Prof. Dr. Duran CANATAN

(1)

Prof. Dr. Duran CANATAN

Çocuk, Kan ve Genetik Hastalıkları Uzmanı

Antalya Bilim Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi Antalya Genetik Hastalıklar Merkezi Mesül Müdürü

ANTAHED

ASM DE BİR GÜN

26.03.2022 ANTALYA

(2)

GÜNCEL BİLGİLER

Önsöz

(3)

Dünyada Pandemiler

2020 1820 1920

1720

Dünya tarihine baktığımızda çoğu kez doğal afetlerin ve savaşların yanı sıra çeşitli bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkması ve bu

hastalıkların dünya genelinde toplumlara yayılması ile farklı PANDEMİ’ler görülmüştür.

(4)

Covid-19 nedir?

➢ Koronavirüs hastalığı ,COVID-19 (SARS-COV-2), yeni ortaya çıkan koronavirüsün sebep olduğu bulaşıcı bir solunum yolu enfeksiyon hastalığıdır.

➢ CO ve VI koronavirüsten (İngilizce Coronavirus), “D”harfi İngilizce’de hastalık anlamına gelen “disease”

kelimesinden, 19 ise, vakaların görülmeye başladığı yıl olan 2019 yılından köken almaktadır.

➢ SARS-COV-2 açık ve bilimsel adı ile ‘’Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu Koronavirüsü-2’’ olarak tanımlanmaktadır.

➢ İlk olarak 2019 yılında Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde keşfedilmiş hastalık, keşfinden bu yana dünya çapında yayılarak COVID-19 pandemisine yol açmıştır

➢ 30 Ocak 2020 tarihinde Dünya Sağlık Örgütü, COVID-19 salgınını resmi olarak uluslararası endişe verici bir halk sağlığı acil durumu olarak ilan etmiştir.

➢ 11 Mart 2020 de PANDEMİ yani ‘’dünya genelinde yaşayan insanların sağlığını tehdit eden bulaşıcı hastalık’’ olarak ilan etmiştir.

(5)

Koronavirüs Salgınları

➢ 2002-2003 yıllarında Çin’de Hong Kong’da SARS salgını (SARS-COV) AĞIR AKCİĞER HASTALIK SENDROMU olarak ortaya çıkmıştır.

➢ SARS salgını neredeyse Pandemi haline gelmiştir ve SARS da 8.400 vaka görülmüştür ve 916 kişi hayatını kaybetmiştir. (Ölüm oranı %11)

➢ 2012-2013 yıllarında Suudi Arabistan da başlayan MERS salgını (MERS-COV) ORTADOĞU SOLUNUM SENDROMU olarak görülmüştür ve ilk olarak Orta Doğu ülkelerinde yayılmıştır.

➢ Dünya çapında 27 ülkede MERS’den kaynaklı

vakalar bildirilmiştir ve toplamda 2.500 vaka tespit edilmiştir. MERS salgınında 866 kişi hayatını

kaybetmiştir. (Ölüm oranı %37)

S A R S M E R S

(6)

Koronavirüs Salgınları

25.03.2022 tarihi itibarıyla Dünya’da 476.374.23452 onaylanmış vaka, virüs nedeniyle 6.108.976 hasta hayatını kaybetmiştir (Ölüm oranı %1.28).

Ülkemizde ise aynı tarih itibari ile Sağlık Bakanlığımızca 14,760,331 hasta sayısı rapor edilmiş ve 97,598 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. (Ölüm oranı %0.66)

European Centre for Disease Prevention and Control

(7)

Koronavirüs Ailesi

Gürer Giray B, Kılıç S. SARS-CoV-2 virüsünün genetiği. Canatan D, Alkan ŞŞ, editörler.

Güncel COVID-19 Bilgileri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.1-10.

➢ İnsan koronavirüsü (HCoV’ler) ilk olarak 1960'larda tanımlanmış ve bugüne kadar yedi koronavirüsünün

insanlarda solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu bildirilmiştir.

➢ Koronavirüsler (CoV'ler), Coronavirdiae familyasına ait zarflı, tek sarmallı RNA (Ribo Nükleik Asit) virüsleridir.

Koronavirüsler bilinen en büyük RNA virüsleridir.

