Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER
Yakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı serkan.sayiner@neu.edu.tr
Laboratuvar Güvenliği
ve Temizliği
Laboratuvar Güvenliği
Laboratuvar Güvenliği
• Laboratuvarın ciddi çalışma yapılan ve tehlikeli bir ortam olduğu hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalıdır.
• Laboratuvar güvenliği çalışan kişinin ve çalışma materyalinin korunması için; çalışma sırasında belirli laboratuvar
kurallarının, yöntemlerin, altyapı ve cihazların kullanılmasıdır.
• Laboratuvarlarda düzeni bozacak veya tehlikeye yol açabilecek şekilde
hareket edilmemelidir. Bu yerlerde çalışanların, potansiyel tehlikeyi ve acil durumlarda ne yapacaklarını bilmeleri gerekir. Sözlü veya yazılı bütün
kurallara dikkatle uyulmalı, anlaşılmayan kısımlar laboratuvar sorumlularına sorulmalıdır.
Laboratuvar Güvenliği
• Laboratuvarda kullanılan kimyasalların toksik, kanserojen, yakıcı, tahriş edici veya yanıcı olabileceğini bilmemiz
gerekir. Yanlış kullanıldığında veya uygun olmayan tarzda atıldığında birçok kimyasal sağlık ve çevre açısından
zararlıdır.
• Kuvvetli asitler, kuvvetli bazlar, uçucu bileşikler, yanıcı
bileşikler, mutajenik bileşikler, korrosiv bileşikler, radyoaktif izotoplar, elektrik ve kesici objeleri laboratuvarda kullanılan küçük aletler olarak düşünürsek diğer el aletlerinde olduğu gibi usulüne uygun kullanılmadığında tehlikelidirler.
Laboratuvar Güvenliği
• Neden gereklidir?
• Güvenli çalışma,
• Kendimizi,
• Diğer laboratuvar çalışanlarını,
• Genel hizmet görevlilerini,
• Ziyaretçileri ve
• İşimizi korur.
Laboratuvar Güvenliği
• Güvenliği sağlamak için mutlaka risk analizi yapılmalıdır.
• Risk, belirli bir alandaki tehlike olasılığına göre kaybedilecek değerlerin ölçüsünü ifade eder.
• Tehlikeler belirlenmeli ve riskler değerlendirilmelidir.
• İlgili tüm verileri kullanılmalıdır.
• Bu riskleri en aza indirmek için gerekli kontrol prosedürleri belirlenmelidir.
• Değerlendirmeler kayıt altına alınmalıdır.
• Kontrol ölçümleri yapılmalı ve değerlendirilmelidir.
• Çalışılacak bölüme göre bu işlemin nasıl yapılacağına dair özel eğitim alınmalıdır.
Kontrol Ölçümleri
• Az riskli maddeler kullanılmalıdır.
• Maddelerin en güvenli formu kullanılmalıdır (toz yerine göre çözeltisi gibi).
• İyi havalandırma olduğundan emin olunmalıdır.
• İşlemler kısmi kapalı ortamlarda yapılabilir (çeker ocak gibi)
• İşlemler tamamen kapalı ortamlarda
yapılabilir (laboratuvar eldiven kutusu gibi)
Kontrol Ölçümleri
• Maruziyet Süresi kısaltılmalı, mesafe artırılmalı ve hacim azaltılmalıdır.
• Kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır.
• Eldiven
• Gözlük, Koruyucu maske
• Laboratuvar Önlüğü
• Kapalı ayakkabılar
• Uzun saçlar bağlanmalıdır.
Laboratuvar Eldivenleri
• Çeşitli tipte laboratuvar eldivenleri
bulunmaktadır; Lateks, Nitril, Neopren gibi.
• Yapılacak işe göre uygun tipte eldivenler kullanılmalıdır.
• Çalışılacak materyallere ve/veya maddelere göre kimyasal koruyucu eldivenler seçilmelidir.
