9. SINIF KİMYA. EDİTÖR Turgut MEŞE. YAZAR Komisyon

(1)

(2)

KİMYA

EDİTÖR Turgut MEŞE

YAZAR Komisyon

Bütün hakları Editör Yayınevine aittir.

Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekânik yolla ya da fotokopi yoluyla basımı,

çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz.

Editör Yayınevi bir Data Yayınları markasıdır.

ISBN / TARİH 978-605-280-258-8 / 04-06-20

SERTİFİKA NO 16199 KAPAK TASARIMI Editör Yayınevi Dizgi Ekibi

SAYFA TASARIMI Editör Yayınevi Tasarım Ekibi

BASKI VE CİLT Melih Ambalaj

ANKARA

İLETİŞİM

İvedik Organize Sanayi Matbaacılar Sitesi 1518 Sok. Mat-Sit İş Merkezi No:2/20

Yenimahalle / ANKARA Tel: 0 312 384 20 33 - 0 505 925 57 81

Fax: 0312 342 23 58 www.editoryayinevi.com

Kitap hakkında görüş ve önerileriniz için WhatsApp hattımız: 05422620337

(3)

3 İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE: KİMYA BİLİMİ

SİMYADAN KİMYAYA ��5 KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN ÇALIŞMA ALANLARI ��8 KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ ��11 KİMYA UYGULAMALARINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ �� 14 TEST 1 �� 20 TEST 2 �� 23 TEST 3 �� 26 TEST 4 �� 29

2. ÜNİTE: ATOM VE PERİYODİK SİSTEM

ATOM MODELLERİ �� 32 ATOMUN YAPISI �� 37 PERİYODİK SİSTEM �� 40 TEST 5 �� 54 TEST 6 �� 57 TEST 7 �� 61 TEST 8 �� 65

3. ÜNİTE: KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER

KİMYASAL TÜR�� 68 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLERİN SINIFLANDIRILMASI ��69 GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER �� 70 ZAYIF ETKİLEŞİMLER �� 84 FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER�� 90

(4)

TEST 10 �� 95 TEST 11 �� 98 TEST 12 ��102

4. ÜNİTE: MADDENİN HÂLLERİ

MADDENİN FİZİKSEL HÂLLERİ �� 105 KATILAR �� 108 SIVILAR ��111 GAZLAR �� 116 PLAZMA ��122 TEST 13 ��123 TEST 14 ��126 TEST 15 ��130 TEST 16 ��135

5. ÜNİTE: DOĞA VE KİMYA

SU VE HAYAT ��138 ÇEVRE KİMYASI �� 141 TEST 17 ��146 TEST 18 ��149 TEST 19 ��152 TEST 20 ��156

CEVAP ANAHTARI ��159

(5)

KİMYA BİLİMİ

1.SİMYADAN KİMYAYA SIMYA

F

Simya (alşimi), metalleri altına dönüştürecek bir taş ve ölümsüzlük sağlayacak bir iksir bulma uğraşlarıdır.

F

Simya alanında uğraşlar yapan insanlara simyacı (alşimist) denir.

F

Simyacılar, deneme-yanılma yolu ile filozof (felsefe) taşını bularak zengin olma ve iksir (ab-ı hayat) bularak ölümsüz olma çabası içine girdiler.

F

Simya, sınama yanılmaya dayalı olduğu, teorik temelleri olmadığı ve sistematik bilgi birikimi sağlamadığı için bilim değildir.

F

Simya; kimya, astronomi, astroloji, mitoloji, felsefe, tıp, din gibi geniş bir aralığı kapsar.

F

Simyacılar fırın, damıtma düzeneği, su banyosu, kroze, el kantarı, su terazisi ve imbik gibi araç- gereçleri geliştirmişlerdir.

F

Simyacıların keşfettiği maddelere barut, seramik, cam, esans, mürekkep, alaşım, al- tın, gümüş, cıva, nitrik asit (kezzap), sülfürik asit (zaç yağı) ve hidroklorik asit (tuz ruhu) örnek verilebilir.

F

Simyacılar; damıtma, süzme, kristallendirme, mayalama, özütleme ve çözme gibi yöntemleri kullanmışlardır.

1. ÜNİTE

(6)

Antoine Lavoisier

F

Başta Lavoisier olmak üzere birçok bilim insanı yanma olayı, hava ve gazlarla ilgili sistemli çalışmış, deneyler yapmış ve kimyanın bilim olma sürecine katkı sağlamış- lardır.

F

Kimyanın bir bilim dalı olmasının nedeni aşağıdaki gibi sıralanabilir;

➪Terazinin yaygın bir biçimde kullanılması

➪Deneylerde kullanılan maddeler arasında nicel ilişkilerin kurulması

➪Deneylerde sistematik bilgi birikiminin sağlanması

➪Teorilerin deney sonuçları ile doğrudan test edilmesi

SIMYADAN KIMYAYA GEÇIŞ SÜRECINE KATKI SAĞLAYAN BAZI BILIM INSANLARI

DEMOCRITUS

�

Maddenin bölünmeyen en küçük taneciğine atomos adını vermiştir. Atom fikrini ilk ortaya atan simyacı olup her şeyin atomlardan ve boşluktan oluştuğunu belirtmiştir.

EMPEDOKLES

�

Tüm maddelerin 4 elementten (ateş, su, toprak, hava) oluştuğunu belirtmiştir. Tüm maddelerde bu elementlerden farklı oranlarda vardır.

(7)

7

ARISTO

�

4 element kuramına 4 özellik daha kazandırmıştır. Dört özellik sıcak, soğuk, nemli ve kurudur.

Ateş

Sıcak

Hava

Islak Su

Soğuk Toprak

Kuru

�

Aristo’ya göre bir elementin özellikleri değişirse madde başka bir maddeye dönüşebilir.

CABIR BIN HAYYAN

�

Kimya, fizik, eczacılık, astronomi ve mühendis- lik gibi alanlarda çalışmalar yapmış; nitrik asit, sülfürik asit, hidrojen klorür ve kral suyunu elde etmiştir. Ayrıca damıtmada kullanılan “imbiği”

geliştirmiş, “baz” kavramını kullanmıştır.

�

Dünyada ilk kimya laboratuvarını kuran kişi olarak bilinir.

EBU BEKIR ER-RAZI

�

Kroze, fırın gibi laboratuvar araç gereçlerini geliştirmiş; kostik sodayı, gliserini keşfetmiştir. Ay- rıca karıncalardan damıtma yolu ile formik asidi elde etmiş, alkolü antiseptik olarak tıpta kullanmış-

tır.

(8)

ROBERT BOYLE

�

Kimya biliminin kurucularından olup bir gazın basıncı ile hacmi arasındaki ilişkinin belirlen- mesine katkıda bulunmuştur. Bu ilişki Boyle Kanunu şeklinde bilinir. Ayrıca;

➪Kuşkulu Kimyager adlı kitabın yazarıdır.

➪Havanın yanma olayındaki etkisini belirtmiştir.

➪Elementi, “kendinden daha basit maddelere par- çalanamayan saf madde” şeklinde tanımlamıştır.

