H Y İkinci Beynimiz Hislerimizi Belirliyor Dünyayı Nasıl Gördüğümüze Beynimizdeki Küçük Bir Alan Karar Veriyor

Dünyayı Nasıl

Gördüğümüze

Beynimizdeki

Küçük Bir Alan

Karar Veriyor

Y

gördüğümüze beynimizdeki küçük bir alanın karar verdiğini gösteriyor.

Beynimizin arka bölümünde yer alan birincil görsel korteks, etrafımızda gör-düklerimizi işlemekten sorumludur. Birin-cil görsel korteks insandan insana üç ayrı büyüklükte olabilir. Nature Neuroscience’ta yayımlanan bir çalışmaya göre, birincil korteksin büyüklüğünün değişmesi dün-yayı görme biçimimizi de etkiliyor.

Londra Üniversitesi’nden Samuel Schwarz-kopf Daily Mail’de yayımlanan raporunda, “Beynin bir bölgesindeki fiziksel büyüklü-ğün görsel çevre algısını belirliyor olduğu-nu göstermesi açısından, bu alanda yapıl-mış ilk çalışma” diyor.

Yapılan deneylerde sağlıklı gönüllülere çok çeşitli optik yanılsamalar yaratan desen-ler gösterildi. İkinci deney, birbirinin aynı iki dairenin bir tünelde gözlemciye göre farklı uzaklıklardaki noktalara yerleştirildiği Pon-zo yanılsaması üzerine kuruluydu. Deneyler-de, gönüllülerin daireleri farklı algıladığı an-laşıldı. Birçok denek, daireler aynı büyüklük-te olmasına rağmen ilk daireyi daha küçük algıladı. Fakat işin ilginç tarafı, kimi denek-ler bu yanılsamayı hemen algılarken, kimi deneklerin aradaki farkı zorlukla seçmesiydi.

Sonrasında denekler üzerinde yapı-lan beyin taramaları da gösterdi ki, birin-cil görsel korteksler arasındaki somut bü-yüklük farklılıkları, algıdaki farklılıkları da açıklıyor. Birincil görsel korteksteki bel-li bir alanın daha küçük olması daha fazla görsel yanılsama algılandığını gösterirken, korteksteki aynı alanın daha büyük olması yanılsamaların daha zor algılandığını gös-terdi. Bu da, beyindeki fiziksel bir büyük-lük farkının, algıya etkileri olabileceğini ortaya koymuş oldu.

İkinci Beynimiz

Hislerimizi

Belirliyor

Elif Demirci

H

kazınma-sı” hissini bilir. Bu hissin sıklıkla göz-den kaçırılan negöz-deni midedeki sinir hücrele-ri ağıdır. İşte, bilimcilehücrele-rin mideye “ikinci be-yin” ismini vermesinin tek sebebi de midede geniş yer kaplayan bu sinir ağlarıdır.

Bu sinir ağlarını daha iyi anlayabilmek, midenin sindirim yapmak ya da ağrımak-tan başka bir işi daha olduğunu da gösteri-yor. Bu küçük “beyin” kafatasımızın içinde-kiyle bir araya geldiğinde hem ruhsal duru-mumuzu etkiliyor, hem de kimi hastalıklar-da önemli roller oynayabiliyor. Midenin etki-leri her ne kadar sandığımızdan fazla olsa da, herhangi bir bilinçli düşüncede ya da karar alma aşamasında elbette asıl görev onun de-ğil. New York Presbiteryen Hastanesi Hücre Biyolojisi ve Anatomisi Bölümü ve Colom-bia Üniversitesi Tıp Merkezi’nin yöneticisi Michael Gershon bu durumu şöyle açıklıyor: “İkinci beynimiz düşünme aşamasında çok ciddi bir etki göstermiyor. Din, felsefe ve şiir daha çok kafatasımızın içindeki beynimizin işi.” Gershon aynı zamanda yeni bir alan olan “nörogastroenteroloji” uzmanı ve 1998’de ya-yımlanmış İkinci Beyin (The Second Brain) adlı kitabın da yazarı.

Enterik sinir sisteminin uzunluğu boğaz-dan anüse kadar yaklaşık 9 metre civarın-dadır. Gershon, ikinci beynimizde 100 mil-yon sinir hücresi olduğunu söyler, ki bu sayı omurilik ve ısı, ağrı, basınç gibi duyuları algı-lamamızı ve onlara gereken yanıtları verme-mizi sağlayan çevresel (periferal) sinir siste-mindekinden çok daha fazladır.

