ÜNİTE BANKA MUHASEBESİ İÇİNDEKİLER HEDEFLER BANKA MUHASEBESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER. Prof. Dr. Mustafa UÇAR

İÇ İNDEK İLER

• Banka Muhasbesi ve  Özelllikleri

• Bankalarda Muhasebe İş Akışı

• Temel Muhasebe İlkeleri

• Bankalarda Finansal  Raporlama

• Finansal Raporların Sunumu  ve Yayımlanması

HEDEFLER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Banka muhasebesi ve özellliklerini  açıklayabilecek,

• Bankalarda muhasebe iş akışını açıklayabilecek,

• Temel muhasebe ilkelerini sıralayabilecek,

• Bankalarda finansal raporlama işlemlerini  tanımlayabilecek,

• Finansal raporların sunumu ve yayımlanması 

konusunu anlatabileceksiniz. ÜNİTE

2

GENEL BİLGİLER 

BANKA MUHASEBESİ

Prof. Dr. Mustafa  

UÇAR

GİRİŞ 

Bankalar, Bankacılık Kanunu’nun Muhasebe ve Raporlama Sistemi başlığı  altındaki açıklamaya göre, Türkiye Bankalar Birliğinin ve Türkiye Muhasebe  Standartları Kurulunun görüşü alınmak suretiyle Kurul (BDDK) tarafından  uluslararası standartlar esas alınarak belirlenecek usul ve esaslara uygun olarak  muhasebe sistemlerinde tekdüzeni uygulamak; tüm işlemlerini gerçek 

mahiyetlerine uygun surette muhasebeleştirmek; finansal raporlarını bilgi edinme  ihtiyacını karşılayabilecek biçim ve içerikte, anlaşılır, güvenilir ve karşılaştırılabilir,  denetime, analize ve yorumlamaya elverişli, zamanında ve doğru şekilde 

düzenlemek zorundadır. Bu bölümde; banka muhasebesi tanıtılacak ve banka  muhasebesinde yapılmış işlemlerin yasal dayanakları hakkında bilgi verilmiştir. 

BANKA MUHASEBESİ VE ÖZELLİKLERİ  

Bankaların faaliyet konularını; ana hatlarıyla, mevduat toplamak, kredi  vermek ve müşterilerine bankacılık hizmetleri sunmak şeklinde sıralandığında,  banka muhasebesi de şu şekilde tanımlanabilir. 

Banka muhasebesi; bankaların mevduat toplamak, kredi vermek ve 

bankacılık hizmetleri ve diğer faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan ve para ile ifade  edilebilen durumları kaydeden, sınıflayan ve analiz eden teknikler bütünüdür. 

Banka işlemleri para ve parayı temsil etiğinden dolayı diğer işletmeler  muhasebesine göre daha açık ve kolay anlaşılır. Ancak; banka muhasebesinin de  kapsamı ve detayı geniştir. Banka muhasebesini diğer ihtisas muhasebelerinden  ayıran en önemli farkların başında çok sayıda ve değişik kayıtların olması, oldukça  fazla nazım hesap kullanılması ve muhasebeleştirmenin işlem sırasında yapılması  gelir. 

Banka Muhasebesinin Fonksiyonları 

Banka muhasebesi fonksiyonlarının tamamını sıralamak mümkün değildir. 

Bu nedenle önemli bazı fonksiyonlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.  

 Bankanın müşteri, mudileri ve üçüncü kişilerle ilişkilerinden ortaya çıkan  borç ve alacaklarının izlenmesi, 

 Bankaların diğer şahısların adına nezdinde bulundurduğu kıymetlerin  izlemesi, 

 Bankaların faaliyet dönemleri sonunda kâr veya zararlarının tespiti, 

  Banka muhasebe  siteminden istenilen  sonuçların alınabilmesi  için; genel müdürlük ve 

şube muhasebe  birimleri oluşturulur. 

 Banka tarafından elde edilen ve devletin vergiye esas alacağı tutar olan  vergi matrahının hesaplanması, 

 Bankaların vergi ve diğer mevzuatlar açısından yükümlülüklerini yerine  getirmelerine yardım etmek ve ihtiyatlar, dağıtılacak kârın hesaplanması, 

 Bankaca yapılması gerekli olan planlar, bütçeler, randıman ve maliyet  analizlerine esas olacak rakamların bulunması. 

Banka muhasebesinin yukarıda sayılan görevleri başarılı bir şekilde yerine  getirmesi ancak iyi bir örgüt yapısı, planlama ve uygun tekniklerin kullanılmasıyla  mümkündür. Özellikler muhasebe bölümü içerisinde görevlerin, yetkilerin ve  sorumlulukların iyi belirlenmesi gerekir. 

Bankalarda Muhasebe Birimlerinin Görevleri 

Bankalarda muhasebe birimlerini ikiye ayırıp incelemekte fayda vardır. 

Bunlar birbirlerine bilgi veren ancak aralarında bazı farklılıklar olan genel müdürlük  ve şube muhasebe birimleridir. 

Genel Müdürlük Muhasebe Biriminin Görevleri 

Genel müdürlük bünyesinde bulunan bu birimin görevlerinin en önemlileri  şunlardır; 

 Bankanın kuruluşunda. Bankalar Kanunu’nda belirlenen prosedüre göre  ilgili kayıtları tutmak ve belgeleri hazırlamak, 

 Şube muhasebe birimlerinin kurulması ve faaliyetlerini sürdürmesine  yardımcı olmak, 

 Bankayı ilgilendiren mevzuatta yapılan değişiklikleri izlemek, zamanında  uygulamak ve bu konuda şubelere talimat vermek, 

 Bankanın yıllık bilançosunu çıkarıp, geçmiş yıl faaliyetleri ile yeni faaliyet  dönemi sonuçlarını karşılaştırmak, 

 Bankalar Kanunu hükümlerine göre resmî makamlara verilecek üçer aylık  hesap özetleri ile bilanço, kâr/zarar cetvellerini süreleri içerisinde bu  makamlara göndermek, 

 Genel merkez ve şubeler açısından yıllık bilançonun hazırlanması için  gerekli tedbirleri almak, 

 Genel merkezde tutulması gerekli kanuni defterleri tasdik ettirmek ve  tutmak, 

 Kanuni takibe intikal eden hesaplara, ilgili kanunlar gereğince ayrılması  gereken karşılıkları ayırmak ve şubelere bu konuda talimatlar vermek, 

 Bankaya ait gayrimenkulleri idare etmek, elden çıkarılması gerekenlerin  satışlarına ait teklifleri ilgililere sunmak, 

 Bankanın, varsa, iştiraklerinden doğan kâr ve zararları takip edip gerekli  tahsilatları yapmak, 

 Bilançonun tasdik ettirilmesi ve kârın dağıtılmasını sağlamak, 

 Tahakkuk edecek vergileri hesaplayıp, ödemek. 