➪ İlk defa bileşik ile karışım arasındaki farkı ortaya koymuş; kimyasal birleş- mede maddelerin özelliklerinin tamamıyla değiştiğini, karışımlarda ise bu türden değişimlerin olmadığını belirtmiştir.

➪Fosfor üzerinde yaptığı çalışmalar sonucunda fosfin (PH₃) bileşiğini elde etmiştir.

ANTOINE LAVOISIER

�

Kimya biliminin kurucularından olup yanma olayına ilişkin bilimsel açıklamalar yapmıştır.

�

Oksijenin havada bulunan ve yanmaya neden olan bir gaz olduğunu, yanan maddelerle birleşerek oksitlerini oluşturduğunu belirtmiştir.

�

Kimyasal olaylarda kütlenin değişmediğini belirtmiş, bunu “Kütlenin Korunumu Kanunu”

olarak ifade etmiştir.

2. KİMYA DİSİPLİNLERİ VE KİMYACILARIN ÇALIŞMA ALANLARI BAŞLICA KIMYA DISIPLINLERI

F

Kimya bilimi; analitik kimya, biyokimya, fizikokimya, polimer kimyası, anorganik kimya, organik kimya ve endüstriyel kimya şeklinde yedi disiplinden oluşmuştur.

(9)

9

ANALITIK KIMYA

�

Kimyasal bileşiklerin tanınması ve miktarlarının tespiti işlemlerini kapsayan kimya disiplinidir.

�

Kan ve idrar gibi maddelerin yapısındaki kimyasal tür ve miktarlarının belirlenmesi analitik kimyanın ilgi alanıdır.

�

Analitik kimyada nitel (kalitatif) ve nicel (kantitatif) analiz şeklinde iki tür analiz yapılır.

BIYOKIMYA

�

Canlıların kimyasal yapısını ve bu yapıda oluşan kimyasal değişiklikleri inceleyen kimya disiplinidir. İlaçların vücuttaki etkilerinin incelenmesi gibi konular biyokimyanın ilgi alanına girer.

�

Tıp, sağlık bilimlerini de kapsar. Biyoloji ve kimyanın kavramlarından ya- rarlanır.

FIZIKOKIMYA

�

Fiziksel faktörlerin (sıcaklık, basınç, derişim gibi) kimyasal tepkimelere etki- lerini ortaya koyan kimya disiplinidir. Kimyasal reaksiyonlarda moleküllerin hızı gibi konular fizikokimyanın ilgi alanına girer.

POLIMER KIMYASI

�

Çok sayıda monomerin (küçük birimin) birbirine bağlanmasıyla oluşan polimer- leri (büyük molekülleri) inceler. Doğal polimerler (proteinler, karbonhidratlar gibi) ve yapay polimerler (naylon, plastik, orlon gibi) polimer kimyanın ilgi alanıdır.

(10)

ANORGANIK KIMYA

�

Organik olmayan bileşiklerin yapılarını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya disiplinidir. Asit, baz, tuz ve su gibi maddelerin incelenmesi anorganik kimyanın ilgi alanıdır.

ORGANIK KIMYA

�

Karbon (C) temelli bileşiklerin yapılarını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya disiplinidir. Plastikler ve boyaların eldesi, özelliklerinin incelenmesi organik kimyanın ilgi alanına girer.

ENDÜSTRIYEL KIMYA

�

Endüstride (sanayide) kullanılan ham maddelerin üretim süreçleri ile ilgilenen kimya disiplinidir. Sanayide kullanılan maddelerin üretimi endüstriyel kimyanın ilgi alanıdır.

F

Kimyanın alt disiplinlerinden farmasötik kimya ilaç üretimi ve canlı üzerindeki etkisi, adli kimya ise suç ve suçluları ortaya çıkarma ile ilgilenir.

NOT

KIMYACILARIN BAŞLICA ÇALIŞMA ALANLARI

İlacın Kimya İle İlişkis: İlaç, doğal kaynaklardan veya sentez şeklinde elde edilen kimya- sallardır. İlaç ham maddelerinin üretimi ve bunların vücutta meydana getirdiği tepkimelerin incelenmesinde kimya biliminden faydalanılır.

Petrokimyanın Kimya İle İlişkisi: Petrol, doğal gaz ve bunlarda elde edilen ürünlerle (benzin, gaz yağı, mazot, zift, çözücüler, hidrokarbonlar gibi) ilgilenen endüstri alanıdır.

Boya ve Tekstilin Kimya İle İlişkisi: Boya; inşaat, tekstil, metal, ahşap gibi alanlarda kul- lanılan kimyasallardır. Boyaların eldesi, uygulanması ve yüzeylerden giderilmesi işlemle- rinde kimya biliminden yararlanılır. Tekstilde ipliğin elde edilmesi, dokunması, boyanması ve iplikteki boyar maddelerin uzaklaştırılması kimyanın ilgi alanına girer.

(11)

11 Gübrenin Kimya İle İlişkisi: Gübre, bitkilerin ihtiyaç duyduğu elementleri içeren kimya- sallardır. Kimyasal gübrenin imalatı ve toprak analizi kimyanın ilgi alanına girer.

Arıtımın Kimya İle İlişkisi: Havanın, suyun ve toprağın kirletici maddelerden temizlen- mesidir. Hava, su ve toprağın içerdiği kirleticilerin uzaklaştırılmasında kimya biliminden yararlanılır.

KIMYA ALANI ILE ILGILI BAZI MESLEKLER

Kimyagerlik: Maddenin kimyasal özelliği, farklı maddelerle etkileşimi konusunda labora- tuvar çalışmaları yapar. Organik kimya, analitik kimya, biyokimya, fizikokimya konularında eğitim alır.

Kimya Öğretmeni: MEB tarafından belirlenen öğretim programı çerçevesinde kimya ko- nusu ile ilgili eğitim veren kişidir.

Metalürji Mühendisi: Bileşiminde metal bulunan maden filizlerinden metal ve alaşımların elde edilmesi, bunların çeşitli sanayi dallarında teknik ihtiyaçlara göre uygun tasarlanması gibi alanlarda çalışan kişidir.

Kimya Mühendisi: Farklı sanayi dallarında kimyasal maddenin üretilmesi, tesislerin ku- rulması alanında çalışır.

Eczacılık: İlaçları laboratuvarlarda hazırlar, analizini yapar, doktor tarafından düzenlenen ilaçları hastaya temin eder.

3. KİMYANIN SEMBOLİK DİLİ ELEMENTLERIN ADLARI VE SEMBOLLERI

F

Element, aynı proton sayısına sahip tek tür atomlar topluluğudur.

F

Elementler;

➪En küçük yapı taşı atom olup aynı cins atomlardan oluşur.

➪Saf ve homojendir.

➪Sembollerle gösterilir.

➪Kendilerini oluşturan atomların özelliklerini gösterir.

➪Fiziksel ve kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrıştırılamaz.

➪Yoğunluk, erime ve kaynama noktaları gibi belirli ayırt edici özellikleri vardır.

➪Metal, yarı metal, ametal ve soy gaz olmak üzere 4 sınıfa ayrılır.

➪Günümüzde 118 tane element bilinmektedir. Bu elementlerin 92 tanesi doğal, diğerleri yapaydır.

