BİLİM VE ARAŞTIRMA ETİĞİ
PROF. DR. ÖMAY ÇOKLUK BÖKEOĞLU
BAŞLARKEN:
• Etik ile ilgili tüm bilgiler Kürşad Yılmaz, Recep Serkan Arık Editörlüğünde Pegem Akademi Yayıncılık tarafından yayınlanmış olan
«Bilim ve Araştırma Etiği» kitabından yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kitapta aşağıdaki yazarların bölümleri bulunmaktadır:
• Yazar(lar): Ahmet Salih Şimşek , Duygu Koçak, Recep Gür,
Mehmet Özbaş, Hatice Kumandaş Öztürk , Hatice Gonca Usta ,
Fazilet Taşdemir, Recep Serkan Arık, Eren Can Aybek , Kürşad Yılmaz, Melike Burcu Yılmaz , Gizem Uyumaz
•
2
BİLİM VE ARAŞTIRMA ETİĞİ
• Bilim insanlarının bilimsel üretim sürecinde, bilgiyi elde edebilmek için toplumsal ve etik kurallara, bütün yönleriyle uyma zorunlulukları vardır (Büyüköztürk, Kılıç-Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2012).
4
Bilim etiği
• Bilimsel yayınlar ile bilimsel bilgi üretim uygulamalarında, bilim
insanlarının uymaları gereken kural, norm, değer ve ahlaki ilkelerin
tamamına birden “bilim etiği” denilmektedir (Pieper, 1999).
Disiplinsiz araştırma ile etik dışı davranış farkı
• Araştırmacıların iyi niyetli olmasına rağmen bilgi eksikliğinden kaynaklanan hataların bulunduğu bilimsel araştırmalar düzensiz veya disiplinsiz araştırma olarak adlandırılmaktadır (Kansu, 1994).
6
• Bilimsel faaliyet esnasında bilinçli saptırmaların (bilimsel korsanlık,
bilimsel kopya ve bilimsel uydurma) bulunduğu çalışmalar bilimsel
sahtecilik olarak adlandırılmaktadır (Kansu, 1994). Bu bağlamda,
araştırmacıların eğitimi ve denetimi ile özensiz araştırmaların
üstesinden gelinebilmekteyken, bilimsel sahtecilik etik dışı davranıştır
(Batuhan, 1994; Kansu, 1994).
Bilim etiği, araştırma etiği, yayın etiği
• Bilim etiği, bilim insanlarının araştırma faaliyeti yürütürken dikkat etmesi gereken ahlaki ve bilimsel standartlar olarak tanımlanmaktadır (Karakütük, 2002). Bilim etiği, araştırma etiğini ve yayın etiğini kapsamaktadır (Emiroğlu, 2005; Erdem, 2012).
• Araştırma etiği, araştırma, bulguları yorumlama ve yayımlama sürecinde araştırmacıların uyması gereken bilim ve meslek ahlakı ile ilgili kuralları gösteren, aynı zamanda araştırmacılara yasal ve bilimsel yükümlülükler getiren ahlaki ve bilimsel standartlardır (Balcı, 2013; Büyüköztürk vd., 2010;
Büyüköztürk, 2011).
• Yayın etiği ise araştırmanın tasarlanmasından yayınlanmasına kadar araştırmacıların uyması gereken yayın etik ilkelerini ve araştırmacıların ahlaki durumlarını incelemektedir (İnci, 2009).
8
• Aşırmacılık, haksız kullanma ya da kendi adına geçirme, hırsızlık, korsanlık, intihal gibi kavramlarla açıklanabilmektedir. Bu durumun en yaygın şekli başkalarının bilimsel verileri ya da eserlerini, kaynak göstermeden kendi malıymış gibi kullanmaktır.
• Uydurmacılık, araştırma yapmaksızın veya yarım-yamalak bir şekilde elde edilmiş verilerle bilimsel faaliyetlerde bulunmaktır.
• Kopya, başkalarına ait bilimsel verileri aynen ya da kısmen kendi eseriymiş gibi kullanma
Bilim ahlakına uymayan ya da etik dışı davranışlar olarak ifade edilebilecek
davranışlar, eylemler şunlardır (Ertekin vd., 2002):
Bilim ahlakına uymayan ya da etik dışı davranışlar olarak ifade edilebilecek davranışlar, eylemler şunlardır (Ertekin vd., 2002):
• Aldatma, sahtecilik veya saptırma, bilimsel bulgu, bilgi ve verilerin bilinçli bir şekilde değiştirilmesi eylemidir.
• Tekrar edilen / Yinelenen yayın, aynı bilimsel ürün, veri, eser, yayın, faaliyet ya da performansın farklı yayınlar aracılığıyla tekrar yayınlanması işlemidir.
10
