GENEL DEMOGRAFİK GÖSTERGELER (8)

(1)

GENEL DEMOGRAFİK GÖSTERGELER

(8)

EPİDEMİYOLOJİ DERSİ (EBE 211-AHE 307)

Prof. Dr. Ömer R. ÖNDER Ankara Üniversitesi

Sağlık Bilimleri Fakültesi 2017-2018 Güz

1

(2)

İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLAMASI(İBBS) VE İLLERİ

1. Akdeniz Bölgesi; Antalya, Burdur, Isparta, Adana, İçel, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye,

2. Ege Bölgesi; İzmir, Aydın, Denizli, Muğla, Afyonkarahisar, Kütahya, Manisa, Uşak,

3. İstanbul Bölgesi; İstanbul,

4. Güneydoğu Anadolu Bölgesi; Adıyaman, Gaziantep, Kilis, Diyarbakır, Şanlıurfa, Batman, Mardin, Siirt, Şırnak,

5. Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi; Bayburt, Erzincan, Erzurum, Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars,

6. Ortadoğu Anadolu Bölgesi; Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli, Bitlis, Hakkari, Muş, Van,

7. Batı Anadolu Bölgesi; Ankara, Karaman, Konya,

8. Orta Anadolu Bölgesi; Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Sivas, Yozgat,

9. Batı Marmara Bölgesi; Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Balıkesir, Çanakkale,

10. Doğu Marmara Bölgesi; Bilecik, Bursa, Eskişehir, Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya,

11. Batı Karadeniz Bölgesi; Bartın, Karabük, Zonguldak, Çankırı, Kastamonu, Sinop, Amasya, Çorum, Samsun, Tokat,

12. Doğu Karadeniz Bölgesi; Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon, 2

(3)

ULUSLAR ARASI KARŞILAŞTIRMA YAPILAN BÖLGELER VE KAPSADIĞI ÜLKELER

 DSÖ Avrupa Bölgesi:

Almanya, Andora, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belarus, Belçika, Birleşik Krallık, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Ermenistan, Estonya, Finlandiya, Fransa, Güney Kıbrıs, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, İzlanda, Karadağ, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya,

Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Makedonya, Malta, Moldova, Monako, Norveç, Özbekistan, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya, San Marino, Sırbistan, Slovakya, Slovenya, Tacikistan, Türkiye, Türkmenistan, Ukrayna,

Yunanistan,

 Orta-Üst Gelir Grubu Ülkeler (Kişi Başı Gayri Safi Milli Hasılası 4.036$ ile 12.475$ arasında olan ülkeler):

Antigua ve Barbuda, Arjantin, Arnavutluk, Azerbaycan, Belarus, Bosna-Hersek, Botswana, Brezilya, Bulgaristan,

Cezayir, Cook Adaları, Çin, Dominik Cumhuriyeti, Dominika, Ekvador, Gabon, Grenada, Güney Afrika Cumhuriyeti, İran, Jamaika, Karadağ, Kazakistan, Kolombiya, Kosta Rika, Küba, Letonya, Libya, Litvanya, Lübnan, Makedonya, Maldivler, Malezya, Mauritius, Meksika, Nambiya, Nauru, Palau, Panama, Peru, Romanya, Rusya, Saint Kitts ve Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Sırbistan, Surinam, Şeyseller, Şili, Tayland, Tunus, Türkiye, Uruguay, Ürdün,

 Üst Gelir Grubu Ülkeler (Kişi Başı Gayri Safi Milli Hasılası 12.476$ ve üzeri olan ülkeler):

Andora, Avustralya, Avusturya, Bahama, Bahreyn, Barbados, Belçika, Brueni, Kanada, Hırvatistan, Güney Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Ekvatoryal Gine, Estonya, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, İsrail, Japonya, Kuveyt, Lüksemburg, Malta, Monaco, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Oman, Polonya, Portekiz, Katar, Kore, San Marino, Suudi Arabistan, Singapur, Slovakya, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Trinidad&Tobago, Birleşik Arap Emirlikleri, Birleşik Krallık, ABD,

 Avrupa Birliği Ülkeleri;

Almanya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Güney Kıbrıs, Hollanda, İrlanda, İspanya, İsveç, İtalya, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Macaristan, Malta,

Polonya, Portekiz, Romanya, Slovakya, Slovenya, Yunanistan,

3

(4)

KENTSEL/KIRSAL TANIMI



Kentsel Nüfus Yüzdesi: 20.000 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı(yüzdesi),



Kırsal Nüfus Yüzdesi: 20.000 ve altı nüfusa

sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı ,



Geçmiş yıllara ait veriler tanıma göre yeniden düzenlenmiş,



1990 ve 2000 yılı “Genel Nüfus Sayımı”

verilerinden alınmış,



2011 yılı nüfus verileri, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminden(ADNKS) alınmış,