➢ Dört tip CoV vardır:

I. Alphacoronavirus (αCoV) II. Betacoronavirus (βCoV) III. Deltacoronavirus (δCoV) IV. Gammacoronavirus (γCoV)

➢ İnsanları ikisi Alfa CoV ve beşi βeta CoV olmak üzere 7 CoV'nin enfekte ettiği bilinmektedir.

(8)

Koronavirüs Genom Yapısı

➢ Koronavirüs genomunun S, M, E ve N olmak üzere dört yapısal proteini vardır.

S proteini virüsün yüzeye yapışmasını sağlamakta

M proteini virüsün membranını yani dış cephesini oluşturmakta,

N Proteini virüsün çekirdeğini oluşturmaktadır E proteini virüsün zarfını oluşturmakta,

Gürer Giray B, Kılıç S. SARS-CoV-2 virüsünün genetiği. Canatan D, Alkan ŞŞ, editörler.

Güncel COVID-19 Bilgileri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.1-10.

RBD: Reseptör Bağlayan Domain S proteinlerinin aktive eden domain

(9)

Koronavirüs Genom Yapısı

➢ Değişken sayıda açık okuma çerçevesi (ORF) içerir, ayrıca 16 tane kodlanamayan yapısal proteini vardır.

(10)

Koronavirüs Ahtapot Gibi…

Habergündem

Alparslan ÇINAR/ANTALYA, (DHA)- Aralık 17, 2020 08:31

Virüs mevcut proteinleri ile tam bir ahtapota benzemektedir ve

bu nedenle kendini yenilemekte tüm organları etkilemektedir!

Yeni varyantlar ve varyantlarda mutasyonlar

Yeni kollar ve yeni yapışma noktaları

(11)

Koronavirüs Mutasyonları

➢ SARS-CoV-2 bir RNA virüsü olduğu için RNA virüslerinin mutasyon mekanizmalarına benzer şekilde mutasyon geçirir.

➢ COVID-19 hastalığına sebep olan SARS-CoV-2 virüsü de diğer koronavirüsler gibi benzer mekanizmalar altında mutasyon ve rekombinasyon geçirerek

evrimleşebilmektedir.

➢ Ortaya çıkan soy ağaçlarında varyantların en baştan A ve B isimli iki ana dala, ve oradan da A.1, A.2 veya B.1 B.2 gibi alt dallara,

➢ oradan da A.1.1 veya B.1.1 gibi alt-alt dallara ayrıldığını görüyoruz.

SARS-COV-2 VARYANTLARI 20A.Eu1 (B.1.177) VARYANTI

➢ Bunun ilk örneklerinden birisi 20A.EU1 (diğer adıyla B.1.177) varyantı olmuştur.

➢ 20A.EU1 varyantının da bulunduğu ana 20A dalında SARS-CoV-2’nin diken (Spike)

proteinindeki D614G mutasyonu bulunmaktadır,

(12)

Koronavirüs Varyantları

B.1.1.7 VARYANTI

En çok yankı uyandıran ilk varyantlardan biri Birleşik Krallık’ta ortaya çıkan, ‘İngiliz

varyantı’ denen B.1.1.7 dallanmasına ait mutasyon kümesi oldu.

B.1.351 VARYANTI

B.1.1.7 varyantından sonra en çok yankı uyandıran Güney Afrika’da görülen B.1.351 varyantı oldu.

P.1. VARYANTI

B.1.1.28 dalının bir alt dalı olan ve ilk Brezilya’da ortaya çıkan P.1

varyantında 17 tanesi aminoasit değiştiren ve 3 silinme mutasyonu dahil toplam 24 mutasyon var.

B.1.617.2 VARYANTI (DELTA VARYANTI) İlk kez Ekim 2020'de Hindistan'da tespit edilen Delta (B.1.617.2), Dünya Sağlık Örgütü'nün "Endişe Verici Varyant"

(VOC) kategorisine aldığı Covid-19 mutasyonlarının sonuncusu oldu.

Virüsün insan hücrelerine tutunmasını ve nüfuz etmesini sağlayan diken

proteinine etki eden Delta'daki

mutasyonlar, bulaşıcılığı arttırırken vücudun antikor direncini azaltıyor

(13)

Koronavirüs Varyantları

(14)

En son Varyant Omicron

B.1.1.529 VARYANTI

➢ NU varyantı: OMİCRON

➢ Nu varyantı Güney Afrika’da ortaya çıktı.