HidrojenH HelyumHe BerilyumBe LityumLi BorB

KarbonC AzotN OksijenO FlorF NeonNe

SodyumNa MagnezyumMg AlüminyumAl SilisyumSi FosforP

KükürtS KlorCl ArgonAr PotasyumK KalsiyumCa

(12)

F

Monoatomik Elementler Diatomik Elementler Poliatomik Elementler Bir tane atom içerir. 2 tane aynı cins atom içerir. 2’den fazla aynı cins atom içerir.

Altın → Au Oksijen gazı → O₂ Kükürt → S₈

Sodyum → Na Hidrojen gazı → H₂ Ozon → O₃

Magnezyum → Mg Flor gazı → F₂ Fosfor → P₄

F

Tek harfle gösterilen semboller büyük harfle yazılır. İki harfli sembollerde ise ilk harf büyük, ikinci harf küçük yazılır.

F

Co → Element (Kobalt)

F

CO → Bileşik (Karbon monoksit) NOT

F

Karbona “C” sembolü verildiği için bakıra sembol verilirken ilk harfi değil, ilk iki harfi kullanılmıştır. Böylelikle oluşabilecek karışıklık giderilmiştir.

NOT

Aşağıdakilerden hangisi diatomik yapıya sahip bir elementtir?

A) B) C) D) E)

Örnek

A ve E seçeneği atomik bir elementi, C seçeneği poliatomik elementi, D seçeneği bir bileşiği temsil ederken, B seçeneği diatomik bir elementi ifade eder. Doğru cevap B seçeneğidir.

Çözüm

BILEŞIKLERIN ADLARI VE FORMÜLLERI

F

En az iki farklı atomun kimyasal yöntemlerle ve belirli bir kütle oranlarında birleşmesi sonucu oluşan yeni özellikteki saf maddelere bileşik denir. Bileşikler;

F

Farklı tür atomlardan oluşur.

F

Kimyasal yollarla ayrılır.

F

Saf ve homojendir.

F

Formüllerle gösterilir.

F

Bileşenlerinin özelliklerini göstermez.

F

Bileşenleri belirli ve sabit bir kütle oranına sahiptir.

F

Yoğunluk, erime ve kaynama noktaları gibi belirli ayırt edici özellikleri vardır.

(13)

13

F

Bileşiği oluşturan maddeler kendi özelliklerini kaybederler.

F

^2H²^{+ O}²^{→ 2H}²^O

yanıcı yakıcı yangın söndürücü NOT

Element ve bileşikler, erime ve kaynama gibi hâl değişim sıcaklıklarında heterojen görünüme sahiptir.

NOT

BILEŞIKLERIN YAYGIN VE SISTEMATIK ADLARI

BILEŞIK FORMÜLÜ SISTEMATIK ADI YAYGIN ADI

H₂O Dihidrojen monoksit Su

HCl Hidrojen klorür Tuz ruhu

H₂SO₄ Sülfürik asit Zaç yağı

HNO₃ Nitrik asit Kezzap

CH₃COOH Asetik asit Sirke asidi

CaO Kalsiyum oksit Sönmemiş kireç

NaCl Sodyum klorür Yemek tuzu

Ca(OH)₂ Kalsiyum hidroksit Sönmüş kireç

CaCO₃ Kalsiyum karbonat Kireç taşı

NaHCO₃ Sodyum bikarbonat Yemek sodası

NaOH Sodyum hidroksit Sud kostik

KOH Potasyum hidroksit Potas kostik

NH₃ Amonyak Amonyak

(14)

KIMYA LABORATUVARLARINDA UYULMASI GEREKEN IŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLIĞI KURALLARI

F

Laboratuvarda çalışırken uyulması gereken kurallar vardır. Bu güvenlik kuralları aşa- ğıda verilmiştir:

➪Kimya laboratuvarlarında önlük ve kapalı ayakkabı giyilmeli, gerektiğinde gözlük ve maske kullanılmalıdır.

➪Gözlerde kontakt lens bulunmamalı; saçlar toplu, tırnaklar kesilmiş olmalıdır.

➪Yüzük, bilezik gibi takılar çalışmalardan önce çıkarılmalı, işe uygun eldiven kullanılma- lıdır.

➪Laboratuvarlara yiyecek, içecek getirilmemeli ve tüketilmemelidir.

➪Laboratuvarlarda dikkat dağıtıcı hareketler ve şaka yapılmamalıdır.

➪Kimyasal maddeler koklanmamalı, tadına bakılmamalı ve bu maddelere çıplak elle do- kunulmamalıdır.

➪Kirli, kırık ve çatlak cam eşyalar kullanılmamalıdır.

➪Kimyasal madde alındıktan sonra şişenin ağzı hemen kapatılmalı, kullanılan malzeme temizlenmeden başka bir kimyasal için kullanılmamalıdır.

➪Pipetle sıvı aktarılırken kesinlikle puar kullanılmalı, sıvı ağızla çekilmemelidir.

➪Derişik asit seyreltilirken asit üzerine su eklenmemeli; asit suya dökülerek yavaşça seyretilmelidir.

➪Kolay tutuşan maddeler (eter, alkol, aseton gibi) açık aleve uzak tutulmalıdır.

➪Deneyi yapan kişi deney esnasında deney ortamından ayrılmamalıdır.

➪Öğretmenin onay vermediği deney yapılmamalıdır.

➪Etiketleri bozulmuş kimyasallar kullanılmamalıdır.

➪Deney atıkları lavaboya dökülmemeli, belirlenmiş atık kaplarına atılmalıdır.

➪Deney araç - gereçleri kirli bırakılmamalı, yıkanmalıdır.

F

Laboratuvarlarda kesinlikle cep telefonu kullanılmamalıdır.

NOT

(15)

15 KIMYADA KULLANILAN SAĞLIK VE GÜVENLIK AMAÇLI TEMEL UYARI IŞARETLERI

Patlayıcı Madde: Kıvılcım, ısınma, alev, vurma, çarpma ve sürtünme etkisi ile patlayabilir. Kıvılcım, ateş ve ısıdan uzak tutulmalıdır. Nitrogli- serin gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Tahriş Edici Madde: Zehirli, patlayıcı, yanıcı ve yakıcı etkisi olma- makla birlikte deride ve diğer vücut dokularında alerji oluşturucu etkisi olan maddelerdir. Bu maddelerin yüz, göz ve cilde temas etmemesine dikkat edilmelidir. Buharlarının solunulmasından kaçınılmalıdır. Sod- yum hipoklorit, etil alkol gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Toksik (Zehirli) Maddeler: Patlayıcı, yanıcı ve yakıcı bir etkisi olma- makla birlikte tahriş etkisinden ileri gelen hafif ya da şiddetli zehir etkisi olan maddelerdir. Ağız, solunum veya deriden vücuda geçerek zehirli etki oluşturulabilir. Bu maddelerin yüz, göz ve cilde temas etmemesine dikkat edilmelidir. Hidrojen sülfür, etilen amin gibi maddelerin bulunduğu kapla- rın üzerinde yer alır.

