Çalışanlarda Olumlu Sağlık Davranışı Geliştirme Programı ve İşyeri
Hemşiresinin Rolü
Zerrin ÜNLÜ
İşyerinde Sağlığın Geliştirilmesi Birimi
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞAN SAĞLIĞI DAİRESİ BAŞKANLIĞI
Sağlığı geliştirme kavramı;
“İnsanların ve toplulukların, kendi sağlıklarını belirleyen faktörleri kontrol etmeleri ve bu yolla kendi sağlıklarını geliştirmeleri” olarak tanımlanmıştır.
https://www.who.int/healthpromotion/conferences/previous/ottawa/en/
• Tıp alanındaki bilimsel ve teknolojik gelişmeler hastalıkların tedavisinde önemli gelişmeler sağlamakla birlikte yine de tanı ve tedavi süreçlerinin maliyetinin yüksekliği ortadadır.
• Çalışan sağlığının iyileştirilmesi ile ilgili çalışmalar tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz ekonomisi açısından da önem taşımaktadır.
• Ülkelerin ekonomik gelişmişlik düzeyi ile iş sağlığı ve güvenliği uygulamaları arasında güçlü bir bağ bulunmaktadır.
• Ülkemizde yaklaşık 1.800 000 işyeri ve yaklaşık 22 milyon kayıtlı çalışan bulunduğu göz önüne alındığında iş yerlerinde gerçekleştirilecek iyileştirme faaliyetleri, ülke nüfusunun tamamına yakınını etkileyeceği gibi ülke ekonomisine de önemli katkılar sağlayacaktır.
• Çalışanlara; beslenme, fiziksel aktivite, tütün kullanmama, stres yönetimi gibi konularda kazandırılacak olumlu sağlık davranışları kronik hastalıkların görülme sıklığını düşürebilecektir.
• Sağlığı geliştirme programları birey, aile ve topluma olumlu sağlık davranışları kazandırmada, önemli bir yer tutmaktadır.
• Bu bakış açısı ile hastalıkların tedavisi için harcanan giderlerde azalabilecektir.
İşyerleri, sağlığı geliştirici etkinlikler ve bu konuda farkındalık oluşturma açısından önemli alanlar, işyeri hemşireleri de önemli iş sağlığı ve güvenliği profesyonelleridir.
Bugüne kadar yapılan pek çok çalışma işyerlerinde yapılan sağlığı geliştirme müdahalelerinin, çalışanların sağlık düzeyini ve iş verimini artırdığı, ayrıca işe devamsızlık düzeyini, iş kazalarını ve sağlık harcamalarını azalttığı görülmüştür.
Çalışanlarda Olumlu Sağlık Davranışı Geliştirme
Programı
Çalışanlarda Olumlu Sağlık Davranışı Geliştirme Programı
• Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü,
• İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi ve
• Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı ile birlikte yürütülmüştür.
“Çalışan Sağlığı Geliştirme Programının Olumlu Sağlık Davranışları Geliştirmeye Etkisi” başlıklı çalışma,
16 ilden
23 iş yeri hemşiresi ve 324 danışan ile
Eylül 2017- Haziran 2018 tarihleri arasında iki aşamada tamamlanmıştır.
Amaç;
Danışmanlık becerisi kazanmış işyeri hemşirelerinin uyguladığı, sağlığı geliştirme programı 2 aşamalı planlanmıştır.
• 1. Aşamada; işyeri hemşirelerine sağlığı geliştirme danışmanlık becerisi kazandırmak
• 2. Aşamada; danışmanlık becerisi kazanmış iş yeri hemşirelerince uygulanmak üzere geliştirilen programın çalışanlarda olumlu sağlık davranışı geliştirmeye etkisini belirlemek amaçlanmıştır.
Kronoloji
1. Aşama
• 21-22 Eylül 2017 İstanbul 1. Eğitim
• 16.10.2017 değerlendirme toplantısı ve etik kurul başvuru evraklarının tamamlanması
• 12-13 Aralık 2017 Ankara 2. Eğitim 2. Aşama
• Saha çalışması
• 07 Haziran 2018 tüm çalışmanın değerlendirme toplantısı
• Haziran-Aralık 2018 tarihleri arasında veri analizi süreci
• Aralık 2018 tarihinde araştırma sonuç raporu yazılmıştır.