Şube Muhasebe Biriminin Görevleri 

Şubeler bünyesinde yer alan muhasebe biriminin görevlerinden bazıları ise  şunlardır; 

 Şube işlemlerine ait muhasebe defterlerini tasdik ettirmek ve tutmak, 

 Ay sonlarında bütün hesapların bakiyelerini çıkararak defter‐i kebir ile  mutabakatı sağlamak, defter‐i kebir ve yevmiye defteri toplamlarının  uygunluğunu kontrol etmek, 

 Şubenin haftalık, aylık, üçer aylık vaziyetlerini ve bilançosunu genel  müdürlükçe tespit edilen esaslar dairesinde hazırlamak, 

 Muhabirlerle hesapların mutabakatını sağlamak, 

 Faiz dışı giderlere ait ödeme fişleri ile personel ücret ve benzeri bordroları  tanzim etmek, 

 Şubece tahakkuk ettirilen bütün vergileri zamanında ve gerekli şekilde  ödemek, bunlara ait ispat edici belgeleri saklamak, 

 Şubenin ticaret odasına ait aidatlarıyla belediyelere ödeyecekleri vergi  vs.’yi zamanında ödemek ve ispat edici belgeleri alıp, saklamak, 

  Bankalarda bilgi 

teknolojilerinin  kullanılmasına  geçilmeden önce  kalamazolar, kartlar,  primanotalar, günlük  hareket cetvelleri, imza 

kartonları gibi kayıt  elemanları kullanılırdı. 

 Şubede kullanılan ve muhasebe kayıtlarının yapılmasında esas alınan kasa  tahsil, tediye ve mahsup fişleri ile gelen dekontların dosyalanarak 

saklanmasını sağlamak. 

 Kırtasiye ve basılı evrak stokunun şubenin iş hacmine uygun olarak  kullanımını belirleyip kaydını yaparak, ay sonlarında gider hesaplarına  aktarmak, 

 Gerek grup nakilleri, gerekse şubeye ait menkullerin sigortalarının  yaptırılmasını ve yenilenmesini sağlamak, 

 Genel müdürlük, genel müdürlük muhasebe birimi ve şube müdürlüğü  tarafından verilen muhasebe ile ilgili diğer işleri yapmak. 

BANKALARDA MUHASEBE İŞ AKIŞI 

Bankalarda çağımızın en önemli araçlarından olan bilgisayarların devreye  girmesiyle muhasebe biriminde yapılan işlerin sayısı oldukça azalmıştır. Eskiden  elle yapılan işler artık bilgisayar ortamında paket programlar yardımıyla kolaylıkla  çözümlenmektedir. Bilgisayarın bankalarda muhasebe iş akış sürecinin önemli bir  aktörü olması sebebiyle bu süreçte eskiden var olan ancak şu anda kullanılmayan  çeşitli kayıt elemanları vardır. Bankalarda bilgi teknolojilerinin kullanılmasına  geçilmeden önce kontrolü sağlamak ve hataları önlemek kullanılan kayıt  elemanları şu şekilde sıralanabilir: 

 Kalamazolar 

 Kartlar 

 Primanotalar 

 Günlük Hareket Cetvelleri 

 İmza Kartonları 

Yukarıda sayılan evraklar artık kullanılmasa da bilgi teknolojilerinden önce  ve hâlihazırda kullanılmaya devam eden kayıt elemanları da vardır. Bu kayıt  elemanları da aşağıda açıklanmıştır: 

Yevmiye Defteri: Kayda geçirilmesi gereken tüm kasa ve mahsup işlemlerinin  tarih sırasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak kaydı için kullanılır (TTK m. 70,  VUK m. 193). Bankalarda yevmiye defteri aynı hesaplara borç ve alacak yazılacak  işlemlerin birleştirilerek kaydedildiği defterdir. Yevmiye defterinin sayfaları  birbirini takip eden sıra numarası taşır ve noter tarafından tasdik edildikten sonra  kullanılabilir. Yevmiye defterine kayıt artık otomatik ortamlarda 

gerçekleştirilmektedir. 

Defteri Kebir (Büyük Defter): Yevmiye defterine kaydedilmiş bulunan  işlemleri düzenli bir şekilde buradan alarak usulüne göre hesaplara dağıtan ve  sınıflandırılmış olarak bu hesaplarda toplayan bir defterdir (VUK m. 184). Defteri  kebir kayıtları da tıpkı yevmiye defteri kayıtları gibi günümüzde bilgisayar 

ortamında gerçekleştirilmektedir. Ay sonu itibariyle işlemler sonuçlandıktan sonra,  önceden notere tasdik ettirilmiş müteselsil sıra izleyen bilgisayar çıktısı alınacak  kâğıtlarda dökümü izlenmektedir. 

Envanter Defteri: Envanter defterine işe başlama tarihinde ve takip eden  hesap dönemlerinin sonunda çıkarılan envanterler ve bilançolar kaydedilir (VUK  m. 220). Bankalarda ise, yıl sonu mizanında işleyen bütün hesapların (nazım  hesaplar dahil) isimleri ve bakiyeleri yazılır. Toplamın mizandaki bakiyeler genel  toplamına eşitliği sağlanmalıdır. 

