ADOLESAN(ERGENLİK) DAVRANIŞSAL/TIBBİ ÖZELLİKLERİ VE SORUNLARI

ADOLESAN(ERGENLİK)

DAVRANIŞSAL/TIBBİ ÖZELLİKLERİ VE

SORUNLARI

BES 213. AİLE SAĞLIĞI VE PLANLAMASI DERSİ) (8)

Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

1

ADÖLESAN(ERGENLİK-DELİKANLILIK)

 Ergenlik; çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemi,

 Ergen, bu dönemde üç farklı alanda büyük değişim geçirir,

 Hızlı Fiziksel Büyüme,

 Cinsel Gelişme; (Bu dönemde oluşan değişiklikler sonucunda birey üreme yeteneği kazanır),

 Psikososyal Gelişme,

 Ergenlik Yaş Aralığı;

 ADOLESAN: 10-19,

 GENÇ (Youth ): 15-24,

 GENÇLİK (Young people): 10-24

2

ADOLESAN DÖNEMİNE GİRİŞİ ETKİLEYEN ETMENLER

 Irk,

 Hormonal etmenler,

 Cinsiyet,

 İklim,

 Ailesel özellikler,

 Çevresel uyaranlar,

 Beslenme durumu,

3

HIZLI FİZİKSEL BÜYÜME

 Hacimce Artan;



Kemik



İç organ



Salgı bezleri



Yağ



Kas kitlesi

 Lenfoid Organlar



Timus



Tonsiller



Adenoidler

4

HIZLI FİZİKSEL BÜYÜME

Beklenen Boy Uzunluğu;



Erkek: (anne boyu +baba boyu) + 13 2



Kız: (anne boyu+ baba boyu) - 13 2

Beklenen Kilo;



Beden Kitle İndeksi = Kilo / Boy(metrekare)



BKİ=50 Kg/155 cm(1.50’nin karesi

“2.25”)=22.2



BKİ 20-25 arası uygun,

+ + 7 7

+ + 5 5

5

ERGENLİKTE DAVRANIŞ ÖZELLİKLERİ VE GELİŞİM SÜREÇLERİ

6

 Davranış Özellikleri;

 Zor beğenilir,

 Tedirgin ve kuruntuludur,

 Çabuk tepki verir,

 İstekleri sık değişir,

 Müzik, giyim ve süse verdikleri önem artar,

 Arkadaşlıklar daha köklü ve derin yaşanır,

 Duygusal çıkış ve inişleri fazla ve anidir,

 Benliğini keşfetmeye çabalar,

 Ergenliğin Gelişim Süreçleri;

 Ergenlikte yaşanan fiziksel değişimler,

 Cinsel olgunlukla ilişkili yeni duygulara uyum sağlama,

 Ana babalarla olan ilişkilerde dönüşüm,

 Aynı ve karşı cinsten yaşıtlarla etkili ilişkiler geliştirme,

 Bir meslek için hazırlık yapma,

 Kişilik gelişimi,

ERGENLİK DÖNEMİ EVRELERİ

1.

Erken ergenlik(12-14yaş),

2.

Orta ergenlik (15-17 yaş),

3.

Geç ergenlik (18-19 ve üstü yaş),

7

1.ERKEN ERGENLİK(12-14 YAŞ)

 Olumsuz beden algısı -Ayna karşısında fazla zaman geçirme,

 Olaylara aşırı tepki (Bağırma, eşya tekmeleme, kapı- pencere çarpma)

 Aynı cinsiyetten kişilerle arkadaşlık kurma eğilimi,

 Bilişsel gelişim “Soyut düşünebilme yetisi” gelişmeye başlar,

 Duygusal dalgalanmalar sık görülür,

 Otoriteye karşı gelme (Anne-baba ve öğretmen),

 Başarıda düşme,

8

2.ORTA ERGENLİK(15-17 YAŞ)

 Arkadaş grupları daha fazla önem kazanır,

 Genellemeler yapabilir, soyut düşünebilir ve çevresel uyaranlara, üzerinde düşünülmüş tutumlar sergileyebilir, bilişsel gelişim tamamlanır,

 Cinsel kimlik gelişmiştir ve karşı cinse ilgi duyma, tanımaya çalışma önem kazanır,

 Kendi kararlarını verebilme bağımsızlık ve özerklik isteği,

 Bağımsızlık, aile bireyleri ile tartışmalar, anne babadan farklı birey olma isteğinden dolayı çatışma,

