Hisse Senedi Yatırım Kararlarının Aşırı Güven ve Temsili Yatırımcı Kapsamında Değerlendirilmesi Üzerine

(1)

Temsili Yatırımcı Kapsamında Değerlendirilmesi Üzerine

Çisem BEKTUR¹, Seda ATASAYGIN²

Özet

Finansal piyasalarda işlem yapan yatırımcının rasyonel olduğunu ve piyasanın etkin normda bulunduğunu ileri süren birçok ekonomi teorisi ve finans modeli geliştirilmiştir. Ancak finansal piyasalarda, geliştiren modellerden sapmalar yaşanarak anomaliler ve rasyonel olmayan yatırımcı davranışları ortaya çıkmaktadır. Yaşanan anomalileri ve irrasyonel davranışları açıklayamayan bu paradigmalara karşı "davranışsal finans yaklaşımı" önem kazanmaktadır. Yirminci yüzyılın sonuna kadar itibar görmeyen yaklaşım, ancak 2002 yılında Daniel Kahneman ve 2017 yılında Richard Thaler 'ın Nobel ekonomi ödülünü almasıyla beraber tekrar dikkatleri üzerine çekmeyi başarmıştır. Finansın içerisine sosyoloji ve psikolojiyi ekleyen davranışsal finansın özünde; Thaler 'ın da Nobel ödülü sonrasında dediği gibi

"yatırımcının insan olduğunun hep akılda tutulması gerektiği" inancı bulunmaktadır. Yapılan çalışmada, 289 hisse senedi yatırımcısının karar verme sürecindeki finansal davranışları araştırılmıştır. Hisse işlemi yapan yatırımcıların finansal davranışları bilişsel hata ve önyargılardan olan “aşırı güven" ve "temsili yatırımcı " kapsamında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Davranışsal finans, irrasyonel davranış, aşırı güven, temsili yatırımcı.

Abstract

Many economic theories and financial models have been developed that suggest that investors trading on financial markets are rational and that the market is an effective norm. However, in financial markets, anomalies and non-rational investor behaviors arise due to deviations from the developing models. "Behavioral finance approach" is gaining importance for these paradigms which can not explain the anomalies and irrational behaviors encountered. This approach, which has not been respected until the end of the twentieth century, succeeded in attracting attention again with the acquisition of Daniel Kahneman in 2002 and Richard Thaler's Nobel Prize in Economics in 2017. The belief in the essence of behavioral finance that adds sociology and psychology to finance is that, as the Nobel prize was given after Thaler's, "investors must be kept in mind that man is human". In the study, 289 stock investors' financial behavior in the decision making process was investigated. The financial behavior of investors trading stocks has been assessed in the context of "over-confidence" and

"representative agent" arising from cognitive error and prejudice.

Keywords: Behavioral finance, Irrational behavior, Over-confidence, Representative agent.

1 Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi, cisembektur@sakarya.edu.tr 2 Sakarya Üniversitesi, atasayginseda@gmail.com

(2)

3^ndInternational Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 09-11 Nov. 2017 47

GİRİŞ

Bireyi rasyonel varlık olarak kabul eden klasik ve modern finans teorileri finansal piyasalarda yaşanan anomalileri açıklamakta yetersiz kalmaktadır.

Rasyonaliteyi ölçüt alan finans modelleri, yatırımcının psikolojisine önem vermeden sadece matematiksel olguları dikkate almaktadır. Geliştirilen bu teorilerin büyük çoğunluğuna göre yatırımcı mevcut bilgiyi rasyonel olarak değerlendirmektedir. Yine bu teorilere göre piyasa etkin formda işlemektedir.

Ancak yatırımcıyı rasyonellikten uzaklaştıran psikolojik, sosyolojik ve demografik özellikleri bulunmaktadır. Aynı risk değişkenleri farklı olasılıklar oluşturmaktadır. Bu durumda ise yatırımcının davranışlarını, finansal piyasaları ve finansal kararları açıklayabilmek için “davranışsal finans”

modelinden faydalanılmaktadır.