Etik konular
• Araştırma için Medipol Üniversitesi Etik kurulundan (25.10.2017 tarih ve 39972 sayılı) izin alınmıştır.
• Çalışmaya gönüllü katılan çalışanların yazılı onamları alınmış ve her katılımcıya çalışmanın amacı, çalışmanın nasıl sürdürüleceği, istedikleri zaman ayrılabilecekleri, alınan bilgilerin gizli kalacağı açıklanmış, soruları yanıtlanmıştır.
Çalışmanın tipi ve tasarımı
Araştırmada yarı deneysel tasarım tiplerinden “Tek gruplu ön test son test, tekrarlayan ölçümlü” tasarım tipi kullanılmıştır.
Bunun için uygulama öncesi ve sonrası ölçümler yapılmıştır. Çalışmanın girişimi “Sağlığı geliştirme programı” dır. Bu program danışmanlık ve izlem faaliyetlerini kapsamaktadır.
Programı, bu çalışma öncesinde araştırıcılar tarafından eğitilen 23 işyeri hemşiresi, araştırıcıların gözetiminde uygulamışlardır.
Uygulama öncesi ön test, uygulama sonrası birinci, ikinci ve üçüncü aylarda son test ve hatırlatma danışmanlıkları yapılmıştır.. Üçüncü ayın sonunda girişimin etkinliği değerlendirilmiştir.
Araştırmada Kullanılan Veri Toplama ve İzlem Formları
İzlem Formları
• Günlük Adım sayısı izlem formu
• Haftalık kilo izlem formu
• Günlük Derin soluk alma/gevşeme egzersizleri izlem formu Veri Toplama Formları
• Çalışanların tanımlayıcı özelliklerini değerlendirme formu
• Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçeği
• Öz etkililik-yeterlilik ölçeği
• Günlük besin tüketim formu
21-22 Eylül 2017 İstanbul 1. Eğitim
Eğitim 16 ilden Halk Sağlığı Müdürlükleri İş Sağlığı ve Güvenliği birimlerinde görev yapan 27 diğer sağlık personeli, çeşitli üniversitelerden akademisyenler ve Genel Müdürlüğümüz merkez teşkilatı çalışanları olmak üzere toplam 32 kişinin katılımıyla gerçekleşmiştir.
• Eğitim hakkında genel bilgilendirme,
• Araştırmada girişim olarak yapılması planlanan
“sağlıklı hayata merhaba” danışmanlık modülünün ve araştırmada kullanılacak veri toplama formlarının tanıtımı gibi konular ele alınmıştır.
16-17 Aralık 2017 2. Eğitim
Eğitim Ankara’da 23 işyeri hemşiresi, toplam 31 kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir.
• İlk eğitimin sonuç çıktılarının değerlendirilmesi
• ‘sağlıklı hayata merhaba’ danışmanlık modülünün ve veri toplama formlarının son hallerinin tanıtımı
• Çalışanlara yapılacak eğitim/danışmanlık süreci ile ilgili katılımcılara beceri kazandırılması amacıyla grup çalışması ve Rol –play sunumları şeklinde tamamlanmıştır.
Saha Çalışması-İlk Görüşme
• Tanışma
• Çalışmanın amacının açıklanması
• Kabul eden çalışanlara bilgilendirilmiş onam formu imzalatılması
• Boy, kilo, TA ölçümü yapılması
• Veri toplama formlarının doldurtulması
• Danışmanlık modülünün anlatılması
• İzlem formlarının tanıtılması
• Adımsayar teslimi ve nasıl kullanılacağının tarifi
• İletişim bilgilerinin paylaşılarak sonraki ay randevusunun belirlenmesi
Modül Uygulama
Danışmanlık modülü sağlıklı beslenme, fiziksel aktivite sigara kullanmama, stresle mücadele yöntemleri gibi başlıklarda danışanlara danışanların işyerlerine gidilerek ve birebir görüşülerek, işyeri hemşirelerince uygulanmış ve sonrasında izlenmiştir.