 Sakarlık-Dağınıklık,

 Ne yapmaları gerektiğinin söylenmesinden aşırı rahatsız olabilirler,

 Güvensizlik-Utangaçlık,

 Surat asma-Homurdanma,

 Tutarsızlıklara-sitem, ₉

3.GEÇ ERGENLİK(18-19 VE ÜSTÜ YAŞ)



Bu döneme kadar kazanılmış duygu ve davranışları harmanlama ve sentezleme,

 Kimlik duygusu oluşur,

 Başarıda düzelme,



Sonunda genç; kimlik duygusu edinmiş, yakın

ilişkiler kurabilme, kendine iş ve eş seçebilme gibi becerileri kazanmış ve toplum içinde erişkin

rollerini üstlenecek sorumluluğa sahip olmuştur,

10

ERGENLİK DÖNEMİNİN SORUNLARI!!!



Karşılıklı birbirini dinlemeyle,



Kızgınlığa ve kırgınlığa yer vermeden,

 Hoşgörülü ve yapıcı tartışmalarla çözülebilir,

11

KİŞİLİK GELİŞİMİNİN SAĞLIKLI OLABİLMESİ İÇİN!!!

 Bireyin Kendini Tanıması Gerekmektedir;

 Ben nasıl bir insanım?

 Nelerden hoşlanırım, nelerden hoşlanmam?

 Yetenekli olduğum alanlar?

 İlgi duyduğum alanlar?

 Başarılı olamadığım alanlar?

 Ailem ve arkadaşlarımla ilişkilerim nasıl?

 Bireyin Kendisini Olduğu Gibi Kabul Etmesi ve

Gelişime Açık Olması Gerekir;

 Dış görünüşünü,

 Sosyo-ekonomik durumunu,

 İyi ve olumsuz yanlarını,

 Eksikliklerini,

 Toplum içindeki yerini ve kendisini olduğu gibi kabul etmeli,

 Ancak, insanlar sürekli değişir,

 Kendisinin de değişebileceğini bilmeli,

 Her yönüyle gelişime açık

olmalı, ₁₂

EBEVEYN VE ÖĞRETMENE MESAJLAR

 Ebevyne Mesajlar;

 Adolesanı dinleyin,

 Desteğinizi istediğinde yardımcı olun,

 Yaş ve gelişimine orantılı sorumluluk verin,

 İlgi ve sevginizi sürekli gösterin,

 Hoşgörülü ve sabırlı davranın,

 Arkadaş seçimini, kontrollü olarak ona bırakın,

 Kız-erkek arkadaşlığının doğal olduğunu kabullenin,

 Sosyal etkinliklere katılması için teşvik edin,

 Değer verin, aile kararlarına katın,

 Öğretmene Mesajlar;

 Öğrencilere olumlu kişilik

geliştirecek ortamlar oluşturun,

 Bireysel özelliklerini iyi tanıyın,

 Sınıf dışı etkinliklerde

yeteneklerini geliştirici fırsatlar verin,

 Olumlu iletişim kurun,

 Adolesan sorunlarına duyarlı olun,

 Hoşgörülü ve sabırlı olun,

 Karşılıklı sevgi ve saygının tüm sorunları yok edeceğini

unutmayın,

 Değer verin,

13

OKUL VE ÖĞRENME SORUNLARI

 Okul Sorunları;

 Ağır ya da orta zeka geriliği olmayan ancak sınır ya da donuk zekaya sahip çocuklar, ergenlik dönemine rastlayan ortaokul yaşamında

zorlanmaya başlar,

 İlkokul döneminde çalışma alışkanlığı kazanmamışlardır,

 İlkokulda derslere yardımcı olan anne-babalar ortaokulda

yetersiz kalabilir,

 Gözden kaçmış öğrenme bozukluğu olabilir,

 Öğrenme Sorunları;

 Belirlenmiş herhangi bir fiziksel veya nörolojik bozukluğa,

 Yaygın gelişimsel bir bozukluğa,

 Mental retardasyona,

 Eğitim imkanlarının yetersizliğine bağlı olmayan ,

okul becerilerindeki uygunsuzluk, öğrenme bozukluğu olarak tanımlanır,

 Okuma bozukluğu,

 Yazılı anlatım bozukluğu

 Matematik bozukluğu,

Bireysel olarak uygulanan standart testler ile ölçüldüğünde

kronolojik yaş, ölçülen zeka düzeyi ve yaşa uygun alınan

eğitime göre değerlendirilir, ₁₄

HIZLI DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU(DEHB)