Kahneman ve Tversky’nin 1979 yılında yapmış olduğu çalışmalar davranışsal finansın başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Daniel Kahneman ve Amos Tversky “Prospect Theory: An Analysis of Decision Under Risk” ile

“Beklenti Teorisi”ni ileri sürerek davranışsal finansın temelini oluşturmuşlardır. Beklenti teorisi; yatırımcının belirsizlik altında karar verirken algılama biçimlerine, önyargılarına, psikolojik eğilimlerine ve geçmişte yaşadığı tecrübelerine göre hareket edebileceklerini öngörmektedir.

(Görmüş,2010:47) Davranışsal finans, finansın içerisine psikoloji, antropoloji ve sosyoloji katarak; finansal piyasalarda meydana gelen anomalileri, piyasa etkinliğinin bozulmasını ve yatırımcıların rasyonel olmayan davranışlarını açıklamaya çalışmaktadır. Ayrıca sadece finansal veriyi bilmenin yeterli olmayacağına, bu verilerin yatırımcı tarafından nasıl yorumlanacağına ve yatırımcının karar sürecinde etkisi altında kaldığı psikolojik faktörlerin ve bilişsel önyargıların önemine vurgu yapmaktadır.

Finansal piyasalara yön veren yatırımcılar duygularının etkisi altında kalarak, rasyonel düşünmek ve rasyonel karar vermek için gereken konsantrasyonunu yitirebilmektedir. Dolayısıyla yatırımcı kararları ve piyasa işleyişi matematiksel modellerle anlatılabilecek kadar basit olmamaktadır. Trend değişimlerini de sadece ekonomik parametrelerle açıklamak mümkün değildir.

Davranışsal finans, yatırımcının karar verirken sistematik olarak nasıl yanlış ve bilişsel hatalar yaptıklarını araştırmaktadır. Birçok hisse senedi yatırımcısı, borsa stratejistlerinin piyasayı öngörmekte yetersiz kaldığına inanmaktadır.

Ancak kısa vadede, çok kar edebilmek için riskli yatırım olduğunu bildiği halde, tasarrufunu borsada değerlendirmektedir. Dolayısıyla davranışsal

(3)

finans, borsa gibi riskli bir yatırım aracını tercih eden yatırımcının “akılsız olması” ile değil “insan olması” ile ilgilenmektedir.

Özellikle alınması gereken finansal kararların karmaşıklığı arttıkça geçmiş tecrübeler, sosyolojik, demografik ve birçok psikolojik faktörün etkisinde kalınarak irrasyonellik düzeyinde de artış yaşanmaktadır. İrrasyonel davranışın ana sebebi, duyguların yargıya varma süreçlerini bulandırması olarak düşünülebilir. (Sutherland, 2017:205)

Karar Alma Sürecinde Bilişsel Önyargılar Ve Hevrestikler

Psikolojik önyargılar bireysel yatırımcının finansal risk algısına etki eden psikolojik faktörler olarak tanımlanmaktadır. Psikolojik önyargılar genelde bilginin depolanması, düzeltilmesi, işleme biçimi ve karar sürecindeki hatalarda kendini göstermektedir. Yatırımcının bilişinin sınırlı olması belirsizlik altındaki karar verme sürecinde psikolojik önyargılara neden olmaktadır. (Döm,2003:120)

En çok rastlanan psikolojik önyargıların başında hevrestikler gelmektedir.

Yatırımcı kararlarında oldukça etkili olan hevrestik, problem çözmeye yönelik olan ve sistematik yaklaşımlardan daha etkin kestirme yol olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda beynin tüm bilgiyi işlemeden tahmini cevap oluşturarak yaptığı yuvarlak hesap olarak da ifade edilebilir. (Kıyılar ve Akkaya, 2016:255) Hevrestikler ekonomik, kolay ve etkin karar alınmasına yardımcı olurken, tahmin hatalarına da neden olmaktadır.(Tversky ve Kahneman, 1974:1124)

Yatırımcı karar sürecinde, finansal piyasalarda kapasitesinin üzerinde birçok bilgi ve uyaran ile karşılaşmaktadır. Bu sebeple yatırımcı geçmiş deneyimlerine dayanarak kısa yollar oluşturup karar vermeyi kolaylaştırabilir.

Ancak diğer taraftan da önemli hatalar ya da yanlış tercihler yapabilir.

Finansal karar alırken 100 milyar sinir hücresini barındıran yaklaşık 1350 gramlık insan beyninin içinde fırtınalar kopmaktadır.(Baltaş, 2016:104) Ayrıca finansal kararların beyin üzerindeki fizyolojik etkileri kaçınılmazdır.

