V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
KONYA OTOMOTİV YAN SANAYİİNİN REKABET GÜCÜ HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA
Mahmut TEKİN
Selçuk Üniversitesi
Muammer ZERENLER
Selçuk Üniversitesi
Özet
Otomotiv sanayii gelişmiş ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de de teknolojik gelişmenin temelini oluşturmaktadır.
Otomotiv sektörü kendisi dışında, ham madde ve yan sanayi ile otomotiv ürünlerinin tüketiciye ulaşmasını sağlayan ve bunu destekleyen pazarlama, bayi, servis, akaryakıt, finans ve sigorta sektörlerinde de geniş iş hacmi ve istihdam yaratmaktadır. Konya ilinde otomotiv yan sanayii 2000’li yıllarda ihracata yönelik rekabetçi bir sanayi niteliğini kazanmış durumdadır. Bu çalışmada; Konya'da faaliyette bulunan ve KOBİNET bilgi ağına kayıtlı olan otomotiv yan sanayiinde faaliyet gösteren işletmelerin rekabet gücünün belirlenmesine yönelik olarak yapılan bir araştırmadan elde edilen verilerin istatistiksel analizleri tablolar yardımıyla açıklanmaya çalışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Otomotiv Sektörü, Konya Otomotiv Yan Sanayi, Rekabet Gücü.
1. GİRİŞ
Otomotiv sanayi, demir-çelik, petro-kimya, lastik, elektronik gibi sektörlerle olan yakın ilişkisi nedeniyle tüm sanayileşmiş ülkelerde ekonominin lokomotif güçlerinden biridir. Otomotiv sektörü genel olarak karayolu taşıt araçları (binek otomobili, otobüs, midibüs, minibüs, çekici, kamyon ve traktör) ile bu araçların imalatında kullanılan parçaları üreten bir sanayii dalı olarak tanımlanmaktadır (http://www.oica.net/htdocs/Main.htm).
Uluslararası Sanayii Sınıflandırması (ISIC) kapsamında ise otomotiv sanayii; çekici, kamyon, kamyonet, karavan, midibüs, minibüs, otomobil, otobüs, treyler, iki ve üç tekerlekli araçlar ve yan sanayi ürünlerini içermekte olup, karayolu taşıtları imalatı sanayii veya motorlu taşıtlar imalatı sanayii olarakta adlandırılmaktadır (Yener, 1992).
Türk otomotiv sanayii, yarattığı katma değer, yan sanayiiyle birlikte oluşturdukları yüksek miktardaki istihdam, diğer bir çok sektörde talep yaratıcı olması ve sağladığı geniş boyutlu ekonomik dinamizm ve sürükleyiciliği nedeniyle Türk ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Bununla birlikte sektör ileri teknolojinin Türkiye’ye transferinde öncü bir rol oynamakta, teknolojinin kullanımı için yetiştirdiği uzman işgücü ülkenin stratejik öneme sahip diğer sektörleri için de çok önemli bir potansiyeli oluşturmaktadır. Başlangıçta Türkiye’de ithal ikamesi modeli üstüne kurulan otomotiv sektörü bugün ulaştığı noktada gıda ve tekstil sektöründen sonra ülkenin üçüncü büyük sektörü olarak kabul edilmektedir.
Otomotiv yan sanayi, Türkiye’de üretilen taşıt araçlarının parça ve ekipman gereksiniminin %85-90'ını temin edebilecek kapasitededir. Buji ve karbüratör dışında komple motor ve motor parçaları, aktarma organları, fren sistemi ve parçaları, hidrolik ve pnömatik aksamlar, süspansiyon parçaları, emniyet aksamları, kauçuk ve lastik parçalar, şasi aksam ve parçaları, dövme ve döküm parçalar, elektrik ekipmanları ve aydınlatma sistemleri, akü, cam ve koltuk aksamından oluşan 3.000 çeşit parçanın üretimi gerçekleştirilmektedir (www.taysad.org.tr).
2. TÜRK OTOMOTİV SANAYİİNE GENEL BAKIŞ
Türkiye’de otomotiv sektörü üretime 1950’lerin ortalarında başlamış, üretim 1960’ların ortalarından itibaren de hız kazanmıştır. 1950’li yıllarda bazı prototip araçların üretilmesinden sonra, ilk montaj hattı 1954’te orduya jip ve kamyonet temini için kurulmuş, 1955’te kamyon ve 1963’te otobüs montajına başlanmış, takip eden üç yıl içinde de binek otomobil üreten montaj fabrikaları (Tofaş-Fiat, Oyak-Renault, Otosan-Ford) üretime geçmiştir.
