine yapılm aktadır.
1984 yılında y a k ıt m ad d eleri ith a la t h arcam aları bir önceki yıla göre yüzde 5,8 o ra n ın d a a r ta r a k 3 m ilyar 508 milyon dolara yükselm iştir.
Y akıt m addeleri içinde en önem li kalem olan ham petrol ith a la tı da 3 m il
y a r 373 m ilyon d o la r tu ta rın d a olm uştur. İm alat sanayii içinde yer alan ta rım a dayalı sanayi ü rü n le ri ith a la tı yüzde 111,2 oranında a rtışla 433 m ily o n d o lara, “d iğ e r” başlığı altın d a y e r alan ürünlerin ithalatı da yüzde
19,5 a rtışla , 6 m ily a r 8 m ilyon dolara ulaşm ıştır. Petrol tü revleri ith ala
tın d a ise 169 m ily o n d o la r tu ta rın d a b ir düşüş olm uştur.
1984 yılında, ith a la tın k a y n a k la ra göre dağılım ında görülen gelişme pro g ram ith a la tı p a y ın ın y ü zde 92,5 den yüzde 91,5 e düşm esi “diğer” ith a la t payının ise y ü z d e 7,5 den y ü zde 8,5e yükselm esidir. Program ithalatı için
de lib erasy o n u n p a y ı y ü z d e 99,1 olm uştur. T ahsisli ve anlaşm alı ith alat sis
tem le rin in k ald ırılm ış o lm asın a rağm en, önceki yıllardan k a la n tahsislerin g e rç e k le ştirilm esi so n u c u n d a 17 m ilyon d o lar düzeyinde tahsisli, 67 milyon d o la r düzeyinde de a n la şm alı ith a la t y ap ılm ıştır (Tablo 23).
İth a la tın ü lk e le re gö re dağılım ı incelendiğinde AET ülkelerinden yapı
lan ith a la tın to p la m ith a la t h a rc a m a la rı içindeki payının yüzde 28,1 den y ü zde 27,6 ya, O rta d o ğ u ve K uzey A frika ülkelerinden yapılan ithalat p a y ın ın ise y ü zd e 39 d a n yüzde 36,2 y e d ü ştü ğ ü görülür. Buna karşılık ABD den y ap ılan ith a la t, y ü zd e 54,4 oran ın d a a rta ra k 1 m ily ar 73 milyon d o lara y ü k se lm iştir (T ablo 21).
4. D iğer M al v e H izm et G elirleri ve K arşılıksız T ran sferler
Ödem eler d e n g esin d e d ah a önce görünm eyen işlem lerde yer alan kalem ler, yeni sın ıflan d ırm a ile diğer m al ve hizm et gelirleri ve karşılıksız tra n sfe rle rd e gö s te rilm e k te d ir.
Cari k alem ler içinde en önem li p ay a sahip olan işçi gelirleri, 1984 yılında yüzde 21,1 o ran ın d a b ir a rtış g ö ste re re k , resm i karşılıksız tran sfer kalem i içinde y e r a la n bedelli a sk erlik ten sağlanan gelirlerle birlikte 1 m ily ar 881 m ilyon d o lara y ü kselm iştir. T urizm den sağlanan n et gelirler ise, 1984 yılında tu riz m gelirlerindeki y ü zd e 30,5 oranındaki a rtışa k a rşı
lık, tu ris tik ve d iğ er se y ah a t giderlerinin yüzde 117,4 oranında artm ası n ed en iy le yüzde 7,4 oran ın d a geriley erek 271 m ilyon d o lar düzeyinde
gerçekleşm iştir. İh ra c a t ve tra n s it taşım acılık navlun gelirleri de b ir ö nce
ki yıla göre yüzde 12,4 o ran ın d a a rta ra k 542 m ilyon d o lara y ü kselm iştir.
İşçi gelirlerinin yanısıra, kısa vadeli serm ay e h a re k e tle ri kalem i içeri
sinde y er alan ve y u rtd ışm d a çalışan T ü rk v a ta n d a şla rı ta ra fın d a n M erkez B ankası nezdinde a ç tırıla n K redi M ektuplu Döviz T evdiat H esapları d a önem li bir gelişm e gösterm ek ted ir.