Yanıcı Madde: Kolay tutuşan, tutuştuğunda söndürülmesi uzmanlık isteyen, genelde sıvı halde olan maddelerdir. Bu maddelerin yüz, göz ve cilt ile temas etmemesine dikkat edilmelidir. Az miktarda kullanılma- lı; alev, kıvılcım ve elektrik temas noktalarından uzak tutulmalıdır. Alkol içeren sıvılar ve aseton gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Yakıcı Madde: Kumaş, kağıt, ahşap gibi malzemelerle temas edin- ce onların tutuşup yanmasına yol açan maddelerdir. Çalışırken yüz, göz ve cilt ile temas etmemesine dikkat edilmelidir. Bu maddelerin yol açtığı küçük çaplı yangınlarda yangın bölgesinin havayla teması ke- silmelidir. Oksijen, klor, nitrik asit, hidrojen peroksit gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Aşındırıcı ( Korozif) Madde: Ciltte, gözde, diğer vücut dokularında ve kumaş, metal, cam malzemelerinde aşındırıcı etkiye sahip asit ve baz gibi maddelerdir. Bu maddelerle çalışırken yüz, göz ve elle temas etmemesine özen gösterilmelidir. Sodyum hidroksit, hidroflorik asit, fenol gibi maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Çevreye Zararlı Madde: Toprağa, suya ve havaya karıştığında kendi- liğinden veya mikroorganizma faaliyeti sonucu bozunup zararsız türle- re dönüşmeyen bu yüzden zararlı etkileri, yerine göre yıllarca devam eden maddelerdir. Bütün kimyasal maddelerin bulunduğu kapların üzerinde yer alır.

Radyoaktif Madde: Canlı dokularda geri dönüşümü olmayan tahri- batlara sebep olan, görünmez ışınlar yayıcı maddelerdir. Yaydıkları ışınlar görünmez olduğu ve etkileri hissedilmediği için sinsi bir tehlike oluşturur.

(16)

BAZI KIMYASAL MADDELERIN INSAN SAĞLIĞI VE ÇEVRE IÇIN ÖNEMI

Canlı organizmalar tarafından ihtiyaç duyulan temel element ve bileşiklerin insan sağlığı- na ve çevreye etkileri aşağıda verilmiştir.

SODYUM (Na)

�

Vücutta su dengesinin korunması, besinlerin hücre duvarından geçişi, kas ve sinir fonksiyonlarının çalışmasında rol oynar.

�

Bitkilerin büyümesi için gerekli elementlerden biri olup toprakta ve suda iyon dengesini sağlar.

POTASYUM (K)

�

Vücuttaki sıvıların iyon dengesini korumada ve kandaki glikoz düzeyini belirlemede görev alır.

�

Toprakta iyon dengesini sağlar. Bitki canlılığı, ozmotik basınç ve hücre boyutunun korunmasında görev alır.

DEMIR (Fe)

�

DNA sentezinde görev alır. Hemoglobinin ve bazı enzimlerin yapısında bulunur.

�

Bitkilerde klorofil için gereklidir. Topraktaki eksikliği bitkinin büyüme ve gelişmesinin durmasına yol açar.

KALSIYUM (Ca)

�

Kemiklerin temel bileşeni olup iskelet ve dişlerin korunmasında gereklidir. Kanın pıhtılaşmasında, kasların ve sinirlerin uyarılmasında görev alır.

�

Hayvan iskeletlerinde, dişte, yumurta kabuğunda ve mercanda bulunur.

MAGNEZYUM (Mg)

�

Kemiklerin, dişlerin, kasların ve sinirlerin gelişmesi için gereklidir. Hücrelerin enerji üretiminde ve kasların kasılmasında görev alır.

�

Yeşil yapraklı bitkilerin klorofilinde yer alır. Topraktaki eksikliğinde meyve verimi azalır.

(17)

17

SU (H₂O)

�

Vücut sıcaklığının dengelenmesi, maddelerin vücutta taşınması ve çözünmesi, toksinlerin atılması ve böbreklerin çalışması gibi görevler üstlenir.

�

Yeryüzündeki ısı ve nem dengesi, tarımsal üretim ve sağlıklı yaşam için gereklidir.

BAZI KIMYASAL MADDELERIN INSAN SAĞLIĞI VE ÇEVRE ÜZERINDEKI ZARARLARI

CIVA (Hg)

�

Böbrek, sinir sistemi, beyin fonksiyonları ve DNA’da hasarlara neden olur.

�

Çevreye karışan cıva canlılar tarafından alınarak metil cıva haline dönüşür. Metil cıva besin zinciri yolu ile canlılarda sinir hasarlarına yol açar.

KURŞUN (Pb)

�

Hemoglobinde ve sinir sisteminde bozunmaya, kan basıncında yükselmeye, ço- cuklarda davranış bozukluklarına neden olabilir.

�

Toksik kirletici olup benzinin yanması sonucu havaya karışır. Bitkide klorofil sentezini sınırlayarak bitki gelişimini olumsuz yönde etkiler.

KARBON DIOKSIT (CO₂)

�

Zehirli olmayan ancak %10 veya daha fazla CO₂ miktarına maruz kalma ölüm, kasılma ve bilinç kaybına neden olabilir.

�

Sera gazlarından biri olup küresel ısınmaya ve iklim değişikliğine neden olur.

AZOT DIOKSIT (NO₂)

�

Yorgunluk, baş ağrısı ve dönmesi, deri ve dudaklarda mavi renk oluşması ve kalıcı akciğer hasarına neden olabilir.

�

Atmosferdeki su buharı ile tepkimeye girerek oluşturduğu HNO₃ (nitrik asit) asit yağmurlarına neden olur.

(18)

KÜKÜRT TRIOKSIT (SO₃)

�

Körlüğe, ciltte ağrıya, solunum yolu tahrişine neden olabilir.

�

Atmosferdeki su buharı ile tepkimeye girerek oluşturduğu H₂SO₄ (sülfürik asit) asit yağmurlarına neden olur.

KARBON MONOKSIT (CO)

�

Beyin, kalp ve sinir sisteminde bozukluklara, bilinç kaybına, kas güçsüzlüğüne ve görme bozukluklarına neden olabilir.

�

Dokulara oksijen taşıyan hemoglobine bağlanarak vücuttaki oksijen miktarını azaltır.

�

Renksiz, kokusuz ve zehirleyici bir gazdır. Diğer kirleticilerle reaksiyona girerek ozon (O₃) oluşumuna neden olur.

KLOR (Cl₂)

�

Zehirli bir gaz olup öksürük ve göğüs ağrısına, akciğerlerde su tutulmasına neden olabilir.

�

Klorlu çamaşır suyu (NaClO) ile tuz ruhu (HCl) karıştırılırsa öldürücü klor gazı oluşur.

�

Suya, toprağa ve topraktaki canlı organizmalara zarar verir.

KIMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN BAZI MALZEMELER

F

Kimya laboratuvarlarında kullanılan pek çok araç gereç vardır. Laboratuvar çalışma- larında en sık karşılaşacağımız ve kullanacağımız malzemeleri aşağıdaki gibi açık- layabiliriz;

Deney tüpü: İnce, uzun bir tarafı açık, içine kimyasalların konulduğu 100^oC sıcaklığa dayanabilen cam malzemedir.

Baget: Kimyasal maddeler hazırlanırken çözeltileri karıştırmak için kullanılan çubuk şeklindeki cam malzemedir.

Piset: Deneylerde kullanılan kapları yıkamaya yarayan yaygın olarak plastikten yapılan kaplardır.

