ARAŞTIRMA RESEARCH ARTICLE
T.C. DEVLET DEMİRYOLLARI ANKARA FABRİKALARI VE 2. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ’NDE ÇALIŞANLARIN
TÜKENMİŞLİK DURUMLARI
Işıl İrem BUDAKOĞLU*, Cihangir ÖZCAN*, Kadir ATLI**, Rengin ERDAL*
*Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Ankara
** Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, Ankara
ÖZET
Tükenmişlik kişinin işiyle ilgili olarak özgün anlamından ve amacından uzaklaşmasıdır. Yaptığımız bu çalışmada Ankara’da bulunan Devlet Demiryollarına bağlı fabrikalarda ve bölge müdürlüğünde çalışanların tükenmişlik durumlarını saptamak amaçlanmıştır. Araştırma, 560 çalışanın katılımıyla, Mart 2005’de Ankara vagon – lokomotif bakım onarım ve Ankara Demiryolu Fabrikası ile 2. Bölge Müdürlüğü’nde uygulanmıştır. Araştırmada tükenmişliği belirlemek için Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTÖ) kullanılmıştır. Kadınların erkeklere göre, otuz dokuz yaş ve altı grubun 40 yaş ve üzerindekilere göre, yüksekokul ve üzeri okul mezunu olanların lise ve altı okul mezunu olanlara göre, beyaz yakalıların mavi yakalılara göre, amirlerin diğer unvanlara göre duygusal tükenmişlik puanları istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha yüksektir (p<0,05). Otuz dokuz yaş ve altı grubun 40 yaş ve üzerindekilere göre, alkol kullananların kullanmayanlara göre duyarsızlaşma puanı istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha yüksektir (p<0,05). Lise ve altı okul mezunu olanların kişisel başarı puan ortalamaları ise yüksekokul ve üzeri okul mezunu olanlara göre istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha düşüktür (p<0,05). Sonuç olarak farklı demografik özellikler, meslek grubu, unvan, kazanç ve risk faktörleri tükenmişlik durumunu etkilemektedir.
Anahtar Kelimeler: tükenmişlik, Maslach tükenmişlik ölçeği, işçi, çalışanlar.
ABSTRACT
BURNOUT STATUS OF EMPLOYEES WORKING AT ANKARA FACTORIES AND SECOND REGIONAL DIRECTORATE OF TURKISH REPUBLIC STATE RAILWAY
Burnout is a person’s separation from the original mean of and the aim of his/her job. In this study we aimed to determine the burnout status of employees who were working at the factories and regional directorate of State Railways in Ankara. The study was applied at the wagon-locomotive care and repair, Ankara railway factories and 2nd Regional Directorate with an enrollment of 560 workers, on the date of March 2005. Maslach Burnout Inventory was used in order to determine the burnout status of workers. Emotional exhaustion scores of women, 39 years and younger workers, college or higher school graduates, white collar workers and chiefs are statistically higher than their counterparts (p<0.05). Workers who were younger than 39 years and were using alcohol had a statistically higher depersonalization scores than 40 years and older ones, and non alcohol users (p<0.05). However, the personal accomplishment score of high school and lower school graduates was statistically lower than college or higher school graduates (p<0.05). In conclusion, burnout status influences from demographic characteristics of workers, occupational group, title, monthly income and personal risk factors.
Key Words: burnout, Maslach Burnout Inventory, worker, employee.
Gönderildiği Tarih: 15 Nisan 2006, Kabul Tarihi: 26 Haziran 2006. 9. Ulusal Halk Sağlığı Günleri’nde bildiri olarak sunulmuştur.
Sorumlu Yazar (Corresponding Author):
Işıl İrem Budakoğlu. Başkent Üniv. Tıp Fak. Halk Sağlığı AD, Mareşal Fevzi Çakmak C. No:72/4 Bahçelievler, Ankara.
Tel: 0.312. 2126868/1819 E-posta: iremb@baskent.edu.tr
GİRİŞ
Hayatı çekilmez olarak görme duygusu, kişide tükenme belirtisi olarak tanımlanırken tükenmişlik ise meslek üzerindeki kronik duygusal ve kişinin kendi içindeki gerginleştiricilere verilen uzamış cevap tipi olarak tanımlanmaktadır (1). Bu durum, duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve azalmış kişisel başarı bileşenlerinden oluşan psikolojik bir hastalık tablosudur (2).
