TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU (TTK)

TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU (TTK)

ALEVSIZDIRMAZLIK ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

Emel ÖVÜÇ

ALSz Şube Müdürü

ALEVSIZDIRMAZLIK ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ

(ALSz)

Alevsızdırmazlık Şube Müdürlüğü

1973 yılında Enerji Bakanlığı- Maden Dairesi Başkanlığına bağlı olarak kurulmuştur.1984 yılında TTK bünyesine geçmiştir

Kurulma amacı; Patlama riski içeren gaz, toz ve buhar ortamlarında kullanılan elektrikli cihazların tip testlerini ortamlarında kullanılan elektrikli cihazların tip testlerini (type tests) ilgili standartlara göre yapıp bu cihazlara atex, exproof, alevsızdırmazlık sertifikası ve imal lisansı vermektir

1976 yılında MS 01 / 76 numara ile özel bir firmanın ürettiği

“Akülü Madenci Baş Lambası” cihazına vermiş ve böylece ALSz sertifikalı cihaz imalatı Türkiye’de ilk kez başlamıştır

Alevsızdırmazlık Şube Müdürlüğü

Hizmetlerimiz

Testler

- Akreditasyon kapsamındaki testler (Tip Testleri)

- Akreditasyon kapsamı dışındaki testler

(Rutin testler; Alevgeciktiricilik, Alevalabilirlik) Kablo İmal Lisansları

- MGM Şartnameleri

Muayene, İnceleme ve kontrol

I. BÖLÜM

Muhtemel Patlayıcı Ortam Muhtemel Patlayıcı Ortam Koruma Tipleri

ATEX Direktifi

PATLAMA Nedir

Katı, sıvı veya gaz halindeki patlayıcı maddelerin

veya toz bulutu barındıran ortamların çeşitli

sebeplerle ateşlenmesi sonucu yüksek derecede

ısı enerjisi, ışık, yanmış gaz, ses ve basınç

meydana getirerek hava içerisinde aniden ve

meydana getirerek hava içerisinde aniden ve

şiddetle yayılması olayına patlama denir

PATLAMA Nedir

O x y g e n

Ig n iti o

n s o u

rc e

Patlama

Patlayıcı karışım, Oksijen,

Ark, ısı, açık alev veya statik elektrik gibi

“Ateşleme Enerjisi” nin aynı anda bulunması ile mümkün

O x y g e n

Combustible

Ig n iti o

n s o u

rc e

Proper Compostition

“Ateşleme Enerjisi” nin aynı anda bulunması ile mümkün olur

Eğer ortamda oksijen bol miktarda bulunuyorsa meydana gelecek olay

«YANMA» dır

Bir başka deyişle patlama, yanmanın özel bir halidir

PATLAYICI ORTAM Nedir

Patlayıcı ortam, havanın patlayıcı, parlayıcı veya yanıcı özellikteki gaz, buhar, toz veya lif halindeki maddelerle karışımının patlama kıvamında bulunduğu ortamlardır. Patlamanın oluşması için üç unsurun bir arada olması gerekmektedir

üç unsurun bir arada olması gerekmektedir

Yanıcı/Parlayıcı/Patlayıcı madde (gaz, buhar, toz, lif)

Oksijen (varolan atmosferik ortamdaki hava)

Ateşleme Kaynağı (elektrik arkı, ısı, kıvılcım,

ALMANYA - BASF‘in Oppau Tesislerinde Meydana Gelen Patlama Hasarı

21 Eylül 1921

Yaklaşık 2000 ton amonyum nitrat gübresi patladı 561 kişi hayatını kaybetti

6 km uzaklıktaki Mannheim'da pencerelerin camları kırıldı

Patlamadan korunma yöntemlerinin gelişimi

Madencilik bilinen en eski sanayi kollarından biridir ve patlayıcı ortamlarla ilk karşılaşma kömür madeni ocaklarında olmuştur.

Patlayıcı ortamlarla ilgili tedbirlerin öncülüğünü Patlayıcı ortamlarla ilgili tedbirlerin öncülüğünü maden sanayisi yapmıştır

1815: Davy lambası İlk exproof madenci

lambasının geliştirilmesi;

kazalarda % 90 azalma

Patlamadan korunma yöntemlerinin gelişimi

1912: İlk norm ve koruma tiplerinin geliştirilmesi

Transformatör, elektrik motoru, şalt cihazları ve akkor flamanlı aydınlatma armatürleri gibi bir çok elektrikli teçhizatın madenlerde kullanımına 1912’ lerden sonra başlanmış, bu gün bilinen önlemlere benzer tedbirler alınmaya başlanmış ve d-tipi koruma olarak bilinen ilk alevsızmaz (flameproof) koruma tipi koruma olarak bilinen ilk alevsızmaz (flameproof) koruma tipi geliştirilmiştir

1926: İlk standart

Alevsızmazlık (flameproof) standart

“BS229: Flameproff enclosures”

1943: İlk Yönetmelik

Patlayıcı ortamlarda kullanılan elektrik teçhizatlar yönetmeliği (VDE 0171)

Patlamadan korunma yöntemlerinin gelişimi

1975:Ex yönetmeliklerinin Avrupa sınırlarında standartlaştırılması 2003: Ex kanunlarının Avrupa Birliği içinde ATEX Direktifiyle Birliği içinde ATEX Direktifiyle standartlaştırılması

2007: Ex kanunlarının dünya çapında IEC-Ex direktifiyle

standartlaştırılmasının ilk adımı

PATLAYICI GAZLAR

Patlayıcı gazlar, havadaki oksijen ile karıştıklarında kıvılcım gibi bir ateşleme kaynağı ile patlayabildikleri gibi ortamdaki teçhizatların yüzey sıcaklıklarından da alev alabilirler, buna statik patlama adı verilir. Bu nedenle kullanılan elektrik ve mekanik teçhizatın yüzey sıcaklıklarına da dikkat edilmelidir mekanik teçhizatın yüzey sıcaklıklarına da dikkat edilmelidir Patlayıcı gazların başında doğalgaz, LPG ve kaynak işlerinde kullanılan hidrojen ve asetilen gazları gelmektedir.