(19)

19

Dereceli Silindir (Mezür): Saf sıvıların ve çözeltilerin hacmini yakla- şık olarak ölçmek için kullanılır. Üzerinde mL cinsinden bölmeler bulunan cam malzemedir. Hassas hacim ölçümlerinde kullanılmaz.

Pipet: Sıvıları bir kaptan diğer kaba aktarmada ve sıvıların hacimle- rinin hassas ölçümlerinde kullanılan cam malzemedir. Üzerinde mL cinsinden bölmeler bulunan ince cam borudur.

Huni: Üstü geniş alta doğru daralan cam malzemedir. Süzme işlemin- de, sıvıların geniş ağızlı bir kaptan dar ağızlı bir kaba aktarılmasında kullanılır.

Balon joje: Belirli derişimlerde çözeltilerin hazırlanmasında ve sıvı hacimlerinin hassas ölçülmesinde kullanılır. Üst kısmı ince uzun, alt kısmı balon gibi yuvarlak ve boyun kısmında ölçü çizgisi bulunan ka- paklı cam malzemedir.

Büret: Altında musluk bulunan, üzerinde mL cinsinden bölmeleri olan boru şeklinde cam malzemedir. Titrasyon işlemlerinde ve belirli hacim- de sıvı alınmasında kullanılır.

Ayırma hunisi: Gövdesi geniş, alt kısmı ince boru biçiminde, üzerinde plastik veya camdan bir kapak ve altında ise bir musluk bulunan cam malzemedir. Zeytinyağı su gibi birbiri ile karışmayan (heterojen) sıvıla- rın ayrılmasında kullanılır.

Havan: Porselen, cam, çelik gibi çeşitli maddelerden yapılmış mal- zemelerdir. Katı maddeleri toz haline getirmek, katı bir maddeyi sıvı içinde ezerek dağıtmak için kullanılır.

Kroze: Metal veya porselenden yapılmış, fincana benzer malzemedir.

Analizlerde, kül haline getirme ve çözme işlemlerinde kullanılır.

Sacayağı: Metalden yapılmış, üç ayaklı çember veya üçgen biçimin- deki malzemedir. Üzerine amyant tel yerleştirilir. Cam malzeme bunun üzerine konularak madde ısıtılır.

İspirto Ocağı: Cam gövde, fitil ve kapaktan meydana gelen ısıtma deneylerinde kullanılan malzemedir.

(20)

TEST 1

1. Mehmet, tabloda verilen doğru/yanlış türündeki ifadeleri aşağıdaki gibi işa- retlemiştir.

Bilgi D Y

I

İnsanların madde hakkın- daki ilk deneyimleri sına- ma-yanılmaya dayanır.



II

Eski çağlarda ölümsüz olma ve değersiz maden- leri altına dönüştürme çabalarıyla uğraşanlara simya denir.



III

Simyacıların keşfettikleri maddelere naylon örnek verilemez.



IV

Özütleme, simyacıların kimya bilimine aktardıkla- rı yöntemlerden biridir.



V

Kimyanın gelişmesine katkı yapan uygarlıklara Mezopotamya ve Hint örnek verilemez.



Buna göre Mehmet hangisini yanlış cevaplamıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. Kimyacıların çalışma alanına giren bir- çok endüstriyel alan bulunmaktadır.

Buna göre;

I. İlaç II. Gübre III. Tekstil

yukarıdakilerden hangileri kimyacı çalışma alanlarına örnek verilebilir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Kurşun elementi oyun hamurlarında kullanılabilir.

B) NO₂ ve SO₃ gazları asit yağmurları- na neden olur.

C) CO₂ gazının atmosferde aşırı birik- mesi canlılar için uygun sıcaklık or- tamı oluşturur.

D) CO gazı küresel ısınmaya sebep olan bir gazdır.

E) Cl₂ gazı insan sağlığı açısından fay- dalı olduğundan solunabilir.

4.

Yukarıda sembolü verilen madde ile ilgili;

I. Kolay tutuşabilir.

II. Genelde sıvı haldedir.

III. Aşındırıcı etkiye sahiptir.

IV. Tutuştuğunda söndürülmesi uzman- lık gerektirir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

(21)

21 6. • Simya döneminde sınama yanılma

yolu ile gümüşü altına çevirme yön- temi bulunmuştur.

• Simyacılar; plastik, cam, seramik, barut ve sabunu üretmişlerdir.

• İlaç üretimi kimyanın disiplini olan Farmakolojinin alanına girer.

• Laboratuvarda asitler metal kaplar- da saklanmalıdır.

• Aşırı kömür kullanımı küresel ısın- maya yol açar.

• Kireç taşı ile sönmemiş kireç bile- şiklerinin formülleri sırası ile CaCO₃ ve CaO’dur.

Yukarıdaki ifadelerden kaç tanesi yanlıştır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 D) 5 5. F: Çinko

R: Sodyum bikarbonat T: Dihidrojen monoksit

Yukarıda isimleri verilen F, R ve T maddeleri ile ilgili;

I. Üçü de saf maddedir.

II. R ve T fiziksel yöntemlerle bileşen- lerine ayrılabilir.

III. F tek tür atomdan oluşur.

IV. R’nin yaygın adı çamaşır sodasıdır.

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

7. Aşağıda kimya alanına ait bazı mesleklerle ilgili görseller verilmiştir.

Aylin Hanım Mert Bey Tülin Hanım

Buna göre;

• Aylin Hanım üniversitelerin eczacılık fakültelerinde öğrenim görmüştür.

• Mert Bey çalışmalarında erlenmayeri kullanır.

• Tülin Hanım’ın görevinin merkezinde birey vardır.

• Tülin Hanım, MEB tarafından onaylanan öğretim programları çerçevesinde kimya ile ilgili eğitim verir.

• Mert Bey, cevher ve metal içeren ham maddelerdeki metal ve alaşımların üretilmesi ile ilgilenir.

yukarıdaki ifadelerden kaç tanesi doğrudur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

(22)

I II III

Şemada I, II ve III ile gösterilen böl- geler ile,

a. Deneylerinde damıtma düzeneği ve fırın kullanır.

b. Deneme - yanılma yoluyla çalışır.

c. Bilimsel çalışma yöntemlerini takip eder.

özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru eşleştirilmiştir?

I II III

A) a b c

B) a c b

C) b c a

D) b a c

E) c a b

11. Bir simyacı laboratuvarında kimyasal maddeleri rastgele karıştırarak deneyler yapmaktadır. Bir gün damıtma im- biği içerisine vitriol maddesini koyarak ısıtmaya başlamış ve bu deney sonucunda zaç yağını (H₂SO₄) elde etmiştir.

Sonraki yıllarda deneylerinde kullanmak için zaç yağı gerektiğinde nasıl elde ettiğini not etmediği için hatırlaya- mamış ve bu kez damıtma imbiğine vitriol ile yemek tuzunu karıştırıp koyarak ısıtmaya başlamış ve tuz ruhunu (HCl) elde etmiştir.

Bu parçaya göre simyacılar ile ilgili, I. Deneme-yanılma yolu ile çalışma

yapar.