 Tanım; Dikkatsizlik, dikkat eksikliği, aşırı unutkanlık, aşırı dürtüsellik(impulsivite) ve hareketlilik ile dikkati çeken bir nöro-psikiyatrik bir hastalık,

 Bulgular;

 Dikkatsizlik, dikkat eksikliği,

 Aşırı unutkanlık,

 Aşırı dürtüsellik(impulsivite) ve hareketlilik,

 Sürekli koşma, yükseklere tırmanma,

 Çok konuşma, kimi kez de konuşmama,

 Zeka düzeyi düşük, normal veya yüksek,

 Erkekler arasında daha yaygın,

 Genellikle okul çağında fark edilir,

 Öğrenme güçlüğü ve okul sorunlarına neden olur,

 Kapasitenin altında okul başarısı ve (harfleri karıştırma: p-q),

 Adolesanlarda prevalans; %0.5-8,5

 Görevleri yerine getirememe, yetiştirememe,

 Zamanı ayarlayamama,

 Arkadaş ilişkilerini uygun sürdürememe, 15

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU(DEHB)

 Nedenler; Değişik görüşler ileri sürülmekte,

 Kalıtım,

 Doğum öncesi intrauterin etmenler:

 Teratojenik ilaçlar,

 TORCHS,

 Çevresel kimyasallar(Gıda katkı maddeleri, GDO, pestisit, insektisit, kimyasal gübre,

 Radyasyon, hava kirliliği, sigara, alkol vb.,

 Doğum sırasında travma, doğum sonrası infeksiyon ya da diğer etkenlerin beyinde hasarı düşünülmekte,

 Düşük doğum ağırlığı, merkezi sinir sistemi gelişimindeki gecikmeye ve hiperaktiviteye yol açabilmekte,

 Epinefrin-norepinefrin metabolizmasındaki değişken denge üzerinde durulmakta, nörofizyolojik temelli olduğu ileri sürülmekte,

 Yaklaşım;

 Erken tanı önemli çocuk, psikiyatriste götürülmeli,

 Doktor, aile ve öğretmen işbirliği son derece önemli,

 Öğretmen bu çocuklara sevgi göstermeli, çocuğun azalmış benlik saygısını kazanmaya katkı vermeli, çocuğun başarılı oldukları yanları bulup öne çıkarmalı(Sınıfta kendine yakın yere oturtabilir, dikkatin dağıldığını farkettiğinde, kalkıp dolaşmasını sağlayacak görev verebilir -Tahtayı sildirme)

 Anne babanın suçluluk duygusuna kapılacak konuşmalardan sakınmalı,

 İlaç ve kontrollerin düzenli olması sağlanmalı,

16

ERGENLİK DÖNEMİNDE BESLENMENİN ÖNEMİ

 Beslenmenin Önemi;

 Büyüme hızlıdır, vücut ağırlığında iki kat, boy uzunluğunda % 15’den fazla artış olmakta,

 Ruhsal ve sosyal yönden önemli değişiklikler yaşanmakta,

 Okul başarısı düşmekte, artırılması gerekmekte,

 Sağlıklı büyümenin sağlanması gerekmekte,

 Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Amacı;

 Kendini iyi hissetmek,

 İyi görünmek,

 Daha güçlü ve aktif olmak,

 Daha başarılı olmak,

 Bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlamak ve hastalıklardan korunmak,

 Enfeksiyon hastalıkları,

 Kanser,

 İleride oluşabilecek dejeneratif hastalıkları, damar sertliğine bağlı kalp-damar hastalıkları, hemipleji vb.,

 Diyabet, Osteoporoz, ¹⁷

ERGENE BESLENMEYE YÖNELİK ÖNEMLİ MESAJLAR

 Adolesan dönemde enerji ve besin öğesi gereksinimi yüksek,

 Adolesan dönemde yanlış beslenme, yetişkin dönem sağlığını önemli ölçüde etkiler,

 Öğünler arası aralık çok uzun olduğunda dikkat azalır ve yorgunluk artar,

 Sağlıklı spor yapabilmek için sağlıklı beslenmek gerekir,

 Kahvaltı son derece önemli;

 Kahvaltı proteini ile okul başarısı arasında ilişki var,

 Gece kullanılan depolar en iyi sabah kahvaltısından sonra dolar,

 Kahvaltı yapılmadığında, vücut kendi depolarını kullanır, yorgunluk,

 baş ağrısı, dikkat eksikliği vb. oluşur,

 Güne enerjik başlamak ve başarıyı artırmak için gerekli,

18

YEME BOZUKLUKLARI(ANOREKSİYA NERVOZA-AN)

 Tanım ve Bulgular;

 Bireyin kendini tombul algılaması, şişmanlama fobisi, bilinçli olarak isteyerek aç kalması, giderek kilo kaybı, fizik ve nörotik bulgularla seyreden bir tablodur.