Bu gazlar hava ile karıştıklarında patlayıcı hale gelirler ve herhangi bir ateşleme kaynağı ile patlayabilirler

PATLAYICI GAZLAR

Patlama hava ile karışım oranına bağlıdır. Karışımın bir alt ve bir de üst patlama sınırı vardır. Gazlar için alt patlama sınırı LEL (lower explosive limit) kısaltması kullanılır

LEL değeri, alınacak tedbirler için çok önemli bir veridir ve gazların tehlike derecesini (patlama kabiliyeti) belirler

gazların tehlike derecesini (patlama kabiliyeti) belirler

Aynı şekilde gazların üst patlama sınırı UEL (upper explosive limit) olarak adlandırılır

PATLAYICI SIVILAR

Yanıcı sıvılar, sıvı halleri ile patlayıcı ortam oluşturmazlar. İçinde bulundukları ortamın sıcaklıklarına bağlı olarak buharlaşarak havadaki oksijen ile karıştıklarında tehlike oluştururlar

Sıvıların patlayabilecek kıvamda sıvı buharı oluşturabilecekleri en düşük sıcaklık olan parlama noktası (Flash point), gazlardaki LEL

gibi alınacak tedbirler için önemli bir

veridir ve sıvıların tehlike derecesini

belirler

PATLAYICI TOZLAR

Yanıcı tozlar havadaki oksijen ile karışarak toz bulutu veya cihaz yüzeyinde ince tabaka halinde olabilir

Tozlar herhangi bir yüzeyde yerleşik iken dışarıdan ateşleme Tozlar herhangi bir yüzeyde yerleşik iken dışarıdan ateşleme olmaksızın yüzey ısısı ile korlanarak yanabilir veya patlayabilir

İnce tabaka halindeki tozların patlama sıcaklığı tozların havada bulut halinde iken alevlenme sıcaklığından düşüktür

PATLAYICI TOZLAR

Çekirdek büyüklüğü yaklaşık 500 μm altında olan ve havada belli bir süre süzülen katı maddeler toz olarak kabul edilmektedir.

Tozların havanın oksijeni ile karışımı ya “toz bulutu” halinde veya “ince tabaka” şeklinde bulutu” halinde veya “ince tabaka” şeklinde mümkündür

Tozlar genellikle ince bir film şeklinde tesis üzerine

yapışık şekilde dururlar. Tesisin ısınmasından

veya dışarıdan gelen her hangi bir ısı kaynağı ile

yanıcı tozun çok küçük bir bölümü akkor hale

gelerek patlamaya neden olabilir

PATLAYICI TOZLAR

Patlayan bu çok küçük miktar toz diğer tozları havaya üfleyerek “patlayıcı bir toz bulutu” oluşmasını sağlar. Bu bulut daha da şiddetli patlar ve patlayan bulut yeni toz bulutları oluşmasına yardımcı olacağı için toz patlaması zircirleme bir patlamaya dönüşebilir

Toz patlamaları gaz patlamalarından çok daha tehlikeli Toz patlamaları gaz patlamalarından çok daha tehlikeli ve tahrip edicidirler

TOZ PATLAMALARI

Toz bulutu ne kadar kapalı bir alanda bulunursa ve ne kadar kuruysa patlamanın şiddeti o kadar fazla olur

Ekipmanların içleri en uygun kapalı ortamlardır

Ekipmanların içleri en uygun kapalı ortamlardır

Patlama riski olan ekipmanlara örnek olarak,

kovalı elevatörler, silolar, besleme hunileri, filtre,

siklonlar, karıştırıcılar ve pnömatik transport

sistemleri sayılabilir

TOZ PATLAMALARI

Zaman (ms) Patlama aşaması

0 Primer patlama

25 Ekipmanın(silo,tank) içinde ilk şok dalgası ve titreşim 60 Dış ortamdaki tozların havaya savrulması

ATEŞLEME KAYNAKLARI

Alev ya da sıcak gazlar Sıcak yüzeyler

Mekanik olarak üretilmiş kıvılcımlar Elektrik tesisatı

Eşitleme akımları Eşitleme akımları Statik elektrik

Yıldırım akımı

Elektro manyetik dalgalar iyonizasyon radyasyonu Ultrasaund

Tehlikeli ve Patlayıcı Ortamlı İşyerleri

Yeraltı Madenleri Boya İmalatçıları Tiner İmalatçıları

Akaryakıt ve LPG Rafinerileri Akaryakıt Dağıtım İstasyonları Akaryakıt Dağıtım İstasyonları Parlayıcı Gaz İmal Eden İşyerleri Parlayıcı Gaz Satışı Yapan İşyerleri Pamuk-İplik Deposu ve İmal-İşletme LPG Gaz Dolum

