Enternasyonal Fransız sergisi hâdisesi etrafında, Paris dünya milletlerinin toplanış noktası oldu. Esasen yirminci as- rın yalnız başına karakteristik şehri olan Paris, bu münase- betle bir kat daha ehemmiyet kazandı. İhtisas bakışlarımızı sergi umumî konuşuna ve palelerin mimarî kıymetlerine çevir- mezden evvel insiyakî bir tecessüsle şehir tahassüslerimizi kay- dedelim:
Şehre ayağım basan seyyahın ilk büyük intibaı cadde- lerdeki seyrüseferin şehre bahşettiği azametli mana oluyor.
Bu husustaki intizamı ve tabiî akışı temin bakımında, ben- zer şehirlerin geniş mikyasta elemanla vardığı otomatik inti- zama Paris - fazla adette insana ihtiyaç göstermeksizin - var- mış bulunmaktadır.
Bugünkü halile caddelerin daha fazla seyrüsefer kesafe- tine maruz kalmasından içtinap için 1937 sergisi hizasında (Beynelmilel Yeraltı Şehirciliği Kongresi) teşekkül etti. Kon- grenin mesaisinde, yeraltı otomobil yolları için iki esaslı tek- lif mevzuu bahsoldu. Bu fikirler bugünkü Amerika, İtalya, Al- maııva ve benzer memleketlerin büvük şehirlerinin otomobil yollarından mülhem olmaktadır: bu şekilde emin ve sür'atli seyrüsefer ancak şehrin etrafım dolaşan yollarla temin edili- yor. Halbuki Kongrede mevzuu bahsolan fikirlerin temin et- tiği fayda, irtibat yollarının yeraltında şehre amuden teşkili suretile elde edilecek muazzam zaman iktisdı, sür't ve ko- laylıktır.
Bu yeraltı tünellerinin inşası mevzuu bahsolduğu zaman, hatıra gelen ilk teknik sual, memleket jeolojik vaziyetinin müsait olup olmamasıdır ki bu sual etrafında Paris, fevkalâ- de müsait bir vaziyet arzeder. Ayni zamanda yeraltı muhafa- za mahzenlerinin inşası tekniğinden bu tünellerin teşkil tek- niği yakından alâkadardır. Bu noktada Parisin şeklile, inki- şaf ederek yarın alacağı şekil bizce memnuniyetbahş görülmek- tedir.
Sokaklar:
Parisin dahilî sokaklarının teşkil ettiği daire, beş şuaî esas kollarla harice açılır (Resim). Şuaî yolların iç daireyi kes- tiği dörtyol ağızlarına - (ki bunlar on iki tane olup yedisi
tatbik edimliş, dördü hali tatbikte, diğer biri de proje halinde- dir.) - hususî bir ehemmiyet verildiği görülüyor.
Resim 2 ve 3 bize bu endişeleri gözönünde tutarak elde edilmiş itinalı bir inşa neticesini gösteriyor ki, bu hal tarzında otomobillerin sür'ati azaltılmamış bulunmakla beraber, tehli- ke de tamamen bertaraf edilmemiştir.
Tünelin dahilî tenviri meselesinde haricî gün aydınlığı- nın tedricen karanlığı artmasına mukabil, tünel dahilî lâmba- ları otomatik olarak kuvvetini arttırmakta ve bu suretle tünel- de daimî ayni kalan bir aydınlık temin edilmiş bulunmakta- dır (Resim 4).
Umumiyet itibarile tünellerde kâfi derecede irtifa veril- memiştir. Fevkalâde bir vaziyette eğer otomobilin yük ile teş- kil ettiği irtifa tünelin malik bulunduğu irtifadan fazla oldu- ğu halde, tünelin methalinde ve methal üst dıl'ına muvazi o- larak daimî ve gözükmiyen bir şua temin eden iki nokta mev- cuttur; muayyen bir mesafeden bu şuaa amuden gelen bir cis- min tesiri karşısında şua derhal durdurucu kırmızı lâmbayı yakar, ayni zamanda tehlike düdüğünü harekete getirir.
Otomobil sistemiyle Paris içinde ve civarında meydana gelen seyrüsefer tramvayların yokluğunu hissettirmemekle ay- ni zamanda kaygan ve seyyal bir seyrüsefer temin etmektedir.