➢ 'Nu' adı verilen varyantın dünyadaki en yaygın varyant olan 'Delta' dahil tüm varyantlardan daha tehlikeli

olabileceği düşünüldü.

➢ Bulaşıcılığı yüksek ancak mortalitesi düşük olduğu belirlendi.

➢ Diğer varyantlar gibi Aşı çalışmalarına dahil edildi.

(15)

En son Varyant Omicron

Ren SY, Wang WB, Gao RD, Zhou AM. Omicron variant (B.1.1.529) of SARS-CoV-2: Mutation, infectivity, transmission, and vaccine resistance. World J Clin Cases 2022; 10(1):1-11ng 1 6,

(16)

Koronavirüsler solunum sisteminde…

SARS-COV, MERS-COV ve SARS-COV-2 yapısı birbirlerine çok benzemesine karşın solunum sisteminde farklı bağlanma noktaları vardır.

Alkan ŞŞ XIV Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon Tıbbı Kongresi 3-7 Kasım 2021 Antalya

OMİCRON DELTA

(17)

En son Varyant Omicron

1. Varyantın hızlı çoğalması

Birleşik Krallık'ta yapılan bir çalışma, omikron varyantının, delta varyantı ile karşılaştırıldığında daha yüksek ikincil enfeksiyon oranları ve önemli ölçüde daha yüksek gözlenen üreme (R) sayısı ile önemli bir replikasyon avantajına sahip olduğunu göstermiştir.

2. Aşılardan ve tedavilerden kaçması

Mevcut aşıların ve terapötik nötralize edici antikorların etkilerinden kaçabilir.

Omicron varyantının hızla yayılmasında, geçirilmiş enfeksiyon veya aşılama sonrası bağışıklıktan

kaçınma veya yeniden enfeksiyon riskinin önemli bir role vardır.

(18)

En son Varyant Omicron

3. Virulansı

Klinik öncesi ve klinik çalışmalar, omicron varyantının virülansı ve patojenik etkileriyle ilgili endişeleri artırdı.

4. Semptomlar ve Hastaneye yatış Epidemiyoloji

Semptomlar ve hastaneye yatışlar açısından yapılan epidemiyolojik çalışmalar omicronun kliniğinin, alfa ve delta varyantlarından daha az şiddetli olduğunu göstermiştir.

Bununla birlikte, şu anda ülkeler ve popülasyonlar arasındaki karşılaştırmalar, değişen aşılama

durumu, yaş ve popülasyonlar arasındaki komorbidite oranları değişmektedir.

(19)

En son Varyant Omicron

➢ Bu varyant, ağır mutasyona uğramış bir varyanttır, ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından endişe verici bir varyant olarak belirlenmiştir.

➢ DSÖ, SARS-CoV-2'nin Omicron varyantının çok yüksek bir enfeksiyon riski taşıdığı konusunda uyardı ve ekonominin 2 yıllık pandemiden toparlanmasıyla ilgili endişeleri yeniden alevlendirdi.

➢ Kapsamlı bir şekilde mutasyona uğramış Omicron varyantının uluslararası alanda yayılması ve bazı bölgelerde ciddi yansımaları olan yüksek enfeksiyon dalgalanmaları riski oluşturması muhtemeldir.

➢ Ön verilere göre, SARS-CoV-2'nin Omicron varyantının yeniden enfeksiyon riski daha yüksek.

➢ Öte yandan, mevcut COVID-19 aşılarının yeni suşa etkili bir şekilde direnip direnemeyeceği hala araştırılmaktadır.

➢ Bununla birlikte, genomik, bulaşıcılık, aşıların etkinliği, tedavi ve yönetim gibi Omicron varyantının mevcut durumu hakkında çok sınırlı bilgi vardır.

➢ Yusha Araf 1 2, Fariya Akter 3, Yan-Dong Tang 4, Rabeya Fatemi 5, Md Sorwer Alam Parvez 2, Chunfu Zheng 1 6, Md Golzar Hossain 7

➢ J Med Virol . 2022 May;94(5):1825-1832. doi: 10.1002/jmv.27588. Epub 2022 Jan 23.

➢ Omicron variant of SARS-CoV-2: Genomics, transmissibility, and responses to current COVID-19 vaccines

(20)

En son Varyant?