Yatırımdan kar elde ettiğini gören yatırımcıdaki nöral etkiler, kokain ve morfin kullanan bireyin etkileriyle örtüşmektedir. Portföye alınan hisse senedinin 2 kere yükselmesi beyin tarafından sistematik ve bilinç dışı olarak üçüncü bir tekrar beklentisi doğurmaktadır. Yatırımcının yatırımdan beklentisi gerçekleşmediğinde beyin alarm vermektedir. Ayrıca finansal kayıpların ve ölüm tehlikesinin insan beyninde aynı bölgeyi uyardığı bilinmektedir.(Baltaş,2016:112) Dolayısıyla bireyin doğal yapısı, homo

(4)

economicus un tam bilgi sahibi olup, rasyonel karar verme özelliğini geçersiz kılmaktadır.

Yapılan çalışmada hisse senedi yatırımcısını etkileyen “aşırı güven “ve

“temsililik” önyargıları değerlendirilmiştir.

Temsililik Önyargısı

Temsililik, yatırımcının yeni bulgu ve bilgilerle karşılaştığında önceki inanç ve tutumlarını kolay kolay değiştirememe eğilimi olarak tanımlanabilir.

Yatırımcının karar verirken en son, en fazla göze çarpan ve olağan dışı görünen unsurlara ağırlık vermesi ve dağılım popülasyonunun istatistiki özelliklerini görmezden gelme eğilimidir.(Döm,2003:126) Temsililik hevrestiki ile yatırımcı diğer ilişkili bilgileri reddetmektedir.

Hisse senedi yatırımcısı karar verirken geleceğe yönelik tahminlerde bulunmaktadır. Olasılıkların tayininde ya temsililiğin aşırı kullanılması ya da temel oranların reddedilmesi ile karşılaşılmaktadır. (Rabin, 1998:24) Yatırımcı yeni bilgiye aşırı reaksiyon göstererek, düşük istatistiki değerleri gereğinden fazla önemsemektedir. Yatırımcılarda geçmiş fiyat değişimlerinin tekrar edeceği beklentisi oluşmaktadır. Hisse senedi yatırımcısı, hisse senedinin geçmişteki performansının gelecekteki performansını temsil edeceği beklentisini taşımaktadır. Yatırımcı; geçmişte kötü performans sergileyen şirketlere karşı kötümser bakış açısına sahipken, geçmişte iyi performans sergileyen şirketlere karşı iyimser bakış açısına sahiptir.(De Bondt,Werner ve Thaler ,1985:794)

Dolayısıyla yatırımcının bu önyargısı fiyatlama davranışına etki ederek hisse senedinin yanlış fiyatlanmasına sebep olmaktadır. Çünkü yatırımcı geçmişte kötü performans göstermiş olan hisse senedini daha düşük değerlendirirken, geçmişte iyi performans göstermiş olan hisse senedini daha yüksek değerlemeye tabi tutmaktadır. Sonuç itibariyle piyasada fiyatlamaların esas değerlerinden uzaklaştığı görülmektedir.

?? Aşırı Güven Önyargısı

Yatırımcıyı rasyonellikten uzaklaştıran ve çok sık rastlanan bilişsel önyargılardan biri de “aşırı güven”dir. Aşırı güven, yatırımcının kendi beklentilerinin gerçekleşme olasılığına olduğundan fazla güvenmesi olarak tanımlanabilir. Kendine aşırı güvenen yatırımcı, en iyi ve en karlı yatırımı kendisinin yaptığını düşünmektedir. Aşırı güven bilişsel önyargısında, yatırımcılar kazançlarını kendi yeteneklerinin ve sezgilerinin bir sonucu

(5)

olarak görürken, zararlarını kendi dışındaki faktörlere bağlamaktadır.

Yatırımcı genelde zararın sorumlusu olarak işlem yaptığı aracı kurumu ya da yatırım uzmanını görmektedir. Yatırımcı herkes tarafından bilinmeyen bilgilerin doğru olduğunu kabul eder. Bu sebeple kamuya açıklanan platformdaki bilgileri görmezden gelerek, piyasada “haber”, ”tüyo”,

“dedikodu” olarak duyulan ve varlık fiyatlarına henüz yansımamış bilgilere itibar edebilir.