M. Tekin, M. Zerenler
1966’da ise otomotiv sanayi kendi modellerinin montajına başlamış ve Otosan tarafından o dönemlerin otomobili “Anadol” üretilmiştir. İki büyük otomobil üreticisi Tofaş ve Oyak-Renault, İtalyan ve Fransız lisanslarıyla 1971’de imalat hatlarını kurmuşlardır. İlerleyen yıllarda Japon ve Güney Koreli otomobil üreticileri Türkiye’de ortak girişimler başlatmışlardır. 1999 yılında özgün tasarımı Türkiye’de geliştirilen kamyonların İspanya, Portekiz ve İngiltere’ye ihracatına başlanmıştır. Türk otomotiv sektörünün tarihi gelişim evrelerinin önemli adımları genel olarak şu şekilde sıralanabilir (Tekin ve Ömürbek, 2004; Bedir, 1999; Şan, 2001; Yener, 1992; www.ekoline.8k.com ; www.dtm.gov.tr ):
İlk Türk otomobili; 1961 yılında Eskişehir Devlet Demiryolları fabrikasında üretilmiştir. “Devrim” adı verilen otomobil dört adetlik örnek model üretimle sınırlı kalmıştır. Söz konusu yıllarda talebin 5.000 adetin altında kalması gerekçe gösterilerek, talep yetersizliği nedeniyle ekonomik ölçeğin çok altında bir üretimin yapılamayacağı gerekçesiyle üretimi sürdürülememiştir.
Türkiye’de ilk kez otomotiv sanayii ürünleri imalatı 1954 yılında Türk Willys Overland Ltd.’nin orduya jip ve kamyonet üretmesi amacıyla başlamıştır. Sözkonusu yatırımı, 1955 yılında Türk Otomotiv Endüstrisi A.Ş.’nin kamyon fabrikası ve daha sonrada Otosan ve Çiftçiler A.Ş.’nin ikinci ve üçüncü kamyon fabrikaları izlemiştir. Otobüs üretimi ise 1963 yılında İstanbul Otobüs Karöseri San. A.Ş. tarafından Magirüs otobüslerinin montajı ile başlatılmıştır.
1994 yılındaki ekonomik kriz nedeni ile 1993 yılına göre üretim 1.7 katı oranında azalarak 243.174 adete düşmüştür. Daha sonraki yıllarda 300 bin dolayında seyreden üretim 1998 yılında yeniden azalma trendine girmiştir.
1994 yılında kriz nedeni ile otomobil üretimi % 39 oranında azalarak 212.651 adet olarak gerçekleşmiştir.
Toplam talep içindeki ithalatın payı ise % 23'den % 12'ye inmiştir.
1996 yılında gerçekleşen Gümrük Birliği ile birlikte otomobil pazarı ithalat ağırlıklı olarak gelişmiştir. İthalat içinde AB ülkelerinin ve özellikle Almanya'dan yapılan ithalatın payı büyük oranda artmıştır (www.foreigntrade.gov.tr).
2000 yılında sektör rekor artışla üretimini 468.381 adete çıkarmıştır. Bu rakamın 175.343 adedini otomobil, 95.342 adedini ticari araç ve 15.052 adedini de traktör üretimi oluşturmaktadır. Üretim/ihracat oranı ise % 22 olarak gerçekleşmiştir.
2001 yılında krizle birlikte sektördeki üretim düzeyi 285.737 adede düşmüştür. 2001 yılının ortalarında artan krizle birlikte üretimde meydana gelen azalmaya karşılık istihdamın artması ile üretimde çalışan kişi başına verimlilik de ilk 6 ay için % 42 oranında düşmüştür. Kapasite kullanım oranı da % 30’ların altına düşmüştür.
Günümüzde taşıt araçları yan sanayii, ana sanayinin yaklaşık yılda 845.000 adetlik taşıt aracı üretim kapasitesine karşılık, 1.250.000 araca yetecek miktarda, parça üretecek kurulu üretim kapasitesine sahiptir.