Kaynak: Sağlık Bakanlığı.(2012). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011”, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü Yayın No : SB-SAG-2012/01, Ankara: Semih Ofset Matbaacılık.4

(5)

DÜNYA’DA NÜFUS ARTIŞI

DEMOGRAFİK DÖNÜŞÜM TEORİSİ

(KAYNAK: HATCHER ,R.A,1988)

5

(6)

DEMOGRAFİK DÖNÜŞÜM TEORİSİ

(KAYNAK: HATCHER ,R.A,1988)



Klasik tanımı, 1945’de NOTESTEIN, 1947’de BLACKER tarafından yapılmıştır,



1.AŞAMA: Hem doğum, hem de ölüm hızları çok yüksek, nüfus artışı pek yok, (Sanayi Devrimi öncesi),



2.AŞAMA: Doğum hızları yüksek olarak devam ederken, ölüm hızları tıptaki gelişmeler ve yaşam düzeyinin artmasına bağlı olarak süratle düşmeye başlamış, nüfus artışı çok hızlı, (Sanayi Devrimi sırasında),



3.AŞAMA: Doğum hızları da, ölüm hızları gibi süratle düşmeye başlamış, yüksek nüfus artışı giderek düşmeye başlamış, (Sanayi Devrimi sonrası, Bilgi Toplumu başlangıcı-TÜRKİYE),



4.AŞAMA: Hem doğum, hem de ölüm hızları çok düşük, nüfus

artışı pek yok, hatta nüfus gerilemeye başlamış, (Bilgi Toplumu-

Avrupa’da 18 ülke, ABD, Japonya vb.)

⁶

(7)

DEMOGRAFİK YAŞLILIK YÖNÜYLE TOPLUM TÜRLERİ



65 ve daha yukarı yaştakilerin genel nüfus içerisindeki sıklığına(%) göre 4 tür toplum vardır(DSÖ);



Genç toplum %4 ve aşağısı



Olgun toplum %5-7(Türkiye %7.3)



Yaşlı toplum %8-10



Çok yaşlı toplum %11 ve yukarısı

7

(8)

NÜFUS PİRAMİDİ



Nüfusun yaş ve cinsiyet yapısını gösterir,



Erkeğe ve kadına ait, yaş histogram grafiğinin sırt sırta yerleştirilmesi ile oluşur,



Tabanının genişliği, yayvanlık derecesine göre doğurganlığın yüksek olduğunu,



Tabanının köşelerinden piramidin tepesine doğru yükselme açısının darlığı ve piramid tepesinin sivrilik derecesi, ölüm düzeyinin

yüksekliğini gösterir,



Her zaman sol tarafta erkek nüfus, sağ tarafta kadın nüfus yer alır,



İstenilen yaş gruplaması yapılabileceği gibi genelde, yaş grupları tabandan tavana, küçükten büyüğe doğru sıralanır,böylece

tabanda gençler, tavanda yaşlılar yer alır,



Yaş grupları: (0-4; 5-9; 10-14; 15-19; 20-24; 25-29; 30-34; 35- 39; 40-44; 45-49; 50-54; 55-59; 60-64; 65-69; 70-74; 75-79;

80+;),



Çizimde yüzde ya da mutlak rakamlar kullanılabilir,



Yüzde; bir cinse ait bir yaş grubu, o cinsin yaş gruplarının genel toplamına bölünüp, 100’le çarpılmasıyla hesaplanır, bütün yaş gruplarının yüzdesi bu yöntemle tek tek hesaplanır,

8

(9)

NÜFUS PİRAMİDİ TÜRLERİ

1.ÜÇGEN GÖRÜNÜMLÜ PİRAMİD;

 Üçgen görünümlüdür. Tabanı geniş, tepeye doğru hızlı bir daralma gösterir,

 Nüfus piramidi üçgen olan toplumlarda;

 Aşırı doğurganlık,

 Taban geniş, tepeye doğru hızlı daralma, doğum ve ölüm hızı yüksek,

 Çocuk sayısı fazla, yaşlı sayısı az, genel olarak genç nüfus yapısı,

 Çocuk sayısı fazla ve doğurganlık yüksek, üreticilik yetersiz, tüketim fazla,

 Az gelişmiş ya da gelişmekte olan toplum ya da ^ülke,

2. SİLİNDİR/FIÇI GÖRÜNÜMLÜ PİRAMİD;

 Silindir ya da fıçı görünümlü,

 Tabanı dar, tepe kısmı sivri değil, dar, ortası şişkince,

 Nüfus piramidi silindir olan toplumlarda;