Tükenmişliğin, çalışanların kişilikleri, sosyal hayatları ve iş doyumları üzerinde olumsuz etkileri olabilir. Gerekli önlemler alınmadığı takdirde, zamanla kurum kimliğine ve çalışanın bünyesine zarar veren bir hastalığa dönüşebilir (3). İşe bağlı tükenmişlik durumu çalışanlarda, fiziksel ve ruhsal hastalıklara, absenteizme ve üretkenlikte azalmaya neden olan, çalışanların iş performanslarını ve yaşantılarını etkileyen faktördür (4).
1970’li yıllarda daha çok insana hizmet veren meslek gruplarında tükenmişlik sorununu somut bir şekilde ortaya çıkarmak için ölçekler geliştirilmiş olup en sık kullanılanı Maslach Tükenmişlik Ölçeğidir (MTÖ) (5). Bu ölçek çalışanların işe bağlı tutumlarını sunmakta olup herhangi bir şekilde tükenmişlik tanısı koymamaktadır. Ayrıca meslek karakteristiklerinden ya da tükenmişliğin kaynağından bağımsız olarak kullanılabilmektedir. Ölçeğin ana yapısı korunarak tüm meslek gruplarında uygulanabilecek şekilde geliştirilmiştir (6). Tükenmişlik durumunun değerlendirilmesinin temeli gruplar arası
karşılaştırmaya dayanmakta olup sıklığı konusunda herhangi bir veriye rastlanmamıştır.
Yaptığımız bu araştırmanın amacı, Ankara’da bulunan Devlet Demiryollarına bağlı fabrikalarda ve bölge müdürlüğünde çalışanların tükenmişlik durumlarını saptamak ve belirlenen bazı risk faktörlerine göre karşılaştırmaktır.
GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırma Mart 2005’de Ankara’da uygulanmıştır. Evreni vagon – lokomotif bakım onarım ve Ankara Demiryolu Fabrikası’nda çalışan 786 işçi ve 2.
Bölge Müdürlüğü’nde çalışan 338 memur, toplam 1124 kişi oluşturmaktadır. Sıklığı bilinmeyen durumlar için kabul edilen prevalans
%50, 0.03 sapma ve %5 yanılma payı ile 548 kişinin incelenmesi gerektiği hesaplanmış olup 560 kişi araştırmaya katılmıştır. Evrenden örneklem seçilirken, cinsiyet, meslek grupları ve yaş grupları dikkate alınmamıştır.
Araştırmanın uygulanmasından önce TCDD yetkililerinden yazılı izinler alınmış ve anket formu katılımcılara mesai saatleri içinde, sözel izinleri alınarak dağıtılmış ve aynı gün toplanmıştır.
Araştırmada kullanılan anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde çalışanların tanımlayıcı özelliklerini belirlemeye yönelik hazırlanmış sorular yer almıştır. İkinci bölümde tükenmişliği belirlemek için Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin (MTÖ) soruları bulunmaktadır.
Birinci bölümde çalışanın yaş, cinsiyet, eğitim durumu, mesleği, kazancı ve kişisel risk faktörleri (sigara, alkol, kronik hastalık) ile kronik hastalık varlığı durumu sorulmuştur. Tanımlanan meslekler kendi içinde beyaz ve mavi yakalı olarak gruplandırılmıştır. Bu gruplandırmada masa başı işlerde çalışanlar “beyaz yakalı”, bedensel güç gerektiren işlerde çalışanlar “mavi yakalı” olarak sınıflandırılmıştır (7,8).
Çalışanların aylık kazançları ise 250 YTL’lik aralıklarla gruplandırılarak sorulmuştur. Katılımcılara çalışma saatleri sorulmuş, “8:30-17:30” olarak belirtenler “normal mesai”, “farklı saatler veya değişiyor” diyenler
“vardiya” olarak gruplandırılmıştır.
İkinci bölümde yer alan MTÖ, 22 sorudan oluşmakta olup, duyarsızlaşma, duygusal tükenmişlik ve kişisel başarı olmak üzere üç alt bölüme ayrılmıştır.