Türkiye’de otomotiv yan sanayiinde faaliyet gösteren işletmeler sayısal olarak genellikle İstanbul, Bursa ve İzmir, Kocaeli, Ankara, Konya, Adana ve Manisa’da yoğunlaşmışlardır. Otomotiv yan sanayi işletmelerinin tamamına yakını özel sektöre aittir. Türk otomotiv yan sanayi üretim kapasitesi, yılda 9 milyar $’lık üretim değeri yaratabilecek düzeydedir. Tablo 1’de de görüldüğü gibi Türk Otomotiv Yan Sanayi’nde 2004 yılında 5.300 milyon $’lık üretim gerçekleşmiş ve bunun 2.6 milyar $’lık bölümü ihraç edilmiştir.
Tablo 1. Türk otomotiv yan sanayi’nde başlıca göstergeler (Milyon $)
2001 2002 2003 2004
Üretim 2.412 3.167 4.280 5.300
İthalat 2.300 2.350 2.500 2.750
İhracat 915 1.380 1.755 2.630
Ana Sanayiye Satışlar 500 975 1.500 2.100
Yenileme Pazarı ve Diğer Sektörlere Satışlar 220 290 390 500
Kapasite Kullanımı (%) 27 35 48 59
Kaynak: http://www.taysad.org.tr/altmenu.asp?AnaId=1050&def_dil_id=149 16.05.2005.
Yan sanayi, nihai ürün üreticisi ana sanayiye veya ana sanayiye doğrudan üretim ve teslimat yapan ana üretim işletmelerine tamamlanmış aksam ve/veya muhtelif parça üreten yapılardan oluşmaktadır. Tamamlanmış bir aracın fiyat ve kalite açısından rekabet edebilirliği büyük ölçüde ilgili yan sanayi ürünlerinin fiyat ve kalite üstünlüğüne bağlı olduğundan, güçlü bir otomotiv sanayii güçlü bir yan sanayiyle mümkün olabilmektedir (Tezer, 1997).
Otomotiv yan sanayi, ürün üretim kapasitesi, ürün çeşitliliği ve ulaştığı standartlar itibariyle, Türkiye’de üretilen taşıt araçları için gerekli olan parça ve komponentlerin en az % 80’ini karşılayabilecek düzeye ulaşmıştır.
Otomotiv yan sanayi ihracatı artarken, dış pazar sayısı da artış göstermektedir. İhracat yapılan dış pazar sayısı 2000 yılında 100’ü geçmiştir. Otomotiv yan sanayi ihracatının % 60’ı AB ülkelerine yönelik olup, Avrupa ülkelerinin toplam ihracattan aldığı pay % 65’dir. İhracat pazarlarının artmasında, iç pazarın yeterince
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
büyümemesi ve işletmelerin kapasitelerini daha verimli kullanabilmek amacıyla, kârlı olmasa bile ihracat yapma zorunluluğu duymaları etkili olmaktadır. Otomotiv Yan Sanayiinde faaliyet gösteren işletmelerin % 30’u uluslararası pazarlarda kabul gören kalite belgelerine (ISO 9000, QS 9000, ISO 14000 vs.) sahiptir (www.taysad.org.tr).3. KONYA OTOMOTİV YAN SANAYİNİN REKABET GÜCÜ
Günümüz küresel rekabet ortamında özellikle üretim alanında yaşanan değişikliklerle birlikte otomotiv sanayiinin önemi giderek artmaktadır. Bu değişim evrelerinden ilki; siparişe dayalı, emek yoğun üretim yapısından seri üretime geçiştir. Seri üretim sisteminin yaygınlaşması ile birlikte, üretim maliyetinde sağlanan hızlı düşüş, talep artışına sebep olmuş ve otomotiv sanayiinde hızlı bir büyüme gerçekleştirilmiştir. Uzun bir süre önemini koruyan seri üretim anlayışı, 1970’li yıllardan itibaren ise yerini temelinde esneklik ve işbirliği yaklaşımının olduğu yalın ve esnek üretim tekniklerine bırakmıştır (Nedimoğlu, 1997).
En eski medeniyet alanlarından birisi üzerine kurulu olan Konya, coğrafi konumu bakımından doğu ile batının geçiş noktasından bulunduğundan, eski dönemlerde tarım, transit ticaret ve sanayi alanında önemli bir merkez olmuştur. Konya merkezindeki başta üç organize sanayi bölgesi olmak üzere diğer üretim bölgeleriyle birlikte otomotiv yan sanayinin önemli bölgelerinden biridir. Konya'da toplam 31 sanayi sitesinde 9000 civarında işletme faaliyetlerini sürdürmektedir (www.selcuklu.bel.tr). Ayrıca Konya Sanayi Odasının özverili çabalarıyla iki yeni organize sanayi bölgesi ve bazı ilçelerde organize sanayi bölgesi kurulması ile ilgili çalışmalar devam etmektedir (www.kso.org.tr). 1.150.000 m2 lik bir alan üzerine kurulmuş bulunan 1. Organize Sanayi Bölgesinde 87 işyeri otomotiv yan sanayi ve tarım makinaları imalat sanayi ağırlıklı olmak üzere üretim yapmaktadır.
