S E R İ g
clLT 37
S A Y I2 1087
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
ORMAN FAKÜLTESİ
DERGİSİ
ARTIMIN SAPTANMASI MAKSADİLE DİKİLİ GÖVDELERDEN ARTIM KADEMİ ALMA ESASLARI
Pı-of. D r. H . C a h it ŞA D ı
K ı s a Ö z e t
A m e n a jm a n P la n ı d ü zen le m e ç a lış m a la r m d a ;u y g u la n a n a ğ a ç se r-
— v e ti ve a r t ı m e n v a n te rin in d o ğ ru v e ra s y o n e l o la r a k g e rç e k le ş tirile b il
m e s i iç in b a z ı h u s u s la r ın b ilin m e si ve b u n la r ın u y g u la m a d a s ü r e k li o la r a k d ik k a te a b n m a s ı g e re k m e k te d ir. B u h u s u s la r ; b ir y a n d a n a r t ı m t a y in in d e y a r a r la n ı la n y ö n te m le re , ö te y a n d a n o rm a n v e m e ş c e re le riıı f o r m u v e k u r u lu ş u ile a r t ı m k a le m i a lın a c a k a ğ a ç l a r u ı d u ru m u v e a ğ a ç la r d a n a r t ı m k a le m i a lm a ş e k lin e b a ğ h b u lu n m a k ta d ır .
i ş t e b u y a z ıd a , A ğ a ç S e rv e ti e n v a n te r i s ır a s ın d a a r t ı m ta y in i k o n u s u n d a ö n em li ro l o y n a y a n s ö z k o n u s u h u s u s la r a n a h a t la r i le ele a b ııa - r a k in c e le n m iş tir.
G İR İŞ
B ilin d iğ i ü z e re , g e r e k a ğ a ç la rd a , g e re k s e a ğ a ç to p lu lu k la rın d a , a ğ a ç s e r v e ti h a cım ı ve b u s e r v e tin m e y d a n a g e tir d iğ i h a c ım a r tım ı, ç a p v e ç a p a r tım la r ın ın ö lçü l
m e s i ile s a p ta n a b ilm e k te d ir . B u m a k s a t l a ç e ş itli m e to d ve im k a n la r s ö z k o n u s u d u r (F lR A T , 1973; D .G .E .F . 1965; K R A M E R - A K Ç A , 1982). Ö zel m a k s a t l a r l a a ğ a c ı k e s e r e k y a p ıla n «G övde A n alizi» ile h a c ım v e h a c ım a r tım ın ın te s b it i d ış ın d a b u y ö n te m ve m e to d la r ı a ş a ğ ıd a b e lirtile n üç g r u p t a to p la m a k m ü m k ü n d ü r :
— H a s ıl a t T a b lo la rı Y ö n tem i,
— P e riy o d ik E n v a n te r le r in K ıy a s la n m a s ı Y ö n tem i,
—• A r tım B u rg u s u Y öntem i.
H a s ı l a t T a b lo la rı Y ö n te m i a y n ıy a ş lı, s a f m e ş e e re le rd e , ö rn e ğ in F e d e r a l A lm a n "
y a ’d a A m e n a jm a n Ç a lış m a la rın d a u y g u la n m a k ta olup, b a z ı ö n em li h a t a k a y n a k la r ın ı iç e r m e k te d ir. İ k in c i Y ö n tem , b elli b ir p e riy o d u n b a ş ın d a ve so n u n d a ik i titiz e n v a n te r ö lç m e le ri y a n ın d a p eriy o d için d e y in e ço k t i ti z o la r a k g e rç e k le ş tirile n g ö z
1 1.0. O rm an F a kü lte si Ö ğretim Üyesi.
Yayın K o m isyo n u n a S u n u ld u ğ u Tarih : 3.11.1988
A R T IM K A L E M İ A L M A E S A S L A R I 67
le m v e k a y ı t l a r ı g e r e k tir m e k te d ir . B u y ö n te m , ö zellik le u z u n s ü r e li d en e m e a la n la r ın d a a r t ı m ta y in i için k u lla n ılm a k ta d ır (K R A M E R - A K Ç A , 1982; P A R D E , 1961).