 Daha çok 14-18 yaşlar arasında, çoğunlukla da kızlar arasında görülür.

 Beden imgesi kaygısı tetiği çekebilir.

 Önce tatlı kısıtlaması, yemek miktarını giderek azaltma,

 Devamlı ve aşırı egzersiz yapma,

 İsteyerek parmaklayıp kusma, karında ya da midede “korku güllesi”, yemek yemeyle pazarlık,

 İştahsızlık, kabızlık, amenore, nabız ve kan basıncında düşme, halsizlik, deri ve saçlarda kuruluk, gözlerde içeri çökme, avuç içinde tüylenme (lanugo) gibi organik bulgular,

 Nedenleri;

 Aşırı, koruyucu, kuralcı, psikonevrotik yapı niteliği,

 Kişilerarası ilişkilerde sınırsızlık, çocuğun erken olgunlaşmaya zorlanması, çocukluktaki yakın, sıcak ilgiye karşın adölesan döneminde aşırı baskıcı tutum, annenin uyumsuz davranışı, olumsuz anne çocuk ilişkisi,

 Olumsuz beden algısı, çevreye bağımlı benlik algısı, cinsel dürtülerin inhibisyonu,

 Genetik yatkınlık, iç salgı bezi bozuklukları,

 Yaklaşım;

 Doktor, aile ve hasta işbirliği, hoşgörülü, sevecen yaklaşım önemli,

 Ağır beslenme bozukluğunda hastanede tedavi ve besleme,

 Çocukla inatlaşmadan baskı ve zorlamada bulunmadan, dostça yaklaşılmalı,

19

YEME BOZUKLUKLARI(BULİMİYA NERVOZA-BN)

 Tanım ve Bulgular;

 Zaman zaman aşırı yemek yeme, yemek yerken kontrolünü kaybetme,

 Yemekten sonra kendini suçlama, kimi kez yediğini kusarak çıkartma,

 Beden ağırlığı ile uğraşma bulgularıyla seyreden yeme bozukluğu,

 Daha çok kızlar arasında görülür,

 Nedenleri;

 Aile-çocuk ilişkilerinde uyumsuzluk ve bozukluk, evlilik sorunları, ailede bütünleşme ve düzenlilik yetersizliği,

 Çocuklarda dürtü kontrol güçlükleri, kronik depresyon, abartılmış çocukluk duyguları, beden imgesi bozuklukları, yetersizlik duyguları gibi psikolojik etkenler,

 Kimi olgularda kolesistonin metabolizmasında bozukluk ve genetik yatkınlık,

 Yaklaşım;

 Psikiyatrist desteği, hastane, psikoterapi ve ilaç gerekebilir,

 Planlı yeme önerilebilir, ²⁰

ŞİŞMANLIK(OBEZİTE)

 Tanım ve Bulgular;

 Vücut ağırlığının normalin %20’nin, BKİ 25’in üzerine çıkması,

 Obez çocukların %60-80’i erişkin dönemde de aşırı kiloya eğilimli,

 Yağ hücresi sayısal artımı(Bebeklik, çocukluk, ergenlik dönemleri/verilemeyen, diyet bırakılınca kolay alınan kilolar),

 Yağ hücresinin hacimce artması(Daha kolay verilebilen, dikkat edilirse alınmayan),

 Çoğu kez miks(Yağ hücrelerinde hem sayı, hem de hacimce artma),

 Nedenleri;

 Aşırı yemek yeme (gerginliği azaltmak, hafif depresyona tepki, uyaran yoksunluğu, adölesanlarda cinsel ilişkiden ve kimi sosyal etkinliklerden kaçınma nedeniyle),

 Hareket kısıtlılığı,

 Ailenin yemek yeme kültürü (damak alışkanlığı), aşırı yedirme tutumu,

 Genetik yatkınlık, organik ve metabolizma bozuklukları, sendromlar(Hipotiroidi, hipogonadizm, hipotalamik veya hipofizer defekt-Tedavi edilmedikçe verilemeyen kilolar),

 Yaklaşım;