• Aletleri kullanmadan, telefon etmeden ve laboratuvarı terk etmeden önce eldivenler çıkarılmalıdır.
Laboratuvar Hijyeni
• Laboratuvarda içecek içilmemeli, gıda maddesi tüketilmemeli ve sigara içilmemelidir.
• Kozmetik ürünler kullanılmamalıdır.
• Yüz, dudak ve gözlere dokunulmamalıdır.
• Kalem ve tükenmez kalemler ağza alınmamalıdır.
• Laboratuvardan ayrılmadan önce eller
yıkanmalıdır. Özellikle gıda tüketmeden önce.
Laboratuvardaki Genel Tehlikeler
• Yangın
• Cam malzemelerin kırılması
• İğneler
• Dökülmeler
• Basınçlı ekipman ve gaz tüpleri/silindirleri
• Aşırı sıcak ve soğuk
• Kimyasal Tehlikeler
• Biyolojik Tehlikeler
• Radyasyon
Kimyasal Maddeler
• Tüm kimyasal maddelerin sağlığa zararları ile ilgili bilgilerin laboratuvarda çalışanlarca öğrenilmesi gerekir.
• Laboratuvarların yazılı bir kimyasal hijyen planı olmalı, planda laboratuvarda çalışan personelinin tehlikeli
kimyasallardan etkilenmesini azaltmak için gerekli işlemler ve uygulamalar bulunmalıdır.
• Kurallar veya kimyasal yazılı kayıtlar değiştiğinde
güncelleştirilmelidir. Kimyasal madde depo odaları ve soğuk odalar gibi tehlikeli maddelerin saklandığı ve çalışıldığı tüm alanlarda uygun havalandırma ve boşaltma kanalları
olmalıdır.
Kimyasal Maddeler
• Laboratuvarın periyodik olarak kontrol edilen kimyasal madde envanteri olmalıdır.
• Yeni ve eskiler ayırt edilmeli,
• Son kullanım tarihleri takip edilmeli,
• Kritik stok seviyesi belirlenmeli,
• Muhafaza koşulları ve alanı belirlenmeli,
• Risk ve korunma yöntemleri belirlenmeli,
• Kayıtlar tutulmalıdır (Ad, Katalog no, Lot no, CAS no, Hacim, Tehlike sınıfı, muhafaza koşulu, saklama yeri).
• MSDS Formu olmalı ve,
• Etiket bilgisi bulunmalıdır.
Kimyasal Maddeler
• MSDS (Material Safety Data Sheet-Malzeme Güvenlik Bilgi Formu)
• MSDS, ilgili kimyasal maddelerin tehlike ve riskleri ile diğer bilgileri
içeren, kullanan işçiyi doğru ve yeterli düzeyde bilgilendirmek ve ortaya çıkabilecek güvenlik risklerini ortadan kaldırmak için kullanılan
dökümanlardır.
• Malzeme güvenlik bilgi formları, kimyasal ürünün tedarik edildiği üretici ile iletişim kurulması noktasında önemli yasal araçlardır. Bu
formlarda verilen bilgilerin ürün için en doğru bilgiler olması üreticinin sorumluluğundadır ve ayrıca bu formlar yasal bir gerekliliktir.
Kimyasal Maddeler
• MSDS formunda kimyasal maddenin,
• Adı, konsantrasyonu, kaynama noktası, buhar basıncı, yoğunluğu, “görünüm ve koku”,
tehlike durumu ile ilgili bilgiler ayrıntılı olarak verilmelidir.
• Bu bilgiler maddenin yanma ve patlaması, sağlığa olan etkileri, izin verilen etkilenme sınırı değerleri (TLV), toksik olma sınırı
değerleri, ilk yardım olarak yapılacak
işlemleri ve korunma önlemleri gibi bilgileri de içermelidir.
Kimyasal Maddeler
• NFPA Etiket Sistemi
(National Fire Protection Association - Ulusal
Yangından Korunma Kurumu).