 Çocuk sayısı, az, yaşlı sayısı artmakta,

 Nüfus yaşlı niteliğinde,

 Doğum hızı ve ölüm hızı düşük,

 Nüfus artış hızı az, nüfus azalmakta,

 Üreticilik iyi,

 Gelişmiş toplumların nüfus piramidi silindir görünümlü(İngiltere, Fransa, Almanya),9

(10)

NÜFUS PİRAMİDİ TÜRLERİ TÜRKİYE NÜFUS PİRAMİDİ

10

(11)

TÜRKİYE’NİN NÜFUS PİRAMİDİ(2011)

Kaynak:TÜİK

¹¹

(12)

TÜRKİYE’NİN NÜFUS PİRAMİDİ, (TOPLAM, 2000, 2011)



Kaynak:TÜİK

¹²

(13)

GENEL DEMOGRAFİK GÖSTERGELER

(NÜFUSA İLİŞKİN DEĞERLER,2011,TÜRKİYE)

Gösterge Değer



Toplam Nüfus 74.724.269



Kırsal Nüfus Yüzdesi (%) 28.2



Kentsel Nüfus Yüzdesi (%) 71.8



0-14 Yaş Nüfus Yüzdesi (%) 25.3



65 Yaş ve Üzeri Nüfus yüzdesi (%) 7.3



Kaba Doğum Hızı(%o) 17.3



Toplam Doğurganlık Hızı 2.1



Kaba Ölüm Hızı(%o) 6.3



Yıllık Nüfus Artış Hızı (%0) 12.8



Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl)(2009);



Toplam 75.0



Erkek 72.0



Kadın 77.0



Toplam Bağımlılık Oranı (%) 48.4



Genç Bağımlılık Oranı(0-14 Yaş) (%) 37.5



Yaşlı Bağımlılık Oranı(65 Yaş + (%) 10.9

Kaynak:TÜİK

¹³

(14)

SAĞLIK DÜZEYİ GÖSTERGELERİ



Kırsal Nüfus Yüzdesi; Her 100 kişiden yaklaşık 28 kişisi kırsal kesimde yaşamaktadır (% 28.2),



Kentsel Nüfus Yüzdesi; Her 100 kişiden yaklaşık 72 kişisi kentsel yörelerde yaşamaktadır (%71.8),



0-14 Yaş Nüfus Yüzdesi; Nüfusun 100 kişiden 25’i 0-14 yaş grubunu oluşturmaktadır (% 25.3),



65 Yaş ve Üzeri Nüfus Yüzdesi; Nüfusun her 100 kişiden 7’si, 65 ve daha yukarı yaştadır (% 7.3),



Kaba Doğum Hızı; Her 1000 kişinin başına yaklaşık17 doğum düşmektedir. Kaba bir ölçüdür. Çünkü erkekler, çocuklar ve menapoza girmiş kadınlar doğurgan özellikte olmamalarına karşın, hesaba onlar da dahildir. (%0 17.3)



Kaba Ölüm Hızı; Her 1000 kişiden yaklaşık 6’sı ölmektedir.

Ölenlerin yaş ve ölüm nedenleri ayırımı yapılmadığından kaba bir hızdır (%0 6.3).



Yıllık Nüfus Artışı; Türkiye’de her 1000 kişi, yıl sonunda yaklaşık1013 kişi olmakta, o yıl l000 kişi 13 kişi

çoğalmaktadır (%0 12.8), kaba ölüm hızı, kaba doğum hızından çıkarılarak da hesabedilebilir.

14

(15)

SAĞLIK DÜZEYİ GÖSTERGELERİ



Doğumda Beklenen Yaşam Süresi (Yıl); Türkiye’de doğan her bireyin normal koşullarda, ülkenin olanakları doğrultusunda yaklaşık 75 yıl yaşama şansı

bulunmaktadır,Bu değer kadınlarda 77 yıl iken, erkeklerde 72 yıldır, erkeklerin kadınlara kıyasla yaşama şansı daha azdır,



Bağımlılık Oranı; 0-14 yaş grubu genç tüketici, 65 ve yukarı yaştakiler yaşlı tüketicidir. 15-64 yaş grubu

üretici olarak kabul edilir. Türkiye’de her 100 üretici başına 37-38 kişi(%37.5) genç, yaklaşık 11 kişi yaşlı tüketici(%10.9)düşmektedir.Her 100 üretici yaklaşık 48 tüketiciyi beslemek(bakmak) durumundadır,



Toplam Doğurganlık Hızı(Kadın başına);

Türkiye’de doğurgan çağdaki(15-49 yaş) her bir kadın, doğurganlığın sonuna kadar yaklaşık 2 çocuk sahibi

olacağını gösterir (2.1),

¹⁵

(16)

