KONULAR
• Dokunun tan›m›
• Hayvansal dokular
• Epitel doku, ba¤ dokusu, k›k›rdak doku, kemik doku, kan dokusu, kasdokusu, sinir dokusu,
• Bitkisel dokular,
• Sürgen doku, de¤iflmez doku
• Parakima, koruyucu, iletim, destek ve salg› dokular›.
Bu Bölümü Çal›flt›ktan Sonra Neler Ö¤renece¤iz?
• Doku kavram›n›,
• Doku çeflitlerini,
• Hayvansal dokular›,
• Bitkisel dokular› ö¤renece¤iz.
BÖLÜM
6 DOKULAR
fiekil ve yap› bak›m›ndan benzer olan ve ayn› görevi yapan hücrelerin meydana getirdi¤i toplulu¤a doku denir.
Vücudun d›fl ve iç k›s›mlar›n› örten dokudur. Ör: Derinin üst yüzeyi ile sindirim sisteminin iç yüzeyini örter.
DOKULAR
Çok hücreli organizmalarda hücreler bulunduklar› yer ve görevlerine göre yap›lar›nda bir tak›m de¤ifliklikler oluflturarak farkl›laflm›fllard›r.
Dokuyu oluflturan hücreler aras›nda bir madde al›fl-verifli ve haberleflme a¤›
kurulmufltur.
EP‹TEL DOKUSU
Epitel doku ba¤ dokusundan yap›lm›fl bir taban üzerine oturur.
DOKULAR
HAYVANSAL DOKULAR B‹TK‹SEL DOKULAR
1. Epitel Dokusu 1. Sürgen Doku
2. Ba¤ Dokusu 2. De¤iflmez Doku
3. K›k›rdak Dokusu a. Parankima Dokusu
4. Kemik Dokusu b. Koruyucu Doku
5. Kan Dokusu c. ‹letim Dokusu
6. Kas Dokusu d. Destek Doku
7. Sinir Dokusu e. Salg› Dokusu
ÖRTÜ EP‹TEL‹
TEK TABAKALI ÖRTÜ EP‹TEL‹
1. Yass› epitel hücreleri, kan damarlar›n›n iç yüzeyini kaplayan epiteldir.
2. Kübik epitel hücreleri, Omurgal› böbreklerinde ve tiroid bezinde bulunur.
3. Silindirik epitel hücreleri: Omurgal›lar›n solunum yollar›, ince ba¤›rsak, mide gibi iç organlar› astarlar.
Soluk borusunda epitel hücrelerinde siller bulunur. Bu hareketli siller yabanc› cisimleri tutup, d›flar› atmaya yarar.
ÇOK TABAKALI ÖRTÜ EP‹TEL‹
Omurgal›lar›n derisinde çok tabakal› epiteî dokusu bulunur.
‹nsan derisinde oldu¤u gibi yüzeydeki yass› epitel hücreleri ölüdür.
Bunlar daha alttaki canl› hücreleri ›s›, ›fl›n, kimyasal maddeler gibi d›fl etkilerden korur.
SALGI EP‹TEL‹
TEK TABAKALI ÖRTÜ EP‹TEL‹
Tek hücreli silindirik bir epitel hücresidir. Goblet hücresi de denir. Salg›s›na da mukus denir. Mukus sayesinde solunum organ-lar›n›n içi nemli kal›r.
ÇOK HÜCREL‹ ÖRTÜ EP‹TEL‹
Çok hücreli salg› bezlerinin salg›lar› hormon ve enzimlerdir. Bu bezler salg›lar›n› do¤rudan kana veriyorlarsa böyle salg›lara hormon denir.
Ör: Hipofiz, böbreküstü ve tiroid bezleri bu tür bezlerdir.
E¤er salg› bezleri salg›lar›n› bir kanalla bulundu¤u organ bofllu¤una ak›t›yorsa bu salg›lara enzim denir.
Ör: Tükrük bezinden salg›lanan.
EPITEL DOKUSU
* K›k›rdak hücrelerinde ve bu hücrelerin aras›n› dolduran ara maddelerden oluflan doku k›k›rdak doku 'dur.
* K›k›rdak hücrelerine kondrosit, k›k›rdak ara maddelere, kondrin ad› verilir.
* Omurgal›lar›n iskeletini oluflturan kemikler kemik dokusundan meydana gelir.