Aşırı güven; hatalı kalibrasyon, ortalamadan daha iyi olma, kontrol yanılsaması ve aşırı iyimserlik olarak ortaya çıkmaktadır. Hatalı kalibrasyon, yatırımcının sahip olduğu bilginin doğruluğuna değer verme eğilimi olarak açıklanmaktadır. Kontrol yanılsaması ise, yatırımcıların kontrol edilemeyecek olaylar üzerinde kontrol güçleri olduklarına inanma eğilimi olarak ifade edilmektedir. Ortalamada daha iyi olma etkisiyle, yatırımcılar yeteneklerini, kişiliklerini, bilgi ve becerilerini ortalamanın daha üzerinde görmektedir.

Yatırımcıların gerçekçi olmayan iyimserliğe kapılıp hatalı karar verebilmektedirler.(Kıyılar ve Akkaya 2016:274)

Literatür Çalışması

Bilişsel önyargıların yatırım tercihlerini ve finansal kararları üzerindeki etkilerini incelemek amacıyla son yıllarda yapılan çalışmalara değinilmiştir.

Asoy Elif, Saldanlı Arif 2017

Yatırımcılar Rasyonel midir?

BIST ‘ te Aşırı Güven ve Aşırı Optimizm Önyargıları Üzerine Bir Çalışma

423 yatırımcının irrasyonel davranışına neden olan aşırı güven ve aşırı iyimserlik tespit edilerek, demografik belirleyenleri tanımlanmıştır.

Aydın Üzeyir, Ağan Büşra 2016

Rasyonel Olmayan Kararların Finansal Yatırım Tercihler Üzerindeki Etkisi: Davranışsal Finans Çerçevesinde Bir Uygulama

600 bireysel yatırımcıya anket uygulaması yapılmıştır. Betimleyici ve kolerasyonel istatistik teknikleri ve ki kare testi yapılarak, yatırımcının davranışını etkileyen psikolojik eğilimler tespit edilmeye çalışılmıştır Psikolojik önyargılar yatırımcı tercihini etkilemektedir Yatırımcı yapısal ve karakteristik özellikleri sebebiyle irrasyonel davranabilmektedir.

Angı Gizem G,

Bekçi İsmail,

Bireysel Hisse Senedi Yatırımcılarının Bilişsel Önyargıları Üzerine Araştırma

Batı Akdeniz Bölgesi’ nde 331 yatırımcı ile yapılan anket çalışmasında, frekans analizi, aritmetik ortalama, standart sapma, iki boyutlu faktör analizi, T-testi analizi,

(6)

3^ndInternational Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 09-11 Nov. 2017 51 Karataş

Nilüfer 2016

One-way Anova analizi kullanılmıştır Yatırımcının kararları ve demografik özellikleri arasındaki ilişkiye bakılmıştır.

Yatırım kararları bilişsel önyargılardan sistematik olarak etkilenmektedir.

Yatırımcı aşırı güven etkisiyle hatalarında düzeltme yapmamaktadır.

Cihangir Mehmet, Şak Nazan 2016

Bireysel Yatırımcı

Demografileri Osmaniye İlinde Risk ve Getiri Tercihlerinin Multinominal Probit Modeliyle İncelenmesi

Osmaniye İlindeki 150 bireysel yatırımcının risk tercihleri ve demografik özellikleri incelenmiştir. Multnominal Probit modeli kullanılmıştır. Bireysel yatırımcıların bazı demografik özelliklerine göre risk alma düzeylerinin farklı olduğu gözlemlenmiştir.

Bodur Yusuf Ali

2016

Yatırımcı Davranışını Etkileyen Faktörlerin Aşırı

Güven Açısından

Değerlendirilmesi

382 yatırımcının demografik özellikleri temel yatırım davranışları ve özgüven arasındaki ilişkiye bakılırken, özgüven ile demografik faktörler ve işlem hacmi, risk algısı, tecrübe, beklenen getiri arasındaki ilişkide incelenmiştir. Aşırı güvenin risk algısını etkilediği tespit edilmiştir.

Yatırımcının bilgi düzeyi düştükçe risk eğilimi azalmaktadır, Aşırı güven portföy çeşitlendirmesinde farklı davranışa neden olmamıştır.