II. Sistematik bilgi birikimi sağlar.

III. Değersiz madenlerden altın elde etmeye çalışmışlardır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

rının insan sağlığına ve çevreye etkileri verilmiştir.

Kimyasal madde

İnsan sağlığına ve çevreye etkileri

X

• Vücuttaki su dengesinin sağlan- masına yardımcı olur.

• Kandaki glikoz seviyesini dü- zenlemede, kalp ve diğer kasla- rın çalışmasında görev alır.

• Toprakta iyon dengesini ve bitkinin su dengesini sağlar.

Y

• Kemik ve dişlerin yapısında bulunur.

• Adrenalin hormonunun salgılan- masında ve kanın pıhtılaşma- sında görev alır.

• Fotosentez olayında görev alan klorofilin yapısında bulunur.

Z

• Zehirleyici özelliği olup karaci- ğer ve böbreğe zararı etkileri vardır.

• Madencilik ve fosil yakıt yakma gibi yollarla çevreyi kirletir.

• Besin zincirine katılarak canlılar- da sinir hasarlarına yol açar.

Buna göre X, Y ve Z şeklinde ifade edilen kimyasallar sırası ile aşağıda- kilerden hangisidir?

A) Na, Fe, Cl₂ B) K, Mg, Hg C) Mg, H₂O, Cl₂ D) K, Ca, CO₂ E) Fe, Ca, Pb

9. Toksik maddelerle ilgili;

I. Patlayıcı, yanıcı ve yakıcı etkileri vardır.

II. Tahriş etkisinden dolayı hafif ya da şiddetli zehir etkisi vardır.

III. Ağız, solunum ya da deri yoluyla vü- cuda geçebilir.

yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

(23)

23

TEST 2

1. Aşağıdaki güvenlik uyarıları ile ilgili bilgilendirme grafiğinde bazı sembollerin karşısın- daki açıklama bölümleri boş bırakılmıştır.

Kıvılcıma, ısınmaya, aleve

ve sürtünmeye maruz kaldığın- da patlayabilir.

...

Yanıcı ve patlayı- cıdır. Alev, kı- vılcım ve ısıdan uzak tutulmalıdır.

Yakıcı ve kolay tutuşabilir maddelerin bulun- duğu kapların üzerinde yer alır.

a

b

c

d

e

f

RİSK PİKTOGRAMLARI

Buna göre:

I. Canlı dokulara temas ettiğinde genellikle telafisi mümkün olmayan tahribatlar yapar.

II. Canlı doku, metal, cam ve kumaş üzerinde aşındırıcı etkiye sahiptir.

III. Yanıcı ve patlayıcı olmamakla birlikte deride alerji oluşturucu etkisi vardır.

yukarıdaki boşluklarla cümleler eşleştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A) I - b, II - d, III - f B) I - d, II - f, III - b C) I - b, II - f, III - d D) I - f, II - b, III - d E) I - f, II - d, III - b

2. Yapısında tek tür atom bulunan saf bir madde ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

A) Sembolle gösterilir.

B) Kimyasal yollarla ayrıştırılabilir.

C) Fiziksel yollarla ayrıştırılamaz.

D) Atomik ya da moleküler yapıda bulunur.

E) Kendisini oluşturan atomların özelli- ğini gösterir.

3. Madde Türü

CO → Element

H₂ → Bileşik

CH₄ → Bileşik

Na → Element

NaCl → Bileşik

Yukarıda verilen eşleştirmelerden kaç tanesi doğrudur?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

(24)

Malzeme Kullanım Alanı I. a. Sıvı-sıvı hetero-

jen karışımları birbirinden ayır- maya yarar.

II. b. Titrasyon amacıy- la kullanılan alt tarafı musluklu cam borudur.

III.

c. Sıvıların yaklaşık hacimlerinin ölçülmesinde kullanılır.

Yukarıda verilen kimya laboratuvar malzemeleri ile kullanım alanları se- çeneklerin hangisinde doğru eşleş- tirilmiştir?

A) I - a, II - b, III - c B) I - c, II - a, III - b C) I - b, II - a, III - c D) I - a, II - c, III - b E) I - c, II - b, III - a

8. I. K ve Na elementleri topraktaki iyon dengesini sağlar.

II. Hg ve CO maddeleri insan sağlığı ve çevre üzerinde zararlı etkilere sahiptir.

III. Fosil yakıtların yanması ile havaya karışan karbon dioksit iklim değişik- liğine de neden olan bir sera gazıdır.

IV. Pb ve As gibi ağır metaller vücuda bol miktarda alınmalıdır.

V. Fe hemoglobinin ve bazı enzimlerin temel parçasıdır.

Yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V tesini artırmak için toprağa verilmesi

gereken kimyasalların üretimi ile ilgilenen kimya endüstrisi hangisidir?

• Toprak analizi yaparak içindeki elementlerin cins ve oranlarını belirle- mek isteyen bir öğrenci hangi kimya disiplininden yararlanmalıdır?

• Üniversitede kimya alanıyla ilgili eğitim görmek isteyen öğrenci hangi alanı tercih edebilir?

• Petrol, doğal gaz ve bunlardan elde edilen ürünlerle ilgilenen bir birey hangi alanda çalışma yapmalıdır?

Yukarıdaki sorulara seçenektekiler cevap olarak verildiğinde hangisi dı- şarıda kalır?

A) Analitik kimya B) Petrokimya C) Anorganik kimya D) Gübre E) Eczacılık

5. Kimya laboratuvarlarında birbirine karışmayan benzin-su karışımını ayırmak isteyen Bahar hangi labo- ratuvar malzemesini kullanmalıdır?

A) Ayırma hunisi B) Pipet

C) Huni D) Balon joje

E) Erlenmayer

6. I. Saf maddelerdir.

II. Tek tür atom içerir.

III. Kimyasal yöntemlerle daha basit maddelere ayrıştırılamaz.

Yukarıdakilerden hangileri element ve bileşikler için ortak özelliklerdir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

(25)

25 12. Eski Çağ insanları;

• Başlangıçta sadece kilden kap ka- cak yaparken, sonrasında metalleri kullanarak elde ettiği alaşımdan kaplar yapma,

• Hastalıkların tedavisinde nane, li- mon, ısırgan otu, maydanoz ve ıhla- mur gibi bitkilerden yararlanma,

• Deneylerinde çözme, damıtma, süz- me, kristallendirme ve özütleme gibi yöntemler uygulama

gibi çalışmalar yapmışlardır.

Bu bilgilere göre eski çağ insanları ile ilgili,

I. Yeni yaptıkları keşifleri yaşantılarına uygulamışlardır.

II. Sistematik ve bilimsel çalışmalar yapmışlardır.

III. Yaşantılarında doğadan yararlan- mışlardır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

13. Aşağıda simyacı ya da kimyacı oldukla- rı bilinen bazı kişiler yaptıkları çalışma- lar hakkında bilgi vermişlerdir.

Cengiz: Ben yapacağım deneylerde önce hipotezi oluşturur, kaynak tara- ması yaparım. Daha sonra kontrollü de- neylerimi yapar, hipotezimi test ederim.

Tarkan: Ben deneylerimde damıtma, ekstraksiyon, çöktürme, kristallendirme gibi yöntemler kullanırım.

