İşbirliği Altyapısı ve
Kütüphanelerin Geleceği
Yaşar Tonta
Hace%epe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yöne4mi Bölümü
yunus.hace%epe.edu.tr/~tonta/tonta.html yasartonta@gmail.com
@yasartonta
ÜNAK2019, 3 Ekim 2019, Ankara
Plan
• Kütüphanelerin değişimi ve dönüşümü
• İşbirliği Tanımı
• Değişim-‐Dönüşümün İşbirliğine Yansımaları
• İşbirliği Altyapısı
• Kütüphanelerin Geleceği
Kütüphanelerin Değişimi ve Dönüşümü
• Ağ (Internet)
• İçerik
• Yakınsama
• Kaynak keşfi
• Kaynaklarla etkileşim
• Koruma ve erişim
• Örgütlenme
• Değerlendirme ölçütleri
İşbirliği
• “İki ya da daha fazla kütüphanenin kendi
kullanıcılarına daha gelişmiş hizmet vermek için birlikte çalışmaları”
• “birbirinin amaçlarını destekleme” (coopera9on)
• “ortak bir vizyonu destekleme” (collabora9on)
• ortak yetki, sorumluluk ve güçlü kaynak tahsisi, personel ve örgütsel adanmışlık desteği (derin işbirliği)
• Yara_cı çözümler ve yenilik yaratmak için
işbirliğinde karşılıklı bağımlılık şart
Değişim-‐Dönüşümün İşbirliğine Yansımaları
Ağ öncesi işbirliği
– Altyapı
– Üst veri ve içerik
– Keşif – Süreç
Ağ sonrası işbirliği
– Altyapı
– Üst veri ve içerik
• Ortak basılı dermeler
• Dijital arşivler, konsorsiyumlar
– Keşif araçları / keşfedilebilirlik
• FAIR ilkeleri
– Süreç yöne4mi
• Bilimsel ile4şim ve açık erişim
• İş akışı ve yenilik yöne4mi
• Kimlik ve erişim yöne4mi
• Değerlendirme ölçütleri
FAIR İlkeleri
• Bulunabilir
• Erişilebilir
• Birlikte çalışabilir
• Yeniden
kullanılabilir
• Findable
• Accessible
• Interoperable
• Reusable
Kütüphanenin Değişen İşlevleri
Terim
Dermeye dayalı kütüphane Hizmete dayalı kütüphane
Kütüphane İşletme (opera4on) ölçevleriyle
tanımlanır (derme büyüklüğü, referans sorusu sayısı)
Üniversitenin ih4yaçlarıyla tanımlanır (araş_rma desteği, öğrenci başarısı ve toplumsal görev)
Örgütlenme Bürokrasi: kütüphanelerin temel örgütsel hedefi kendi kolaylık sistemlerini çoğaltmak
İşletme: amaçlar ve amaçların değişmesi kolaylıkların yapısını şekillendirir, sürekli yeniden şekillendirir
Uzmanlık Konu, süreç Araş_rma ve öğrenmede, yaratmada vs.
ortak (partner)
Sistemler Arka ofis İş akışı; dijital bilim ve ortak sistemler Mekân Dermeler etrajnda yapılandırılır Kullanıcı deneyimleri etrajnda
yapılandırılır
Dermeler Gerekirse (just in case), merkezi,
kurumsal kullanım (tüke4m) Kolaylaş_rılmış (anında -‐just in 4me), diğer hizmetlerden birisi, ortaklaşa yara_m
Kaynak: Dempsey ve Malpas, 2018, s. 76
Hizmet Yönelimli Bir Kütüphanenin Farklı Yönleri
Kaynak: Dempsey ve Malpas, 2018, s. 86
Yumuşak Altyapı: Bellek
Kurumlarına Göre Veri Standartları
Veri
Değişimi Veri
FormaC Veri
İçeriği / Veri Değeri
Veri Yapısı
Müze Kütüphane Arşiv
CDWA VRA Core
MARC
BIBFRAME DC
AACR2, RDA ISBD, LCSH, NAF, VIAF
MARC AMS EAD
CCO
AAT, TGM, ULAN, ICONCLASS
DACS
XML
VRA Core XML
XML/ISO2709, MARCXML, DC XML, RDF
OAI CIMI
LIDO XML
OAI Z39.50 SRU/SRW MODS, METS
XML EAD XML DTD
OAI
Kaynak: Elings ve Waibel, 2007 ve Baca, 2016’dan uyarlama
Araş_rma Altyapısı
Öncelikler
• Araş_rma verilerinin yöne4mi
• Anlamsal birlikte
çalışabilirlik
• Veri hizmetçiliği
• Disipliner ortaklıklar
• Mimari
Kaynak: h%ps://libereurope.eu/strategy/research-‐infrastructures/
İşbirliği Altyapısı
Açık%
Bilim%
Kütüphane%
/Açık%Arşiv,%
Bilişim%Sis.%
Akad.&Env.&Sis.&AES%
ADES%
Akad.&Değ.&
Sis.&
Bilimsel&BAP%
Araş.&Proj.&
YÖK&Akademik,&YÖK%