* Kemik dokusu canl› kemik hücreleri ile bu hücrelerin salg›lad›¤› ara maddeden oluflur.
* Kemik hücresine asteosit, kemik dokunun ara maddesine osein denir.
Organizmadaki çeflitli doku ve organlar› birbirine ba¤layan dokuya ba¤
dokusu denir.
BA⁄ DOKUSU
Ba¤ dokusu, yumuflak organlar› korur ve onlara desteklik yapar. Ayr›ca ba¤
dokusu vücudun savunmas›nda da görev al›r.
Ba¤ dokusu, hücreler, hücreler aras› madde ve liflerden meydana gelir. Ya¤
dokusu da özelleflmifl bir ba¤ dokusudur.
KIKIRDAK DOKUSU
‹nsan embriyosunun iskeleti k›k›rdak'tan oluflur. Daha sonra embriyo gelifltikçe k›k›rdak doku yerini kemik dokuya b›rak›r.
Omurgal›lardan köpek bal›¤›nda embriyo ve ergin dönemde iskelet kemik dokudan meydana gelir.
KEM‹K DOKUSU
Osein magnezyum fosfat, kalsiyum karbonat ve kalsiyum florür gibi inor- ganik tuzlar› biriktirerek kemik dokuyu sertlefltirir.
Yafl ilerledikçe bu inorganik tuzlar›n birikimi artt›¤›ndan yafll›lar›n kemik- leri sertleflerek çabuk k›r›lan bir yap› kazan›r. Yafll›larda kemik y›kan hücreler, kemik yapan hücrelerden fazla oldu¤undan özellikle kad›nlarda östrojen hormonunun azalmas›yla da kemik erimesi yani asteoporoz görülmektedir.
* Kan dokusu kan hücreleriyle, hücreleraras› madde olan plazmadan meydana gelmifltir.
* Hücreler kan plazmas› içinde yüzerler ve damarlar içinde vücudun her taraf›n› dolafl›rlar.
KAN DOKUSU
KAN HÜCRELER‹
ALYUVARLAR (ER‹TROS‹TLER)
* Çekirdeksiz hücrelerdir.
* Kana k›rm›z› rengini verir.
* Hemoglobin sayesinde kanda O2ve CO2tafl›r.
* Yaklafl›k ömrü 120 gündür.
* Sa¤l›kl› insanlarda 1 mm3kanda erkeklerde 5-55, milyon, kad›nlarda 4,5-5 milyon kadar bulunur.
AKYUVARLAR (LÖKOS‹TLER)
* Çekirdekli hücrelerdir.
* Hemoglobin tafl›mad›klar›ndan renksizdir.
* Vücudu hastal›k yap›c› mikroplardan korur.
* Ömürleri 2-4 gündür.
* 1 mm3kanda ortalama 7000 civar›ndad›r.
KAN PULCUKLARI (TROMBOS‹TLER)
*Kan s›v›s› içinde bulunan küçük par-çac›klard›r.
* Kan›n p›ht›laflmas›n› sa¤larlar.
* Ömürleri birkaç gündür.
Sinir dokusu, hormonlarla birlikte vücudun bütünlü¤ünü koruyan, sistemler aras›nda iflbirli¤i sa¤layan bir dokudur.
KAS DOKUSU
S‹N‹R DOKUSU
Sinir dokusunun esas hücrelerine nöron denir. Her nöronun gövde k›sm›yla bir de gövdeden ç›kan uzant›lar› vard›r. Gövde k›sm›nda hücre çekirde¤i ve onun çevresinde hücre sitoplazmas› vard›r. Sitoplazmadan d›flar›ya ç›kan uzant›lar akson ve dendrit ad›n› al›r.
D›fl dünyadan ve iç organlardan gelen uyar›lar sinirler sayesinde ilgili organlara ulaflt›r›l›r.
Ç‹ZG‹L‹ KASLAR
* K›rm›z› renkli olan çizgili kaslar, iskeleti sal›p hareketi sa¤lad›klar›ndan bunlara iskelet kas› da denir.
* Kas›lmalar› iste¤imizle kontrol edilir.
* Çabuk yorulurlar.
DÜZ KASLAR
* Düz kaslar ba¤›rsak, mide, kan damarlar› gibi iç organlar›n yap›s›nda bulunur ve bunlar›n kas›lmalar›n› sa¤lar.
* Düz kas hücreleri yavafl ve ritmik olarak kas›l›rlar.