Damga Vergisi Defteri: Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 257’nci ve Damga  Vergisi Kanunu‘nun 29’uncu maddelerinin Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye  dayanılarak,  düzenledikleri kâğıtlara ait damga vergisini makbuz karşılığı ve  istihkaktan kesinti şekliyle ödeyen mükelleflerin, bu ödemelerini kaydetmek için 

“damga vergisi  defteri” tutmaları zorunlu hâle getirilmiştir. 

Günlük Kasa Defteri: Kasa ile ilgili muamelelerin günü gününe yazıldığı defter  olup sol tarafına, bir önceki günden devralınan kasa mevcudu, o gün içinde tahsil  edilen paralar; diğer tarafına da o gün içinde yapılan ödemeler ve bir sonraki güne  devredilen kasa mevcudu kaydedilir (VUK m. 220). 

Ortaklar Pay Defteri: Ortakların ad ve soyadları, pay miktarları vuku bulan  ödemeler, payların devir ve intikali ve bu hususlarla ilgili diğer değişikliklerin  izlendiği ortakların payları hakkında bilgi veren bir defterdir.  

Karar Defteri: 5411 sayılı Bankalar Kanunu’nun 28. Maddesine göre; 

Bankaların yönetim kurulu ve kredi komiteleri ile yabancı bankaların müdürler  kurullarının kararları, aralarında açıklık bırakılmamak ve satır aralarında çıkıntı  olmamak şartıyla, tarih ve numara sırasıyla Türk Ticaret Kanunu'nun defterlerle  ilgili hükümleri gereğince onaylanmış müteselsil sayfa numaralı ayrı birer deftere  metnin doğruluğundan hiçbir şüpheyi davet etmeyecek şekilde günü gününe  kaydedilir ve her üye tarafından en geç bir ay içerisinde imza olunur. 

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Defteri: Vergi Usul Kanunu’nun 204. 

maddesi gereğince Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi mevzuatına giren  işlemlerin ayrıntılı olarak gösterildiği defterdir. 

  Fişler esas itibariyle; 

kasa tahsil fişi, kasa  tediye fişi ve mahsup 

fişi olmak üzere üç  grupta toplanmaktadır. 

Menkuller ve Gayrimenkuller Amortisman Defteri: Şubelere kayıtlı 

amortismana tabi kıymetlerin ve bunlara ait amortismanların izlendiği defterdir. 

Her türlü demirbaş ve gayrimenkul bu deftere kaydedilir.  

Fişler: Yapılan işlemlerin yürütülmesi ve muhasebeleştirilmesi için kullanılan  belgelerdir. Fişlerin şekilleri ve özellikleri bankadan bankaya değişmekle ve çok  çeşitli olmakla beraber, esas olarak bütün fişleri üç grupta ele almak mümkündür; 

Kasa tahsil fişi: Paranın vezne taralından tahsil edilmesi ve ilgili hesaplara  yazılması için kesilip, yetkililer tarafından imzalandıktan sonra vezneye gönderilen  fiştir. Kasa tahsil fişinin borçlu hesabı kasaya para girişi olduğundan dolayı daima  kasa hesabıdır. 

Kasa tediye fişi: Paranın vezne tarafından ödenmesi ve ilgili hesaplara  kaydedilmesi için kesilip yetkililer tarafından imzalandıktan sonra vezneye  gönderilen fiştir. Kasa tediye fişinin alacaklı hesabı daima kasa hesabıdır. 

Mahsup fişi: Kasayı ilgilendirmeyen herhangi bir işlemin yürütülmesi ve  muhasebeleştirilmesi için düzenlenen fişlerdir. Mahsup fişi düzenlendiğinde,  yapılan işlemle ilgili olarak bazı hesap ya da hesaplar borçlandırılırken, bazı hesap  veya hesaplar da alacaklandırılır. Mahsup fişleriyle hesaplar arasında yapılan  aktarmalar muhasebeleştirilir. 

Bankalarda teknolojik gelişmeler çerçevesinde eskiden olmayan fakat  günümüzde kullanılmaya başlayan çeşitli uygulamalarda mevcuttur. Bunlar: 

Otomatik Vezne Makinesi (Automated Teller Machine –ATM): Personel ve  banka şubesi gerektirmeyen, banka müşterilerinin finansal işlemlerini 

yapabilmelerini sağlayan ve bu işlemleri ilgili finansal kuruma ileten elektronik  cihazdır. 

İnternet Bankacılığı: Banka müşterilerinin finansal işlemlerini internet  üzerinden güvenilir şekilde yapabilmelerini sağlayan sanal banka şubesidir. 

Telefon Bankacılığı: Banka müşterilerinin işlemlerini telefon üzerinden  gerçekleştirmelerini sağlayan bir bankacılık uygulamasıdır. 

İnsansız Bankacılık (Video Teller Machine – VTM): Çağrı merkezindeki  müşteri temsilcisine canlı olarak bağlandığı görüntülü bankacılık sistemidir. 

Dünyada ilk kez kullanılan sistem, memursuz bankacılık sistemi olarak  nitelendirilmektedir. Müşterinin parmak iziyle çalışan sistem sayesinde tüm  bankacılık işlemleri, çağrı merkezindeki müşteri temsilcisiyle video konferans  yöntemiyle gerçekleştirilmektedir. 

Kredi Kartı: Banka ile kendisine kart verilen kişi arasında yapılmış bir  sözleşme gereğince, kişinin, bankanın belirli koşullarla sağladığı kredi olanağını  kullanmasını sağlayan araçtır. Başka bir tanımla, bankalar ve çıkartmaya yetkili  kuruluşların müşterilerine belirli limitler dâhilinde açtıkları kredilerle, nakit  kullanmaksızın mal ve hizmet alımı, nakit kredi çekme imkânı sağlamak için  verdikleri ödeme aracıdır. 

Televizyon Bankacılığı: Müşteri uydu ve kablolu TV aracılığı ile müşteri  numarasını ve şifresini kullanarak televizyonundan kredi kartı, fatura ödemesi  yapabilir, para transferleri gerçekleştirebilir ya da bankasının kampanyaları ile ilgili  bilgi alabilir. Bu sistemin avantajı bir bilgisayara bağlı kalmayı önlemesidir.  