3.000.000 m2 alana sahip olan 2. Organize Sanayi Bölgesinde de otomotiv yan sanayi ve gıda sanayii ağırlıklı olmak üzere 235 tesis faaliyettedir.
Otomotiv yan sanayisinde başarılı iller arasında yer alan Konya’nın otomotiv sektöründeki ihracatı, 2004 yılında bir önceki yıla göre % 30 oranındaki artışla 400 milyon doları aşmış durumdadır. İç piyasanın yanı sıra dünyanın önemli küresel otomotiv şirketlerine yedek parça üreten eden Konya’da TAYSAD verilerine göre 154, KOBİNET bilgi ağına kayıtlı 162 yan sanayi işletmesi bulunmaktadır. Konya Sanayi Odasının yapmış olduğu bir araştırmada, otomotiv yan sanayide kapasite kullanımı 2004 yılında ilk kez % 80’in üzerine çıkmıştır (www.merhabagazetesi.com.tr). Ayrıca, Konya otomotiv yan sanayinin özellikle AB pazarıyla entegrasyonunda önemli açılımlar sağlayan Avrupa Bilgi Merkesi (ABM), Konya Sanayi Odası’nın bünyesinde faaliyetlerini sürdürmektedir (1987 yılından itibaren tüm Avrupa ülkelerinde faaliyet gösteren ve yaklaşık 300'ün üzerinde merkezden oluşan Avrupa Bilgi Merkezi Network'üne (Euro Info Centre Network) Konya Sanayi Odası da Ocak 2003 tarihinde açılan ihaleyi kazanarak 01.01.2004 tarihi itibariyle dahil olmuş ve uluslararası kodu EIC TR705 Konya şeklinde tescil edilmiştir (www.eic.org.tr)).
4. KONYA OTOMOTİV YAN SANAYİİNİN REKABET GÜCÜ HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA
Bu araştırmanın amacı; Konya ilinde otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin genel performanslarını tespit edebilmek, sektörde karşılaştıkları sorunları belirlemek ve bu sorunların çözüm önerilerini ortaya koyabilmektir. Araştırmada, Konya ilinde Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyet gösteren ve TAYSAD ve KOBİNET veritabanlarından belirlenen işletmelerde anket uygulaması yapılarak, işletmelerin rekabet gücünü belirlemeye yönelik sorulan soruların cevapları analiz edilmiştir. Bu çalışmanın en önemli kısıtı, sadece Konya ilinde yapılmış olmasıdır. İleriki çalışmalarda, otomotiv yan sanayinin gelişmiş olduğu diğer iller ile karşılaştırmalı bir araştırma yapılması planlanmaktadır.
Konya ilinde bulunan Organize Sanayi Bölgelerinde otomotiv yan sanayi sektöründe faaliyet gösteren 162 işletmeye gerek posta gerekse elektronik posta kanalları kullanılarak anketler gönderilmiştir. 57 işletmeden geri dönen anketlerin 4 adedi, soruların cevaplanmasındaki uyumsuzluklar nedeniyle değerlendirmeye katılmamıştır.
Bu anlamda; araştırmaya katılan işletme sayısı 53’dür. Dolayısıyla, % 32.7’lik bir geri dönüş oranına erişilmiştir.
Ana kütleden seçilen örnekler üzerinde geri dönüş oranının genellikle %20 ile %40 arasında değiştiği dikkate alındığında, araştırmadaki geri dönüş kabul edilebilir bir oran olarak değerlendirilebilir. Anket formlarının değerlendirilmesi aşamasında SPSS 13.0 for Windows programı kullanılmıştır. Anket sorularından elde edilen sonuçlar, frekans dağılım tabloları yardımıyla açıklanmaya çalışılmış ve aşağıdaki bulgular elde edilmiştir.