➢ DELTACRON

➢ 7 Ocak 2022 tarihinde, Lefkoşa'daki Kıbrıs

Üniversitesi'ndeki araştırma grubundan Virolog Leondios Kostrikis yerel televizyonda

➢ hem Delta hem de Omicron varyantlarının

unsurlarını içeren birkaç SARS-CoV-2 genomu tanımladığını duyurdu.

➢ Onlar tarafından '

Deltacron

' olarak adlandırılan virüsün önce 25 lik snra 27 lik dizisini GSIAD a yüklediler.

➢ Bloomberg hikayeyi aldı ve Deltacron uluslararası haber oldu.

➢ Bilim camiasından yanıt gecikmedi. Pek çok uzman, hem sosyal medyada hem de basına, 52 dizinin yeni bir varyanta işaret etmediğini ve virüsler arasındaki rekombinasyonun - genetik bilgi paylaşımının - sonucu olmadığını, bunun yerine muhtemelen laboratuvardaki kontaminasyondan kaynaklandığını açıkladı.

➢ Nature. 2022 Feb;602(7895):19. doi: 10.1038/d41586- 022-00149-9.

➢ Deltacron: the story of the variant that wasn’t

News of a ‘super variant’ combining Delta and Omicron spread rapidly last week, but

researchers say it never existed and the

sequences might have resulted from

contamination.

(21)

Koronavirüs Nasıl Bulaşır?

➢ Koranavirüs diğer solunum yolu virüsleri gibi temel olarak damlacık yolu ile bulaşmaktadır.

➢ Koronavirüsler zarflı virüsler olduğu için dış ortama, dezenfektanlara duyarlı olmakla birlikte, dış ortamda özellikle cansız objelerin üzerinde bir süre canlı kalabileceği belirlenmiştir.

➢ Bu sebeple virüs, temel olarak kişiden kişiye damlacık yoluyla bulaşmaktadır ve ayrıca virüs bulaşmış objelerin ellendikten sonra ellerin göze, buruna, ağıza değdirilmesiyle de bulaş

görülmektedir.

Yapılan çalışmalar da virüsün inkubasyon süresi ortalama 5 gündür.

Genel olarak inkubasyon süresi 2-14 gün arasında değişmektedir.

5

gün 2-14

gün

Inkübasyon

Özellikle Omicron varyantın Fekal Oral yolla da

Bulaştığı yayınlanmıştır.

(22)

Koronavirüs Nasıl Hastalık Yapar?

➢ Yeni koronavirüs (SARS-COV-2), SARS-CoV ve MERS-CoV gibi bulaş olduktan ve vücuda girdikten sonra

➢ Akciğerde önce TMPRSS2 reseptörüne bağlanmaktadır,

➢ sonra anjiyotensin dönüştürücü enzim 2 (ACE2) reseptörünü kullanmakta ve

➢ solunum yoluna yayılarak Ağır Akciğer Hastalığına yol açmaktadır.

Canatan D, Corrons JLV De Sanctis V., The Multifacets of COVID-19 in Adult Patients: A Concise Clinical Review on Pulmonary and Extrapulmonary Manifestations for Healthcare Physicians. Acta Biomed 2020; Vol. 91, N. 4: e2020173 .

(23)

Koronavirüs Nasıl Hastalık Yapar?

(24)

Koronavirüs Nasıl Hastalık Yapar?

Ayırıcı tanı Akciğer dışı organlar

(25)

Koronavirüs Olguları

Alkan ŞŞ XIV Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon Tıbbı Kongresi 3-7 Kasım 2021 Antalya

(26)

Koronavirüs Semptomları

Baş Ağrısı

Ateş Kırgınlık Yorgunluk

Kas Ağrısı Eklem Ağrısı Nefes Darlığı

Göğüs Ağrısı

İştahsızlık İshal Mide Bulantısı Kusma

KLİNİK SEMPTOMPLAR Öksürük

Boğaz Ağrısı Hapşırma Burun Tıkanıklığı Koku & Tat Almama

%80 %20

YOĞUN BAKIM

%5

SOLUNUM CİHAZINA

BAĞLI

%2

ASEMPTOMATİK SEMPTOMATİK

(27)

Bireylerin Covid-19 Yatkınlığı

Bağışıklık sistemi zayıf olan yeni

doğanlar ve ileri yaş grubu daha risklidir.