Yeşildağ Eser, Özen Ercan 2015

Uşak İlindeki Hisse Senedi Yatırımcılarının Profili ve Yatırım Kararını Etkileyen Demografik ve Sosyo Ekonomik Faktörlerin Analizi

Uşak ilindeki 122 borsa yatırımcısından oluşan ankette, yatırımcı profilinin belirlenmesi, demografik ve sosyo ekonomik faktörlerin yatırım kararını etkileyip etkilemediği test edilmiştir. Borsa yatırımcısının rasyonel hareket etmediği, yaş, cinsiyet, meslek, eğitim durumu, aile nüfusu ile gelir gibi demografik ve sosyo ekonomik faktörlerden etkilendiği belirlenmiştir

Sadiq Nouman.M,

The Effect of Demographic

Pakistan’da 100 yatırımcıya yapılan ankette, demografik faktörlerin yatırımcılar üzerindeki etkisi incelenmiştir.

Ki kara testi ve kolerasyon analizi kullanılmıştır. Akademik yeterlilik, gelir düzeyi, yatırım bilgisi ve yatırımcı

(7)

Ishaq Muhammad 2014

Factors on the Behavior of Investors during the Choice of İnvestments:Evidence from Twin Cities of Pakistan

deneyiminin yatırımcı davranışları üzerinde etkisi tespit edilmiştir.

Kajabad,N.A 2012

Impacts of Behavioural Finance on İnvestor Decisions

in Stock Exchange

Markets:The Comparison between the model of Tehran Stock Exchange and İstanbul Stock Exchange

380 bireysel yatırımcı üzerinde davranışsal finansın etkisi incelenmiştir. Sonuçta yatırımcı başarılı yatırım sonucunu kendi başarısına bağlamaktadır. Başarısız sonucu ise kötü şansa bağlamaktadır.

Yatırımcıların psikolojik önyargıları sebebiyle irrasyonel davrandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Nguyen Tristan, Schübler Alexander 2012

İnvesment Decisions and Socio-Demographic

Characteristics Emperical Evidence from Germany

Psikolojik faktörlerin yatırımcının finansal kararlarında hataya yol açıp açmadığını test etmek için çalışma yapılmıştır.

Almanya’da bireysel yatırımcının sosyo demografik faktörler sebebiyle sistematik hata yapması yaygın olarak görülmektedir

Kahyaoğlu Mehmet B., 2010

Yatırım Kararına Etki Eden Çeşitli Duygusal ve Psikolojik Faktörlere Maruz Kalma Düzeyi Üzerine Cinsiyetin Rolü: IMKB Bireysel Hisse Senedi Yatırımcıları Üzerine Bir Uygulama

Kadın ve erkek yatırımcılar aşırı güven, temsililik, bilişsel çelişki, pişman olma önyargıları ve cinsiyet bağlamında analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda Kadın ve erkek yatırımcının psikolojik ve duygusal faktöre maruz kalma seviyeleri arasında anlamlı bir istatistiki fark bulunmuştur.

Ampirik Uygulama

Yapılan çalışmanın amacı bireysel yatırımcının finansal karar alırken etkisi altında kaldığı bilinen, sıkça rastlanan temsililik ile aşırı güven önyargılarının tespiti ve demografik faktörler arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Marmara Bölgesi’nde iki bankanın özel bankacılık bölümünde hisse senedi işlemi yapan 289 hisse senedi yatırımcısına yüz yüze anket çalışması yapılmıştır.

Anket sonuçları frekans analizi ile değerlendirilmiştir. 289 yatırımcının demografik özellikleri Tablo1’ de gösterilmiştir.

(8)