Depolama ve Satış Yerleri

EXPROOF (Ex)

Patlayıcı Ortamlı İşyerlerinde çalışılırken kullanılan enerji türlerinden herhangi birinin ısı, ark, kıvılcım ya da statik elektrik olarak açığa çıkması, ortamın patlamasına neden olmaktadır

Elektrikli teçhizat ve donanımdan bu enerjinin

açığa çıkmaması için, cihazlar üzerinde alınan

ilave tedbirlere exproof (Ex) denir

TEHLİKELİ İŞ YERLERİ

Yanıcı katı, sıvı ve gazların çıkarıldığı, taşınıp depolandığı ve işlendiği sanayiler insan sağlığına zararlı olmanın yanı sıra türlü maksatlarla kullanılan enerjinin amaç dışı ısı, ark ve açık aleve dönüşebilme olasılığının her an var olması nedeni dönüşebilme olasılığının her an var olması nedeni ile ‘TEHLİKELİ İŞ YERLERİ’

olarak belirlenmiştir

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

ZONE 0 ZONE 1 ZONE 2

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

GAZLAR ZONE 0

Patlayıcı gaz atmosferi sürekli yada uzun süreler için mevcut olduğu sahaları kapsar

olduğu sahaları kapsar

Patlayıcı gaz ve buharların bulunduğu kapalı kaplar, kapalı gaz veya buhar muhafaza tankları, içinde alevlenebilir sıvıların bulunduğu tank veya konteynerlerin açık ağız civarları

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

GAZLAR ZONE 1

Patlayıcı gaz atmosferin, ara sıra ve düzensiz aralıklarla mevcut olması beklenen sahaları kapsar

sahaları kapsar

Tamir, bakım veya zaman zaman meydana gelebilecek sızıntı nedeni ile oluşan patlayıcı ortam, alevlenebilir sıvı ve buharların aktarıldığı boruların vanalarından, bağlantılarından kaçaklardan oluşan patlayıcı ortam

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

GAZLAR ZONE 2

Patlayıcı gaz atmosferin nadiren olması ve olursa bile sadece kısa bir süre için mevcut olması beklenen sahaları kapsar

beklenen sahaları kapsar

Zone 1 e komşu alanlar, yeteri kadar havalandırılmasına karşın zaman zaman kaçakların veya sızıntıların olduğu patlayıcı ortamlı alanlar

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

GAZLAR için Zone Belirleme TOZLAR için Zone Belirleme

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

TOZLAR ZONE 20

Muhtemel patlayıcı hava ile toz bulutu karışımlarının uzun süreli yada sürekli oluştuğu bölge

Örneğin; tank ve boru içleri Örneğin; tank ve boru içleri

ZONE 21

Muhtemel patlayıcı hava ile toz bulutu karışımlarının normal işletim koşullarında oluştuğu bölge

Örneğin; Zone 20’nin yakın çevresi, toz doldurma ve boşaltma ekipmanların çevresi

TEHLİKELİ BÖLGE SINIFLANDIRMASI

TOZLAR ZONE 22

Patlayıcı toz atmosferin nadiren olması ve olursa bile sadece kısa bir süre için mevcut olması beklenen sahaları kapsar

kapsar

Muhtemel patlayıcı toz bulutu ve hava karışımlarının normal işletim koşullarında oluşmadığı yada çok kısa süreli olarak oluştuğu bölge;

Genellikle ZONE 0 ve ZONE 1’in etrafı veya sistem kaçakları

Patlamaya Karşı Koruma

Birincil önlem: Patlayıcı madde unsurunu devre dışı bırakmak

- Oksijen (hava) !!!

Etkisiz hale getirilmelidir Ateşleme kaynağı !!!

Ortadan kaldırılmalıdır Ortadan kaldırılmalıdır

- Yanıcı gaz buhar ve tozlar !!!

Havalandırma yapılmalıdır

İkincil önlem: Ateşleme kaynağını devre dışı bırakmak

Patlamaya Karşı Koruma

Tehlikeli iş yerleri kapsamına giren sanayilerde can ve mal kaybına neden olan patlamaların meydana gelmesini önlemek için alınması gerekli olan önlemler; standartlar, yönetmelik ve tüzüklerle belirlenerek uyulması zorunlu kurallar haline getirilmiştir

kurallar haline getirilmiştir

Tehlikeli Bölgelerde tehlikesiz çalışabilecek ex-proof ekipman kullanılarak patlayıcı ortamın tutuşması önlenmelidir

Patlamaya Karşı Koruma

Elektrikli cihaz ve teçhizatın patlayıcı ortamı tutuşturmaması için, cihazlar üzerinde alınan ilave tedbirlere exproof (Ex) denir

Bu cihazların imalatının yapılıp işyerlerinde kullanılabilmesi için Onaylanmış Kuruluşlar tarafından incelenmesi, test için Onaylanmış Kuruluşlar tarafından incelenmesi, test edilmesi ve ortamı patlatmayacağına dair belgelendirilmesi (sertifikalandırılması) gerekmektedir