TEMEL MUHASEBE İLKELERİ 

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nun 37. maddesi uyarınca; bankalar, Kamu  Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunun ve kuruluş birliklerinin  görüşü alınmak suretiyle Kurulca belirlenecek usul ve esaslara uygun olarak  muhasebe sistemlerinde tek düzeni uygulamak; Kamu Gözetimi, Muhasebe ve  Denetim Standartları Kurumunca yayımlanan muhasebe ve finansal raporlama  standartlarına uygun olarak tüm işlemlerini gerçek mahiyetlerine uygun surette  muhasebeleştirmek ve finansal raporlarını bilgi edinme ihtiyacını karşılayabilecek  biçim ve içerikte, anlaşılır, güvenilir ve karşılaştırılabilir, denetime, analize ve  yorumlamaya elverişli, zamanında ve doğru şekilde düzenlemek zorundadır. 

Bankacılık Kanunu’nun yanı sıra, BDDKda bankalarda uygulanacak muhasebe  sistemine yönelik, “Muhasebe Uygulama Yönetmeliği” yayımlamıştır. Bu 

yönetmeliğin amacı aşağıdaki başlıklar altında ele alınmaktadır. 

 Bankaların hesap ve kayıt düzeninde şeffaflık ve tek düzeninin sağlanması, 

 İşlemlerinin kayıt dışında kalmasının önlenmesi, 

 Faaliyetlerinin gerçek mahiyetlerine uygun olarak sağlıklı ve güvenilir bir  biçimde muhasebeleştirilmesi, 

 Konsolide ve konsolide olmayan bazda mali durumları, mali performansları  ile yönetimin etkinliği hakkında bilgileri içeren mali tabloların zamanında  ve doğru bir şekilde hazırlanması, raporlanması ve yayımlanmasına ilişkin  esas, usul ve ilkelerin belirlenmesidir. 

Bu yönetmelikte, temel muhasebe ilkeleri, mali tablolara ilişkin temel ilkeler  ve standart mali tablolar ve raporlar belirlenmiştir. Muhasebe ilkeleri, muhasebe  temel kavramlarının muhasebe işlemleri ile mali tablolarda kullanılmasını sağlamak  amacıyla uygulanacak esasları ifade eder. Belirli bir işlem için birden fazla seçenek 

  Süreklilik, dönemsellik  ve tutarlılık ilkelerinden 

herhangi birinin  geçerliliğinin ortadan  kalkması durumunda, 

mali tabloların  açıklamaları ve  dipnotlarında bu husus 

belirtilir. 

bulunması durumunda, ilkelerden uygun olanı seçilir ve tutarlı olarak kullanılır. 

BDDK’nın yayınladığı yönetmelikte banka muhasebesinin temel ilkeleri aşağıdaki  ilkelerden oluşmaktadır: 

 Süreklilik, 

 Dönemsellik ilkesi ve tahakkuk esası, 

 Tutarlılık, 

 Sosyal sorumluluk, 

 Kişilik, 

 Parayla ölçme, 

 Maliyet esası, 

 Tarafsız ve güvenilir belge, 

 İhtiyatlılık, 

 Özün önceliği. 

Bu ilkelerden süreklilik, dönemsellik ve tutarlılık ilkeleri, aynı zamanda  muhasebenin temel varsayımları olarak kabul edilmektedir. Bu varsayımlardan  herhangi birinin geçerliliğinin ortadan kalkması durumunda, mali tabloların  açıklamaları ve dipnotlarında bu husus belirtilir. 

Süreklilik: Banka faaliyetlerinin herhangi bir zaman sınırlamasına tabi  olmaksızın sürdürüleceği ve faaliyetlerin sona erdirilmesi veya ölçeğin  sınırlandırılması eğilimi ya da gereksiniminin bulunmadığı ifade eder. 

Dönemsellik İlkesi ve Tahakkuk Esası: Banka faaliyetlerinin süreklilik ilkesi  doğrultusunda sınırsız kabul edilen faaliyet ömrünün belli dönemlere bölünmesi ve  her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak 

saptanmasının gerekliliğini ifade eder. 

Tahakkuk esasına göre, işlemler ve iktisadi olaylar gerçekleştiklerinde  tahsilat veya ödeme yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın bunlardan doğan hak veya  yükümlülüğe taraf olunmasıyla birlikte, muhasebe kayıtlarına alınır ve ilgili 

oldukları dönemin mali tablolarına yansıtılır. 

Tutarlılık: Muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, mali  durumun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilirliğinin  sağlanması bakımından, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması  gereğini ifade etmektedir. 

Sosyal Sorumluluk: Muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali  tabloların düzenlenmesi ile sunulmasında, kamuyu aydınlatma anlamında tüm  toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve muhasebenin işlevini yerine getirmesi 

konusunda yöneticilerin görevlerini dürüst, adil ve tarafsız olarak yapmaları  gereğini ifade eder. 

Kişilik: Bankanın ortaklarından, yöneticilerinden, personelinden ve diğer  ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve muhasebe işlemlerinin sadece bu  kişilik adına yürütülmesi gerektiğini ifade eder. 

Parayla Ölçme: Parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye  ortak bir para ölçüsü ile yansıtılması gerektiğini ifade eder. Muhasebe işlemleri,  yabancı para işlemleri dışında ulusal para birimine göre kaydedilmelidir. Yabancı  para işlemleri ilgili para birimi üzerinden kayıtlara geçirilmekle birlikte, raporlama  dönemleri itibariyle ulusal para birimi üzerinden karşılığı dikkate alınarak 

değerlemeye tabi tutulmaktadır. 

Maliyet Esası: Bankanın sahip olduğu nakit ve alacaklar dışındaki bir varlığı,  bir bedel karşılığında elde edildiğinde, bu varlığın kayıtlara maliyet değeri 

üzerinden kaydedilmesi gereğini ifade eder. 