Virüs erkeklerde kadınlara göre daha sık görülmektedir. Bunun nedeni bazı bağışıklık genlerinin X kromozomunda olmasından kaynaklanmaktadır.

Yapılan araştırmalar da ’’A’’, ‘’B’’ ve

‘’AB’’ kan grubu olan bireyler, ‘’O’’

kan grubuna göre daha risklidir.

Tütün kullanan

bireylerde risk daha yüksektir.

(28)

Bireylerin Covid-19 Yatkınlığı

• Kronik Akciğer Hastaları

• Kanser Hastaları

• Şeker Hastaları

• Böbrek Hastaları

• Karaciğer Hastaları

• Kalb Hastaları

• Obezite

• Hipertansiyon

(29)

Yatkın bireyleri korumak…

Koronavirüs hastalığının 2019 (Covid-19) ilerleme riskini azaltmak için yeni tedavilere ihtiyaç vardır.

Molnupiravir, şiddetli akut solunum sendromu koronavirüs 2'ye (SARS-CoV-2) karşı aktif olan oral, küçük moleküllü bir antiviral ön ilaçtır.

Hafif ila orta şiddette, hastaneye kaldırılmamış, aşılanmamış erişkinlerde belirti veya semptomların başlamasından sonraki 5 gün içinde molnupiravir tedavisinin etkililiğini ve güvenliliğini

değerlendirmek için faz 3, çift kör, randomize, plasebo kontrollü bir çalışma yürütülmüş.

(30)

Yatkın bireyleri korumak…

Toplam 1433 katılımcıya randomizasyon uygulandı; 716'sı molnupiravir ve 717'si plasebo tedavisi aldı.

Molnupiravir grubunda bir ölüm ve plasebo grubunda 9 ölüm rapor edilmiştir.

Molnupiravir grubunda 710 katılımcının 216'sında (%30.4) ve plasebo grubunda 701 katılımcının 231'inde (%33.0) advers olaylar bildirilmiştir.

Sonuç olarak; Molnupiravir ile erken tedavi, Covid-19'lu risk altındaki, aşılanmamış yetişkinlerde

hastaneye yatış veya ölüm riskini azaltmıştır.

(31)

Yatkın bireyleri korumak…

65 yaş üstü tüm bireylere

30-65 yaş arası altta yatan hastalığı olan bireylere

• Kronik Akciğer Hastaları

• Kanser Hastaları

• Şeker Hastaları

• Böbrek Hastaları

• Karaciğer Hastaları

• Kalb Hastaları

• Obezite

• Hipertansiyon

(32)

Covid-19 Genetik Yatkınlık

➢Bireylerin GENETİK YAPISI da COVID 19 da büyük önem teşkil etmektedir.

Bireylerin bağışıklığını etkileyen genler;

• Toll Reseptör (TLR) genleri

• TMMPRS2 geni

• ACE-2 geni

• T hücrelerini etkileyen genler

• MikroRNA’lar

(33)

Koronavirüs MikroRNA ilişkisi

➢ COVID-19’un neden olduğu bozuklukların arka planında yer alan moleküler değişikliklerde

miRNA’ların direkt ve indirekt etkisi incelenmektedir.

(34)

Koronavirüs MikroRNA ilişkisi

➢ COVID-19 hastalığında miRNA’ların bağışıklık yanıtındaki rolünün anlaşılması, miRNA hedef genlerinin belirlenmesi ve miRNA aktivitesinin düzenlenmesi hastalığın

önlenmesi ve etkin bir tedavi geliştirilmesine katkı sağlayabilir.

➢ COVID-19'da biyobelirteç ve terapötik hedefler olarak mikroRNA’lar kullanılması için araştırmalar devam etmektedir.

(35)

Covid-19 Genetik Yatkınlık

➢TALASEMİ VE HEMOGLOBİNOPATİLİ HASTALAR YATKINMIDIR?

(36)

Covid-19 Genetik Yatkınlık

➢TALASEMİ VE HEMOGLOBİNOPATİLİ HASTALAR YATKINMIDIR?

(37)

MOLEKÜLER TESTLER SEROLOJİK TESTLER

RUTİN TESTLER

RADYOLOJİK TESTLER

Covid-19 Tanı Yöntemleri Nelerdir?