Uygun Ekipman Seçimi

1999/92/AT ATEX 137

ZONE 0 ZONE 20

ZONE 1 ZONE 21 ZONE 0

ZONE 20

ZONE 2 ZONE 22

Kategori 2

2014/34/AT ATEX 100 a

ZONE 20

Kategori1 Kategori 2 Kategori 3 ZONE 21

ZONE 20 ZONE 22

Teçhizat Seçimi

Gaz/Tozların değerlendirilmesinden ekipman seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar

Grup kategorisi ( I,II,III) Cihaz kategorisi (1,2,3)

Koruma tipi (d,e,i,m,n,p,q……) Koruma tipi (d,e,i,m,n,p,q……)

Gaz/Toz Patlayıcı ortam grubu (IIA,IIB,IIC,IIIC,I) Sıcaklık sınıfı

Koruma derecesi (IPxy)

Grup, Bölge ve Kategori Tanımları

EN 60079-0 2014/34/AB EN 60079-10-X

EPL Grup Grup Kategori Zonlar Ma

I I

M1

NA (Yeraltı Madenleri)

Mb M2

Madenleri) Ga

II

II

1 G 0

Gb 2G 1

Gc 3G 2

Da

III

1D 20

Db 2D 21

Dc 3D 22

Gaz Grupları

Gaz Grubu Gaz

Grizu Grup I

Sınıflandırma

I

Propan, Metan, Propan, Metan,

Bütan IIA

Etilen

Grup II IIB

Asetilen, Hidrojen IIC

Toz Grupları

IIIA Yanıcı ve Uçucu Maddeler Tozlar

IIIB

IIIC

İletken Olmayan Toz

İletken Toz(Metal tozları)

Sıcaklık Sınıfları

Bölge Sınıflandırması İçin Sıcaklık Sınıfı

Ekipmanın İzin Verilebilir Sıcaklık

Sınıfı

T1-T6 T1

Gaz Veya Buharın Ateşleme Sıcaklığı

>450˚C

T2-T6

T2 >300 ˚C T2-T6

T2 >300 ˚C

T3-T6

T3 >200 ˚C

T4-T6

T4 >135 ˚C

T5-T6

T5 >100 ˚C

Sıcaklık Sınıfları

Ekipman normal olarak -20 ila +40 derece arasında bir ortam sıcaklığında çalışacak şekilde tasarımlanmalıdır;

Bu durumda ek ortam sıcaklığı markalamasına gerek yoktur

Grup I cihazlarda En Büyük Yüzey Sıcaklığı Grizu Hava karışımı için 450°C yi

Kömür tozu için 150°C yi aşmamalıdır

KORUMA TİPLERİ

Patlayıcı ortamlarda çalışacak teçhizat ve donanımlar tutuşma kaynağı olma tehlikesini ortadan kaldırmak için değişik yöntemlerle koruma altına alınarak güvenli hale getirilirler

Koruma tipleri cihazların mahfazaları, tüm giriş ve çıkışları, kumanda tertipleri ile eleman ve bağlantılarını kapsar

Standartlarca belirlenmiş koruma tipleri aşağıda

gösterilmiştir

KORUMA TİPLERİ

Ex’d’ Alevsızdırmaz Koruma Ex ’e’ Arttırılmış Güvenlik

Ex ‘i’ Kendinden Emniyetlilik Ex ‘o’ Yağa Daldırma

Ex ‘o’ Yağa Daldırma Ex ‘p’ Basınçlandırma

Ex ‘q’ Toz Doldurma / Kum Doldurma Ex ‘m’ Kapsülleme

Ex ‘n’ Harekete geçirmeyen/ Normal çalışma

Koruma Tipleri ve Tehlike Bölgeleri

(da) tipi alevsızdırmaz (da) tipi alevsızdırmaz

Alevsızdırmaz Muhafaza Ex ‘d’

(EN 60079-1)

Prensip

Bu tip korumada patlayıcı bir ortamı

ateşleyebilecek parçalar kapalı bir mahfazaya

yerleştirilir. Bu mahfaza herhangi bir patlamadan

yerleştirilir. Bu mahfaza herhangi bir patlamadan

doğacak basınca dayanabilmeli ve patlamayı

kapalı alanın dışındaki ortama taşımamalıdır

Alevsızdırmaz Muhafaza Ex ‘d’

(EN 60079-1)

Mahfaza içerisinde gerçekleşecek olan patlama

sırasında patlama basıncına dayanacak şekilde dizayn edilir

Boşluk (gap) mesafelerinden (flame-path) çıkan Boşluk (gap) mesafelerinden (flame-path) çıkan

gaz jeti ve çevre sıcaklığı tutuşma meydana getirmez

Tipik Uygulamalar

Elektrikli Motorlar

Alevsızdırmaz Muhafaza Ex ‘d’

(EN 60079-1)

Arttırılmış Güvenlik Ex ‘e’

(EN 60079-7)

Prensip

Ek önlem olarak daha yüksek bir koruma düzeyi sağlar. Bu mahfazanın içerisinde ve dışında yüksek sıcaklık ve kıvılcım veya elektrik arkı yüksek sıcaklık ve kıvılcım veya elektrik arkı oluşumuna karşı koruma sağlar

Tipik Uygulamalar Elektrik Motoru

Motor Bağlantı Kutuları

Kendinden Emniyetlilik Ex ‘i’

(EN 60079-11)