Tablo 2. Araştırmaya katılan işletmelerin faaliyet sürelerine göre dağılımı
Faaliyet Süresi Sayı Yüzde
11-15 yıl arası 28 53,6
6-10 yıl arası 15 29,4
15 yıldan fazla 6 9,5
1-5 yıl arası 4 7,5
Toplam 53 100,0
M. Tekin, M. Zerenler
Tablo 2’de görüldüğü gibi, işletmelerin % 53,6’sının 11-15 yıl arası faaliyet gösterdikleri görülmektedir. 15 yıldan fazla süredir faaliyet gösteren işletmelerin sayısı da dikkate alındığında; araştırmaya katılan işletmelerin
% 63,1’inin 1990 yılı öncesinde kuruldukları anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, araştırma kapsamındaki işletmelerin otomotiv yan sanayiinde belirli bir deneyime ve sektördeki gelişmelerle ilgili bilgi tabanına sahip oldukları düşünülebilir. Araştırmaya katılan işletmelerde çalışan personel sayısı 13 ile 350 arasında değişmekte olup, ortalama çalışan sayısı yaklaşık olarak 57'dir. İşletmelerin çalışan sayısına göre dağılımları Tablo 3'de görülmektedir.
Tablo 3. Uygulamaya katılan işletmelerin çalışan sayısına göre dağılımı
Personel Sayı Yüzde
1-49 32 60,3
50-199 18 34,0
200 ve üstü 3 5,7
Toplam 53 100,0
Tablo 3'de görüldüğü gibi, işletmelerin % 60,3’ü 1-49 kişi arasında, % 3’ü 50-199 arasında ve % 5,7’si 200'den fazla personel istihdam etmektedir. KOSGEB tarafından kabul edilen; (1-49 arası personeli olan işletmeler küçük işletme, 50-199 arasında personeli olan işletmeler orta büyüklükte işletme ve 200’ün üzerinde personeli olan işletmeler büyük işletme) küçük, orta ve büyük ölçekli işletme sınıflandırmasına göre araştırmaya katılan işletmelerin % 94,3’ü küçük ve orta ölçekli işletme iken, % 5,7’si de büyük ölçekli işletmedir (www.kosgeb.gov.tr). Bu rakamlar da Konya ilindeki otomotiv yan sanayii sektöründeki işletmelerin büyük çoğunluğunun KOSİ (küçük ve orta ölçekli sanayi işletmesi) niteliğinde olduğunu göstermektedir. Araştırmaya katılan işletmelerin üretim yaptıkları hedef pazarlara göre dağılımları Tablo 4’de görülmektedir.
Tablo 4. Araştırmaya katılan işletmelerin hedef pazarlara göre dağılımı
Hedef Alanlar İşletme Sayısı Yüzde
Sadece yerel pazarlara üretim yapmaktadır 23 43,4
Hem yerel hem de yurtdışı pazarlara üretim yapmaktadır 21 39,6
Sadece yurtdışı pazarlara üretim yapmaktadır 9 17
Toplam 53 100
Tablo 4’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan işletmelerin 23 (%43,4) tanesi sadece yerel pazarlara üretim yapmakta, 21 (%39,6) tanesi hem yerel hem de yurtdışı pazarlara üretim yapmakta, 9 (%17) tanesi de sadece yurtdışı pazarlara üretim yapmaktadır. Dolayısıyla uygulamaya katılan işletmelerin 30 (%56,6) tanesi ihracat yapmakta olduğu ve aynı zamanda uluslararası pazarlarda da rekabet ettikleri görülmektedir.
Tablo 5. Araştırmaya katılan işletmelerin sektörel rekabet düzeyi algılamaları
Rekabet Düzeyi Sayı Yüzde
Çok yüksek 39 73,6
Yüksek 11 20,8
Orta 3 5,6
Düşük - -
Toplam 53 100,0
Tablo 5’de de görüldüğü gibi Otomotiv yan sanayii sektöründeki rekabet düzeyi araştırmaya katılan işletmelerin büyük çoğunluğu (%73,6) tarafından çok yüksek görülmektedir. Rekabetin çok yüksek düzey olarak algılanması;
araştırmaya katılan işletmelerin pazarda rekabet güçlerini artırabilmek için yapılması gerekli örgütsel ve teknolojik düzenlemeler açısından değerlendirildiğinde önemli olmaktadır. Araştırmaya katılan işletmelerin genel rekabet stratejileri ise Tablo 6.’da görülmektedir.