Her bir soruya verilen cevaplar 5 seçenekte değerlendirilmiş ve 1’den (hiç bir zaman) 5’e (her zaman) kadar puanlama yapılmıştır. Duyarsızlaşma ve duygusal tükenmişlik ölçeklerinde alınan puan arttıkça tükenmişlik artmakta, kişisel başarı ölçeğinde ise alınan puan azaldıkça tükenmişlik artmaktadır.
Araştırmanın verilerinin analizi SPSS 11.0 istatistik paket programında yapılmıştır. Tanımlayıcı dikotom veriler sayı ve yüzde olarak, sürekli veriler ise ortalama ve standart sapma olarak değerlendirilmiştir. Ölçek verilerinin iki grup karşılaştırmalarında Student-t testi, üç ve daha fazla grup karşılaştırmalarında ANOVA, Kruskal Wallis Varyans analizi testleri
kullanılmıştır. Değerlendirmede p<0.05 düzeyi istatistiksel olarak anlamlı kabul edilmiştir.
BULGULAR
Tablo 1’de incelenenlerin tanımlayıcı özellikleri sunulmuştur.
Araştırmaya katılan 560 kişinin
%94.6’sının erkek, %48,5’inin 35-44 yaş grubunda, %51,8’inin lise mezunu,
%92,3’ünün evli, %59,3’ünün mavi yakalı işçi, %42.1’inin aylık 1000-1249 YTL arası kazandığı ve %83.4’ünün normal mesai saatlerinde çalıştığı belirlenmiştir. Çalışanların %53,4’ü araştırmanın yapıldığı dönemde sigara kullanmaz iken %62,1’i alkol içmediğini belirtmiştir. %68,8’inin herhangi bir kronik hastalığı bulunmamaktadır (Tablo 1).
Tablo 2’de çalışanların tanımlayıcı özelliklerine göre MTÖ alt ölçeklerinden aldıkları puanların dağılımı gösterilmiştir. Kadınların erkeklere göre, otuz dokuz yaş ve altı grubun 40 yaş ve üzerindekilere göre, yüksekokul ve üzeri okul mezunu olanların lise ve altı okul mezunu olanlara göre duygusal tükenmişlik puan ortalamaları istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha yüksek saptanmıştır (p<0,05). Otuz dokuz yaş ve altı grubun 40 yaş ve üzerindekilere göre duyarsızlaşma puanı istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha yüksektir (p<0,05). Lise ve altı okul mezunu olanların kişisel başarı puan ortalamaları ise yüksekokul ve üzeri okul mezunu olanlara göre istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha düşüktür (p<0,05) (Tablo 2).
Tablo 1. Çalışmaya Katılanların Bazı Tanımlayıcı Özelliklerine Göre Dağılımı, Ankara, 2005
Özellikler Sayı (n=560) Yüzde (%)
Cinsiyet
Erkek 530 94,6
Kadın 30 5,4
Yaş grupları
39 yaş ve altı 165 29,5
40 yaş ve üzeri 395 70,5
Eğitim durumu
İlkokul 72 12,9
Ortaokul 49 8,8
Lise 290 51,8
Yüksekokul / fakülte 131 23,4
Yüksek lisans 18 3,1
Medeni durum
Evli 517 92,3
Bekâr 36 6,4
Dul / boşanmış 7 1,3
Meslek grupları
Mavi yakalı 332 59,3
Beyaz yakalı 228 40,7
Unvanlar
Şef 60 10,7
Amir 17 3,0
Memur 119 21,3
Müdür 23 4,1
İşçi 306 54,6
Diğer 35 6,3
Kazanç
500 YTL altı 9 1,6
500-749 YTL 47 8,4
750-999 YTL 212 37,9
1000-1249 YTL 236 42,1
1250-1499 YTL 50 8,9
1500 YTL ve üzeri 6 1,1
Çalışma düzeni
Normal mesai 467 83,4
Vardiya 93 16,6
Sigara kullanma
Kullanmayan 299 53,4
Kullanan 261 46,6
Alkol kullanma
Kullanmayan 348 62,1
Kullanan 212 37,9
Kronik hastalık
Yok 385 68,8
Var 175 31,2
Tablo 2. Çalışmaya Katılanların Tanımlayıcı Özelliklerine Göre MTÖ Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Dağılımı, Ankara, 2005
ÖLÇEKLER Duyarsızlaşma Duygusal
tükenmişlik
Kişisel başarı