Prensip

Düşük enerji ile çalışan ve bu nedenle ortamı tutuşturacak sıcaklık ve kıvılcım(ark) üretmeyen devrelerden oluşan koruma tipidir

devrelerden oluşan koruma tipidir Tipik Uygulamalar

Sensörler Telsizler

El Fenerleri

ATEX ATEX

ATEX DİREKTİFİ

ATEX Nedir

Patlayıcı Atmosfer terimi Fransızca

“

AT

EX

teriminden gelmektedir

ATEX Direktifi 01 Temmuz 2003’ tarihinde tüm Avrupa ATEX Direktifi 01 Temmuz 2003’ tarihinde tüm Avrupa ülkelerinde yürürlüğe girmiş ve uyulması zorunlu hale getirilmiştir

“31.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete ile

“Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler ile İlgili Yönetmelik” olarak (94/9/AT) yayınlanmıştır

Halen 2014/34/EU sayılı direktif yürürlüktedir

ATEX DİREKTİFİ

Havalandırma ve benzeri birincil önlemlerle patlayıcı ortamın oluşması önlenemiyorsa, oluşan Tehlikeli Bölgelerde tehlikesiz çalışabilecek exproof ekipman kullanılarak patlayıcı ortamın tutuşması önlenmelidir

tutuşması önlenmelidir

ATEX DİREKTİFİ

Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılması Amaçlanan Teçhizat

ve

Koruyucu Sistemler ile İlgili Koruyucu Sistemler ile İlgili

Direktif

ATEX DİREKTİFİ

Amaç muhtemel patlayıcı ortamda kullanılan teçhizatın ve koruyucu sistemlerin güvenli olarak piyasaya arzına ilişkin usul ve esasları belirlemektir

Bu Yönetmelik, muhtemel patlayıcı ortamlarda

kullanılacak teçhizat ve koruyucu sistemleri kapsar

ATEX DİREKTİFİ 2014/34/EU

TASARIM PİYASAYA ARZ GÜVENLİK İŞARETİ

-ATEX 2014/34/EU -ATEX 2014/34/EU

( Ek II Uygunluk) -Standarta Uygunluk

Modüler Sistem (Modül seçimi)

ATEX DİREKTİFİ

Muhtemel Patlayıcı ortamlarda kullanılmak için tasarlanmış;

Teçhizat ve Koruyucu sistemler ile

Bu ortam dışında da kullanılan

•Elektrikli Motorlar

•Kompresörler

•Dizel Motorlar

•Aydınlatma Tesisatları

•Kontrol ve İletişim Cihazları

• Ölçme ve tespit Cihazları v.b

Bu ortam dışında da kullanılan

ve ekipman ve koruyucu sistemlerin emniyetli çalışması için gerekli olan veya buna katkı sağlayan emniyet cihazları, kumanda cihazlarını kapsamaktadır

• Ölçme ve tespit Cihazları v.b

Koruyucu Sistemler

Patlama yalıtım sistemleri (aktif, pasif) Patlama tahliye tertibatı

Söndürücü engel Alev tutucular

Alevsiz patlama ve tahliye tertibatları Alevsiz patlama ve tahliye tertibatları Alev geçirmez mahfazalar

Su perdeleri

Basınçtan ve patlamadan koruma Panelleri Patlama saptırıcıları

Söndürme Sistemleri

Hızlı hareket eden kapama vanaları…vb.

ATEX DİREKTİFLERİ

2014/34/AB 99/92/AB

Teknik teçhizatla ilgilidir Çalışanların güvenliği ile ilgilidir

2014/34/AB (94/9/AT)

veya

ATEX 100

99/92/AB veya

ATEX 137

ATEX DİREKTİFLERİ

Ekipman Tedarikçisi

Ekipman Kullanıcısı Bölge Bilgisi

Tedarikçisi 2014/34/AB

Direktifi ATEX 100

Kullanıcısı 99/92/AB

Direktifi ATEX 137

Ürün ve Destekleyici Bilgiler

ATEX İŞARETLEME

Toz Grubu Koruma Sınıfı

Patlamaya Karşı Koruma

Sıcaklık Sınıfı

EPL

ATEX İŞARETLEME

ATEX İŞARETLEME

II. BÖLÜM Muayene

Bakım Bakım Onarım

Koruma Tipi

MUAYENE ve BAKIM

Patlayıcı atmosferli ve patlama riski olan tehlikeli bölgelerdeki elektrik tesisleri, patlamaya karşı koruma standartlarına uygun olarak tasarımlanmış niteliklere sahip olmalıdır

Patlayıcı atmosferde güvenlik amacıyla, tesislerin ömrü boyunca belirtilen özel niteliklerinin bütünlüğünün korunması gerekir

Bu nedenle tesislerde başlangıç muayenesi ile

birlikte aşağıdakiler de yapılmalıdır

MUAYENE ve BAKIM

Tesisat veya donanım işletmeye alınmadan önce bir başlangıç muayenesi yapılmalıdır

Tesisatın, tehlikeli bir alan içinde sürekli kullanımına imkân verecek şekilde yeterli durumda kullanımına imkân verecek şekilde yeterli durumda muhafaza edilmesini sağlamak için;

a) Düzenli periyodik muayeneler veya

b) Usta personel tarafından sürekli gözetim,

yapılmalı ve gerekirse bakım gerçekleştirilmelidir

(Periyodik muayeneler arasındaki zaman aralıkları,

uzman görüşü gerekmeksizin üç yılı aşmamalıdır)