 Yeterli ve dengeli beslenme, obezite diyeti(Diyetisyen gözetiminde),

 Fizik egzersiz ve hareketlilik,

 Doktora götürülerek organik nedenler araştırılmalı,

 Aile-çocuk ilişkileri olumlu hale getirilmeli,

21

SAĞLIKLI GENEL BESLENME İLKELERİ

 Yeterli ve dengeli beslenme,

 Besin gruplarını karışık tüketmeli,

 Et ve ürünleri,

 Süt ve ürünleri,

 Tahıllar, unlu gıdalar(Kepekli, tam buğday),

 Sebze ve meyveler(Vitamin, Mineral kaynağı, A,C,E antioksidan),

 Üç öğün-kahvaltı ağırlıklı-akşam hafif ve saat 19:00’dan sonra yok,

 Ara öğünlerde(2-3) meyve sebze,

 Lifli ve posalı gıda,

 Aşırı yağlı ve tuzludan kaçınılmalı,

 Zeytin yağ tercih edilmeli(Omega 3’den zengin, dumanlan ma derecesi yüksek “250 C” kanserojen madde oluşumu çok az;

diğer yağların “100 C” kanserojen madde oluşumu çok, Ayçiçek yağında omega 6 var, balık kızartmada balığın omega 3’nü olumsuz etkiliyor),

 Haşlama suları atılmamalı, etler kısık ısıda pişirilmeli,

 Fast-food’dan kaçınılmalı,

 Aşırı çay, kahve ve alkole dikkat,

 Katkılı maddelere dikkat,

 Günlük sıvı alımı(en az 2 lt.) artırılmalı,

 Organik tarım ürünleri yeğlenmeli, ²²

ERGENLERDE GÜNÜMÜZDE SIK GÖZLENEN GENEL SORUNLAR

 Sorunlar;

 Kahvaltı yapmama,

 Öğün atlama,

 Ayak üstü atıştırma(Fast-food),

 Abur cubura düşkünlük(Cips, Kola, vb),

 Sofraya oturmama, TV ve bilgisayar başında atıştırma, yemek yeme(Kilo Alma ve Obezite, İletişim ve Duygu Gelişim Bozukluğu vb),

 Aşırı teknoloji, iletişim ve bilişim araçlarına düşkünlük(Cep tlf., İnternet vb),

 Dürtü kontrolsüzlüğü(Bilgisayar, Cep tlf, Cinsel, Sigara, Alkol ve Madde vb),

 Okuma alışkanlığı edinememe,

 Hızlı ve hatalı araba kullanma, trafik kurallarına uymama,

 Ölüm nedenleri arasında en çok: intihar-duygusal, kaza/trafik kazası-hızlı ve hatalı araba kullanma-dikkatsizlik,

 Öneriler;

 Aile ve çevrenin ergene, Aşırı baskı değil, sevgi, hoşgörü, güven, değer verme(Sevgi-İlgi-Disiplin dengesi ve dozu)

 Küçük sorumluluklar vererek, güven ve başarı duygusu yaşatma,

 Boş zaman değerlendirmesi etkinlikleri(Spor, Folklor, Dans, Müzik, Tiyatro, Resim, Elişi vb),

23

PUBERTAL SORUNLAR

Erken Gecikmiş

KIZLARDA

 Meme başı < 7.5 yaş >13.5 yaş

 Kasık kıllanma < 8.5 yaş > 14 yaş

 Adet görme < 9.5 yaş > 16 yaş

ERKEKLERDE

 Cinsel Gelişme < 9 yaş >14.5 yaş

24

TESTİS HASTALIKLARI

 İnmemiş Testis;

 Testisin torba içerisine inmemesi,

 Ergenlikte görülme sıklığı % 0.7,

 Komplikasyonları:

 Kısırlık, 6 yaşına kadar düzeltilmeyen vakalarda, Tümör, bütün malign/habis

testiküler tümörlerin %5 ile % 12 arasında inmemiş testis hikayesi vardır,

 Testisin cerrahi olarak çıkarılması(Orşidopeksi)10 yaşından önce yapılmalı,

 Torsiyon,

 Testiküler Tümörler,

 Epididimitis,

 Varikosel,

 Hidrosel,

 Spermatosel, ²⁵

Torsiyon



• Normalde testislerin sadece anterior yüzü mezotelial yapı olan tunika vaginalis ile kaplıdır.Posterior yüz çıplaktır. Bazı

erkeklerde vaginalis testisi tamemn

çevreler.

• Skrotum içinde testis çan tokmğı gibi durur.