Tarafsızlık ve Güvenilir Belge: Muhasebe kayıtlarının, gerçek durumu 

yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş güvenilir belgelere dayandırılmasını  ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde yansız ve 

önyargısız davranılmasını ifade eder. 

İhtiyatlılık: Karar alma ve uygulamada, belirsizlik ortamında öngörüde  bulunmak için gereken düzeyde temkinli ve tedbirli olmayı ifade eder. Buna göre,  muhtemel giderler, zararlar ve borçlar için gerekli karşılık ayrılırken, muhtemel  gelir ve kârlar için herhangi bir muhasebe kaydı yapılmaz. 

Özün Önceliği: İşlemlerin ve iktisadi olayların muhasebeleştirilmesi ile buna  ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında, yalnızca hukuki biçimi değil, öncelikle  ekonomik değer anlamında gerçek içeriğin esas alınması gereğini ifade eder. Genel  olarak işlemlerin biçimleri ile özleri uyumlu olmakla birlikte, bunlar arasında  farklılık bulunması durumunda, özün biçime önceliği esastır. 

BANKALARDA FİNANSAL RAPORLAMA 

Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin  Usul ve Esaslar Hakkındaki Yönetmelik madde 10’da belirtilen biçim ve içerikte  hazırlanan yılsonuna ilişkin finansal tablolar, bağımsız denetim raporu ve bunların  ekinde yer alacak Kurulca açıklanması gerekli görülen ilave bilgiler yıl sonu finansal  raporunu; kâr dağıtım tablosu hariç olmak üzere ilgili ara döneme ilişkin finansal  tablolar, bağımsız denetim raporu ve bunların ekinde yer alacak banka yönetim 

kurulu başkanı ve genel müdürünün ara dönem faaliyetlerine ilişkin 

değerlendirmelerini içerecek ara dönem faaliyet raporu ile Kurulca açıklanması  gerekli görülen ilave bilgiler ara dönem finansal raporunu oluşturur. 

Mali Tablolara İlişkin Temel İlkeler 

Mali tablolar, işlemler ve ekonomik olayların gerçek içeriği ile bankanın mali  durumunu ve faaliyet sonuçlarını, finansal bilgi edinme ihtiyacını karşılayabilecek  bir şekilde, doğru, tarafsız ve tam olarak açıklamalıdır. Mali tablolar, tasarruf  sahiplerinin, ortakların, yatırımcıların, yönetimin, denetim ve gözetim birimlerinin,  müşterilerin, kredi verenlerin, kamuoyunun ve diğer ilgililerin karar almalarında  kullanacakları, geçmiş olay ve işlemlerin mali etkilerini gösteren bilgileri içerecek  şekilde düzenlenmelidir. 

Bankalarda mali tablolar hazırlanırken belli bir bütünlüğü sağlamak için  Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından yayımlanan Muhasebe  Uygulama Yönetmeliği’nde mali tablo ilkeleri sayılmıştır. Tüm bankalar mali  tablolarını hazırlarken bu ilkelere uygun hareket edeceklerdir. Finansal tablolar  analize uygun, ihtiyacı karşılayacak seviyede olmalıdır. Kullanıcılar istedikleri  bilgileri tarafsız ve güvenilir bir şekilde ulaşabilmelidir. Dönem içinde olan olayların  ve dönem sonundaki yansımaların belli olması, bulunan ekonomik konjonktürün  etkileri ve önceki dönemlerle ilişkisinin belirlenmesi açısından karşılaştırılabilir  olması gerekir. 

Mali tablo temel ilkeleri ile muhasebe ilkleri ve değerleme kuralları ihmal  edilerek hazırlanan veya kayıt ve değerleme yöntemlerinde yapılan hatalar  nedeniyle gerçeği yansıtmadığı saptanan mali tablolar ile bu mali tablolara ve ilgili  hesaplara dayanılarak yapılan raporlamalar, banka tarafından zaman geçirmeksizin  gerçeği yansıtacak şekilde yeniden düzenlenir ve raporlanır, kamuya açıklananlar  üzerlerine düzeltme kaydı konularak yeniden yayımlanır. 

Mali tablolara ilişkin temel ilkeler şu şekilde sıralanmaktadır: 

 Anlaşılabilirlik, 

 İhtiyaca uygunluk ve önemlilik, 

 Güvenilirlik, 

 Karşılaştırılabilirlik 

Anlaşılabilirlik: Mali tablolarda sunulan bilgilerin, açık, anlaşılır ve tam olması  ve gerekli bilgilerin dipnot ve eklerde belirtilmesini ifade eder. Mali tabloların  hazırlanmasında, ilgililerin belirli düzeyde bankacılık ve ekonomi bilgisine ve  açıklanan bilgileri analiz edebilme kabiliyetine sahip oldukları kabul edilir. Ancak, 

Bilanço ve gelir tablosu,  dipnot, açıklama ve  ekleri işe birlikte temel  mali tabloları oluşturur. 

karmaşıklığı nedeniyle kullanıcılar tarafından anlaşılmasının zorluğu gerekçe  gösterilerek belirli bilgilerin mali tablolara yansıtılmasından ve açıklanmasından  kaçınılamaz. 

İhtiyaca Uygunluk ve Önemlilik: Mali tablolarda sunulan bilgilerin, ilgililerin  karar almakta kullanabilecekleri nitelikte ve kullanım amacına uygun olmasını ifade  eder. Bilginin ihtiyaca uygunluğu, geçmiş, şimdiki ve gelecekteki olayların 

değerlendirilmesine, geçmiş değerlendirmelerin doğrulanma ya da 

düzeltilmelerine olanak sağlayarak, kullanıcıların ekonomik kararlarını etkileyecek  nitelikte olması anlamındadır. 

Güvenilirlik: Mali tablolarda yer alan bilgilerin güvenilir olmasını ifade eder. 

İşlem ve olayları doğru olarak gösteren, kanıtlanabilir olan, tarafsızlık gözetilerek  sunulan ve tam açıklanan bilgilerin güvenilir olduğu kabul edilir. 