MUAYENE ve BAKIM

Cihazlardaki bozulmaları etkileyen ana faktörler Korozyona karşı hassasiyet

Kimyasal veya çözücü maddelere maruz kalma Toz veya kirin toplanma olasılığı

Su girişi olasılığı Su girişi olasılığı

Aşırı ortam sıcaklığına maruz kalma Mekanik hasar tehlikesi

Beklenmeyen titreşime maruz kalma,

Personelin eğitimi ve tecrübesi, yetkisizlik Ayarların yanlış yapılması olasılığı

İmalâtçının tavsiyesine uygun olmayan bakım olasılığı

MUAYENE ve BAKIM

MUAYENE

Cihazın gaz grubu ve sıcaklık sınıfı o işyerinde kullanılan parlayıcı malzemelerin alevlenme sıcaklığına uygun olmalıdır

sıcaklığına uygun olmalıdır

Üretici tarafından kullanıcıya donanımın kullanım kılavuzlarının verilmiş olması gerekir; bu kullanım kılavuzları hizmete alma bilgileri ile montaj ve söküm bilgilerini içermelidir

Kullanım kılavuzlarında ayrıca ayar, bakım ve

MUAYENE ve BAKIM

MUAYENE

Kullanma kılavuzları, yanlış kullanımları önleyecek ve beklenebilecek muhtemel hatalar konusunda kullanıcıyı uyaracak şekilde konusunda kullanıcıyı uyaracak şekilde düzenlenmelidir

Donanımın açık havada montajı ile ilgili kimyasal,

sıcaklık, mekanik gerilim, toz ve su ile ilgili olan

bilgiler kullanma kılavuzunda yer almalıdır

MUAYENE ve BAKIM

MUAYENE

Ocaklarda kullanılan exproof cihazların mekanik deformasyona (çatlak, delik, kırık) maruz kalan kısımları gözle muayene edilmelidir

kısımları gözle muayene edilmelidir

Tozlu ve korozif etkilerin bulunduğu ve darbe etkilerine maruz yerlerdeki teçhizatların bakımı daha da sıklıkla yapılmalıdır

(TS EN 60079-0)

MUAYENE ve BAKIM

Exproof gövde ve kutularda mekanik hasarlar oluşabilir

En çok rastlanan paslanma ve hareketli kısımlarda meydana gelen aşınmadır

TS EN 60079-19 Standardı gövde üzerinde kaynak ve dolgu yapılmasına müsaade etmektedir

Gövde üzerindeki deklilerin doldurulup yeniden

delik açmak veya mevcut deliği genişletmek

mümkündür. Ancak; yapılan tüm işlemler

donanımın Exproof özelliğini bozmamalıdır

MUAYENE ve BAKIM

Gövdede Kırık

MUAYENE ve BAKIM

Mekanik Hasarlar

FLANŞ TAMAMEN PASLANMIŞ

Kablo ve kablo başlığı ile cihaz arasındaki zırh ve toprak irtibatlarının tam olması ve sıkılığı kontrol edilmelidir

MUAYENE ve BAKIM

KABLO GLENDLERİ

(TS EN 60079-0)

Kablo girişlerinde kullanılan glendler uygun dönme momentinde(tork) sıkılmalıdır

Esnek kablolar her 24 saatte bir gözden geçirilmeli,

MUAYENE ve BAKIM

DİREKT KABLO GİRİŞİ (KABLO GLENDİ)

MUAYENE ve BAKIM

Döküm Hataları

MUAYENE ve BAKIM

FLANŞTA PASLANMA MEVCUT

Korozyon Etkileri

FLANŞTA PASLANMA MEVCUT

MUAYENE ve BAKIM

MUAYENE

Alev yollarının özelliğinin devamlılığı sağlanmalı, bu amaçla bağlantı ve çalışma yüzeyleri hafifçe greslenerek korozyona mani olunmalıdır

greslenerek korozyona mani olunmalıdır (TS EN 60079-1)

Flanşların temizlenmesi için sadece metal

olmayan sıyırıcılar ve aşındırıcı olmayan

temizleyici akışkanlar kullanılmalıdır

MUAYENE ve BAKIM

Korozyon Etkileri

FLANŞ TEMİZLENEREK KOROZYON ETKİSİ GİDERİLMİŞ

MUAYENE ve BAKIM

MUAYENE

Etiketler, gerçekte takıldığı donanımın belirttiği donanımla aynı olduğundan emin olmak için, uygun dokümantasyonda yer alan kuralları uygun dokümantasyonda yer alan kuralları sağladığını ve okunabilir olduğunu doğrulamak amacıyla muayene edilmelidir

(TS EN 60079-17)

MUAYENE ve BAKIM

MUAYENE ve BAKIM

BAKIM

Muhtemel Patlayıcı Ortam içeren işyerlerinde Bakım EN ISO 60079-17 Standardı ve diğer IEC Standartlarında düzenlenmiştir

Standartlarında düzenlenmiştir

Kendinden Emniyetlilik koruma tipi (protection of

Intrinsic Safety) işlerliğinin sürdürülebilmesi bu

koruma tipi sürekli olarak kontrol edilmesi ile

mümkündür

MUAYENE ve BAKIM

BAKIM

Bu amaçla; aksamların (Components ) veya emniyet cihazlarının (Safety Devices) arızalarının, açık devre ve kısa devre durumlarının, arızalarının, açık devre ve kısa devre durumlarının, sensörler ile sık sık izlenmesi gerekir