Birinci, ikinci ve üçüncü ay görüşmeleri
• Kilo ölçümü yapılması
• Veri toplama formlarının yeniden (Tanıtıcı özellikler formu sadece 2. bölüm)
doldurtulması
• Doldurulmuş izlem formlarının alınarak yeni formların teslimi
Verilerin Değerlendirilmesi
• Verilerin analizi SPSS (Statistical Package for Social Sciences) 16.0 paket programı ile yapılmıştır.
• Sonuçlar %95’lik güven aralığında ve p˂0,05 anlamlılık düzeyinde değerlendirilmiştir.
• Tanımlayıcı analizler; (ortalama, standart sapma, yüzdelik), Ki-kare testi, bağımsız gruplarda uygulanan t-testi, Mann Whitney U testi ile
• Tekrarlı ölçümler ise varyans analizi ile değerlendirilmiştir.
Hipotezler
• H1. Sağlıklı yaşam biçimi davranışları ölçek puanı, program öncesi aldıkları puana göre yüksek olacaktır.
• H2. Öz yeterlik ölçek puanı, program öncesi aldıkları puana göre yüksek olacaktır.
• H3. Beden kitle indeksleri düşük olacaktır.
• H4. Vücut ağırlıkları düşük olacaktır.
• H5. Günlük adım sayıları yüksek olacaktır.
• H6. Günlük derin soluk alma sayıları yüksek olacaktır.
• H7. Günlük gevşeme egzersizi yapma sayıları yüksek olacaktır.
• H8. Günlük Besin Tüketim Formunda yer alan sağlıklı beslenme davranışlarında iyileşme olacaktır.
• H9. Tuz tüketimleri düşük olacaktır.
• H10. Su tüketimleri yüksek olacaktır.
Araştırmanın Bulguları
Katılımcıların;
• %55.6’sı erkek (180), %44,4 ‘ü kadın (144),
• yaş ortalaması 41,22±7,96 (26-60 yaş arası),
• %86,4’i evli (280), %13, 0’ı bekar (42), %0,6 ‘sı (2) dul yada boşanmış
• %5,2’si lisansüstü (17), %48,8’i lisans (158) %25,0’ lise (81), %20,1’i temel eğitim (65) ve %0,9’u (3) sadece okuma yazma bilmektedir.
• Toplam çalışma yılı ortalaması 17,23±9,19 dur.
Yaptıkları işe göre dağılımı (n:324)
İŞ n %
İşçi 104 33
Hizmet sektörü 131 40
Memur 89 27
Çalışanların Sigara İçme Durumları
Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Kümülatif Yüzde
Hayır Hiç İçmedim
152 46,9 46,9 46,9
Evet 109 33,6 33,6 80,6
Bıraktım 63 19,4 19,4 100,0
Total 324 100,0 100,0
Sonuçlar
Danışmanlık programı öncesi ve sonrası 1,2 ve 3. ayda yapılan ölçümler değerlendirildiğinde;
• Çalışanların ortalama 2,3 kg verdiği,
• Adım sayılarının 7580 adım arttığı,
• Günlük su tüketimlerinin günde 2 bardak arttığı,
• Tuz tüketimlerinin azaldığı,
• Sebze ve meyve tüketimlerinin arttığı görülmüştür.
Sonuçlar
Ayrıca çalışanların;
• Sağlıklı yaşam biçimi davranışları,
• Sağlık algıları ve
• Öz etkililik düzeylerinde de anlamlı değişimler sağlanmıştır.
Çalışmaya katılanlar, programın kendilerine önemli katkılarda bulunduğunu belirtmiş ve yaygınlaştırılmasının faydalı olacağını ifade etmişlerdir.
Hedefimiz
Sürdürmekte olduğumuz işyeri ziyaret programına bu çalışmamızı dahil ederek, çalışanlarda sağlıklarını korumak ve geliştirmek adına farkındalık sağlayarak, sürdürülebilir olumlu sağlık davranışları kazanmalarını hedeflemekteyiz.