Tablo 1.Yatırımcıların Demografik Özellikleri

CİNSİYET Frequency Percent

Kadın 65 22,5

Erkek 224 77,5

MEDENİ DURUM

Evli 203 70,2

Bekar 86 29,8

YAŞ

18-30 yaş 8 2,8

31-50 yaş 169 58,5

51-65 yaş 87 30,1

66 yaş ve üstü 25 8,7

EĞİTİM DURUMU

İlk-ortaöğretim 14 4,8

Lise 100 34,6

Lisans ve üzeri 175 60,6

AYLIK GELİR

2000-5000 123 42,6

5000-10000 123 42,6

10000 ve üstü 43 14,9

Anket çalışmasından elde edilen sonuçlara göre, 65 kadın yatırımcının hisse senedi tercihi yaparken ekonomi programlarından ve yatırım uzmanından yararlandığı, 224 erkek yatırımcının kendi tercihleriyle hareket ettiği görülmüştür. Gerek kadın gerek erkek yatırımcıda tüyo ya da arkadaş tavsiyesi belirleyici olmamıştır. Kadın yatırımcılar hisse senedi yatırımından kar edebilmek için iyi bir yatırım uzmanına ve tecrübeye gerek olduğunu belirtirken, erkek yatırımcılar kar etmek için bireysel takip ve risk almanın yeterli olacağını ileri sürmüştür. Kadın yatırımcılar yatırım işinde kendine güvenmediklerini, erkek yatırımcılar yatırım işini bildiklerini belirtmişlerdir.

Tutumlarına bakıldığında kadın yatırımcıların zarar etseler bile bekleyerek hisse satışı yapmadıkları, erkek yatırımcıların ise maliyet düşürebilmek için bekledikleri görülmüştür. Kadın yatırımcı hisse senedi değiştirirken daha muhafazakâr davranmaktadır. Kadın yatırımcılarda temsililik önyargısının erkek yatırımcıya oranla daha fazla görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Medeni durum ve aşırı güven ilişkisinde, evli yatırımcılar yatırım işini bildiklerini ancak ara ara hata yapabileceklerini, bekâr yatırımcılar ise yatırım işini çok iyi bildiklerini, kendi tercihlerine göre işlem yaptıklarını belirtmişlerdir. Evli yatırımcıların yatırım yaparken “tüyo” en son tercih kanalı olmuştur. 203 evli yatırımcıdan 173 yatırımcı hisse işleminden kazançlı olmak için iyi bir uzman görüşünün olması gerektiğini iletirken, bekâr yatırımcılar en çok şansa ihtiyaç duyduklarını iletmiştir. Evli ve bekâr

(9)

yatırımcılar kar edince hisse satışı yapmaktadır. Temsililik açısından istatistiki fark bulunmamıştır.

18-30 yaş aralığındaki yatırımcı grubunun belirgin özelliği hisse işleminden kazançlı olmak için uzun vadeye gerek olmadığını, risk almak gerektiğini öngörmeleri olmuştur. 31-50 yaş aralığındaki yatırımcı grubu ise bireysel takip ile karlı olunabileceğini tercihlerini kendilerinin yaptığını belirtmiştir.

Böylece 31-50 yaş aralığında aşırı güven daha belirgin olmuştur. 66 yaş üzeri yatırımcılar hisse tercihi yaparken uzman ve aracı kurum kanalından faydalanmıştır. 18-30 yaş arası yatırımcının her gün işlem yaptığı, zarar etmeye başlayınca stoploss çalıştırdığı görülürken, 51-65 yaş arası yatırımcının zarar ederken beklediği görülmüştür. Yine aynı yaş gurubu yatırımcının daha önceki tecrübelerinden faydalanarak zarar ettiği hisse senedini almaktan çekindiği, kar ettiği hisse senedini rahatlıkla almayı düşündüğü görülmüştür. 51-65 yaş arası yatırımcımdaki temsililik hevrestiğinin daha belirgin olduğu sonucuna ulaşılması mümkündür.

Hisse tercihi yaparken, gerek ortaokul, gerek lise, gerekse lisans ve üzeri eğitimi alan yatırımcıların tercih ettiği ilk kanal ekonomi programları olmuştur. Lise mezunu yatırımcılarda uzman görüşü ve tüyo da belirgin öneme sahiptir. Bazı çalışmaların aksine eğitim arttıkça kendine aşırı güvenin arttığı görülmemiştir. Lisans mezunu yatırımcılar karlı olabilmek için tecrübe ve uzman görüşünün önemli olduğunu belirtmiştir. Lisans eğitimi alan yatırımcının zarar ederken maliyeti düşürmek için beklediği, ortaokul eğitimi alan yatırımcının beklentisinin gerçekleşmeden hisse senedinde satış yapmadığı belirlenmiştir. Alınan eğitime göre gruplar arasında belirgin temsililik önyargısına rastlanmamıştır.