A r tı m B u r g u s u Y ö n te m i ise, t e k ölçm e y a p a r a k ç a p a r tım ı, d o la y ısile h a c ım a r tım ın ın s a p ta n m a s ı n a o la n a k s a ğ la m a k ta d ır . Ö z e llik le K u z e y A v ru p a U lk e le r i’nd e u y g u la n a n b u y ö n te m in o ld u k ç a p r a t i k y ö n le ri v a rd ır.
Y u rd u m u z d a d a « P re s s le r A r tım B u rg u s u » y a rd ım ile elde e d ile n « A rtım K a le m le ri» ü z e rin d e k i ö lçm elere d a y a n a n ç e şitli A r tı m T a y in i Y ö n te m le ri a ra s ın d a , H .A . M E Y E R ’in M e to d la rı, O rm a n A m e n a jm a n ı Ç a lış m a la rı iç in e lv e rişli g ö rü lm ü ş
(E T T E R , 1955) ve 1957 y ılın d a , O rm a n A m e n a jm a n Y ö n e tm e liğ i’nde, h a c ım a r t ı m ın ın b u m e to d a g ö re ta y in i is te n m iş ve o ta r i h t e n b e ri bu m a k s a tl a k u lla n ıla g e l- m iş olup, h a le n de k u lla n ılm a k ta d ır .
1.0 — A R T IM B U R G U S U Y Ö N T E M İL E Ç A P A R T IM IN IN S A P T A N M A S I M e y e r y ö n te m ile b ir m e ş c e re d e h a c ım a rtım ın ın s a p ta n a b ilm e s i için ;
— M e ş c e re H a c ım D e n k le m in in k u ru lm a s ı,
—■ V e y a E lv e riş li A ğ a ç H a c ım T a b lo s u n u n v a ro lm a sı,
M e şc e re a la n ın d a b u lu n a n ( y a d a h e k ta r d a k i) a ğ a ç la r ın ç a p k a d e m e le rin e d a ğ ılış ı,
— H e r ç a p k a d e m e s in in o r ta la m a y ıllık ç a p a r tım ın ın b elli o lm ası, g e re k m e k te d ir.
Y ıllık ç a p a rtım ı, y ıl iç in d e k i m e te o ro lo jik k o ş u lla r a g ö re o ld u k ç a f a z l a d e ğ iş m e le r g ö s te re b ilm e k te d ir . B u n u n ta y in i için ö nce b ir y ıllık h a lk a g e n iş liğ in in öl
ç ü lm e si g e r e k m e k te d ir . B u n u n k ü ç ü k o luşu, ç ıp la k g ö z le s ın ırın ın s a p ta n a m a m a s ı ve d e ğ e rin in ö lç ü lm esin d e ö n em li h a t a l a r y a p ıla b ilm e s i n e d e n ile « Y ıllık C a ri A rtım » y e rin e , 5 - 1 0 y ıllık « P e riy o d ik O r ta la m a A rtım » s a p ta n m a k t a d ır . B u m a k s a tla , a ğ a ç l a r ın g ö ğ ü s y ü k s e k lik le rin d e n « A rtım B u rg u s u » , y a d a « A rtım Ç ekici» y a r - d ım ile eld e e d ile n « A r tım K a le m le r i» ü z e r in d e , o r m a n d a ça p a r tım ın ın b e lirle n e b il
m e s i iç in , g e n e llik le on y ıl lı k h a lk a k a lın lığ ı, b a şla n g ıç n o k ta s ı ola n k a m b iu m t a b a k a s ın a k a d a r m m . ta k s im a tl ı c e tv e l y a r d ım ile ö lç ü le re k ilg ili ö lçm e k a r n e s in d e a it o ld u ğ u çap k a d e m e s in e k a y d e d ilir . B ö y le c e elde ed ilen bu d e ğ e rin ( Ş e k i l N o : 1) i k i k a tı a lın a r a k «P e r iy o d ik (10 y ıllık ) Ç ap A r tım ı» s a p ta n m ış olur. H e r ça p k a d e m e s in d e b ö y lece k a ç a d e tt e p e riy o d ik ç a p a r t ım ı s a p ta n m ış ise b u n la r ın to p la m ı, a ğ a ç s a y ıs ın a b ö lü n m e k s u r e tile ç a p k a d e m e s i o r t a a ğ a c ın a a it p e riy o d ik ç a p a r tım ı s a p t a n ır . B u d e ğ e rin , p e riy o d y ılla r ı s a y ıs ı o la n ( 1 0 ) ’a b ö lü n e r e k o r ta la m a s ı a lın m a k s u r e tile de « Y ıllık Ç a p A rtım ı» eld e e d ilm e k te d ir.