YÖKSİS,&Ulusal&Tez&
Merkezi&
Araş?rmacı%/%
Dijital%Nesne%
No.%ORCID,&DOI&
CRIS%
Güncel&Araş.&&
Bilgi&Sis.&
TRUBA%
Türkiye&Ulusal&Bilim&
eKAltyapısı&%
Açık%kaynaklar%
WorldCat,&PubMed,&
CrossRef,&Europeana,&
HathiTrust,&arXiv,&zenodo,&
unpaywall,&Internet&Archive,&
github,&DOAJ,&re3data,&
OpenDOAR,&DART,&OATD,&
DataCite,&i4oc.org&
Yayıncılar%
Clarivate&AnalyYcs,&&
Scopus,&SSRN,&Plum&
AnalyYcs&&
TÜBİTAK%
ARBİS,&ARDEB,&ULAKBİM,&
ULAKNET,&EKUAL,&TRK Dizin,&DergiPark,&aperta&%
EOSC%
Avrupa&Açık&
Bilim&Bulutu%
OpenAIRE%
Google%
Scholar,&Books,&Dataset&
MicrosoP%Academic,%
Dimensions,%
ResearchGate%
Fonlayıcılar%
KamuKözel&
ANKOS%
Anadolu&Üniv.&
Küt.&Kons.&
TÜİK% EGI%
Kaynak: Tonta, 2018 ve h%ps://libereurope.eu/strategy/research-‐infrastructures/’dan uyarlama
Kütüphanelerin Geleceği
• Eşgüdüm
• İşbirliği altyapısının kurulması
• Ölçeklendirme
– altyapı, pazarlık/lisanslama, hizmetler vd.
– Etki (açıklık, lobicilik, savunmanlık) – Öğrenme ve yenilik
• FAIR ilkelerinin uygulanması
• Hizmetlere dayalı örgütlenme
Eşgüdüm Yelpazesi
Kaynak: Dempsey, Malpas ve Sandler, 2019, s. 18
Bütünleşik kullanıcı deneyimi Yöne4m kolaylığı
Düşük eşgüdüm maliyetleri Konsorsiyal kuruluş
Yerel eniyileş4rme Kullanıcıya yakın Maliyetlerin dene4mi Pragma4k
Kurumsal kuruluş
Birleş9rme
İşbirliği (özerklik)
Eşgüdüm düzeyleri: Özerklik ve
birleş9rme arasında denge
Sonuç
“We must all hang together, or assuredly we shall all hang separately.”
“Hep birlikte hareket etmek zorundayız, yoksa kesinlikle ayrı ayrı asılırız.”
-‐-‐Benjamin Franklin
Kaynak: Allen ve Hirschon, 1998, s. 36.
Kaynaklar
• Allen, B.M. ve Hirschon, A. (1998). Hanging together to avoid hanging separately: Opportuni4es for academic libraries and consor4a. Informa7on Technology and Libraries, 17(1): 36-‐44.
• Baca, M. (ed.). (2016). Introduc7on to metadata. (3rd ed.) Los Angeles: Ge%y Research Ins4tute.
• Dempsey, L. ve Malpas, C. (2018). Academic Library Futures in a Diversified University System.
Gleason N. (ed.) Higher Educa7on in the Era of the Fourth Industrial Revolu7on içinde (s. 65-‐89) Singapore: Palgrave Macmillan.
• Dempsey, L., Malpas, C. ve Sandler, M. (2019). Opera7onalizing the BIG Collec7ve Collec7on: A Case Study of Consolida7on vs Autonomy. Dublin, OH: OCLC Research.
h%ps://doi.org/10.25333/jbz3-‐jy57.
• Elings, M.W. ve Waibel, G. (2007, Mart). Metadata for All: Descrip4ve Standards and Metadata Sharing across Libraries, Archives and Museums. First Monday, 12(3 ). URL:
h%p://firstmonday.org/issues/issue12_3/elings/index.html
• Tonta, Y. (2001). Collec4on Development of Electronic Informa4on Resources in Turkish University Libraries. Library Collec7ons, Acquisi7ons and Technical Services, 25(3): 291-‐298, 2001.
• Tonta, Y. (2009). Preserva4on of scien4fic and cultural heritage in Balkan countries, Program:
electronic library and informa4on systems, 43(4): 419-‐429.
• Tonta, Y. (2018, Ekim-‐Aralık). Açık Bilim. Yüksek Öğre7m Dergisi, No. 10, s. 23-‐28
• Stoner, J.L. (2013). Let’s Stop Confusing Coopera4on and Teamwork with Collabora4on (blog yazısı). h%ps://seapointcenter.com/coopera4on-‐teamwork-‐and-‐collabora4on/.
• Horton, V. (2013). Going “all-‐in” for deep collabora4on. Collabora7ve Librarianship, 5(2): 65-‐69.
h%p://collabora4velibrarianship.org.
Kaynak: Dempsey ve Malpas, 2018, s. 86 Kaynak: Dempsey ve Malpas, 2018, s. 86