Cinsiyet Ortalama±Standart hata
Ortalama±Standart hata
Ortalama±Standart hata
Erkek 8,2±0,1 18,0±0,3 25,3±0,2
Kadın 7,5±0,4 20,4±1,2 26,1±0,8
p 0,269 0,050 0,487
Yaş grupları
39 yaş ve altı 8,6±0,3 19,6±0,6 25,0±0,4
40 yaş ve üzeri 7,9±0,2 17,5±0,3 25,5±0,3
p 0,010 0,001 0,405
Eğitim durumu
Lise ve altı 8,1±0,2 17,3±0,3 25,1±0,3
Yüksekokul ve üzeri 8,1±0,2 20,3±0,5 26,1±0,4
p 0,515 0,001 0,022
Medeni durum
Evli 8,1±0,1 17,9±0,3 25,3±0,3
Bekar 8,2±0,4 20,5±1,1 25,4±0,9
Dul / boşanmış 8,7±1,3 19,1±2,2 27,0±1,7
p 0,581 0,055 0,750
Tablo 3’de incelenenlerin mesleklerine, unvanlarına, çalışma düzenine ve kazançlarına göre MTÖ alt ölçeklerinden aldıkları puanların dağılımı verilmiştir. Mavi yakalıların beyaz yakalılara göre, işçilerin memur, şef ve amirlere göre duygusal tükenmişlik puanları istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha düşüktür (p<0,05) (Tablo 3).
Tablo 4’de çalışanların risk faktörlerine göre MTÖ alt ölçeklerinden aldıkları puanların dağılımı sunulmuştur.
Sigara ve alkol kullananların kullanmayanlara göre duygusal tükenmişlik puanları istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha yüksektir. Alkol kullananların duyarsızlaşma puanı ise kullanmayanlara göre istatistiksel açıdan anlamlı derecede daha yüksektir (p<0,05) (Tablo 4).
Tablo 3. Çalışmaya Katılanların Mesleklerine ve Kurumdaki Özelliklerine Göre MTÖ Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Dağılımı, Ankara, 2005
ÖLÇEKLER Çalıştığı yer Duyarsızlaşma Duygusal
tükenmişlik
Kişisel başarı
Meslek grupları Ortalama±Standart hata
Ortalama±Standart hata
Ortalama±Standart hata
Mavi yakalı 8,0±0,2 17,0±0,4 25,3±0,3
Beyaz yakalı 8,3±0,2 19,7±0,4 25,4±0,4
p 0,255 0,001 0,873
Unvanlar
Şef 8,0±0,3 19,6±0,8 25,6±0,7
Amir 9,0±0,7 21,9±1,6 26,9±1,1
Memur 8,4±0,3 19,7±0,7 24,8±0,5
Müdür 8,2±0,5 18,7±1,1 28,0±0,6
İşçi 8,0±0,2 16,9±0,4 25,2±0,3
Diğer 7,7±0,4 18,3±0,9 25,5±1,1
p 0,263 0,001 0,160 Çalışma düzeni
Normal mesai 8,1±0,1 18,1±0,3 25,2±0,3
Vardiya 8,2±0,4 18,3±0,7 26,2±0,5
p 0,756 0,765 0,106
Kazanç
500 YTL altı 8,4±1,3 18,3±2,8 19,5±3,1
500 – 749 YTL 8,5±0,6 19,8±1,1 23,4±0,9 750 – 999 YTL 7,8±0,2 17,4±0,4 25,8±0,4 1000 – 1249 YTL 8,3±0,2 18,1±0,4 25,1±0,4 1250 – 1499 YTL 8,3±0,4 19,5±1,0 27,2±0,5 1500 YTL ve üzeri 8,5±1,3 18,2±2,2 26,7±1,5
p 0,595 0,182 0,005
Tablo 4. Çalışmaya Katılanların Risk Faktörlerine Göre MTÖ Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Dağılımı, Ankara, 2005
ÖLÇEKLER Çalıştığı yer Duyarsızlaşma Duygusal
tükenmişlik Kişisel başarı Kronik hastalık Ortalama±Standart
hata
Ortalama±Standart hata
Ortalama±Standart hata
Yok 8,2±0,2 18,2±0,3 25,4±0,3
Var 7,9±0,2 18,0±0,5 25,1±0,5
p 0,386 0,740 0,579
Sigara kullanma
Kullanmayan 7,9±0,2 17,6±0,4 25,1±0,4
Kullanan 8,3±0,2 18,7±0,4 25,6±0,3
p 0,196 0,042 0,315 Alkol kullanma
Kullanmayan 7,9±0,2 17,7±0,4 25,5±0,3
Kullanan 8,5±0,2 18,8±0,5 25,2±0,4
p 0,011 0,043 0,562
TARTIŞMA
Yaptığımız bu çalışmada kullandığımız MTÖ insana yönelik hizmetlerde, sağlık sektöründe çalışanlara ve diğer meslek gruplarına uygulanabilmekte ve meslek karakteristiklerinden ya da tükenmişliğin kaynağından bağımsız olarak kullanılabilmektedir (4,6,9).