Midemizdeki bu sinir hücresi yığını, mide içindeki dünyayı, midenin içeriğini hissetmemizi sağlar. Bu sinir-hücresel (nö-ral) sistemin büyük kısmı, günlük öğütme işleri için kullanılır. Yiyecekleri parçala-mak, besin maddelerini emmek ve atıkları çıkarmak gibi kimyasal işlemler, mekanik bir karıştırma ve ritmik kas hareketleri ge-rektirir. “Böylece, kendi refleksleri ve hisle-riyle donatılan ikinci beynimiz, beyinden bağımsız olarak mide davranışlarını kont-rol edebilir” diye tanımlıyor Gershon bu durumu. İnsan evrimi bu karmaşık sinir ağlarını, sindirim ve boşaltımı beyinden kontrol etmek yerine, mide içerisinde çö-zümlemeye yönelik gelişmiştir. “Kafamızın içindeki beynin ellerini sindirimin kirli iş-lerine bulaştırması gerekmiyor, bu yüzden de iş mideye devredilmiş durumda” diyor Gershon ve ikinci beynimizin karmaşıklı-ğının yalnızca bu işlemlerle açıklanamaya-cağını düşünüyor. “Bu sistem, sırf kalınba-ğırsaktan bir şeyleri atmak için fazla kar-maşık” diye ekliyor, Kaliforniya Üniversi-tesi David Geffen Tıp Okulu Fizyoloji, Psi-kiyatri ve Biyodavranış Bilimleri profesörü Emeran Mayer. Hatta bilimciler iç organ-larla beyin arasındaki en önemli sinir olan vagusu oluşturan liflerin % 90’ının beyin-den mideye değil de midebeyin-den beyne bilgi

Haberler

taşıdığını öğrendiklerinde çok şaşırmışlar-dı. Gershon “Bu bilgi biraz tatsız bir bilgi” diyor.

İkinci beynimiz, ruh halimizi bilmedi-ğimiz başka yollardan da bilgilendiriyor. Mayer “Duygularımızın büyük bir kıs-mı büyük ihtimalle midemizdeki sinir-lerden etkileniyor” diyor. Gershon’a gö-re ise, midemizdeki kazınma hissinin se-bebi strese verdiğimiz fizyolojik tepkinin bir parçası aslında. Sindirim sistemiyle il-gili (gastrointestinal) karmaşalar ruh hali-mizi “ekşitebilir”, günlük duygu durumla-rımızı değiştirebilir. Hatta mutluluk, ikin-ci beyinden yukarıdakine ulaşan mesajlar-la sandığımızdan çok daha fazmesajlar-la ilgili omesajlar-la- ola-bilir. Gershon’a göre örneğin vagus siniri-nin elektriksel uyarımı, depresyon tedavi-sinde faydalı olabilir.

İki beynin taşıdığı benzerlikler yüzün-den, aslında zihni hedef alan depresyon te-davileri bir yandan midemizi de etkiliyor. Enterik sinir sistemi tıpkı beyin gibi 30’dan fazla nörotransmitter kullanırken, vücut-taki serotoninin % 95’i bağırsaklarda bulu-nuyor. Antidepresanlar serotonin seviyesi-ni artırdığı için, bu ilaçların zihinde kim-yasal değişikliklere yol açıp yan etki olarak sıkça gastrointestinal çıkışı etkilemesi bi-raz şaşırtıcı. 2 milyondan fazla ABD’linin muzdarip olduğu “aşırı duyarlı bağırsak sendromu” ise, aslında bağırsaklarda olu-şan fazla serotoninden kaynaklanıyor ve bir anlamda ikinci beynin zihinsel rahat-sızlığı sayılıyor.

Bilimciler, enterik sinir sisteminde-ki serotoninin çeşitli hastalıklarda şaşırtı-cı bir rolü olduğunu daha yeni keşfetti.

Na-ture Medicine’da yayımlanan bir

çalışma-ya göre, midede serotonin salımını engel-leyen bir ilaç kemik erimesinin de önüne geçebiliyor. “Midenin kemikleri etkilediği-ni ve kemik erimesietkilediği-ni tedavi edebildiğietkilediği-ni görmek hiç beklenmedik bir durum” diyor Colombia Üniversitesi Tıp Merkezi Gene-tik ve Gelişim Bölümü’nün yöneticisi Ge-rard Karsenty.