• İlk müdahale ekiplerine yangın,
kimyasal madde sızıntıları ve diğer acil durumlara müdahale etmek için tasarlanmış bir yangın koruma uyarı sistemidir.
2 2
3 W
Kimyasal Maddeler
• HMIS/HMIG Etiket Sistemi (Hazardous Materials
Identification
System/Guide -Tehlikeli Madde Tanımlama
Sistemi/Rehberi)
• Bu sistem, çalışanların bir bakışta, kullandıkları her bir
ürünle ilişkili tehlikelerin türünü ve derecesini tanımlamasına izin vermektedir.
2 1 3 E
Kimyasal Maddelerin Tehlike Sınıflandırması
• Birleşmiş Milletler Global Uyumluluk Sisteminin (Global Harmonized System-GHS) bir parçası olarak Tehlike
piktogramları oluşturulmuştur.
• Piktogramlar tehlikeli bir ürünün kullanımıyla bağlantılı tehlikenin doğasını ifade eder. Bir başka deyişle tehlikleri belirten ikaz işaretleridir.
• Piktogramların bilinmesi laboratuvar personelinin tehlikelere karşı uyarılması ve yangın veya patlama gibi acil durumlardan doğan özel tehlikeleri ayırt etmek için son derece önemlidir.
GHS Tehlike Piktogramları
GHS Tehlike Piktogramları
• GHS01: Patlayıcı
• Patlayıcılar, kararsız patlayıcılar, kendinen tepkimeli maddeler ve karışımlar, organik peroksitler.
• GHS02: Yanıcı
• Alevlenir - gazlar, aerosoller, sıvılar, katılar, kendiliğinden tepkimeye giren maddeler ve karışımlar, piroforik sıvılar ve katılar, kendiliğinden ısınan maddeler ve karışımlar, su ile
temas ettiğinde alevlenir gaz çıkaran maddeler ve karışımlar, organik peroksitler.
GHS Tehlike Piktogramları
• GHS03: Oksitleyici
• Oksitleyici gazlar, oksitleyici sıvılar, oksitleyici katılar.
• GHS04: Basınç altında gaz
• Basınç altında gazlar, sıkıştırılmış gazlar, sıvılaştırılmış gazlar, soğutulmuş sıvılaştırılmış gazlar, çözünmüş gazlar.
GHS Tehlike Piktogramları
• GHS05: Aşındırıcı (Korozif)
• Metaller için aşındırıcı, cilt korozyonu, ciddi göz hasarı, alevlenebilir gazlar, kendinden tepkimeli maddeler veya karışımlar, organik peroksitler
• GHS06: Akut toksisite
• Oral, dermal, inhalasyon
GHS Tehlike Piktogramları
• GHS07: Sağlık Tehlikesi
• Akut toksisite (oral, dermal, aspirasyon), cilt tahrişi, göz tahrişi, cilt hassaslaştırıcılığı, belirli organ toksisitesi-tek maruz kalma, solunum yolu tahrişi, narkotik, ozon tabakasına zararlı
• GHS08: Ciddi Sağlık Tehlikesi
• Solunum yollarının hassaslaşması, Germ hücre mutajenisitesi, kanserojenite, üreme organlarında toksisite, belirli hedef organ toksisitesi – tek maruz kalma/tekrarlı maruz kalma, aspirasyon zararı
GHS Tehlike Piktogramları
• GHS09: Çevre için tehlikeli
• Su ortamında akut tehlikeler
• Su ortamı için kronik tehlikeler
• Çevresel toksisite
Kimyasal Madde Etiketleri
• Kimyasal bir maddenin tanımlanması çok önemlidir.
• Her ürünün üzerinde içerdiği maddeler, riskleri ve
önleyici tedbirleri anlatan bir etiket olması uluslararası düzenlemelerle zorunlu hale getirilmiştir.