B ilin d iğ i ü z e re , d ik ili a ğ a ç la r ın ç a p a r tım la r ı, b ü y ü k lü k itib a r ile , ir ili u fa k lı a ğ a ç to p lu lu ğ u (m e şc e re ) h a lin d e b ir p o p u la s y o n o lu ş tu r m a k ta d ır . M e şc e re d e k i tü m f e r tle r d e n a r t ı m k a le m i a la r a k , h a c ım (ç a p ) a r t ım ın ı s a p t a m a k e k o n o m ik y ö n d e n u y g u n b u lu n m a y a c a ğ ın d a n , b u n u n ö rn e k le m e y ö n te m in e g ö re y a p ılm a s ı, y a n i m a te m a ti k - i s t a t i s t i k y ö n te m le rd e n y a r a r l a n a r a k g e r ç e k le ş tir ilm e s i g e re k m e k te d ir.
Ö rn e k le m e m e to d la r m d a , s i s te m a ti k o la r a k m e ş c e re y a d a o rm a n a la n ın a d a ğ ı
tıla n , g e n e llik le d a ir e b iç im in d e k i ö rn e k a la n la r d a k i, e n v a n te r ç a lış m a la r ı s ıra s ın -
d a ; b u a m a c a y ö n e lik ö lç m e le rin de g e rç e k le ş tirilm e s i h u su s u , e k o n o m ik n e d e n le rle ö n e rilm e k te d ir.
(a)
JJ
(c)
n
( b i
l i f t t e
( d )
nvv 'l * " I " ' 1 2 3 L 5 6 7 8 9 1 0 11 12
Ş e kil No: 1. Pressler A rtım Burgusu ve Bununla Elde Edilen A rtım K alem i Ü zerinde P e riyo d ik Çap A r
tım ın ın Ö lçü lm e si (a - Taşınm a d uru m u , b - Ç alışm a d u ru m u , c - A rtım ka le m i çıka rtıcı, d - A rtım ve k a b u k k a lın lığ ın ın ö lç ü lm e s i).
2.0 — A R T IM K A L E M İ E L D E E T M E D E D İK K A T E D İ L E C E K H U S U S L A R A r tı m k a le m i y ö n te m in d e önce a r t ım k a le m i a lın a c a k a ğ a ç la r ın o b je k tif seçim e s a s la rı, k a ç a d e t a ğ a ç t a a r t ım k a le m i a lın a c a ğ ı; h e r b ir a ğ a ç t a n k a ç a d e t a r t ım k a le m i ç ık a r ıla c a ğ ı; a ğ a ç la r d a a r t ı m k a le m le r in in h a n g i y ö n d e n v e y a y ö n le rd e n a lı
n a c a ğ ı; g ib i h u s u s la r ın k a r a r la ş t ır ılm a s ı g e re k lid ir.
2.1 — A rtım K alem i A lın a ca k A ğ a çla rın S eçim i
Ş ü p h e siz k i; b u k o n u d a s ü b je k tif b ir se ç im u y g u la m a k b a z ı s a k ın c a la r ı d a b e r a b e r in d e t a ş ıy a c a k t ır . A r tı m k a le m i a la n te k n i k e le m a n ın a r z u s u n a b ıra k ıld ığ ın d a ; k a z a n ıla n te c rü b e le r, d a im a p lu s a ğ a ç la r ın se ç ild iğ in i g ö s te r m iş tir .