Ve bu suretle otomobil, otobüs, ve yeraltı trenleri Parisin umu- mi seyrüsefer ve münakalâtını kâfi derecede temin etmiş olu- yorlar.
Bu sistemle Paris, yeni ve ideal bir şehrin etüdünde mü- racaat edilecek şayanı dikkat bir misal haline gelmiştir.
Sıcak günlerde, sokakların serinleştirilmesi ve tozun kalk- masına mani olunması için, muhtelif mesafelerde, hususî mus- luklar inşa edilmiştir (Resim 5). Bu tedbirler ayni zamanda sıhhî bakımdan da şehre faydalı bir sistem temin etmiş bulun- maktadır.
Seyrüseferin intizamı:
Motörlü vesaiti nakliyenin fazlalığı karşısında sür'ate ve emniyetli inkişafa hususî bir ehemmiyet verilmesi icap eder ki Pariste bunun memnuniyet verici bir şekilde temin edilmiş ol- duğu görülüyor. Otomobil sevkeden, seyir esnasında umumî bir
4 - Bir tünelin iç tenvira
5 - Sokaklar
8 - 1937 modeli işaret lâmbaları.
ihata verici ve sevkedici yazılı levhalarla, tek dönemeçler ve dörtyol ağızlarında tehlike ortadan kaldırılmış ve seyrüsefer kolaylaştırılmış bulunmaktadır. Bütün bu tehlike noktalarının otomobili sevkedene tanıtılmasından senelerdenberi tatbik edi- len sistem çok iyi netice vermekte devam etmektedir. Bu sis- teme göre caddelerde bir istikamette giden otomobillerle ayrı- lan yol, zeminde otomobilin seyri istikametine muvazi fasılalı çizgilerle işaret ayrılmış, ve bunlar gece ve gündüz için de ya- nıp sönen ve her vaziyette görülen lâmbalarla otomobili sü- rene gösterilmiştir.
Büyük seyrüsefer caddeleri geniş ve hemen ekseriya bir- birine muvazi iiç cadde olarak teşkil edilmiştir.
Yolcunun karşıdan karşıya geçmesini temin için, ufak adalar teşkil edilmiştir ki, bu adaların yere çakılı çivilerle ve Bordür taşlarile yolcuya tanıtılması temin edilmiştir.
Seyrüseferin bilhassa kesif olduğu mmtakalarda, geçiş is- tikametine muvazi olarak, optik vasıtalarla (yere konmuş ve- ya herhangi bir vasıta ile asılmış renkli lâmbalar), ya akustik vasıtalar (düdük sesleriyle işaret veren polisler) le temin edil- miştir.
Otomobil durakları:
Motörlü vasıtaların gitgide fazlalaşması karşısında, kâfi derecede durak yerlerinin temini Paris şehri için düşünülecek bir mesele haline gelmiş bulunmaktadır.
(Durak yeri) derken kastettiğimiz iki mana vardır.
1) Otomobillerin cadde üzerinde durakları: Parkstelle'ler.
2) Benzin alma, ufak tamirat veya durak imkânları:
Tankstelle'ler.
Birinci neviden olanların bir kısmı zamanla mukayyettir, yani otomobil bir bekçinin nezareti altında yalnız 30 daki- kalık bir durak yapabilir, bu nevinin diğer bir teşkil tarzı da . kâfi derecede genişliği hâvi olan kaldırımlarda otomobillere mahsus bir kısım ayırmak suretiyledir.
İkinci nevi duraklarda, muhtemel yanma ve patlama teh-
likeleri gözönünde tutularak binalardan imkân nisbetinde uzak ve mücerret olarak teşkil edilmişlerdir.
Fransız belediyecisi, bu nevi durakların tesisinde, ihtiya- cını tam manasiyle karşılamasını düşünmüş, ve hepsine bir- den ayni bir tip vermek suretiyle bir bakışta tanınmasını te- min etmiştir.