KALP KASI
* Kalp kas› çizgili kas olmas›na ra¤men, iste¤imiz d›fl›nda kas›lma göstermesi ve çabuk yorulmamas› ile düz kasa benzer.
B‹TK‹SEL DOKULAR SÜRGEN (MER‹STEM) DOKU
* Sürgen doku bitkilerde uzamay› ve kal›nlaflmay› sa¤lar.
* Bu hücreler devaml› bölünme özelli¤ine sahiptirler.
* Bitkinin ömrü boyunca bölünme özelli¤ine sahip hücrelerin oluflturdu¤u dokuya birincil (primer) meristem denir.
* Bu dokunun bulundu¤u bölgelere bitkinin büyüme noktas denir. Kök, gövde ve dallar›n ve k›s›mlar›nda bulunur. Boyuna büyümeyi sa¤lar.
* De¤iflmez doku hücrelerinin sonradan bölünme özelli¤i kazanmas›yla oluflan dokuya ikincil (sekonder) meristem denir.
* Bu dokudan oluflan kombiyum kök ve gövdenin enine büyümesini sa¤lar.
DE⁄‹fiMEZ DOKU
* Birincil veya ikinci meristem doku hücrelerinin geliflme ve farkl›laflmas›ndan oluflurlar.
* De¤iflmez dokular› meydana getiren hücreler bölünebilme özelli¤ini kaybederler.
De¤iflmez Dokular Yap› ve Görevlere Göre 1. Parankima Dokusu
2. Koruyucu Doku 3. ‹letken Doku 4. Destek Doku 5. Salg› Dokusu
ÖZÜMLEME PARANK‹MASI
Yeflil bitkilerin yapraklar›nda, genç gövde ve dallar›nda bulunur. Hücrelerinde bol kloroplast bulunur. Fotosentezle organik besin yaparlar.
HAVALANDIRMA PARANK‹MASI
Batakl›k ve su bitkilerinin kök ve görevdelerinde bulunur. Bu boflluklarda hava depo edilir. Bitkinin gaz al›flverifline yard›m olur.
‹LET‹M PARANK‹MASI
Özümleme parankimas› ile iletim demetleri aras›nda bulunur. Bu iki doku aras›nda su ve besin maddelerinin iletilmesini sa¤lar.
DEPO PARANK‹MASI
PARANK‹MA DOKUSU
Kök, gövde ve meyvalar›n üzerini örter. Kal›n çeperli hücreler olup, alt k›s›mdaki ince çeperli hücreleri korurlar.
KORUYUCU DOKU
Koruyucu doku hücrelerinden baz›lar› farkl›laflarak çeflitli flekil ve görevleri olan tüyleri ve stoma denilen gözenekleri oluflturur.
Stomalar ço¤unlukla yapraklar›n alt yüzeyinde bulunup bitkinin gaz al›fl- verifli ve terleme ile bitkideki su miktar›n› düzenler. Stomalar bitkinin havaya aç›lan kap›lan gibidir.
‹LET‹M DOKUSU ODUN BORULARI
Odun borular›, köklerle al›nan su ve suda erimifl madensel tuzlar› bitkinin gövde, dal, yaprak gibi organlar›na tafl›rlar.
Odun borular›nda hareket tek yönlü olup, topraktan yukar› do¤rudur.
SOYMUK BORULARI
Soymuk borular›, fotosentezle meydana gelen organik bileflikleri yapraklardan di¤er organlara tafl›rlar.
Soymuk borular›nda hareket iki yönlüdür.
Bitkilerin biçimlerini koruyup d›fl etkilere karfl› dayan›kl› hale gelmeleri destek doku ile sa¤lan›r.
Bitkiler canl›l›klar›n› sürdürebilmek, sahip olduklar› yap›y› korumak ve d›fltan gelen etkilere karfl› da dayan›kl›l›k göstermek zorundad›r.
SALGI DOKUSU
Bu doku bitkinin çeflitli dokular› aras›nda toplu veya tek tek da¤›lm›fl olarak bulunur. Salg› dokusu hücreleri bitki için özel bir bileflime sahip salg›
maddelerini meydana getirirler.
Bu salg›lardan baz›lar› bitkiyi zararl› hayvanlardan korurken, baz›lar› ise böcekleri çekerek tozlaflmaya yard›mc› olur.
DESTEK DOKU