İkinci beyindeki serotonin salımının erken çocuklukta fark edilebilen otizmde de rol oynadığı düşünülüyor. Gershon, si-nir hücreleri arasında sinaps oluşumunda yer alan genlerin, aynı zamanda beslenme-ye ait sinapsların oluşumunda da beslenme-yer aldı-ğını keşfetti. Gershon, “Eğer genler otizm-de etkiliyse, bu bir çok otizm hastasının neden gastrointestinal motor bozukluğu olduğunu da açıklayabilir” diye ekliyor.

Bana Bakterini

Söyle, Sana Eşini

Söyleyeyim!

Yunus Can Esmeroğlu

Y

(drosop-hila melanogaster) üzerinde yaşayan

ba-zı bakterilerin, ev sahiplerinin feromonla-rında (diğer bireyleri koku yoluyla etkileyen hormonlar) değişikliğe yol açarak eş seçi-minde etkili oldukları fikrini doğurdu. Eş se-çiminde değişikliğe yol açmak aynı zamanda o türün evrimsel sürecini de etkilemek anla-mına geldiğine göre, bakterilerin yeni türler oluşmasında katkısı olduğunu söyleyebiliriz.

İsrail’deki Tel-Aviv Üniversitesi’nden mikrobiyolog Gil Sharon ve ekibi, labora-tuvarda yetiştirdikleri meyve sineklerin-den bir grubu nişasta, diğer grubu ise pek-mez ile besledi. Daha önceki çalışmaların-dan edindikleri tecrübeyle aynı besin ile beslenen sineklerin eş seçiminin aynı doğ-rultuda olacağını biliyorlardı. Öyle de ol-du. Ancak bu seçimin besin türü ile ilgisini henüz bilmiyorlardı.

Ekipten bir başka mikrobiyolog Eugene Rosenberg, besin türünün sinek üzerinde-ki etüzerinde-kisinden çok, sinek üzerinde simbiyotik olarak yaşayan bakteriler üzerinde yapacağı değişiklikler üzerinde çalıştı. Ona göre bu ça-lışma “bakterilerin hayvan ve bitkilerin evri-mi üzerinde etkisi olduğu” düşüncesini des-tekleyecekti.

Çalışmanın bulguları Ulusal Akademik

Bilimlerde Gelişmeler dergisinde yayımlandı.

Bulgular 2 yıl önce yine Eugene Rosenberg

ve evrimsel biyolog olan eşi tarafından orta-ya atılan “hologenom” kuramını doğrular ni-telikte. Kurama göre, evrimsel süreçlerin en önemli yönlendiricisi olan doğal seçilim me-kanizması, simbiyotik bir partnere ev sahip-liği yapan canlıya, partneriyle beraber tek bir birimmiş gibi etki ediyor.

Deney sonucunda, sineklere yeni bir diyet uygulandıktan hemen sonraki nes-lin yeni bir eş seçimi yöntemi belirlediği ve bu tercih yönteminin 37 nesil boyun-ca devam ettiği görülmüş. “Bu çok hızlı ve uzun süreli bir etki” diyor, İngiltere’deki St. Andrews Üniversitesi’nden evrimsel biyo-log Mike Ritchie. Kendisi de meyvesinek-leri üzerinde çalışan Ritchie, bu durumun türleşmeye neden olabileceğini belirtiyor.

Araştırmacılar bu seçimde bakterile-rin rol oynadığından emin olabilmek için meyvesineklerine daha sonra bakterile-re karşı antibiyotik tedavisi uygulamışlar. Antibiyotik nedeniyle bakterilerinden arı-nan sinekler daha önceden belirledikleri eş seçim yöntemini bırakarak rastgele eş se-çimine dönmüş. Bu sonuç eş seçimini et-kileyen unsurun bakteriler olduğunu doğ-ruluyor.

Yapılan genetik incelemeler sonucu, bu durumu belirleyen bakterinin

Lactobacil-lus plantarum olduğu gösterildi. Bu

ri nişasta ile beslenen sineklerdeki bakte-rilerin % 26’sını oluştururken, pekmez ile beslenen sineklerdeki bakterilerin sadece % 3’ünü oluşturuyor. Sorumlu bakterinin

L. planatarum olduğundan emin

olabil-mek için araştırmacılar antibiyotikle bak-terilerinden arındırılmış sinekleri yeniden

L. planatarum ile enfekte etmişler. Sonuçta

sinekler antibiyotikten önceki eş seçim bi-çimine geri dönmüş.

Bilim ve Teknik Şubat 2011