Reklâm:
Eski şehircilik fikrinde şehrin gece tenviri hiç te mühim bir rol almamıştır. Şehirci etüd ettiği şehrin yalnız gündüz görünüşünü nazarı itibare alırdı. Halbuki bugünün şehircisi, asrın gitgide fazlalaşan ihtiyacı, ve ilerliyen tekniği karşısın- da yeni bir takım problemlerle karşılaşmış bulunmaktadır Yeni şshirci şehrin değil yalnız gündüz manzarasını, binaların, meydanların, methal, mahreç ve umumî tezyinatının tenviri ve Dü'ün bu heyeti umumiye ile meydana getirilecek gece ka- rakteri meselesi üzerinde uğraşmak mecburiyetindedir. Elde mevcut teknik vasıta binaların projektörler, veya bizzat rek- lâm yazı ve resimlerile tenviridir ki, bu gece manzarası mese- lesi yeni şehrin teşkilinde ön sıralarda bulunmaktadır.
Paris son on senede, bu sahadaki tekemmülünü henüz tamamlamış olmamakla beraber, ümid ve memnuniyet verici ileri adımlar atmıştır.
Beynelmilel Paris Sergisi:
1852 denberi Parisi her on ilâ on beş senede bir büyük bir beynelmilel sergi hâdisesi işgal eder. 1889 sergisinde timsal ol- mak üzsre inşa edilen Eyfel kulesi bütün bu sergilerin merke- zini teşkil etmektedir. Ayni zamanda inşa edilen Trokadero sa- rayına da 1937 sergisi için yeni bir çehre evrildi. Serginin Pa- risin merkezinde Sen nehrinin her iki tarafına yayılmış ve ve- saiti nakliye bakımından büyük kolaylıklar arzeden bir yerde meydana getirilmiş olması, sergi mevkiine kendisine has bir kıymet ve sevimlilik vermektedir. Serginin dahilinde teşkil edi- len küçük otomobil trenleri, sergiyi baştan başa dolaşmakta, ve bu suretle serginin heyeti umumiyesinin bir bakışta kav- ranmasını kolaylaştırmakta; ve bunun haricinde de, muhtelif yabancı milletlerin birbirinden çok ayrı bir zevkle inşa edilmiş olan paviyonlarının üzerinde mukayeseli bir görüş yapmağa imkân vermektedir. Gayet tabiidir ki, böyle bir sergide, bir çok milletlerin ayrı ayrı düşünüşlerle inşa ettikleri rengâ renk paviyonlarla meydana gelen heyeti umumiye, hiç bir zaman umumî bir ahenk arzedemez, ve zaten bu da beklenemez. Bu- na rağmen, Paris sergisi umumî konuş bakımından şehircilik noktai nazarından kıymet taşır. Sergi, tekatü noktası Eyfel olmak üzere birbirine amut iki aks verir. Umumî methali, içinde bir sanat sergisi ihtiva eden, yarım daire şeklindeki Trokadero sarayı ve önündeki teras ile sergiye açılır. Bura- dan bütün sergi sahasını seyretmek te mümkündür. Karşı kar- şıya benzer inşa edilmiş, Alman ve Rus paviyonları takriben 60 metrelik kulelerile, mütecessis bakışları kendilerine çeki- yorlar. Bunlardan sonra muhtelif paviyonlar geliyor: Avustur- ya, Romanya, Macaristan, Danimarka, Yugoslavya, Norveç, Büyük Britanya, İsveç, Belçika, Çekoslovakya, Amerika Bir- leşik Cumhuriyetleri, İsviçre, İtalya, ve saire..
Eyfel kulesinin garp cihetinde (Iena) köprüsü ile (Passy) köprüsü arasındaki kısımda, cazip mimarile yerli Fransız pa- viyonları inşa edilmiştir. Sergi hudutları içinde bulunan (La Seine) adası boyunca kendi yerli şekil ve hususiyetlerile ori- jinal müstemleke paviyonları tesis edilmiştir. Eyfelin şarkın- da Turizm ve Elişleri sanayii paviyonları mevcuttur. Alexandre köprüsü her iki cihetinde, demir ve hava yolları nakliyesi pa- viyonları durur. Bu köprünün aksından gidilecek olursa eski Fransayı gösteren eğlence parkı gelir. Demir ve hava yolları paviyonu civarında Sen nehri sahilinde, haricî şeklile, bîr ge-
miyi andıran Denizyolları nakliyat paviyonu inşa edilmiştir.