Tablo 6’dan da anlaşılacağı gibi, araştırmaya katılan işletmeler rakipleriyle karşılaştırıldığında, müşteri memnuniyeti sağlama, pazar payı, işletme verimliliği, satışlar, ürünlerin kalitesi ve amaçlara ulaşma düzeyi ölçülerinde kendilerinin daha iyi olduklarını ifade ederlerken, işletme kârlılığı ölçüsünde kendilerinin nispeten aynı düzeyde görmektedirler. İşletmelerin müşteri memnuniyeti sağlama ölçüsüne diğer performans ölçülerine göre ağırlık vermesi; günümüz küresel rekabet ortamında müşteri bağlılığı yaratmanın ve müşteri tatminini sürekli sağlamanın öneminin farkında olmalarıyla açıklanabilir.
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 Tablo 6. Araştırmaya katılan işletmelerin genel performans düzeyi
Genel Performans Ölçüleri Ortalama Std.Sap.
Rakiplere göre müşteri memnuniyeti sağlama 4,03 1,12
Rakiplere göre işletmenin verimliliği 3,89 1,02
Rakiplere göre sektöre yönelik ulusal ve uluslararası teknik mevzuatın, işletmenin üretim teknolojisini geliştirmesi
konusunda belirleyici rol oynaması 3,86 0,86
Rakiplere göre teslimat güvenilirliği 3,82 1,44
Rakiplere göre yeni ürün geliştirme 3,81 0,98
Rakiplere göre üretilen ürünler ve üretim süreci ile ilgili olarak, sektöre yönelik teknik mevzuatın getirdiği standartlar dışında
işletmenin kendi ek standartlarını geliştirme durumu 3,79 1,12 Rakiplere göre işletmenin ürünlerinin kalitesi 3,77 0,82 Rakiplere göre yeni ürün geliştirme sürecinde ana sanayi ile
işbirliği/ortak tasarım (co-design) yapabilme 3,72 1,24
Rakiplere göre işletmenin satışları 3,69 0,96
Rakiplere göre işletmenin Pazar payı 3,55 1,18
Rakiplere göre ürün ve süreç yeniliği yapma 3,53 0,98
Rakiplere göre işletmenin amaçlarına ulaşma düzeyi 3,50 0,90
Rakiplere göre Ar-Ge düzeyi 3,49 0,88
Rakiplere göre üretilen yeni model ürünlerle ilgili olarak prototiplere ilişkin tasarım ve ön mühendislik çalışmaları ile çizimlerin ve deneylerin yapılmasını gerçekleştirecek kapasiteye
sahip olma 3,44 1,02
Rakiplere göre işletmenin kârlılığı 3,41 1,24
Rakiplere göre stok dönüşüm hızı 3,36 1,46
Not: (i) n=53; (ii) ölçekte 1 çok kötü, 5 çok iyi anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre (χ2=182,324 ve p<,001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.
Araştırmaya katılan işletmelerin önemli bir çoğunluğunun KOSİ niteliğinde olması Ar-Ge’ye fazla kaynak ayıramadıklarını ve stoklu çalıştıklarını göstermektedir. Bu bağlamda otomotiv sektöründeki işletmelerin Ar-Ge maliyet ve risklerini azaltmak için teknolojik işbirliği yapmaları ve stok maliyetlerini azaltabilmek için de stoksuz çalışabilme yollarını araştırarak yeni üretim teknolojilerinin kulanım düzeylerini artırmaları gerekmektedir. Tablo 7’de Konya otomotiv yan sanayinin gelişmesini engelleyen ve uluslararası rekabet gücünü artırılmasını etkileyen faktörlerin dağılımı görülmektedir.
Tablo 7. Araştırmaya katılan işletmelerin rekabet gücünü etkileyen faktörlere göre dağılımı
Genel Performans Ölçüleri Ortalama Std.Sap.
Finansman sorunları 4,09 1,20
İstikrarsız iç pazar koşulları 4,02 1,44
Konya iline ilişkin bölgesel strateji eksikliği 3,98 0,98
Ana sanayiye uzaklık 3,97 1,26
Kurumsallaşma ve markalaşma eksikliği 3,96 1,22
Teknolojik altyapının yetersizliği 3,91 1,02
Ana sanayi ile tam bir entegrasyonun sağlanamaması 3,86 1,22
Pazarda stratejik işbirliklerinin olmaması 3,84 0,86
Bürokratik engeller 3,81 0,78
İşgücünün nitelik ve nicelik olarak yetersizliği 3,72 1,14 Devlet teşviklerinin yetersizliği ve etkin olmaması 3,69 0,86
Üniversite-sanayi işbirliğinin yetersizliği 3,67 1,32
Yüksek satış ve kullanım vergileri 3,65 1,14
Döviz kurunun seyri 3,63 1,16
Ana sanayinin yetersizliği 3,61 0,78
Aşırı ithalatın iç pazar üzerinde baskı yapması 2,98 1,06 Düşük kapasite kullanımının getirdiği sorunlar 2,74 0,96 Sanayi ve Ticaret Odalarının desteklerinin yetersizliği 2,65 0,87 Not: (i) n=53; (ii) ölçekte 1 çok önemsiz, 5 çok önemli anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre (χ2=276,128 ve p<,001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.