Arızalı aksamların mutlaka üreticinin patlama

koruması gereklilikleri açısından öngördüğü

orijinalleri ile değiştirilmelidir

MUAYENE ve BAKIM

BAKIM

Muhafazalardaki boşluklar, kırıklar veya toz/ su girmesini önleyen contaların eskimesi gibi sıradan diğer arızaların oluşması da patlamadan koruma özelliğinin devam etmediği anlamına gelir

etmediği anlamına gelir

Periyodik muayenelerin ve bakım onarım hizmetlerinin kurallara uygun olarak yapılması, cihazların işlerliğinin ve koruma tiplerinin standartlarına uygun olarak sürmesini sağlayacaktır

(TS EN 60079-17)

MUAYENE ve BAKIM

BAKIM

Eğer sisteme yeni bir eleman yerleştirilecek veya değiştirilecekse koruma tip özellikleri açısından üretici öngörüleri ve tavsiyeleri dikkate alınmalıdır üretici öngörüleri ve tavsiyeleri dikkate alınmalıdır

Sistem enerji altındayken kapaklar ve gözetleme pencereleri açılmamalıdır

Enerji kesilse bile sistemde enerji depolayan

elemanlar olduğu göz önünde bulundurulmalıdır

MUAYENE ve BAKIM

BAKIM

Yapılan kontrollerde elektriksel vida bağlantılarının gevşemesi durumunda bunların sıkılması son derece önemlidir; bu sırada özellik sıkılması son derece önemlidir; bu sırada özellik ve önem arzeden tork değerlerinin sağlanmasına da önem verilmelidir

Gerekli hallerde contalar mutlaka değiştirilmelidir

Çalışma talimatlarında yer alan hususlar mutlaka

yerine getirilmelidir

MUAYENE VE BAKIM

Yapılan bakımlarda mekanik parçaların, takımların sürtünme ve çarpma ile ark, kıvılcım çıkarmaması sağlanmalıdır

Bazı cihaz ve devrelerde besleme enerjisi kesilse Bazı cihaz ve devrelerde besleme enerjisi kesilse dahi enerji depolayan elemanların varlığı unutulmamalıdır

Tesisin elektrik tesis ve teçhizat planları çizilmeli;

gaz grup, tehlike bölgeleri, sıcaklık sınıfları

işaretlenmeli kısa devre besleme gücü dikkate

alınmalıdır

MUAYENE ve BAKIM

Her bir cihaz ve tesis için kontrol, periyot, bakım ve sonuçlarının kartlara işlendiği bir bakım sistemi geliştirilmelidir

Patlamaya karşı korumalı cihaz ve yedek Patlamaya karşı korumalı cihaz ve yedek parçaları etiketlenerek ayrı ambarlarda depolanmalı, nakliyatı özel kutular içerisinde yapılmalıdır

Periyodik bakım sonrası cihazın performans

testi, koruma tip özellikleri kontrol ve test

MUAYENE VE BAKIM

Tehlikeli bölgelerde kullanılacak elektrikli elemanlar içeren Exproof Donanımın özel karakteristikleri dikkate alındığında bakım ve muayene konularında ekip anlayışı ile çalışacak eğitimli ve tam zamanlı personelin eğitimli ve tam zamanlı personelin görevlendirilmesi gerekmektedir

Tehlikeli bölgelerde çalışan donanım için teknik

açıdan montaj gerekliliklerini de kapsayan

muayene programı oluşturulmalıdır

BAKIM ve ONARIM

Donanımın orijinal sertifikasına uymayan aykırı durumlar modifikasyondur

Bu durumda söz konusu teçhizat yeni bir değerlendirme olmaksızın patlayıcı ortamda değerlendirme olmaksızın patlayıcı ortamda kullanılamaz

Onarım yapıldıktan sonra donanımın yeniden

değerlendirmesi yapılmaz ise onarılan donanımın

exproof etiketi sökülmeli veya orijinal durumda

olmadığı belirtilmelidir

BAKIM ve ONARIM

Modifikasyon Örnekleri;

Bir motor yol vericisi içerisine frekans konverteri yerleştirerek yeni tip bir yol verici yapmak

Sertifikasında bulunmadığı halde terminal kutusu üzerine fazladan kablo rekoru deliği açmak kutusu üzerine fazladan kablo rekoru deliği açmak

Terminal kutuları içerisine sıcaklık üreten bir parça yerleştirerek yeni bir cihaz elde etmek

Muhafaza içinden parça (komponent) alarak yeni

bir donanım üretmek gibi

BAKIM ve ONARIM

Exproof donanım bakım, çalıştırma ve satın alma ekipleri için eğitim programlarının düzenlenmesi gereklidir

Exproof cihazlarının montajı ile ilgili tüm kayıtlar tutulmalıdır

EN IEC 60079-17 standardının öngördüğü “Periyodik EN IEC 60079-17 standardının öngördüğü “Periyodik Bakım” programları gerçekleştirilmelidir

Alan sınıflandırılması çizimleri güncellenmelidir

Alan Sınıflandırılmasına uygun montaj ve bakım yapılmalı ve patlama güvenliğine uygun stratejiler geliştirilmelidir

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

d tipi alevsızdırmaz bir muhafazada;

Yeni giriş-çıkış yapılması (delik açılması)

Kullanılmayan giriş ve çıkışların usulüne uygun kapatılmaması

Uygun olmayan kablo ve girişlerin kullanılması.