A R T IM K A L E M İ A L M A E S A S L A R I 69
A r tı m k a le m i a lın a c a k a ğ a ç la r ın g e r e k b ü tü n ç a p k a d e m e le rin e ve g e re k s e o r m a n ın h e r t a r a f ı n a o b je k tif o la r a k d a ğ ıtılm a s ı, m e to d u n b a ş a r ıs ı iç in ö n em li b ir e s a s tır .
K ıs a c a s ı, a ğ a ç s e r v e ti e n v a n te r ö lç m e le ri için b a z o la r a k k a b u l ed ilen m in im u m g ö ğ ü s ç a p m a u la ş a n a ğ a ç la r d a n (ü lk e m iz d e 8 c m ’d en ) b a ş l a y a r a k d en e m e a la n la rın d a y e r a la n , d a h a y u k a r ı g ö ğ ü s ç a p ın d a k i tü m a ğ a ç la r d a n a r t ım k a le m i a lm a k v e y a d e ğ iş ik y a ş lı k o r u o rm a n la r ın d a , d en e m e a la n la r ın d a iş in m a k s a d ın a ve eld e k i o la n a k la r a u y g u n g e le c e k b içim d e h e r ç a p k a d e m e s in d e 1 ,2 ,3 , . . . n a d e t a ğ a ç t a n a r t ım k a le m i a l a r a k ö lç m e le ri y ü r ü tm e k s ö z k o n u s u d u r. B u r a d a ö n em li o lan h u su s, ö rn e k a ğ a ç l a r ın o b je k tif o la r a k seçilm esid ir.
2.2 — A rtım K alem i A lın a ca k A ğ a ç S a y ısı
A r tım k a le m i sa y ısı, v ary asy o n , k a ts a y ıs ı ve k a b u l e d ilen ö rn e k le m e h a ta s ın a b a ğ lı o la r a k m a t e m a t ik - i s t a t i s t i k y o ld a n s a p ta n m a lıd ır . V a ry a s y o n k a ts a y ıs ı ise a n c a k a r t ı m k a le m le r i a lın d ık ta n s o n r a d o ğ ru o la r a k te s p i t ed ileb ilir. P r a t i k t e b ö y le b ir te s b ite g e n e llik le o la n a k y o k tu r . B u n ed e n le b u g ü n e k a d a r y a p ılm ış a r a ş t ı r m a l a r a d a y a n a r a k , a r t ım k a le m i s a y ıs ı h a k k ın d a ta k r i b i b ir r a k a m v e rm e k m ü m k ü n d ü r.
H IL D E B R A N D T (1966), B a tı A m a n y a ’n m K a r a ç a m la r ın d a , a y n ıy a ş lı ç a m ve la d in o r m a n la r ın d a y a p tığ ı a r a ş tır m a l a r d a o r t a a ğ a c ın ç a p a r tım ın ı :% 10’lu k b ir ö rn e k le m e h a t a s ı ile s a p ta n a b ilm e s i için 30 - 60 a d e t a r t ı m k a le m in e g e re k s in m e b u lu n d u ğ u n u b ild irm e k te d ir.
M E Y E R (1953) ve P A R D E (1958) d e ğ iş ik ç a p k a d e m e le rin e d a ğ ıtılm a k ü z e re e n a z 100 a ğ a ç t a n a r t ı m k a le m i a lın m a s ın ı ö n e rm e k te d ir. Ç a p A r tım ı K a le m i sa y ıs ı d e ğ iş ik y a ş lı o r m a n la r d a ç a p - ç a p a r t ım ı iliş k is in in d o ğ ru s a l o lm a m a s ı n e d en ile a y - m y a ş lı o r m a n la r a n a z a r a n d a h a ç o k s a y ıd a a lın m a s ı g e re k m e k te d ir.