26

Birçok testiküler tümörler germ hücreli ve

maligndirler.

 Prepubertal dönemde teratomlar, postpubertal dönemde seminomlar en sık görülür.

 En sık solid tümörler 15-35 yaşlarında görünür.

 Sıklığı 100.000 de 2.3 tür.

• Kriptorşidizm valarında

testis tümörü 10-40 kez fazla rastlanır.

 Testiküler Tümorler

27



Klamadia en sık rastlanan

mikroorganizm



Prepubertal nadir görülür.



Seksüel aktif olmayan

erkeklerde nadir görülür.



Subakut başlangıçlı

epididimal şişlik ve gerginlik,

üretral akıntı, disüri, ateş ve piüri.

Epididimitis

28



Spermatik

venlerde artan basınç ve bozuk venöz valvler sonucu oluşur.



10 ile 20 yaşları arasında

sıktır.Prevalansı

%5-15

arasındadır.



%85 sol testiste görülür.



15%iki taraflıdır.

Varikosel

29

 Processus

vaginalis’deki bir defekten

kaynaklanır.

 Ağrısız,

yumuşak, kistik, bir skrotal kitle.

Translüminasyon ve ultrason ile

tesbit edilir.

 Testis

sirkülasyonu azalmıştır.

Hidrosel

30

 Ağrısız,

epididimin üst tarafında içinde sperm olan kistik oluşum.

Spermatosel

31

ADET DÜZENSİZLİKLERİ

1.Amenore;

 Primer Amenore:

 Pübertal gelişimi başlamamışlarda adet görememe(14 yaşından sonra hekime gitmeli),

 Pübertal gelişimi başlamışlarda adet görememe(16 yaşından sonra hekime gitmeli),

 Sekonder Amenore:

 Menarştan 18 ay sonra,

 Düzenli adetten 6 ay sonra ardarda 3 adet döneminde kanamanın olmaması,

2.Dismenore;

 Primer Dismenore: Belirli bir pataloji yok,

 Sekonder Dismenore: Pelvik organ patolojilerinde (endometriozis, salpenjit, konjenital anomalileri vb.),

3.Disfonksiyonel Uterus Kanamaları(DUK):

 Menoraji; Adet kanaması miktarının fazla olması,

 Metroraji; Sık ve düzensiz kanama,

 Menometroji; Menoraji + metroraji, ³²

ADET DÜZENSİZLİKLERİ

 Amenore; Adet kanamasının olmaması,

 Primer Amenore:

 Pübertal gelişimi başlamamışlarda adet görememe(14 yaşından sonra hekime gitmeli),

 Pübertal gelişimi başlamışlarda adet görememe(16 yaşından sonra hekime gitmeyi gerektirir),

 Himende delik olmaması,

 Vajinal atrezi,

 Sekonder Amenore:

 Menarştan 18 ay sonra,

 Düzenli adetten 6 ay sonra ardarda 3 adet döneminde kanamanın olmaması,

33

KIZ ADÖLESANLAR/ADET DÜZENSİZLİKLERİ

 Dismenore; Adetin bel ve kasıklarda ağrılı olması,

 Primer Dismenore: Belirli bir pataloji yok,

 Sekonder Dismenore: Pelvik organ patolojilerinde (endometriozis, salpenjit, konjenital anomalileri vb.),

 Disfonksiyonel Uterus Kanamaları(DUK): ^Yapısal

pataloji olmadığı halde normal menstrual siklus kanaması dışında anormal adet kanaması,

 Menoraji; Adet kanaması miktarının fazla olması,

 Metroraji; Sık ve düzensiz kanama,

 Menometroji; Menoraji + Metroraji,

Normal Menstrual Siklusta:

 Aralık: 21-35 gün,

 Süre: 3-7 gün,

 Kan kaybı: 30-40 ml(80 ml’den az=Günde 3-5 ped),

(Adolesanlarda siklus değişiklikleri, yetişkinlerden daha sıktır) ³⁴

KIZ ADOLESANLARDA MEME HASTALIKLARI

 Gelişim Anomalileri;

 Asimetrik Meme Gelişimi,

 Amastia ve Atelia,

 Tüberoz Meme Deformitesi,

 Atrofik Meme,

 Makromastia,

 Selim Meme Hastalıkları;

 Psikolojik büyüme ve gerginlik,

 Mastalji,

 Proliferatif meme değişiklikleri (nodülarite, fibrokistik değişiklikler),

 Fibroadenom,

 Meme Başı Akıntıları;