Alper: Ben bileşikleri ayrıştırabilmek için elektrik enerjisinden yararlanıyo- rum. Örneğin bu yöntemle sudan H₂ve O₂ gazı elde ediyorum.

Buna göre bu kişilerden hangilerinin kimyacı olduğu kesindir?

A) Cengiz ve Alper B) Cengiz ve Tarkan C) Tarkan ve Alper D) Cengiz, Tarkan ve Alper E) Yalnız Cengiz

9. Halk arasında yemek sodası olarak bilinen madde aşağıdakilerden han- gisidir?

A) NaHCO₃ B) H₂SO₄

C) Na₂CO₃ D) NaOH

E) CH₃COOH

10. Eritme

potaları kullanma

Barut üretme Deterjan

üretme Isıtma

fırınları

kullanma I II

III V IV

Seramik üretme

Simyacıların çalışmaları

Yukarıdaki diyagramda verilenler- den hangisi simyacıların yaptığı ça- lışmalara örnek olarak verilemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V

11. Aristo'nun dört element dört özellik teorisine göre;

I. Toprak ve ateş elementlerinin ortak özelliğidir.

II. Soğuk ve ıslak özelliklerine sahip elementtir.

III. Toprak ve su elementlerinin sahip olmadığı özelliktir.

bilgileri ile, a. Sıcak b. Su c. Kuru

ifadelerinin eşleştirilmesi aşağıda- kilerin hangisinde doğru verilmiş- tir?

I II III

A) a b c

B) a c b

C) c a b

D) b a c

E) c b a

(26)

TEST 3

1. • Sanayide kullanılan ham maddelerin imalatı ile ilgilenir. Ayrıca kimyasal tepkimeleri ve süreçleri kullanarak en uygun ve ekonomik yoldan istenilen değişimleri gerçek- leştirerek ihtiyaç duyulan maddelerin üretilmesini sağlar.

• Kimyasal tepkimelerde moleküllerin hızı, hareketi, birbirleriyle etkileşimi sırasındaki enerji değişiminin incelenmesi gibi uğraş alanları vardır.

• Kimyasal bileşiklerin tanınması ve miktarlarının belirlenmesi işlemlerini kapsar.

• Canlı organizmaların kimyasal yapısını ve bu yapıda oluşan kimyasal değişiklikleri inceler. Ayrıca canlı organizmanın yapı taşları olan protein ve nükleik asit gibi mo- lekülleri inceler.

Aşağıdaki görsellerden hangisi yukarıda ifade edilen kimya disiplinleri ile ilgili değildir?

A) B) C)

D) E)

2.

( ) Laboratuvarda sıvılar pipetle aktarılırken kesinlikle ağızla çekilmemelidir.

( ) Hastanenin radyoloji bölümüne röntgen çekmek amacıyla giden bir birey “radyoaktif maddeler” uyarı işareti ile karşılaşmıştır.

( ) Katı maddeleri toz haline getirmek, katı bir maddeyi bir sıvı içinde ezerek dağıtmak için kroze kullanılır.

( ) Günümüzde kimyada kullanılan sembolik dil bilimsel iletişimi zorlaştırır.

Yukarıdaki ifadeler sırası ile doğru (D) / yanlış (Y) olarak değerlendirilirse aşağı- dakilerden hangisi doğru olur?

A) Y, D, D, Y B) D, Y, D, Y C) D, D, Y, Y

D) D, Y, D, D E) D, Y, Y, D

(27)

27 6. Democritus ile ilgili aşağıdakilerden

hangisi doğrudur?

A) Varlıkları hava, su, toprak ve ateş olmak üzere dört ögenin oluşturdu- ğunu belirtmiştir.

B) Dört elementi sıcak, soğuk, kuru ve ıslak olarak dört nicelikle ilişkilendir- miştir.

C) Damıtma işlemlerinde kullanmak üzere imbik adı verilen damıtma dü- zeneği geliştirmiştir.

D) Bütün maddeleri, atom adı verilen küçük, birbirinden farklı ve bölüne- mez taneciklerden oluştuğu fikrini öne sürmüştür.

E) Fosfor üzerinde yaptığı çalışmalar sonucunda fosfin (PH₃) bileşiğini elde etmiştir.

7.

• ...; Sınama yanılmaya dayalı olduğu, ... temelleri olmadığı ve sistematik bilgi birikimi sağlamadığı için bilim değildir.

• Kimya; terazinin kullanılması, deneylerde kullanılan maddeler ara- sında ... ilişkilerin kurulması, sistematik bilgi birikiminin sağlan- ması ve teorilerin ... sonuçları ile test edilmesi gibi nedenlerden dolayı bir bilim dalıdır.

Yukarıdaki boşluklara seçenekteki- ler uygun olarak yazıldığında hangi- si açıkta kalır?

A) Nicel B) Deney

C) Simya D) Teorik

E) Nitel 3.

Kuru

Su

Hava Sıcak I

III

II IV

Aristo’nun Dört Element Kuramı’na göre I, II, III ve IV numaralı yerlere aşağıdakilerden hangisi yazılmalı- dır?

I II III IV

A) Ateş Soğuk Toprak Islak B) Ateş Soğuk Toprak Kuru C) Ateş Soğuk Ateş Islak D) Toprak Islak Hava Ateş E) Toprak Soğuk Hava Islak

4.

• Kemik yapısının korunmasında, kanın pıhtılaşmasında ve sinirlerin uyarılmasında görevler üstlenir.

• Eksikliğinde bitkinin kök kısmı zayıf- lar ve topraktaki dayanıklılığı azalır.

Yukarıda verilen ifadeler aşağıdaki elementlerden hangisi için geçerli- dir?

A) Klor B) Kalsiyum

C) Kurşun D) Demir

E) Cıva

5. Aşağıda sistematik adı verilen bile- şiklerden hangisi karbon atomu içe- rirken H atomu içermez?

A) Kalsiyum karbonat B) Sülfürik asit C) Nitrik asit D) Sodyum hidroksit E) Asetik asit

(28)

Simyadan kimyaya aktarılan bulgulardan biri de organik

maddelerin laboratuvarda

sentezidir.

Simyacılar fırın ve pota gibi

araçları kullan- mışlardır.

D D

D 1

3 2

4 Y

Y

Y Lavoisier, Kütlenin Korunu-

mu Kanunu’nu bulmuştur.

Bileşik, aynı veya farklı birden fazla element atomu-

nun birleşerek oluşturduğu saf

maddelerdir.

D

D 5

7 6

8 D

Y

Y Y

Elementi gös- teren sembolün

ilk harfi daima büyük yazılır.

Element ve bile- şikler fiziksel ve kimyasal yollarla

ayrıştıralamaz.

Titrasyonda kullanılan dereceli ve musluklu cam borulara büret adı verilir.

D

D 9

11 10

12 D

Y

Y Y

Kristallendirme ve süzmede kullanılan dibi düz ve koni şeklindeki cam malzeme

beherglastır.

Mezür, sıvıların hassas hacim

ölçümlerinde kullanılmaz.

Yukarıdaki ifadeler doğru (D) / yan- lış (Y) olarak değerlendirildiğinde aşağıdaki çıkışlardan hangilerine ulaşılır?