Demografik faktörler açısından incelediğimizde 39 yaşından küçük olanların ve alkol kullananların duyarsızlaşma açısından daha kötü durumda oldukları saptanmamıştır (p>0.05). Kadınların, 39 yaşından küçük olanların ve yüksek okul mezunu olanların duygusal tükenmişlik açısından daha kötü durumda oldukları belirlenmiştir (p<0.05). Tükenmişliği kadınların daha çok yaşadığı, eğitim durumu yüksek olanların da eğitim durumu düşük olanlara göre tükenmişlik düzeylerinin daha yüksek olduğu bildirilmiştir (6). Kişisel başarı açısından incelediğimizde lise ve altı okul mezunu olanların yüksekokul mezunu olanlara göre daha kötü oldukları belirlenmiştir.
Kişisel başarı puanı yüksek olanlar, işlerinin anlamsız olduğunu, mesleklerinin kişisel gelişimleri ve ilerlemeleri için fırsatlar yaratmadığını düşünenler grubudur (2). Eğitim düzeyinin yükselmesi ile birlikte kişinin mesleğine yönelik bölümlerde çalışması, dolayısı ile mesleğine yönelik beklentileri, umutları artabilir.
Meslek, unvan, çalışma düzeni ve aylık kazanç gibi çalışma koşulları ile ilgili faktörleri incelediğimizde, beyaz yakalı işçilerin, amirlerin, şeflerin ve
memurların duygusal tükenmişliklerinin, düşük ücretle çalışanların ise kişisel başarılarının daha kötü olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Beyaz yakalı işçilerin daha kalifiye oldukları, eğitim düzeylerinin daha yüksek olması duygusal tükenmişliklerinin daha kötü olmasının nedeni olabilir. Ayrıca insanların eğitim düzeylerinin ve unvanlarının artmasıyla beraber üstlendikleri sorumluluklar, stresler ve hayattan beklentileri artabilir. Bu faktörler de tükenmişliği etkileyebilecek unsurlar olarak değerlendirilmiştir.
Araştırma grubunun duygusal tükenmişliğini etkileyebilecek bir diğer faktör ise, araştırmanın yapıldığı dönemden çok kısa bir süre önce, beyaz yakalı işçilerin yerlerinin değişmesidir.
Daha önce şehir merkezine yakın bir çalışma ortamında çalışıyorlarken araştırmanın yapıldığı dönemden kısa bir süre önce fabrikaların arasında bulunan, şehir merkezine uzak şimdiki çalışma mekânlarına taşınmış olmaları, tükenmişlik durumlarını kötü yönde etkileyen faktör olabilir. Benzer meslek gruplarında aylık gelir ve tükenmişlik düzeyini irdeleyen çalışma bulunamamıştır. Bir grup akademisyende yapılan bir çalışmada ise aylık gelir beklentisinin tükenmişlik düzeyi ile ilişkili olduğu bildirilmiştir (10). Düşük ücretle çalışanların da yaptıkları işe yönelik bu tarz düşüncelerinin olması kişisel tükenmişliklerinin daha kötü olmasının bir nedeni olabilir.