YILLARA GÖRE KIRSAL VE KENTSEL NÜFUS YÜZDESİ,TÜRKİYE

KAYNAK: TÜİK

16

(17)

BÖLGELERE GÖRE KIRSAL VE KENTSEL NÜFUS YÜZDESİ, TÜRKİYE,2011 ( KAYNAK:TÜİK,)

17

(18)

TÜRKİYE KENTSEL NÜFUS YÜZDELERİNİN ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMASI,(%)

KAYNAK: TÜİK,2011; DSÖ WORLD HEALTH STATİSTİCS 2012

18

(19)

YILLARA GÖRE 0-14 İLE 65 YAŞ VE ÜZERİ NÜFUS YÜZDELERİ,TÜRKİYE

(KAYNAK:TÜİK,2011)

19

(20)

BÖLGELERE GÖRE TÜRKİYE 0-14 YAŞ NÜFUS YÜZDELERİ,2011

(KAYNAK: TÜİK)

20

(21)

TÜRKİYE 0-14 YAŞ NÜFUS YÜZDELERİNİN ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMASI, (%), 2010

KAYNAK: TÜİK, DSÖ WORLD HEALTH STATİSTİCS 2012

21

(22)

BÖLGELERE GÖRE

TÜRKİYE 65 YAŞ VE ÜZERİ NÜFUS YÜZDESİ,2011

(KAYNAK: TÜİK)

22

(23)

60 YAŞ VE ÜZERİ NÜFUS YÜZDELERİNİN ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMASI,2010

(KAYNAK: TÜİK,2011; DSÖ WORLD HEALTH STATİSTİCS 2012)

23

(24)

DOĞUMDA BEKLENEN YAŞAM SÜRESİ,(YIL) 1990,2000,2009, TÜRKİYE

(KAYNAK: DSÖ WORLD HEALTH STATİSTİCS 2011)

24

(25)

DOĞUMDA BEKLENEN YAŞAM SÜRESİNİN TÜRKİYE-ULUSLARARASI KARŞILAŞTIRMASI

(KAYNAK: OECD HEALTH DATA, DSÖ WORLD HEALTH STATİSTİCS 2011)

25

(26)

DEĞERLENDİRME SORULARI



Türkiye’nin toplam nüfusu ne kadardır? Kırsal ve kentsel nüfus yüzdeleri kaçtır?



Türkiye’nin 0-14 yaş arası ve 65 yaş ve üzeri nüfus yüzdeleri kaçtır?



Türkiye’nin Kaba Doğum Hızı, Kaba Ölüm Hızı ve Yıllık Nüfus Artış Hızı kaçtır? Açıklayarak,

yorumlayınız.



Türkiye’nin Doğumda Beklenen Yaşam Süresi’nin kadın, erkek ve toplam değerleri kaçtır? Yazarak, kısaca açıklayınız?



Türkiye’nin genç, yaşlı ve toplam bağımlılık oranları kaçtır? Yazarak, yorumlayınız.

26

(27)

KAYNAKLAR

 Sağlık Bakanlığı.(2012). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011”, Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü Yayın No : SB-SAG-2012/01, Ankara: Semih Ofset Matbaacılık.

 Sağlık Bakanlığı.(2011). “Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı 201”, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, Hıfsıssıhha Mektebi Müdürlüğü.Sağlık Bakanlığı Yayın No:832; HHM Yayın No: HHM-2011-29. Ankara:

Kalkan Matbaacılık San. Ve Tic. Ltd. Şti.

 Tezcan, S., (1992). “Epidemiyoloji Tıbbi Araştırmaların Yöntem Bilimi” Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 92/1. Ankara: Üçbilek Matbaası.

 Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü(2009). “Türkiye Nüfus ve Sağlık

Araştırması 2008”.Ankara:Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri Basımevi.Yayın No:NEE- HÜ.09.01.ISBN 978-975-491-274-6

 Sümbüloğlu, K., (1990). “Sağlık Alanına Özel İstatistiksel Yöntemler” Hatiboğlu Yayınları: 59, Yüksek Öğretim Dizisi: 13. 3. Baskı, Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.

 Dünya Sağlık Örgütü Cenevre Ofisi’nin online veri tabanı,194 ülke verisi, “Global Health Observatory”(http://www.who.int/gho/en/),

 DSÖ Avrupa Bölge Ofisinin veri tabanı,DSÖ’nün yaptığı projeksiyonlar, (Health for All- HFA, http://data.euro.who.int/hfadb/)

 Dünya Sağlık Örgütü’nün 2010 yılı verileri “World Health Statistics” raporu ( http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/en/index.html),

 OECD online 2010 veri tabanı “OECD Health Data”da “OECD Health Data 2012”,

“OECD Health at a Glance”, 27

(28)

TEŞEKKÜRLER

28