Gelir ve aşırı güven ilişkisinde gelir arttıkça aşırı güvenin de arttığı belirlenmiştir.2.000 -5.000 arası geliri bulunan yatırımcı hisse tercihinde ekonomi programları ve aracı kurum, uzman görüşlerini kullanmaktadır.

5.000-10.000 arası yatırımcı aracı kurum ve kendi takipleri ile hareket etmektedir. Ayrıca bu yaş aralığı tüyo gibi kaynağı belirsiz haberlere en az itibar eden grup olmuştur. 10.000 üzeri geliri olan yatırımcılar işlemlerinin takip ve kararlarını kendilerinin yaptığını belirtmiştir. 2.000-5.000 arası geliri olan yatırımcının daha sık işlem yaptığı ancak zarar etmeye başlayınca beklemeye devam ettiği, geçmişte zarar ettiği hisse senedinden uzak durduğu görülmüştür. Geliri 2.000-5.000 arasında olan yatırımcının temsililik önyargısı daha belirgindir.

(10)

Yatırımları değerlendirme süresine bakıldığında, yatırımlarını 0-6 ay arasında kısa vadeli değerlendiren yatırımcıların uzman ve aracı kurum görüşüne ihtiyaç duymadığı, kendi sezgileriyle, kendi kararlarıyla işlem yaptığı görülmüştür. Yine bu gruptaki yatırımcılar kar elde etmek için risk almanın ve bireysel takibin gerektiğini belirtmiştir. 3-5 yıl arasında uzun vadeli yatırım yapan yatırımcılar kar elde etmek için uzun vadeli yatırım yapılması gerektiği öngörmüştür. Dolayısıyla kısa vadeli ve sık işlem yapan yatırımcılarda aşırı özgüven görülmüştür. 0-6 ay arası yatırımlarını değerlendiren yatırımcılar daha önce zarar ettiği hisse senedini tekrar alabileceğini, zarar etmeye başlayınca beklemeden satış yapacaklarını belirtmiştir. Dolayısıyla temsililik önyargısı ile hareket etmedikleri görülmüştür. 3 yıldan uzun süreli yatırım yapan yatırımcılar ne olursa olsun beklentileri gerçekleşene kadar satış yapmadıklarını, daha önce kar ettikleri hisse senedini tekrar alabileceklerini ifade etmiştir. 3 yıldan uzun süreli yatırım yapan yatırımcıların daha fazla temsililik önyargısına sahip olduğu belirlenmiştir.

Sermaye piyasasındaki tecrübelerine göre yatırımcılardaki en belirgin özellik, 10 yıldır sermaye piyasalarında işlem yapan yatırımcı için tecrübe ile uzman ve aracı kurum görüşünün önemli olmasıdır. Sermaye piyasalarında yeni işlem yapan yatırımcılar ise kar elde etmek için uzun vadeye ihtiyaç olmadığını, bireysel takibin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Dolayısıyla sermaye piyasalarındaki yeni yatırımcılarda aşırı özgüvene rastlanmıştır.

Ayrıca temsililik önyargısı da mevcut değildir. 3-5 yıl arası sermaye piyasalarında işlem yapan yatırımcılar için net bir sonuca ulaşılamamıştır. 5 yıl ve üzeri işlem yapan yatırımcıların temsililik önyargısı ile yatırım yaptığı görülmüştür.

SONUÇ

Bu çalışma hisse senedi yatırımcısının karar alırken aşırı güven ve temsililik önyargılarına sahip olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılmıştır. Hisse senedi yatırımcısı demografik ve psikolojik farklılıklarına göre aşırı güven ve temsililik içinde hareket etmektedir. Elde edilen sonuçlar davranışsal finans modelinin öngörüleri ile örtüşmektedir. Yatırımcı ne kadar mükemmel yaratılan bir beyine sahip olsa da finansal piyasalar gibi fırtınalı ortamda kolayca yoldan çıkarak, psikolojik önyargılarından etkilenmektedir.

Kahneman’ın belirttiği gibi “finansal kararlar sadece para ile ilgili değildir.

Aynı zamanda soyut güdüleri de içermektedir.” Yatırım kararı geçmiş tecrübeleri, yaşanan anı, gelecekle ilgili beklentileri de kapsamaktadır. Ayrıca

(11)

Baltaş‘ın da dediği gibi “ekonominin psikolojisini bilmek, en karlı yatırım tercihlerinin duyguları bastırarak değil, beynin çalışma biçiminin anlayarak verilebileceğini fark etmeyi sağlayacaktır.”