Karşılaştırılabilirlik: Mali durum ve faaliyet değerlendirmesine olanak  tanıması bakımından, bir bankanın farklı dönemlere ait mali tabloların birbirleriyle  karşılaştırılabilir olmasını ifade eder. Mali durum ve faaliyetlerin zaman içindeki  değişiminin görülebilmesi amacıyla mali tabloların önceki dönemlere ilişkin bilgileri  içermesi ve seçilen muhasebe politikalarının tutarlılık kavramına uygun bir şekilde,  birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereklidir. 

Mali Tablolar ve Raporlar 

Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin  Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesine göre; bankların düzenleyeceği  temel finansal tablolar; 

 Bilanço (Bilanço dışı hesaplarla birlikte) 

 Gelir Tablosu 

 Öz Kaynak Değişim Tablosu 

 Nakit Akım Tablosu 

 Kâr Dağıtım Tablosundan oluşur. 

Bununla birlikte, bilanço ve gelir tablosu, dipnot, açıklama ve ekleri işe birlikte  temel mali tabloları oluşturur. 

Bilanço: Bankanın belirli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan,  varlıklarını borçlarını ve öz kaynaklarını, aktif ve pasif hesaplar şeklinde gerçeğe  uygun ve doğru bir biçimde gösteren tablodur. Bilançonun aktif bölümü paraya  dönüşüm çabukluğuna, pasif bölümü ise ödeme çabukluğuna göre düzenlenir. 

Bilanço net değer esasına göre düzenlenir. Bu nedenle, bankanın aktif ve  pasif yapısını düzenleyici nitelikteki hesaplar ilgili bulundukları kalemlerin altında  birer indirim kalemi olarak gösterilir. Bilançonun aktif ve pasif yapısını yansıtan  hesaplar kendi aralarında mahsup edilemez. Borç bakiyesi veren hesapların  bilançonun aktif bölümünde, alacak kalanı veren hesapların pasif bölümünde yer  alması sağlanır. Bilançonu yapısına ait diğer bilgiler 14. Bölümde 

detaylandırılmıştır. 

Gelir Tablosu: Bankanın belirli bir hesap döneminde elde ettiği tüm hasılat  ve gelirler ile katlandığı tüm maliyet ve giderleri sınıflandırılmış olarak gösteren ve  dönem faaliyet sonuçlarını kâr veya zarar olarak özetleyen mali tablodur. Bütün  gelir ve giderler, tahakkuk tarihleri itibariyle kayda alınır ve tahakkuk ettikleri  hesap dönemine ait gelir tablosunda gösterilir. Gelir tablosunun yapısına ait diğer  bilgiler 14. Bölümde detaylandırılmıştır. 

Nakit Akım Tablosu: Belirli bir muhasebe döneminde bankanın nakit ve nakit  benzeri varlıklarında meydana gelen değişiklikleri ifade eden nakit akışlarını,  kaynakları ve kullanım yerleri bakımında bankacılık faaliyetleri, yatırım faaliyetleri  ve finansman faaliyetleri itibariyle sınıflandırarak gösteren tablodur. 

Kâr Dağıtım Tablosu: Bankaların bir faaliyet döneminde elde ettiği brüt kârın  vergi ve benzeri yasal yükümlülükler düşüldükten sonra ne şekilde dağıtılacağını  gösteren tablodur. 

Öz Kaynak Değişim Tablosu: Ana ve katkı sermaye kalemlerinin her birinin  dönem başı bakiyesini, dönem içinde söz konusu kalemlerde meydana gelen  artışları veya azalışları ve dönem sonu kalanını ayrı ayrı gösterecek biçimde  düzenlenir.  

FİNANSAL RAPORLARIN SUNUMU VE YAYIMLANMASI 

Bankalar, yılsonu konsolide ve konsolide olmayan finansal raporları Türk  Ticaret Kanununda yer alan hükümlere göre teşkil olunan denetçiler tarafından  hazırlanan raporu ilgili oldukları yılı takip eden Nisan ayı sonuna kadar Kuruma ve  kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır.  

Türkiye’de şube açmak suretiyle faaliyette bulunan bankalar, Türkiye’deki  yönetim merkezleri tarafından düzenlenen ve müdürler kurulu tarafından  imzalanan Türkiye’deki faaliyetlerine ait yılsonu bilânçoları ile gelir tablolarını,  bunların açıklama ve dipnotlarını, merkezlerinin bilanço ve gelir tablolarını Kuruma  ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır.  

  Bankalar, yılsonu  finansal raporlarını  kamuya açıklandıktan 

sonra kendi internet  sayfalarında  yayımlamak ve en az 

beş yıl süreyle  kullanıcıların  ulaşımına açık tutmak 

zorundadır. 

Bankalar Mart, Haziran ve Eylül ayları sonu itibarıyla düzenleyecekleri  konsolide olmayan ara dönem finansal raporlarını kırk beş gün içinde, konsolide  olanları ise yetmiş beş gün içinde Kuruma ve kuruluş birliklerine elektronik  ortamda ve matbu olarak tevdi etmek zorundadır.  

Bankalar, her ay sonu itibarıyla düzenleyecekleri bilanço ve gelir tablolarının  birer örneğini ve Kurum tarafından istenen diğer ilave bilgi ve açıklamaları dönemi  izleyen otuz gün içinde Kuruma tevdi etmek zorundadır.  

Bankalar yıl sonu konsolide ve konsolide olmayan finansal raporları ve Türk  Ticaret Kanunu’nda yer alan hükümlere göre teşkil olunan denetçiler tarafından  hazırlanan raporları ilgili oldukları yılı takip eden Nisan ayı sonuna kadar Ticaret  Sicili Gazetesi’nde ilan eder.  