• Etiket üzerinde kimyasalın içeriği, üretici firma adı, kimyasal tehlike işaretleri yanında R ve S kodları yer almalıdır.
Kimyasal Madde Etiketleri
• Kimyasal maddelerin etiketleri dikkatlice okunmalı ve verilen bilgiler uyarınca hareket edilmelidir.
Kimyasal Maddeler
• Yangınlara karşı önlemler alınmalıdır.
• Yanıcı maddeler en az düzeyde kullanılmalıdır.
• Özel dolaplarda muhafaza edilmelidir.
• Sıcaklık kontrolü sağlanabilen ısıtıcı cihazlar kullanılarak deneyler yapılmalıdır.
• Örneğin hot-plate veya bunzen beki yerine su banyosu kullanılmalıdır.
Kimyasal Maddeler
• Asidik ve bazik çözeltilerle çalışırken koruyucu gözlük takılmalıdır.
• Asitler, kostik materyaller ve kuvvetli oksitleyici maddeler lavabo içinde karıştırılmalıdır.
• Asitler yavaşça suya eklenerek seyreltilmelidir.
Konsantre aside asla su eklenmemelidir.
• Bütün reaktif şişeleri etiketlenmelidir.
• Reaktifin adı, konsantrasyonu, hazırlayanın adı-soyadı, hazırlanış tarihi ve son kullanma tarihi etiket bilgisinde olmalıdır.
Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması
• Aşındırıcı Kimyasal Maddeler: Asitler ve Bazlardır.
Korosif, paslandırıcı, toksik, yanıcı, yakıcı, suyla
tepkimeye giren ve kararsız kimyasallardır. Asitler ve bazlar ayrı olarak muhafaza edilir. Sızıntıları veya
dökülmeleri halinde absorbantlar veya nötralie ediciler kullanılmalıdır.
• Toksik Maddeler: Oral, dermal veya inhasalasyon yolu ile girerler. Maruziyete göre akut ve kronik etkiler oluşur.
Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması
• Kanserojenler: Kanserli hücrelerin büyümesine yol açan her türlü maddelerdir. Arensik bileşikler, benzidin,
kurşun arsenat, kloroform ve etilenoksit örnek olarak verilebilir. Laboratuvarda kullanılanların çoğu aromatik aminlerdir (benzidin gibi).
• Reaktifler: Parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal
maddelerdir. Aseton, benzen, dietil eter, alkoller, heptan ve tolüen örnek olarak verilebilir. NFPA etiketi önemlidir.
Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması
• Yanıcı Maddeler: Uygun güvenlik kaplarında ve kabinlerde saklanır. Oksitleyicilerden uzak
tutulmalıdırlar.
• Oksitleyiciler: Klorat, permanganat, inorganik peroksit ve nitrat gibi kolayca oksijen yapan maddelerdir. Organik maddelerin yanmalarını hızlandırırlar. Serin ve kuru bir yerde saklanmalıdırlar. Yanıcı, tutuşturucu ve indirgeyici ajanlardan uzak tutulmalıdırlar.
Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması
• Işığa Duyarlı Kimyasallar: Işığa maruz kaldıklarında
tepkimeye giren maddelerdir. Işıktan korunmalı, serin ve kuru yerlerde renkli şişelerde saklanmalıdır.
• Peroksit Yapan Kimyasallar: Darbe ve ısı karşısında
tutuşabilme özelliğine sahip maddelerdir. Ör. Siklohekzan ve etileter. Hava geçirmez kaplarda, karanlık, serin ve kuru
yerlerde depolanır.
• Piroforik Maddeler: Havada kendiliğinden tepkimeye giren maddelerdir. Lityum, potasyum gibi. Serin ve kuru yerde
saklanırlar.
Biyolojik Tehlikeler
• Laboratuvarlarda kan ve diğer örnekler (serum, plazma, kan ürünleri, vaginal
sekresyonlar, semen, BOS, sinovyal sıvı gibi) potansiyel enfeksiyöz kabul edilmelidir.