Bu paviyonlarm tam karşısında 1900 sergisi için inşa edilmiş bulunan büyük Pale durur İlmî kolleksiyonları ile meşhur ol- duğu için buraya «Palais de la PensĞe) ismi verilmiştir .
Trokadero'nun bulunduğu sahilde fevkalâde itina ile inşa ve tanzim edilmiş «Modern Sanat Müzesi» vardır ki bu saray sergiden sonra da müze olarak muhafaza edilecektir.
Paris sergisi bütün dünya milletlerinin yeni sanat ve tek- nik ilerlemelerini bir arada göstermeyi üzerine almış bulunu- yor. Bütün milletlerin sanat ve teknik hususunda göstermek istedikleri hususiyetlerle sergide vardıkları gaye görülmeğe de- ğer bir şeydir.
İki esaslı usulün tatbikatile, bütün cemiyetlerin terakki ile elde ettikleri kültürel ve ilmî neticeleri göstermeğe ça- lışmışlardır. Bu iki usulden birisi istatistik, resim ve yazılar, di- ğeri ise pratik ve müşahhas misaller arzaderek göstermekte- dir.
Paviyonlar:
Fransa: Serginin büyük bir kısmını Fransa işgal etmek- tedir. «Exposition de la Pensle»; ilmî kitaplar, tiyatro edebi- yatı, film musikisi, müzecilik ilmi kısımlarım ihtiva etmekte- dir. Başka bir grup ta, içtimaî istikameti gösteriyor. Burada mektepler bahsına hususî bir ehemmiyet verilmiştir ki teknik ve sanat mekteplerinin ön sahaya alındığı göze çarpıyor. Üçün- cü grupa gelince, bunda modern şehircilik, mimarî ve dahilî mimariyi canlandırılmaktadır.
Almanya: Pratik ve müşehhas misaller usulünü tatbik ile kendi halkının bugünkü yaşayışım gösteriyor. Burada ilmi, teknik, içtimaî, iktisadi sahalarda Almanyanın yetiştiği dere- ceyi bariz bir şekilde görmek imkânı verilmiştir. Yeni bir Al-
man inşa tarzını taşıyan binasile de Almanya sergide sakin vö mütenasip mimarisini temsil etmektedir.
Rusya: Rus paviyonu uzun bir salon tarzında inşa edilmiş- tir. Ön cepheye doğru yavaş yavaş yükselerek meydana gelen kulede çok muazam bir plâstik vardır. Harici mimarisi hare- ketli ve büyük tesirli olmasına rağmen dahili gayet kusurlu- dur.
Avusturya: Orijinal inşa tarzile kendini göstermektedir.
Methalde büyük bir resim Avusturya Alplerinin bütün güzelli- ğini bize tanıtıyor. Paviyon dahilî muhteviyatı da, yeni Avus- turyanın sanat ve kültür ilerlemelerini gösteren resim ve eşya ile tezyin edilmiştir,
Polonya: Polonya paviyonu masif ve yuvarlak olan 16 metroluk bir irtifa ile inşa edilmiştir. Tepesinde tabiî cesamet- te büyük bir kadın plastiği taşımaktadır. Bu plastik yeni Polonyayı sembolize etmektedir. Büyük Hol bilhassa dikka- te şayandır. Burada Polonya tarihî simaları plastiklerle temsil edilmiş ve bir tarih silsilesi meydana getirilmiştir.
Romanya: Romanya paviyonu beyaz mermerden ve yeni Romen inşa tarzında meydana getirilmiştir. Methal Holü mer- merleri geriden endireket olarak tenvir edilmiştir. (Bu suret- le mermer cam vazifesini görmekte ve güzel bir manzara meydana gelmektedir).
Bundan sonra uzun sergi salonu geliyor. Ta karşıda du- vara asılmış büyük bir mücessem Romanya haritası mevcut- tur. Arzu edilen düğmelerden birine basıldığı zaman şehirler- arası münakale sistemini renkli elektrik ışıkları ile görmek mümkün oluyor. Keza nümune resim ve plastiklerile temsil ettirilen ziraat, sanayi, elişi sanatı sergiyi gezenlere yeni Ro- manya hakkında tam ve kâmil fikirler vermektedir.