2.3 — H er A ğ a ç ta n A lın a ca k A rtım K alem i S a y ısı
B ilin d iğ i ü z e re , g ö v d e n in enine k e s itin d e y ıllık h a lk a k a lın lık la r ı ç e şitli e tk e n le r n e d e n ile d e ğ iş m e k te d ir. A ğ a ç la r d a g ö ğ ü s y ü k s e k liğ in d e n s a d e c e b ir a d e t a r t ım k a le m i a lm a k v e b u n a d a y a n a r a k ç a p a r t ım ın ı ta y i n e tm e k , b u ç o k s a y ıd a k i e t k e n le r d o lay ısile, a ğ a ç l a r ın en in e b ü y ü m e s in i o b je k tif o la r a k y a n s ıtm a m a k ta d ır .
B u k o n u d a ç e şitli a ğ a ç tü r le r in d e n o lu ş a n o rm a n la r d a , h e r a ğ a ç t a K u z e y (N ), G ü n e y ( S ) , D o ğ u ( E ) ve B a tı (W ) y ö n le rin d e o lm a k ü z e re 4 a d e t; ç e v re ü z e rin d e 120° ’lik a ç ı te ş k ilile 3 a d e t ve k a r ş ılık lı ik i y ö n d e o lm a k ü z e re 2 a d e t a r t ım k a le m i a lm a k s u r e tile ç e şitli a r a ş t ı r m a l a r y a p ılm ış tır. B u a r a ş t ı r m a s o n u ç la r ın a g ö re, h e r b ir a ğ a ç t a n a lın a c a k a r t ı m k a le m i sa y ısı, iş in m a k s a d ın a u y g u n g e le c e k b içim d e a ş a ğ ıd a b e lirtile n ik i k ıs ım d a ö z e tle n m e k te d ir (P A R D E , 1958) :
— A r a ştır m a M aksadıle; h e r a ğ a ç t a a y n ı ç a p ü z e rin d e k a r ş ılık lı ik i a r t ım k a lem i a lm a k ,
— O ım a n A m en ajm an ı M a k s a d ile : H e k ta r d a en a z 2 a d e t a r t ı m k a le m i h e- sa b ile , h e r a ğ a ç t a n b ir a d e t a r t ım k a le m i a lm a k .
Y u k a r ıd a d a d e ğ in ild iğ i ü z e re , h e r a ğ a ç t a n a lın m a s ı g e re k e n a r t ı m k a le m i s a yısın ın , m a te m a t ik - i s t a t i s t i k m e to d la r la te s b iti, te r c ih ve ta v s iy e ed ilm elid ir.
2.4 — A ğ a ç la r d a A r tı m K a le m i A lm a Y ö n ü
A ğ a ç la r d a a r t ı m k a le m le r in in b e lirli k u r a l la r a u y u la r a k a lın m a s ın ın , M a te m a ti k - İ s t a t i s t i k y ö n d e n ö n em i a ç ık tır . Ç ü n k ü b ir o rm a n d a a ğ a ç l a r ın h ep a y n ı y ö n ü n d en a r t ı m k a le m i a lm a k , g e r e k en in e b ü y ü m e n in g ö v d e n in h e r y ö n ü n d e a y ııı o l
m a m a s ı; g e re k s e B io m e trik a ç ıd a n s a k ın c a la r ta ş ım a k ta d ı r .
M a t e m a t ik - İ s t a t i s t i k e s a s la r ç e rç e v e s in d e o r m a n a d a ğ ıt ıl a n te m silc i a la n la r iç in d e k i h e r a ğ a c ın te m s ilc i a la n ın ça p ı (te m s ilc i a la n ın m e r k e z in e b a k a n ) y ö n ü n d e, P r e s s le r A r tı m B u rg u s u y a rd ım ile a r t ı m k a le m i a lm a n ın e n u y g u n b ir yol o la c a ğ ı b e lirtilm e k te d ir. B ö y lece te m silc i a la n a g ir e n a ğ a ç l a r ın d e ğ iş ik y ö n le rin d e n a r t ı m k a le m i a lın m ış o la c a k tır (P A R D E , 1958).