Uygun olmayan kablo ve girişlerin kullanılması.

Metal-metal temaslı contalar yerine normal conta kullanılması

Yetkili otoritenin görüşü alınmadan takılan veya sökülen kumanda kontrol parça ve tertipleri

Isı kontrol ve tertiplerini kumanda edemez duruma getirilmeleri tip özelliği ve cihaz güvenliğini bozan onarımlardır

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

Koruma tipini bozacak tadilatlar yapılmamalıdır İmalatçı firmanın kullanma ve montaj talimatına uyulmalıdır

Eksik vida gibi gözle görülebilen kusurların, alet veya geçiş donanımı kullanılmadan belirlenmelidir

Kapak bağlantı cıvatalarının aynı özellikte olanlar ile Kapak bağlantı cıvatalarının aynı özellikte olanlar ile (adeti tamamlanmalı) değiştirilmelidir

Cihaz mahfazasında yer alan tüm bağlantı yerlerindeki cıvataların torkunda sıkılmış olması ve adetlerinin tamam olması sağlanmalıdır

(TS EN 60079-17)

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

Örneğin; aydınlatma armatürlerinde lamba değiştirilmesi bir onarım işlemidir Ancak lambanın anma değerinden büyük yenisinin takılması veya armatür kapak-gövde cıvatalarının birinin noksan kalması veya tam sıkılma yapılmaması cihazın koruma tip özelliğini bozar

yapılmaması cihazın koruma tip özelliğini bozar

Hareketli elektrikli donanımların (taşınabilir, nakledilebilir ve elde tutulan) sadece kendi koruma tipine, donanım grubuna ve yüzey sıcaklığına uygun yerlerde kullanılmasını sağlamak için önlemler alınmalıdır

(TS EN 60079-17)

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

Tesisatların bütün bölümleri temiz tutulmalı ve üzerlerinde, aşırı sıcaklık artışına sebep olabilecek toz ve zararlı maddeler birikmemelidir

Hasarlı contalar değiştirilmelidir

Donanımlar titreşime maruz kalıyorsa, cıvataların ve Donanımlar titreşime maruz kalıyorsa, cıvataların ve kablo girişlerinin sıkı biçimde kalmasının sağlanmasına özel dikkat gösterilmelidir

İletken olmayan elektriksel donanımların temizlenmesi sırasında statik elektriğin oluşması engellenmelidir

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

Aleve karşı korumalı mahfazanın bütün ek yerleri tamamen temizlenmeli ve korozyonu engelleyen ve hava etkilerine karşı korunmaya yardım eden uygun bir yağla hafifçe yağlanmalıdır

Kör vida delikleri yağlanmamalıdır (TS EN 60079-1)

(TS EN 60079-1)

Mahfaza veya bileşen ciddi bir şekilde korozyona uğramış ise ilgili bölüm değiştirilmelidir

Patlamaya karşı korumalı donanımın işaretlemesinde ortam sıcaklığı aralığı gösterilmemişse, bu donanım sadece -20 °C ila +40 °C sıcaklık aralığında kullanılmalı, diğer taraftan bir aralık gösterilmiş ise, donanım belirlenen

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

d tipi cihazlarda alev yolu yüzeylerindeki ortalama pürüzlülük değeri Ra 6,3 μm’yi geçmeyecek şekilde olmalıdır

(TS EN 60079-1)

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

Exproof cihazın kullanılmayan delikleri uygun bir Ex körleştirme elemanı ile kapatılmalıdır. Cihazın boş kalan deliklerine kaynak yapılmamalıdır

(TS EN 60079-0)

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

Flanş Yüzeyinde Bozukluklar

KORUMA TİPİNİ BOZAN ONARIMLAR

d tipi korumalı bir muhafazanın alev yüzeyinin boyanması koruma tipi özelliğini bozar

Kendinden emniyetli cihazların kendinden emniyetliliğini sağlayan bobin, sigorta ve diyot emniyetliliğini sağlayan bobin, sigorta ve diyot elemanlarının değiştirilmesi, devre dışı bırakılması koruma tip özelliğini yok etmektedir

Eğer donanım exproof özelliğini kaybetmiş

vaziyette tamire geldi ve yapılan tamirat ile exproof

özelliğini tekrar kazanamıyor ise, Exproof etiketi

KORUMA TİPİNİ BOZMAYAN ONARIMLAR

d tipi alevsızdırmaz koruma tipinde muhafaza içinde mevcut kontakt, fırça, akım bobinleri ve terminal uçlarının eş değerleri ile değiştirilmesi,

Aynı ölçü ve malzemeden yapılmış kapakların, kumanda mil ve yuvalarının, saydam gözetleme penceresinin mil ve yuvalarının, saydam gözetleme penceresinin standartlara ve kurallar uyularak değiştirilmeleri (kontrollerinin ve testlerinin yapılarak),

Yağlı ve sıvılı cihazlarda ise aynı ölçü ve malzemeden yapılan sıvı tanklarının yenileri ile değiştirilmesi, kontak eleman ve irtibatlarının yenilenmesi, iç elemanlarının eşdeğer yedekleri ile değiştirilmesi,

koruma tip özelliğini bozmayan onarımlardandır

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN

TEŞEKKÜR EDERİZ

TEŞEKKÜR EDERİZ