• Bulaşıcı (enfeksiyöz) etkenler kazayla iğne batması,
infeksiyon yapıcı materyallerin sıçratılması veya masa üstü ve döşemeye bulaştırılması, santrifüj kazaları ve
kontamine laboratuvar malzemelerinden vücuttaki kesik yerlere bulaşma veya bu tür malzemelerle yaralanma yoluyla personele bulaşırlar.
Biyolojik Güvenlik (Biyogüvenlik)
• İnsanlar için potansiyel patojenik tehlike içeren
materyal, infeksiyöz mikroorganizmalar ile yapılan çalışmaların, insan ve çevre için güvenli şekilde
yapılmasını sağlamak amacıyla laboratuvar alt yapı,
tasarım, ekipman, teknik ve uygulamalarının en uygun kombinasyonu olarak tanımlanabilir.
• Amacı çalışanları, diğer insanları ve çevreyi potansiyel tehlikeli mikrobiyolojik ajanlardan korumaktır.
Biyolojik Güvenlik (Biyogüvenlik)
• Biyolojik güvenliğin en önemli elemanı standart
ve/veya mikrobiyolojik uygulama ve tekniklere çok sıkı bir şekilde uymaktır.
• Her bir laboratuvar çalıştığı alanlardaki tehlikeler ve maruz kalabileceği potansiyel risklere uygun
biyogüvenlik pratiklerini belirlemeli ve uygulamalıdır.
• Bunun yanında risk değerlendirmesi yapılmalı ve buna en uygun biyogüvenlik elementlerini bir araya toplanması
gereklidir.
Biyolojik Güvenlik (Biyogüvenlik)
• Dünya Sağlık Örgütü (WHO) mikroorganizmaları dört risk grubuna ayırmıştır.
• Grup 1: Bireysel ve toplumsal riski olmayan yada bu riskin önemli ölçüde az olduğu mikroorganizmalar. Ör. Bacillus subtilis insanda enfeksiyona neden olmaz.
• Grup 2: İnsanlarda enfeksiyona neden olan, toplum sağlığı açısından riskin sınırlı olduğu mikroorganizmalar. Bu hastalıkların etkili tedavi ve korunma yolları
vardır. Ör. Streptococcus, Herpes virüs
• Grup 3: Bireysel riskin yüksek, toplumsal riskin sınırlı olduğu mikroorganizmalar.
Ciddi hastalıklara neden olan mikroorganizmalardır. Tedavi ve korunma yolları olabilir. Ör. Yersinia pestis, HIV
• Grup 4: Hem toplumsal hemde bireysel riskin yüksek olduğu ve etkili korunma ve tedavi yöntemlerinin bulunmadığı mikroorganizmalar. Ör. Ebola virüs, Lassa virüs
Biyolojik Güvenlik (Biyogüvenlik)
• Laboratuva alt yapılarıda risk gruplarına paralel
uygulama ve korunma kriterleri açısından dört farklı seviyede tasarlanmıştır.
• Biyogüvenlik Seviye 1: Grup 1 mikroorganizmalar ile çalışılacaksa. Tipik çalışma alanı açık tezgah şeklindedir.
• Biyogüvenlik Seviye 2: Grup 2 mikroorganizmalar ile çalışılacaksa. Biyogüvenlik kabinleri veya laminar flow kabinle kullanılır.
Biyolojik Güvenlik (Biyogüvenlik)
• Biyogüvenlik Seviye 3: Grup 3 mikroorganizmalar ile çalışılacaksa. Sınıf 3 biyogüvenlik kabinler kullanılır.
Tecrit laboratuvarı olarak adlandırılır.
• Biyogüvenlik Seviye 4: Grup 4 mikroorganizmalar ile çalışılacaksa. Tamamen izole kıyafetler kullanılır.
Maksimum tecrit laboratuvarlarıdır.