3.0 — S O N U Ç V E Ö N E R İL E R
B u r a y a k a d a r y a p ıla n a ç ık la m a la r d a n d a a n la ş ıla c a ğ ı ü z e re , b ir p la n la m a ü n i
te s in d e e n ö n em li ö ğ e sin i o lu ş tu r a n a ğ a ç s e r v e tin in d o ğ ru ve ta m o la r a k te s b it e d i
le b ilm e si iç in e k o n o m ik k o ş u lla r g e re ğ i m a t e m a tik e s a s la r a g ö re , te m s ilc i a la n l a r d a g e r ç e k le ş tir ile n ö lç m e le r s ır a s ın d a y u k a r ı d a 4 m a d d e h a lin d e b e lirtile n e s a s la r a u y m a k y a r a r l ı ve g e re k li b u lu n m a k ta d ır.
B u n a g ö re a y n ıy a ş lı o r m a n la r ile d e ğ iş ik y a ş lı k o ru o r m a n la r ın d a b e n z e ri ç a lış m a la r ın y a p ılm a s ın d a ; o rm a n fo rm u n u n , d o la y ısile iş le tm e şe k li ve o rm a n ın y a p ıs ın m d a d ik k a te a lın m a s ı g e re k ir. B u n u n g e rç e k le ş tirilm e s i m a k s a d ile a ğ a ç s e r v e ti e n v a n te r i iç in a lm a n te m s ilc i a la n la rd a , a y n ıy a ş lı k o r u o rm a n ı sö z k o n u s u o ld u ğ u n d a h e m e n h e m e n a y n ı ç a p k a d e m e s in d e n (a y n ı y a ş t a n ) a ğ a ç la r ın b u lu n d u ğ u ; d e ğ iş ik y a ş lı k o r u o rm a n ı s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a , b ir b irin d e n f a r k l ı ç a p (y a ş ) k a d e m e s in d e n a ğ a ç b u lu n d u ğ u h u s u s u g ö z d e n ı r a k tu t u lm a m a l ı v e y u k a r ıd a a ç ık la n a n e s a s la r g e rç e k le ş tirilm e lid ir.
K A Y N A K L A R
D .G .E .F ., 1965. M a n u e l P r a tiq u e d ’A m e n a g e m e n t. I m p r im e r ie L o u is - J e a n , D e p â t le g a l N o . 37, P , 263, G A P ( I ia u te s - A l p e s ) .
E T T E R - K Ü Ç Ü K K O C A , 1955. B ü y ü k d ü s T e c rü b e O rm a n ın d a S e r v e t v e T e c e s s ü m ü n T a y in i M e to d la n v e T a k ip E d ile n U su ller H a k k ın d a B a s ı İz a h la r . O rm a n U m u m M ü d ü r lü ğ ü Y a y ın la r ın d a n N o . 201, A n k a r a .
F I R A T , F ., 1973. D e n d ro m e tri. İ.Ü . O rm a n F a k ü lte s i Y a y ın N o . 1800/193, 359 S a y fa , K u tu l m u ş M a tb a a sı, İs ta n b u l.
H I L D E B R A N D T , G., 1966. V a r ia tie n s v e r h â itn is s e d e r S ta r k e z u w ü c lıs e in F ic h te n - u n d K ie fe rn b e stc in d e n M itte ilu n g s n d e r S c lvıveiserisch en A n s t a l t f ü r d a s fo r s tlic h e V ersuchs-ıvesen, B a n d 4%> 1966, S . 233 - 21f7.
K R A M E R , H . - A K Ç A , A ., 1982. L e itfa d e n f ü r D e n d r o m e tr ie u n d B e s ta n d e s in v e n tu r .
J.D . S a u e r tâ n d e r ’s F r a n k fu r t a m M ain. i
M E Y E R , H .A ., 1953, F o r e s t M e n su ra tio n . Pen-ns V a lle y P u b lis h e r s P e n n s y lv a n ia , U .S .A . 347 P P .
P A R D E , J ., 1958. T a rie re d e P r e s s le r S a n s T e m p s , de P a ssa g e . R .F .F . N o . 6, P.
399 - 409, N a n c y .
P A R D E , J ., 1961. D e n d ro m e trie . E d itio n de l’E c o le N a tio n a le d es Eauıx e t F o re ts , P. 350, Im p r im e r ie L o u is - J e a n Gap.