Tablo 7’de görüldüğü gibi, araştırmaya katılan işletmelerin rekabet gücünü etkileyen faktörlerin başında finansman sorunları gelmektedir. Bununla birlikte, istikrarsız iç pazar koşulları, bölgesel strateji eksikliği ve
M. Tekin, M. Zerenler
teknolojik altyapının yetersizliği de Konya Otomotiv yan sanayiinin rekabet gücü önemli ölçüde etkilediği görülmektedir. Konya ilinin ana sanayiiye nispeten uzak olması nedeniyle ana sanayi ile tam bir entegrasyonun sağlanamaması da, rekabet gücünü olumsuz etkileyen faktörler arasında diğerlerine göre daha önemli olmaktadır. Konya ilinde otomotiv yan sanayiinin büyük bir çoğunluğunun küçük ve orta büyüklükteki işletmelerden oluşması nedeniyle, işletmeler arası stratejik işbirlikleri ve ortaklaşa rekabet büyük önem taşımaktadır. Ancak, araştırmaya katılan işletmelerin stratejik işbirliklerinin yeterince gerçekleştirilmemesini de rekabet gücünü olumsuz etkilediğini düşündükleri görülmektedir. Konya Sanayi ve Ticaret Odalarının bu konuda özellikle uluslararası pazarlara açılma stratejileri geliştirmeleri gerekmektedir.
5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Otomotiv Sanayi; Dünya'da olduğu gibi Türkiye’de de "lokomotif sektör" olarak; ülke ekonomisindeki büyüklüğü, istihdamdaki yeri, ara malı kullanımındaki payı, ithalat-ihracat ağırlığı, insan kaynakları açısından araştırma-geliştirme ve eğitim boyutuyla giderek daha da etkinleşmektedir. Türkiye otomotiv sanayiinde ana ve yan sanayii bakımından uluslararası pazarlara üretim yapan bir ülke konumuyla; otomotiv sanayi devlerinin
"üretim üssü" olma taleplerini de karşılamaktadır. Konya ili de, otomotiv yan sanayiinin önemli merkezlerinden biri durumundadır.
Bu araştırmada; Konya ilinde otomotiv yan sanayiinde faaliyet gösteren KOBİNET Bilgi ağına kayıtlı ve TAYSAD’a üye 53 işletmenin rekabet gücünü ölçmeye yönelik bir anketten yararlanılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler, istatistiksel analizler yardımıyla değerlendirilmiştir. Araştırmada; Konya ilinde faaliyet gösteren otomotiv yan sanayi işletmelerinin sektörlerinde deneyimli oldukları, önemli çoğunluğunun küçük ve orta ölçekli olduğu, sektördeki rekabet düzeyini çok yüksek olarak algıladıkları belirlenmiştir. Sektörde faaliyet gösteren işletmelerin önemli bir çoğunluğu uluslararası pazarlara üretim yapmaktadır. Bu durum, küresel rekabet ortamında işletmelerin rekabet gücünü göstermesi açısından önemlidir. Ana sanayi işletmelerinin Marmara Bölgesi ve civarında faaliyet göstermesi nedeniyle, ana sanayi ile tam bir entegrasyon sağlanması açısından sorunlar yaşan işletmelerin genellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşması da finansal altyapılarının yetersizliği sonucunu doğurmaktadır. Sektördeki küresel ve ulusal rekabetin şiddeti nedeniyle teknolojik gelişmelerin takip edilmesi zorunluluğu da finansal altyapının önemini artırmaktadır. Küresel pazarlara açılmada, Konya Sanayi Odası’nın Avrupa Bilgi Merkezi önemli açılımlar sağlamakla birlikte, iç pazarda yaşanılan istikrarsızlıklar da otomotiv yan sanayiinin rekabet gücünü olumsuz biçimde etkilemektedir.