A) 1, 5, 12 B) 4, 8, 9 C) 3, 8, 10 D) 3, 5, 9 E) 3, 7, 12 sadece biri element sembolü

değildir.

• (...) Kimyasal adı sodyum bikarbonat olan bileşik ile yaygın adı sud kostik olan bileşik aynı tür element atomlarından oluşur.

• (...) Yaptığı deneysel çalışmalarla yanma olayına ilk defa açıklık getiren bilim insanı Robert Boy- le’dur.

Yukarıda verilen ifadeler sırası ile doğru (D) yanlış (Y) olarak değerlen- dirildiğinde aşağıdakilerden hangisi doğru olur?

A) Y, D, Y B) D, Y, D C) D, Y, Y D) D, D, D E) Y, Y, D

9. Canlı organizmaların kimyasal yapı- sını ve canlıda oluşan kimyasal olay- ları inceleyen kimya disiplini aşağı- dakilerden hangisidir?

A) Fizikokimya B) Biyokimya C) Organik kimya D) Analitik kimya E) Polimer kimyası

10. • Zehirlenmelere sebep olan toksik kirleticidir.

• Hemoglobinin yapısında ve sinir sisteminde bozunmaya neden olabilir.

• Benzin kullanımı sonucu havadaki miktarı artar.

Yukarıda özellikleri verilen kimyasal madde aşağıdakilerden hangisidir?

A) Cıva B) Kurşun

C) Sodyum D) Azot dioksit E) Karbon dioksit

(29)

29

TEST 4

1.

1. Deneme yanılmaya dayalı ça- lışmalar içerir.

2. Bir bilim dalı değildir.

3. Sistematik bilgi birikimi sağlar.

4. Çalışmalar teorik temellere dayanmaz.

5. Değersiz metallerin altına dönüştürüleceği düşünülür.

6. Öngörülen teoriler deney sonuçları ile doğrudan test edilir.

7. Sistematik bilgi birikimi oluşmamıştır.

8. Çalışmalar deneyseldir.

9. Deneylerde kullanılan maddeler arasında sayısal ilişkiler kurulur.

10. Bir bilim dalıdır.

Yukarıdaki tablo oluşturulurken bazı kutucuklarda hata yapılmıştır.

Buna göre tablodaki yanlışlığı düzeltmek için numaralarla gösterilen hangi iki kutucuktaki bigiler yer değiştirmelidir?

A) 1 ve 6 B) 2 ve 10 C) 3 ve 7 D) 4 ve 8 E) 5 ve 9

2. Aşağıda bazı bilim insanlarının isimleri ve özellikleri verilmiştir.

a. Cabir Bin Hayyan b. Lavoisier

c. Er Razi d. Aristo

1. Bütün maddelerin hava, su, toprak ve ateş olmak üzere dört elementten oluştuğu fikrini ortaya atmıştır.

2.

Dünyada ilk kimya laboratuvarını kuran kişi olaraka kabul edilir. Kurduğu laboratuvarda maddeler saflaştırarak elementler elde etmeye çalışmıştır.

3.

Çiçek ve kızamık hastalıklarının tedavisinde ilk kez kimyayı tıpta uygulamış büyük bir hekim ve aynı zamanda sim- yacıdır.

4.

Havadaki oksijen elementlerin metal- lerle verdiği yanma tepkimesini ilişkin teorisi bilim dünyasında bir devrim ya- ratan bilim insanıdır.

Buna göre verilen bilim insanları ve özellikleri hangi seçenekte doğru eş- leştirilmiştir?

A) 1 - d, 2 - a, 3 - c, 4 - b B) 1 - a, 2 - b, 3 - c, 4 - d C) 1 - c, 2 - a, 3 - b, 4 - d D) 1 - b, 2 - a, 3 - d, 4 - c E) 1 - d, 2 - c, 3 - a, 4 - b

3. Çalışma alanı çok geniş olan kimya bilimi dalında yapılan çalışmaların ve elde edilen bilgilerin artması, kimyada bazı disiplinlerin oluşmasına yol açar.

K: Büyük moleküllü bileşiklerde mo- leküllerin yapısını kimyasal bağlarda nasıl düzenli bir yapı oluşturduklarını inceler.

L: Kimyasal bir maddenin bileşenlerinin ya da kimyasal bileşenlerinden bir bö- lümünün niteliğini ve niceliğini inceler.

M: Canlı organizmalarda bulunan kim- yasalları, kimyasal reaksiyonları inceler.

Buna göre K, L ve M bilimleri ile il- gili;

I. K, polimer kimyasıdır.

II. L, anorganik kimyadır.

III. M, biyokimyadır.

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I ve III E) I, II ve III

(30)

özellik kavramı ile ilgili D - Y etkinliğini aşağıdaki gibi işaretliyor.

D Y

I.

Doğadaki tüm maddeleri oluşturan dört element toprak, ateş, hava ve tah- ta'dır.



II.

Bir madde kuru ve soğuk özeliklerine sahipse bu madde toprak elementin- den oluşmuştur.



III. Hava elementi "sıcak" ve

"kuru" özelliklerine sahiptir.



IV.

Ateş elementi ile toprak elementi ortak özelliğe sahip değildir.



V.

Ateş ile hava elementlerinin ortak özelliği "sıcak"

olmalarıdır.



Buna göre Pınar'ın yaptığı işaretle- melerden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) IV ve V E) II ve V

7. • Maddelerin kimyasal özellikleri, farklı maddelerin birbirleriyle etki- leşimi konusunda laboratuvar çalış- maları yapar.

• Organik kimya, analitik kimya, biyokimya ve fizikokimya konularında eğitim alır.

• İlaç, gübre, boya, tekstil, deri, deterjan, sentetik elyaf ve seramik gibi birçok endüstri alanında çalışabilir.

yukarıda özellikleri verilen kimya ile ilgili meslek dalı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Eczacılık

B) Kimya mühendisliği C) Kimya öğretmenliği D) Metalürji mühendisliği E) Kimyagerlik

I. Boya, ilaç, kozmetik, yakıt, gıda gibi birçok endüstriyel alanda; tıpta, ar- keolojide, adli kimyada kullanılan kimyasal bileşenleri nitelik ve nicelik olarak analiz eder.

II. Çok sayıda küçük birimin birbirine eklenmesiyle oluşan büyük mole- külleri inceler.

III. Asit, baz, tuz, su ve mineral gibi organik olmayan bileşiklerin yapı- larını, özelliklerini ve tepkimelerini inceleyen kimya disiplinidir.

özellikleri ile,

a. Anorganik kimya b. Analitik kimya c. Polimer kimyası

ana bilim dalları aşağıdakilerin han- gisinde doğru eşleştirilmiştir?

I II III

A) a b c

B) b c a

C) c a b

D) b a c

E) c b a

5. Latince adı Türkçe adı Sembolü

Hydrogenium Hidrojen H

Lithium Lityum Li

Natrium Sodyum Na

Phosphorus Fosfor P

Yukarıda bazı elementlerin Latince ve Türkçe adları ile sembolleri verilmiştir.

Buna göre;

I. Elementlerin sembolleri okundukları dile göre değişir.

II. Element sembolleri en az iki harften oluşur.

III. Semboller elementlerin Latince adla- rına göre verilmiştir.

A) Yalnız I B) I ve III C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III