 Habis Meme Hastalıkları (Meme Kanserleri);

35

MEME GELİŞİM BOZUKLUKLARI

 Asimetrik Meme Gelişimi;

 Meme gelişimi önce tek taraflı başlar, gelişim farkı bazen puberte ya da yaşam boyu sürer,

 Genellikle sol meme sağa göre daha büyüktür,

 Amastia ve Atelia;

 Meme dokusu yokluğu AMASTİA,

 Meme başı yokluğu ATELİA,

 Amastia ile beraber aynı tarafta kosta deformitesi, perdeli parmaklar ve radial sinir felci bulgu grubuna POLAND SENDROMU denir,

36

MEME GELİŞİM BOZUKLUKLARI

 Tuberoz Meme Deformitesi;

 Fazla gelişmiş meme başı ile meme dokusu hipoplazisi,

 Makromastia; Normal östrojene anormal cevap,,

 İdeal meme ölçüm 250-300 mm³,

 Hafif hipertrofi 400-600 mm³,

 Orta hipertrofi 600-800 mm^3,

 İleri hipertrofi 800-1000 mm^3,

 Gigantomastia >1500 mm^3,

37

DERMATOLOJİK PROBLEMLER

 Akne vulgaris(Ergenlik sivilcesi),

 Seboreik dermatit,

 Psöriazis(Sedef hastalığı),

 Verru(Siğil),

 Nevüs,

 Hemanjiom,

 Hamartom,

 Allerjik cilt lezyonları,

 Enfekte cilt lezyonları,

38

ORTOPEDİK PROBLEMLER

 Postür,

 Skolyoz,

 Kifoz,

 Osgood - Schlatter hastalığı, (Uzama ağrıları)

 Spondilolistezis,

 Ankilozan spondilit,

 Bel, boyun ve sırt ağrıları,

 Düztabanlık,

39

POSTÜR VE ADOLESAN KİFOZU

 Postür; Kişinin ayakta duruş şekli,

 İyi bir postür, kas ve iskelet sistemlerinin vücudu

travmalara karşı en iyi şekilde koruyacak bir denge halidir,

 Öne eğilme postürü, kifoza yol açabilir,

 Kifoz; Sırt omurgasının normal eğriliğinin artması,

 Fiziksel ve emosyonel stresler postürü olumsuz etkiler;

 Hızlı uzama,

 Jinekomasti,

 Erken göğüs gelişimi vb.),

 Postürün Doğru Gelişimi İçin;

 Eğitim ve motivasyon (Boy aynası),

 Germe egzersizleri,

 Kuvvetlendirme egzersizleri,

 Periyodik kontroller, ⁴⁰

SPONDİLOLİSTEZİS

 Omurların deformitesi(Biçim bozukluğu),

41

SKOLYOZ

 Omurganın “C” ve “S” biçiminde şekil bozukluğu,

 Nedenleri;

 İdiopatik(En sık görülen),

 Genetik,

 Hormonal,

 Büyüme/Bağ dokusu değişimleri,

42

UZAMA AĞRILARI(OSGOOD SCHLATTER HASTALIĞI)

 Normaldir,

 Hızlı büyüme nedeniyle bacak kemiklerinin kaslardan daha hızlı uzaması,

 Dizin bükülmesini gerektiren hareketler ve pozisyonlar (koşma, atlama, futbol, bisiklete binme, folklor vb.) bacak kası tendonun gerilimini artırır,

 Bu da artan ağrıya sebep olur,

 Uzama Ağrıları ile Akut Eklem Romatizması karıştırılabilir;

 Uzama ağrıları diz kapağı altında ve üzerinde uzun kemiklerde, ovma ve masajla rahatlar,

 Eklem romatizmasında ağrı, diz kapağı üstünde, ovma ve masajla rahatlamaz, şiddetli ağrı olur, dokundurmaz,

43

AYAK SORUNLARI

DÜZTABANLIK(PES PLANUS)

 Adolesan dönemdeki ayak sorunlarından biri düztabanlık(pes planus),

 Ayaktaki longitudinal (uzun) arkın düşmesi,

 Ayak ve bacaklarda özellikle yürüyüşle ağrı,

 Islak ayakla yürüme sırasında ayak izi tanıda önemli,

 Çocukluktan itibaren sağlıklı ayakkabı(Ortopedik) tercih edilmeli,

 Cerrahi ve ark yükselticilerin olayın çözümüne katkısı pek yok,

 Cerrahi ileri yaş gurubuna ve detaylı muayene sonunda ve diğer yöntemlerle cevap alınamayanlarda tercih edilmeli,