Küçük ve orta ölçekli işletmelerinin genellikle aile üyeleri tarafından yönetilmesi de, işletmelerin stratejik işbirlikleri yapmalarında, yapılanların da etkinliğinin artırılmasında olumsuz rol oynamaktadırlar. Buraya kadar yapılan değerlendirmeler ışığında, Konya Otomotiv Yan sanayiinin rekabet gücünün gelişmesi adına aşağıda birtakım öneriler geliştirilmiştir:
Konya otomotiv yan sanayiinin kurumsallaşma ve markalaşma konusunda Sanayi Odasının desteğiyle çalışmalar yapması,
Konya sanayiinin bir bölgesel strateji ve yol haritası belirleyerek, otomotiv yan sanayiinin belirli alanlarında uzmanlaşmaya gitmesi ile yetkinlik alanlarının belirlenmesi ve bu alanların geliştirilmesi,
Sektördeki işletmelerin küresel ve ulusal pazarlara yönelik işbirliği haritalarının çıkarılması ve stratejik işbirliği projelerinin hazırlanması,
Otomotiv ana sanayi işletmeleri ile bilgi ağlarının yapılandırılması yoluyla, bilgi iletişiminin verimliliğin artması, zaman tasarrufunun sağlanması ve gelişmelere hızlı bir biçimde adapte olunabilmesi,
Teknolojik gelişmeleri sürekli izleyerek, yan sanayiinin küresel teknolojik değişimi etkin bir biçimde takip etmesi,
Ana sanayi işletmeleri ile uzun süreli işbirliğine yönelik projeler geliştirilmesi.
6. KAYNAKÇA
BEDİR, A., 1999, “Gelişmiş Otomotiv Sanayilerinde Ana-Yan Sanayi İlişkileri ve Türkiye’de Otomotiv Yan Sanayinin Geleceği” Ankara, Devlet Planlama Teşkilatı Uzmanlık Tezi, Yayın No:2495.
NEDİMOĞLU, F., 1997, “Türk Otomotiv Sanayiinde Ana-Yan Sanayi İlişkileri”, V.Otomotiv ve Yan Sanayii Sempozyumu Bildiriler Kitabı, TMMOB Yayını, Kasım.
OSD, Türk Otomotiv Sanayii Genel İstatistiki Bilgiler Bültenleri ve Aylık İstatistiki Bilgiler Bültenleri.
ŞAN, İ., 2001, “Otomotiv Sanayi Sektör Araştırması”, Ankara, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı.
TEKİN, M., ÖMÜRBEK, N., 2004, “Küresel Rekabet Ortamında Teknolojik İşbirliği ve Otomotiv Sektörü Uygulamaları”, Konya.
TEZER, E., 1997, “Dünya Otomotiv Sanayiine Bir Bakış”, V. Otomotiv ve Yan Sanayii Sempozyumu Bildiriler Kitabı, TMMOB Yayını, Kasım.
YENER, Mehmet, 1992, “Otomotiv Sanayii ve Yabancı Sermaye”, Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı, Uzmanlık Tezi.
“Konya’nın Geleceği Otomotivde“, 2004, Merhaba Gazetesi, Sayı: 10792
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005
http://www.dtm.gov.tr/ead/ticaret/kuresel/otoyan.htm Erişim Tarihi 03.04.2005
http://www.foreigntrade.gov.tr/ihr/madde/OTO.htm, Erişim Tarihi 25.03.2005.
http://www.oica.net/htdocs/press/releases/OICA%204%20VOLETS%20F.pdf Erişim Tarihi 11.04.2005
http://www.taysad.org.tr/altmenu.asp?AnaId=1050&def_dil_id=149 Erişim Tarihi 16.05.2005.
http://www.kso.org.tr/sektor/oto01/art/08.html Erişim Tarihi 08.04..2005.
http://www.ekoline.8k.com/oto.htm, Erişim Tarihi 18.10.2004.
http://www.osd.org.tr/osdhaber.pdf, Erişim Tarihi 30.03.2005.
http://www.selcuklu.bel.tr/konya.htm Erişim Tarihi 03.06.2005
http://www.oica.net/htdocs/Main.htm Erişim Tarihi 11.04.2005.
http://www.kosgeb.gov.tr/kos.htm, Erişim Tarihi 06.05.2005
http://www.taysad.org.tr/turkce/pagyansa.htm, Erişim Tarihi 28.05.2005.
http://www.eic.org.tr/Tr/abmhakkinda.aspx Erişim Tarihi 12.05.2005