5. Serm aye H a re k etle ri
O rta ve uzun vadeli dış kredi kullanım ları, dolaysız y a tırım la rı, dış borç a n a p ara ödem elerini ve kısa vadeli se rm ay e h a re k e tle rin i k a p say a n ödem eler dengesinin serm ay e h a re k e tle ri bölüm ünde, 1984 so n u n d a 133 m ilyon dolarlık fazla o rta y a çıkm ıştır. B unun 157 m ilyon d oları o rta ve uzu n vadeli serm aye h a re k e tle ri, -24 m ilyon doları k ısa vadeli serm aye h a rek e tle ri sonucunda o rta y a çıkm ıştır.
O rta ve uzun vadeli serm aye h a re k e tle ri içinde y e r a la n v e 1983 de 46 m ilyon dolar olan dolaysız y atırım lar, 1984 de 113 m ilyon d o lara y ü k selm iştir. Diğer u zun vadeli serm aye h a re k e tle ri içinde y e r a la n v e T ü rk i
y e ’de gerçekleştirilen y atırım ların dış k a y n a k ihtiyacım k a rşıla m a k ü ze
re kullanılan proje kred ileri 1983 e göre yüzd e 44,3 a rta ra k 733 m ilyon d o lara yükselm iştir. 1984 yılı içinde A v ru p a Isk an F o n u ’ndan k u lla n ıla n to p lam kredi m iktarı 171 m ilyon dolardır. B unların dışında k a la n diğ er u z u n vadeli kredilerin toplam ı 247 m ilyon d olardır. 1984 yılında dış b o rç a n a p a ra ödem eleri 1 m ily ar 107 m ilyon d o lar olduğundan, diğer o r ta v e u z u n vadeli serm aye h a re k e tle ri, cari işlem ler açığının finansm anında 44 m ilyon do larlık k atk ıd a b u lu nm uştur.
D resd n er Bank ile işbirliği y ap ılarak gerçek leştirilen k red i m e k tu p lu döviz tev d ia t hesabına 528 m ilyon dolarlık n e t giriş o lm u ştu r. 1983 yılm a g ö re prefinansm an ve kab u l k red ilerin d e toplam 543 m ilyon d o larlık b ir a rtış o rta y a çıkm ıştır. B anker kred ileri kullanım ında 130 m ilyon d o larlık b ir yükselm e g erçekleşirken, b a n k a la r nezdinde a ç tırıla n döviz te v d ia t h e sa p la rın d a 597 m ilyon dolarlık b ir a rtış o lm u ştu r. M evduat b a n k a la rın ın döviz m evcutlarındaki a rtış 1 m ilyar 13 m ilyon d o lara u laşırk en , M erkez B ankası tarafın d an verilen toplam döviz kred ileri 602 m ilyon d o la r d ü z e y ine ulaşm ıştır. B ankaların M erkez B ankasına d e v re ttik le ri DÇM h e s a p la n 585 m ilyon dolardır, ö te y an d an m u h ab ir a ç ık la n 253 m ilyon d o larlık b ir a rtış gösterm iştir. 125 m ilyon dolarlık d iğ er k ısa vadeli serm aye h a re k e tle ri d ik k a te alındığında, k ısa vadeli serm aye h a re k e tle rin d e , 24 m ilyon d o larlık b ir n e t çıkış o rta y a çıkm aktadır.
1984 yılında ö dem eler dengesinin finansm anı için D ünya B ankası’n d an , y ap ısal uyum kredileri (SAL) çerçevesinde 381 m ilyon dolar, A.B.D. den 85 m ilyon dolar, OECD ülk elerin d en 39 m ilyon d o la r k red i k u llan ılm ıştır.
Buna ilaveten, M erkez B ankası U lu slararası p iy asa lard a n 300 m ilyon d o lar
lık k red i sağlam ıştır. D iğer k a y n a k la rd a n aynı am açla k u llanılan k red ilerin toplam ı d a 197 m ilyon d o lar olm uştur.