44

HASTALIKLARDAN KORUNMA VE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ÖNLEMLERİ

 Davranışsal Önlemler;

 Sağlıklı doğru beslenme,

 Fiziksel aktivite, hareketli yaşam,

 Uygun kilo-beden kitle indeksi,

 Kişisel hijyen, el yıkama,diş fırçalama,

 Sigara ve alkol kullanmama,

 Stres ve baş etme, hobiler, boş zaman değerlendirmesi,

 Yeterli ve düzenli uyku(Özellikle gece karanlıkta 23:00- 6:00 arası/Epifiz-Melatonin),

 Aşılanma (Tetanoz, hepatit B, grip, pnomokok, çocuk felci

“Salk tipi” aşıları),

45

KAYNAKLAR

 Çokar, M., Ortaylı, N., (2003). “Öğretmen ve Öğretmen Adayları İçin Cinsel Sağlık Eğitimi”. Milli Eğitim Bakanlığı., İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı., Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu. İstanbul: Uygun Matbası.

 Deniz, Ü., Önder, Ö.R., (2012). ”Anne Çocuk Sağlığı ve Önemi”. Okul Öncesi Eğitimi Öğretmen Adayları ve Öğretmenler İçin Anne Çocuk Sağlığı ve İlk Yardım(Edit:Ümit Deniz, Ömer R. Önder). 1.bs, s:1-10. Ankara: Nobel Yayıncılık,

 Maxcy-Rosenau-Last, (1998): “Public Health and Preventive Medicine”. Apleton & Lange, Stamford, Connecticut, USA.

 Önder, Ö.R. ve ark., (2007). “Zorlananlar(Engelli/Özürlü) İçin Cinsel Sağlık Üreme sağlığı Projesi Eğitim Rehberi”.

Ankara: Türkiye Aile Planlaması Derneği/Bilimsel ve teknik Araştırma Vakfı/Türkiye Özürlüler Eğitim ve Dayanışma Vakfı Yayını.

 Önder, Ö.R., (2004). "Çocuk Ruh Sağlığı". KPSS-SB Sağlık Bilimleri (Edit: Kenan Okan). 2. Bs. s: 345-364, Ankara:

Selim Kitabevi,

 Önder, Ö.R., (2006). “Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı(CSÜS) El Kitabı”. Özürlüler Eğitim Vakfı., Sağlık Bakanlığı ve Türkiye Üreme Sağlığı Programı. Ankara: İsmat Matbacılık.

 Önder,Ö.R., (2004). “Ruh Sağlığı”. KPSS-SB Sağlık Bilimleri. Ankara: Selim Kitabevi, 2.bs. s.:271-335,

 Sağlık Bakanlığı Ana çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü., Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu(UNFPA)., (2005). “Cinsel sağlık ve Üreme Sağlığı Sağlık Sektörü için Ulusal Stratejiler ve Eylem Planı 2005-2015”. Ankara:

Damla Matbacılık ve Yayıncılık.

 Sağlık Bakanlığı., Avrupa Birliği., (2006). Türkiye Üreme Sağlığı Proğramı, Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Mezuniyet Öncesi Eğitim Kapasitesini Güçlendirme Projesi, Tıp Müfredatı, (Düzenleyen: Prof Dr Çiğdem Bumin), Ankara.

 Sağlık Bakanlığı., Avrupa Birliği., (2006). Türkiye Üreme Sağlığı Proğramı, Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Mezuniyet Öncesi Eğitim Kapasitesini Güçlendirme Projesi, Ebelik Eğitimi CS/ÜS Değerlendirme Rehberleri, (Düzenleyen: Prof Dr Çiğdem Bumin), Ankara.

 Sağlık Bakanlığı., Avrupa Birliği., (2006). Türkiye Üreme Sağlığı Proğramı, Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Mezuniyet Öncesi Eğitim Kapasitesini Güçlendirme Projesi, Tıp Eğitimi CS/ÜS Öğrenim Rehberleri(Öğrenci), (Düzenleyen: Prof Dr Çiğdem Bumin), Ankara.

 Türkiye Aile Planlaması Derneği., Sağlık Bakanlığı., Avrupa Birliği., (2005). “Kadın ve Aile sağlığı”. Ankara: Desen Matbacılık.

 World Health Organization :WHO., (2009). “World Health Statistics 2009”. Geneva.

46

TEŞEKKÜRLER

47