Cam Malzemeler
• Cam malzemelerin kullanılması sırasında doğru teknikler uygulanmalıdır.
• İş için tasarlanmadığı ve uygun şekilde korunmadığı sürece, cam malzeme asla basınç veya vakum altında
kullanılmamalıdır.
• Çatlak veya kırık cam malzemeler
atılmalıdır. Bu çalışanlar için bir risktir
• Kırık cam uygun atık kovalarına atılmalıdır (iğne atık kutusu gibi). Genel çöp kutusuna atılmamalıdır.
Sıvı Dökülmeleri
• Sıvı döküldükten sonra derhal temizlenmelidir.
• Bu, risk değerlendirmesinin bir parçası olarak nasıl yapılacağı belirlenmelidir.
• Tehlikeli maddeler zehirli atık olarak atılmalıdır.
Gaz Tüpleri
• Resmi eğitim olmadan asla kullanılmamalıdır.
• Mümkün olan en düşük sayıda kullanılmalıdır.
• Mümkünse harici olarak depolanmalıdır.
• Düşmeye veya devrilmeye karşı önlem alınmalıdır (zincir ile bağlanabilir).
• Sadece bir gaz tüpü arabası ile hareket ettirilmelidir.
• İlgili gaz için uygun regülatörler ve kontrol ekipmanlarını kullanılmalıdır.
• Sızıntı durumlarına karşı önlemler alınmalıdır.
Kriyojenikler
• Sıvı gazlar aşırı derecede soğuktur ve yanıklara neden olabilir.
• Sıvı gazlar buharlaşır ve birçok kişide asfeksisyona neden olabilir.
• Kriyojenleri asansörde taşımak
gerekiyorsa, takip edilmesi gereken özel prosedürler olduğu unutulmamalıdır.
• Bunları kullanmak için özel eğitim alınmalıdır.
Elektrikli Ekipmanlar
• Her zaman kullanmadan önce elektrikli ekipman üzerinde görsel bir kontrol
yapılmalı, belirgin aşınma veya kusurlar araştırılmalıdır.
• Tüm taşınabilir elektrikli ekipmanların güncel bir “PAT testi” etiketi olmalıdır.
• ASLA arızalı ekipman kullanılmamalıdır.
Genel Laboratuvar Düzeni
• Çalışma alanı düzenli tutulmalıdır.
• Atıklar temizlenmeli, gerekenler malzemeler yıkanmalı, işi bitenler yerlerine konmalıdır.
• İşleri bırakmadan önce her şeyin güvende olduğundan emin olunmalıdır.
• Genel temizlik prosedürü olmalıdır.
• Düzenli bir laboratuvar herkes için kazaları önler.
Laboratuvar Ekipmanları
• Eğitim almadan laboratuvar
ekipmanları kullanılmamalıdır.
• Personel çalışacağı cihazın eğitimini başarı ile
tamamlamalıdır. Daha sonra yetkilendirme yapılır.
İlk Yardım
• Tüm laboratuvar çalışanları basit seviye ilk yardım eğitimi almalıdır.
• Kimyasal sıçramalarında bol su ile 10 dakika yıkanmalıdır.
• Kanama varsa direkt basınç uygulama ile kontrol
altına alınmalı, cam gibi yabancı cisim batmalarına dikkat edilmelidir.
• Tüm kazalar laboratuvar sorumlusuna iletilmelidir.
Atık Maddeler
• Risk değerlendirmenin bir parçası olarak laboratuvar atıklarının nasıl atılacağı
belirlenmelidir.
• Çözücüler ve yağlar uygun şişe veya bidonlara ayrılmalıdır.
• Kimyasal ve biyolojik atıkların toplanması ve atılmasına ilişkin prosedürler olmalıdır.
• İzin verilmedikçe normal atıklar ile birlikte atılmamalıdır.
Laboratuvar Güvenliği
• Tüm süreçleri kapsayan laboruvar güvenliği talimatı ve güvenlik kuralları oluşturulmalıdır.