KAYNAKÇA

ANGI Gizem G, BEKÇİ İsmail ve KARATAŞ Nilüfer ( 2016), “Bireysel Hisse Senedi Yatırımcılarının Bilişsel Önyargıları Üzerine Bir Araştırma”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Vol:70 s.171

ASOY,Elif ve SALDANLI Arif (2017), “Yatırımcılar Rasyonel midir?

BIST ‘ te Aşırı Güven ve Aşırı Optimizm Önyargıları Üzerine Bir Çalışma”, Siyaset, Ekonomi ve Yatırım Araştırmaları Dergisi, s.1 AYDIN Üzeyir ve AĞAN Büşra (2016), “Rasyonel Olmayan Kararların

Finansal Yatırım Tercihler Üzerindeki Etkisi: Davranışsal Finans Çerçevesinde Bir Uygulama”, İnternational Journal of Economic &

Social Research . Vol: 12 s.95-112..

BALTAŞ, Acar (2016), “Akılsız Duyguların Cezasını Kararlar Çeker”, Remzi, İstanbul

BODUR, Yusuf A.(2016), “Yatırımcı Davranışını Etkileyen Faktörlerin Aşırı Güven Açısından Değerlendirilmesi”, (Dönem Projesi) ,Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli

CİHANGİR, Mehmet ve ŞAK Nazan (2016) ,“Bireysel Yatırımcı Demografileri Osmaniye İlinde Risk ve Getiri Tercihlerinin Multinominal Probit Modeliyle İncelenmesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, s.130

DE Bondt,WERNER F.M,THALER .R (1987), “Further Evidence on Investor Overreaction and Market Seasonality”, Journal of Finance Vol:42 s:557

DÖM, Serpil (2003),“Yatırımcı Psikolojisi: IMKB Üzerine Ampirik Bir Çalışma”, Değişim, İstanbul

GÖRMÜŞ, Şakir (2010),“Kriz ve Seçim Dönemlerinde İMKB: Teori ve Uygulama”, Gazi, Ankara

KAHYAOĞLU, Mehmet B. (2010), “Yatırım Kararına Etki Eden Çeşitli Duygusal ve Psikolojik Faktörlere Maruz Kalma Düzeyi Üzerine Cinsiyetin Rolü: IMKB Bireysel Hisse Senedi Yatırımcıları Üzerine

(12)

Bir Uygulama”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Vol:7 s.1 ss. 29-51

KAJABAD, N.A. (2012), “ Impacts of Behavioural Finance on İnvestor Decisions in Stock Exchange Markets:The Comparison between the model of Tehran Stock Exchange and İstanbul Stock Exchange”,(Doktora Tezi) Ege Üniversitesi ,İzmir

KIYILAR, Murat ve AKKAYA, Murat (2016), “Davranışsal Finans”, Literatür, İstanbul

NGUYEN, Tristan, ve SCHÜBLER, Alexander(2012), “İnvesment Decisions and Socio-Demographic Characteristics Emperical Evidence from Germany”, İnternatinal Journal of Economics and Finance, Vol: 4 s.9 ss.1-12

RABİN,Matthew (1998), “Psyhology and Economics” ,Journal of Economic Literature,Vol:36 s:11-46

SADIQ, Nouman.M ve ISHAQ Muhammad (2014), “The Effect of Demographic Factors on the Behavior of Investors during the Choice of İnvestments:Evidence from Twin Cities of Pakistan” ,Global Journal of Management and Business ,Vol:14 s.3

SUTHERLAND, Sturt (2017),“İrrasyonel” , Domingo, İstanbul

TVERSKY, A. ve KAHNEMAN D (1974), “Jugment under Uncertaintly:Heuristics and Biases Science”, New Series,Vol:185 s.112

YEŞİLDAĞ, Eser ve ÖZEN, Ercan (2015), “Uşak İlindeki Hisse Senedi Yatırımcılarının Profili ve Yatırım Kararını Etkileyen Demografik ve Sosyo Ekonomik Faktörlerin Analizi” , Journal of Accounting, Finance and Auditing Studies s.78-102