Ticaret Sicili Gazetesi’nde yapılan ilanı müteakip, yayımlanmak üzere yedi  gün içinde dipnotsuz olarak yılsonu malî tabloları, bağımsız denetçi raporu ve Türk  Ticaret Kanunu’nu uyarınca teşkil olunan denetçiler tarafından hazırlanan rapor  Resmî Gazete’ye gönderilir. Resmî Gazete’de söz konusu yayımın yapıldığı Ticaret  Sicili Gazetesi’nin tarih ve sayısına, yayımlanan bilgilerin internet sayfası belirtilmek  suretiyle kuruluş birlikleri ile ilgili bankanın internet sayfasından ulaşılabileceğine  ilişkin ibareye kolaylıkla okunabilecek şekilde yer verilir. Bankalar, ilanın yapıldığı  Resmî Gazete’nin tarih ve sayısı ile ilan edilen bilgilerin Kuruma gönderilen  bilgilerle aynı olduğuna ilişkin beyanlarını Resmî Gazete’deki ilanı müteakip yedi  gün içinde Kuruma bildirir.  

Bankalar, yılsonu finansal raporlarını Resmi Gazete’de yayımlandığı tarih  itibariyle, ara dönem finansal raporlarını ise kuruluş birlikleri tarafından kamuya  açıklandıktan sonra kendi internet sayfalarında yayımlamak ve en az beş yıl süreyle  kullanıcıların ulaşımına açık tutmak zorundadır.  

Kamuya açıklanacak finansal raporların yetkili mercilere gönderilmesine ve  ilan edilmesine ilişkin olarak arızî hâllerde bankalara ek süre vermeye Kurum  yetkilidir.  Bankalar, usul ve esasları Kurumca belirlenecek finansal tablo, rapor ve  cetvelleri ihtiva eden gözetim raporlarını Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde  ve sürelerde Kuruma tevdi etmek zorundadır.  

Banka yönetim kurulu başkanı ve genel müdürünün ara dönem 

faaliyetlerineilişkin değerlendirmelerini içerecek ara dönem faaliyet raporlarında,  bankanın ve konsolide ettiği ortaklıkların ilgili ara dönem itibarıyla finansal durumu  ve performansı, bunları etkileyen önemli olaylar ve işlemler, ilgili ara dönem  sonrasına ilişkin beklentiler hakkında değerlendirmeler verilir ve 1/11/2006 tarihli  ve 26333 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Bankalarca Yıllık Faaliyet Raporunun 

Hazırlanmasına ve Yayımlanmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik  uyarınca hazırlanan yıllık faaliyet raporunda yer alan finansal tablolardaki rakamsal  bilgileri içeren açıklamaların dışındaki bilgiler ile ilgili değişiklikler ve varsa bunların  banka ve konsolide ettiği ortaklıkların ilgili ara dönemdeki finansal durumuna  etkileri de açıklanır. Yıllık faaliyet raporunda yer alan bahse konu kapsamdaki  açıklamalarda önemli değişiklik olmaması halinde bu durum belirtilir. 

Uygunsuzluğun Cezai Yaptırımı  

5411 sayılı Bankacılık Kanunu, gerçeğe aykırı beyanda bulunmak, işlemlerin  kayıt dışı bırakılması ve gerçeğe aykırı muhasebeleştirme konularını suç olarak  kabul etmiş ve cezalarını belirterek bankacılık düzenini korumayı amaçlamıştır. Bu  suçları işleyenlere Bankacılık Kanunu kapsamında adli para cezasıyla birlikte Türk  Ceza Kanunu kapsamında hapis cezası yaptırım olarak belirlenmiştir. Bankacılık  Kanunu’na muhalefet iki başlık altında incelenebilir.  

Gerçeğe Aykırı Beyanda Bulunmak: Kanun kapsamındaki kuruluşların,  kanunda gösterilen merciler (BDDK, TMSF) ile denetim görevlilerine ve  mahkemelere verdikleri veya yayımladıkları belgelerdeki gerçeğe aykırı 

beyanlardan dolayı bunları ve bunların düzenlenmesine esas teşkil eden her türlü  belgeleri imza edenler, bir yıldan üç yıla kadar hapis ve bin beş yüz günden az  olmamak üzere adli para cezası ile cezalandırılır. 

İşlemlerin Kayıt Dışı Bırakılması ve Gerçeğe Aykırı Muhasebeleştirme:  Kanun  kapsamındaki kuruluşların işlemlerinin kayıt dışı bırakılmasından, gerçek 

mahiyetlerine uygun düşmeyen bir şekilde muhasebeleştirilmesinden, kanuni ve  yardımcı defter ve kayıtları, şubeleri, yurt içi ve yurt dışındaki muhabirleri ile hesap  mutabakatı sağlanmadan yıl sonu bilançolarını kapatmalarından dolayı, bunları ve  bunların düzenlenmesine esas olan her türlü belgeleri imza edenler bir yıldan üç  yıla kadar hapis ve bin beş yüz günden az olmamak üzere adli para cezası ile  cezalandırılır. Gerçeğe aykırı olarak düzenlendiğini bildiği hâlde bu belgeleri  onaylayan bağımsız denetim kuruluşu görevlileri de aynı şekilde cezalandırılır. 

Örnek

•Bankalardaki işlemler, kendine has bazı özellikler taşıdığından muhasebe uygulamalarını etkilemektedir. Örneğin, kurumsal olarak tek bir birim olmalarına rağmen her şube kendi muhasebe kayıtlarını diğerlerinden bağımsız olarak tutmaktadır. Şubelerdeki işlemler genel müdürlük tarafından konsolide edilir.

Bireysel Etkinlik

•Bankaların internet sitelerine girerek kamuya açıkladıkları bilanço ve  gelir tablolarını inceleyebilirsiniz.

Ta rt ış ma

•Geçmişten günümüze bankacılık işlemlerinde değişen durumları tartışınız.

Öz et

•Bankalarda muhasebe kayıtları genel müdürlük birimlerinde ve şubelerde  yapılmaktadır. Şubelerin gönderdikleri bilgiler ve muhasebe sonuçları  genel müdürlük tarafından birleştirilerek genel hesap durumu ortaya  konur. Bu işlem belirli periyodik aralıklarla (aylık, üç aylık gibi) yapılır. 