• Kurallar çalışma alanlarına asılmalıdır.
• Çalışanların bilgisini güncel tutmak için belirli aralıklarla eğitimler yapılmalıdır.
• Anlaşılmayan noktalar için soru sormaktan çekinilmemelidir.
• Güvenliğin bir ekip işi olduğu unutulmamalıdır.
Laboratuvarlarda Acil Müdahele Planı
• Laboratuvarlarda meydana gelebilecek kazalara karşı her zaman hazırlıklı olmak gerekir.
• Kaza, afet ve yangınlarda (yangın, kimyasal madde dökülmesi, yaralanma, gaz kokusu/elektrik kaçağı, deprem ve su baskınında) mal ve can kaybını en aza
indirmek amacı ile yapılması gerekenlerin planlanması ve tehlike anında da uygulanması amacıyla her
laboratuvarın bir acil müdahale planı olmalıdır.
Laboratuvarlarda Acil Müdahele Planı
• Acil müdahale planında görevliler ve telefon numaralarına mutlaka yer verilmelidir.
• Acil müdahale planında yangın, kimyasal madde
dökülmesi, yaralanma, gaz kokusu/elektrik kaçağı, su baskını ve deprem durumlarında laboratuvar çalışanları ve laboratuvar sorumlusu tarafından yapılacak işlemler yer almadır.
Laboratuvar Temizliği
Malzeme Temizliği
• Analiz sonuçlarının güvenirliği açısından kullanılan malzemelerin temizliği önemlidir.
• Malzemelerdeki (beher, pipet vs.) herhangi bir kirlilik yapılan deney veya çalışmayı önemli oranda etkiler.
• Birçok deneyde metal iyonu, organik moleküller ve diğer kimyasal maddelerin biyokimyasal süreçteki etkileri
araştırışır. Bu nedenle kirli malzeme kullanımı deneylerde başarısızlığa yol açar.
Plastik Malzeme Temizliği
• Laboratuvarlarda genel olarak polietilen plastik malzemeler kullanılmaktadır.
• İlk kez kullanılacak polietilen malzemeler önce 8 M üre
çözeltisiyle temizlenir. Sonra distile su ile durulanır, 1 N KOH çözeltisi ile yıkanır, tekrar distile sudan geçirilir ve sonra
metal iyon kontaminasyonunu gidermek için 0.001 M EDTA ile yıkanır. Sonunda cam distile su ile durulanır.
• Bu ilk kullanım öncesi yapılan temizliği takiben her kullanım sonrası % 0.5’lik deterjanla yıkayıp distile su ile durulamak yeterlidir.
Cam Malzeme Temizliği
• Cam malzemeler kullanıldıktan sonra en kısa zamanda temizlemek gerekir. Bekleyen cam malzemelerde
çözücüler uçacağından kalıntılar cam yüzeye yapışır ve temizlemek daha da zorlaşır.
• Eğer hemen temizlenemiyorsa, çeşme suyundan
geçirerek bırakılmalıdır. Cam malzemelerin temizliğinde
%0,5’lik deterjanlı su ile yıkanması genelde yeterli olmaktadır.
Cam Malzeme Temizliği
• Temizlik sonrası cam yüzeyde su damlası kalması durumunda temizlik yeterli değildir. Bununla beraber yapılacak daha
hassas bir çalışma için özel yıkama gerekebilir.
• Cam malzemelerdeki organik kalıntıların temizlenmesi için uzun yıllar bikromat temizleme solüsyonu kullanılmıştır.
Fakat kromun toksik etkisi, kanserojen oluşu ve yoğun H2SO4 kullanımı nedeniyle günümüzde tavsiye edilmemektedir.
• İyonlarından arındırmak için yoğun nitrik asit ile yıkamak gerekir. Cam pipetlerde %0,5’lik deterjanlı suda bekletilip daha sonra bol akan suda durulanmalıdır.