Sağlığı ve yaşam kalitesini kötü yönde etkileyen ve risk faktörleri olarak
değerlendirilen kronik hastalık varlığı, sigara ve alkol kullanımı açısından, çalışanların tükenmişlik durumları incelendiğinde, alkol kullananların kullanmayanlara göre duyarsızlaşma açısından daha kötü olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Sigara kullananlar kullanmayanlara göre, alkol içenler içmeyenlere göre duygusal tükenmişlik açısından daha kötü durumdadır (p<0,05). Tükenmişliğin, çalışma ortamında bulunan gerginleştiricilere verilen cevap olduğu tanımlanmıştır (4). Ancak yaptığımız çalışma göstermektedir ki kişisel alışkanlık farklılıkları duyarsızlaşma ve duygusal tükenmişlik alt ölçeklerini etkilemektedir. Bu çalışma ile tükenmişlik durumunun kişisel alışkanlıklara bağlı olarak mı ortaya çıktığı yoksa tükenmişlik durumu ortaya çıktıktan sonra mı bu tip alışkanlıkların kazanıldığı hakkında kesin bir şey
söylemek olası değildir. Ancak sigara, alkol gibi madde kullanımının sağlığı, özellikle alkol kullanımının ruhsal sağlığı kötü etkilediği bilinmektedir (11)
Sonuç olarak, bu çalışmada kadınlar, genç yaş grubunda olanlar, yüksek öğrenim görenler, beyaz yakalılar, amirler, düşük ücretle çalışanlar, sigara ve alkol kullananlar tükenmişlik açısından diğer gruplara göre daha kötüdür. Çalışanların tükenmişliklerinin azaltılmasında kurum üst düzey yönetiminin çalışanlara yönelik yapacağı bir dizi programlar etkili olabilir. Bunlar işyeri kalite programları, hizmet içi eğitimler, sosyal faaliyetler ve performansı arttırmaya yönelik güdüleyici aktiviteler olabilir. Bu tip araştırmalar, çalışanların durumlarının izlenmesinde işyeri üst düzey yöneticileri için yönlendirici ve olumlu bir araç olabilecektir.
KAYNAKLAR
1. Maslach C. Burnout. Eds.: Stellman JM: Encyclopedia of Occupational Health and Safety. Geneva, ILO, 1998, p. 34.64
2. Maslach C, Jackson SE, Leiter MP, Maslach Burnout Inventory. Eds.: Zalaquett CP, Wood RJ: Evaluating Stres a Book of Resources. London. The Scarecrow Press, 1997, p, 191-218
3. Işıkhan V, Çalışma Hayatında Stres ve Başa Çıkma Yolları, Ankara, 2004
4. Boles JS, Dean HD, Ricks JM, Short JC, Wang G. The dimensionality of the Maslach Burnout Inventory across small business owners and educators. Journal of Vocational Behavior 2000;56:12-34
5. Gill-Monte PR. Validez factorial de la adaptacion al espanol del Maslach Burnout Inventory General Survey. Salud Publica Mex 2002;44:33-40
6. Maslach C, Schaufeli WB, Leiter MP. Job Burnout. Annual Review of Psychology 2001;
52:397-422
7. http://www.ilo.org/iloterm/ns?a=T_P1.concept_def&u=18071&u=ENG&u=#expanded, 19.06.2006
8. http://www.ilo.org/iloterm/ns?a=T_P1.concept_def&u=22155&u=ENG&u=#expanded.
19.06.2006
9. Gill-Monte PR. Factorial validity of the Maslach Burnout Inventory (MBI-HSS) among Spanish professionals. Rev Saude Publica 2005;39 (1):1-8
10. Bilici M, Mete F, Soylu C, Bekaroğlu M, Kavakçı Ö. Bir Grup Akademisyende Depresyon ve Tükenme Düzeyleri. Türk Psikiyatri Dergisi 1998; 9 (3): 181-189
11. Kim IH, Muntaner C, Khang YH, Paek D, Cho SI. The relationship between nonstandard working and mental health in a representative sample of the South Korean population.
Social Science and Medicine, article in pres (10.04.2006)