Düzenlenen bu raporlar önceki dönemlere ilişkin verilerle ve tahminlerle  (bütçelerle) karşılaştırılır ve bankanın verimli ve etkin çalışıp çalışmadığını  kontrol edilir. Sonuçlar analiz edilerek banka üst yönetimine sunulur.

•Bankalar bir faaliyet dönemine ilişkin işlemlerini gerçekleştirirken  kanunların, yönetmelikletin belirlemiş olduğu ölçülere uymak zorundadır. 

Gerek işlemlerin kaydedildiği defterlerde gerekse faaliyet dönemi sonunda  hazırlanacak mali tablolarda uygunsuz hiç bir kayıt ve açıklama 

olmamalıdır. 

     Değerlendirme  sorularını sistemde ilgili  ünite başlığı altında yer  alan “bölüm sonu testi” 

bölümünde etkileşimli  olarak 

cevaplayabilirsiniz. 

DEĞERLENDİRME SORULARI  

1. Bankaların mevduat toplamak, kredi vermek ve bankacılık hizmetleri ve  diğer faaliyetlerinden dolayı ortaya çıkan ve para ile ifade edilebilen  durumları kaydeden, sınıflayan ve analiz eden teknikler bütününe ne ad  verilir? 

a) Bankacılık İşlemleri  b) Banka Muhasebesi  c) Banka Fonksiyonları  d) Banka Muhasebe Birimi  e) Banka Finansal Tabloları 

2. Aşağıdakilerden hangisi genel müdürlük muhasebe biriminin görevleri  içerisinde yer almaz? 

a) Bankayı ilgilendiren mevzuatta yapılan değişiklikleri izlemek,  zamanında uygulamak ve bu konuda şubelere talimat vermek   b) Genel merkez ve şubeler açısından yıllık bilançonun hazırlanması  için gerekli tedbirleri almak  

c) Bankanın, varsa, iştiraklerinden doğan kâr ve zararları takip edip  gerekli tahsilatları yapmak  

d) Muhabirlerle hesapların mutabakatını sağlamak  

e) Bilançonun tasdik ettirilmesi ve kârın dağıtılmasını sağlamak  3. Aşağıdakilerden hangisi bankalarda bilgi teknolojilerinin kullanılmasına 

geçilmeden önce kontrolü sağlamak ve hataları önlemek kullanılan kayıt  elemanlarından değildir? 

a) Kalamazolar  b) Kartlar 

c) Günlük Hareket Cetvelleri  d) İmza Kartonları 

e) Günlük Kasa Defteri 

4. Aşağıdakilerden hangisi personel ve banka şubesi gerektirmeyen, banka  müşterilerinin finansal işlemlerini yapabilmelerini sağlayan ve bu işlemleri  ilgili finansal kuruma ileten elektronik cihaza verilen isimdir? 

a) Otomatik vezne makinesi  b) İnternet bankacılığı  c) Telefon bankacılığı  d) İnsansız bankacılık  e) Televizyon bankacılığı 

5. Aşağıdakilerden hangisi temel muhasebe ilkelerinden değildir? 

a) Süreklilik  b) Tutarlılık   c) İtibarlılık  d) Kişilik   e) Özün önceliği 

6. Aşağıdakilerden hangisi “karar alma ve uygulamada, belirsizlik ortamında  öngörüde bulunmak için gereken düzeyde temkinli ve tedbirli olma”yı  ifade eden temel muhasebe ilkesidir? 

a) Sosyal sorumluluk 

b) Tarafsızlık ve güvenilir belge  c) Maliyet esası 

d) İhtiyatlılık  e) Dönemsellik 

7. Aşağıdakilerden hangisi mali tablolara ilişkin temel ilkelerden değildir? 

a) Anlaşılabilirlik   b) Dönemsellik 

c) İhtiyaca uygunluk ve önemlilik  d) Güvenilirlik 

e) Karşılaştırılabilirlik 

8. Bankanın belirli bir tarihteki iktisadi ve mali durumunu yansıtan, varlıklarını  borçlarını ve öz kaynaklarını, aktif ve pasif hesaplar şeklinde gerçeğe uygun  ve doğru bir biçimde gösteren tabloya ne ad verilir? 

a) Bilanço   b) Gelir Tablosu   c) Nakit Akım Tablosu   d) Öz kaynak değişim tablosu  e) Kâr dağıtım tablosu 

9. Bankalar Mart, Haziran ve Eylül ayları sonu itibarıyla düzenleyecekleri  konsolide olmayan ara dönem finansal raporlarını kaç gün içinde Kuruma  ve kuruluş birliklerine elektronik ortamda ve matbu olarak tevdi etmek  zorundadır?   

a) 15 gün  b) 30 gün  c) 45 gün  d) 65 gün  e) 75 gün 

10. Gerçeğe aykırı beyanda bulunmanın kanuni yaptırımı aşağıdakilerden  hangisidir? 

a) Kınama  b) Uyarı 

c) Bankacılık işlemlerinden men etme  d) Bir aydan 3 aya kadar hapis cezası  e) Bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası 

                                                            Cevap Anahtarı  1.B, 2.D, 3.E, 4.A, 5.C, 6.D, 7.B, 8.A, 9.C, 10.E   

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER  KAYNAKLAR  

5411 Sayılı Bankacılık Kanunu. (2005) 

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu: Bankalarca Kamuya Açıklanacak  Finansal Tablolar ile Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar Hakkında Tebliğ. 

(2007)  

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu: Bankaların Muhasebe 

Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında  Yönetmelik. (2006)  

Kaya F.(2009), Türkiye’de Kredi Kartı Uygulaması, İstanbul, Graphis Matbaa San. ve  Tic. Ltd Şirketi  

Uçar, M., (1999), Banka Muhasebesi, İstanbul: Beta Yayınları 

Battal A. (2006), Bankacılık Kanunu Şerhi, Anakara, 1. Baskı. (5411 Sayılı Kanun ve  Açıklaması), Seçkin Yayıncılık.  

Sevilengül O. (2001), Banka Muhasebesi, Ankara, 3.Baskı, Gazi Kitabevi ve Başak  Ofset.