Kuartz ve Cam Küvetlerin Temizliği
• Kuartz veya optik parlatılmış cam malzemelerin etanolde hazırlanmış KOH veya kuvvetli bazlarla temizlenmesi
aşınmaya neden olmaktadır.
Bunun yerine % 0.5’lik deterjan ile temizleyip distile su ile
durulamak yeterli olur.
Plastik ve Cam Malzemelerin Kurutulması
• Cam malzemeler kurutma fırınlarında kurutulur. Birçok plastik malzemeyi de kurutma fırınında kurutabiliriz.
Fakat selüloz nitrat santrifüj tüpleri (patlayıcı olduğu için) kurutma fırınına konmamalıdır.
• Eğer plastik malzemenin tipinden emin değilsek,
kurutma fırınını kullanılmamalıdır. Cam malzemeler aseton ile de kurutulabilir. Fakat asetona bağlı kirlilik eğer deneyi etkiliyorsa kullanılmamalıdır.
Sterilizasyon
• Sterilizasyon bir ortamın ya da maddenin canlı
mikroorganizmaların tüm formlarından arındırılması işlemidir.
• Sterilizasyon işleminden sonra ortamda 1 milyonda 1 canlı mikroorganizma bulunma olasılığı vardır.
• Sterilizasyon için kabul edilebilir sınır 10-6 olarak kabul edilmektedir ve endosporlar da dahil olmak üzere tüm mikroorganizmalardan ortam arındırılmıştır.
Sterilizasyon
• Dezenfeksiyon ise sporlar dışında mikroorganizmaların ortadan kaldırılması işlemidir. Dezenfeksiyon işlemi
genellikle çalışma alanları, ekipmanlar gibi cansız yüzeylere ya da objelere uygulanır.
• Dekontaminasyon ise mikroorganizmaları ortadan kaldıran ve/veya öldüren sterilizasyon ve
dezenfeksiyon işlemlerinin tümüdür.
Dekontaminasyonun amacı kontamine materyalin bir sonraki işlem için hazır hale gelmesidir.
Sterilizasyon
• Sterilizasyon da fiziksel ve kimyasal yöntemler kullanılır.
• Fiziksel yöntemlerle sterilizasyon yakma, nemli ısı, tindalizasyon, kuru sıcak hava ve filtrasyon ile yapılmaktadır. Ör. Otoklavlama.
• Kimyasal sterilizasyonda ise çeşitli kimyasal maddelerin uygulanması ile sterilizasyon yapılmaktadır. Ör. Etilen oksit, formaldehit.
• Sterilizasyon için gerekli süre sterilize edilecek
maddenin cinsine, materyalin miktarına göre değişir.
• Örneğin; katı maddeler sıvılara göre daha uzun süre gerektirir. Sıvı
hacimlerin sterilizasyonunda da miktar arttıkça sterilizasyon süresi uzar.
Sterilize edilecek materyale göre de sterilizasyon yöntemi belirlenir.
Kaynaklar
• Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T, Yılmaz G, Pekcan M (2015) Veteriner Laboratuvar Teknikleri ve Prensipleri. 4.baskı, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• Beran JA (2013). Laboratory Manual for Principles of General Chemistry. 10th ed. Wiley
• Karagül H, Altıntaş A, Fidancı UR, Sel T (1999). Temel Biyokimya Uygulamaları. Medisan Yayınevi, Ankara.
• Kimyaca.com. Erişim: https://kimyaca.com/malzeme-guvenlik-bilgi-formu/ Erişim Tarihi: 26.10.2018
• Özerol E. Laboratuvar Güvenliği. Erişim:
http://www.tibbigenetik.org.tr/portalyonetim12//images/48/Dosyalar/tmp//201837161633.pdf Erişim Tarihi: 27.10.2018
• The International Genetically Engineered Machine. Erişim: http://2016.igem.org/Safety/Risk_Groups Erişim Tarihi: 28.10.2018