(38)

RT-PCR Testleri

➢ Günümüzde, gerçek zamanlı revers transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR / Real Time Polymerase Chain Reaction), SARS-CoV-2'nin tespitinde önerilen standart yöntemdir.

1) Boğaz ve/veya Burun sürüntüsünden alınan materyaller 2) özel bir solüsyona konulduktan sonra

3) Gerçek Zamanlı PCR yöntemi ile 4) bireye SARS-COV-2 NEGATİF YADA

SARS-COV-2 POZİTİF olarak tanı konmaktadır.

Bozdemir T, Çolak D. COVID-19’da tanı yöntemleri. Canatan D, Alkan ŞŞ, editörler. Güncel COVID-19 Bilgileri.1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.11-6.

(39)

Antijen Testleri

➢ COVID-19 Antijen testi ile tüm bireyler, o anda virüsün vücutlarına etki edip etmediğini görme imkânına sahiptir.

➢ Belirtilerin başlamasından önce veya belirtiler başladıktan sonraki günlerde Antijen testi ile enfeksiyon saptanamayabilir.

Pozitif Sonuç

Negatif Sonuç

Test Çalışmamış

(40)

Antikor Testleri

➢ Bireyin kan örneğinden COV IgM ve IgG düzeylerine bakılarak tanı konulabilmektedir.

➢ IgM antikoru, Covid 19 enfeksiyonun yaklaşık 10-12. günlerde (ortalama 7 gün) pozitif olur, IgG antikoru ise yaklaşık 2- 3 haftada pozitif olur.

• Yalnız IgM Pozitif ise aktif geçirimekte, IgM/IgG birlikte pozitif ise, hastalık aktif ancak bağışıklık kazanılmaktadır.

• Yalnız IgG pozitif ise hastalığa karşı bağışıklık kazanılmış olarak değerlendirilmektedir

.

Bozdemir T, Çolak D. COVID-19’da tanı yöntemleri. Canatan D, Alkan ŞŞ, editörler. Güncel COVID-19 Bilgileri.1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.11-6.

(41)

Rutin Testler

Periferik Kan Sayımı Biyokimyasal Parametreler

Koagülasyon İndikatörleri

Lökositler Lenfositler Nötrofiller Ezonofiller NLR

LDH CRP PCT AST / ALT BUN/Scr cTnl Il-6 Il- 1 Beta KL-6 Ferritin

Platelet Sayımı D-dimer Fibrinojen PT

APTT

➢ Covid-19 tanısında hastaya ait klinik bulgular yanında diğer rutin laboratuvar testlerine de bakılmalıdır.

➢ Covid-19’a yakalanmış bireylerde ki rutin testlerde ki parametreler aşağıda ki şekilde artış veya azalış göstermektedir.

Canatan D, Corrons JLV De Sanctis V., The Multifacets of COVID-19 in Adult Patients: A Concise Clinical Review on Pulmonary and Extrapulmonary Manifestations for Healthcare Physicians. Acta Biomed 2020; Vol. 91, N. 4: e2020173 .

(42)

Radyolojik Testler

➢ Covid-19 geçiren hastalarda Radyolojik testler tanıyı netleştirmek ve tanıyı ayırt etmekte yardımcı olmaktadır.

➢ Virüs akciğerleri etkilediğinden, meydana gelen en önemli bulgu Pnömoni (Zatüre) olduğu için hastalardan aşağıda ki testler

istenmektedir;

• Hastanın Akciğer grafisi

• Bilgisayarlı Akciğer Tomografisi

• Ultrasonografi

Canatan D, Corrons JLV De Sanctis V., The Multifacets of COVID-19 in Adult Patients: A Concise Clinical Review on Pulmonary and Extrapulmonary Manifestations for Healthcare Physicians. Acta Biomed 2020; Vol. 91, N. 4: e2020173 .

(43)

Covid 19 ile savaş

➢ Bireyin Virüs ile savaşı cephede düşman ile savaşa benzemektedir.

➢ Bu savaşta ki 3 önemli öğe;

1) Bariyerler

2) Eğitilmiş askerler 3) Hava gücü

1) BARİYERLER : AĞIZ BURUN ve SOLUNUM YAPISI

• Bireylerde ki Burun Mukozası, Burun Kılları, Ağız Mukozası, Tükrük Yapısı, Solunum Siliaları

bariyerler gibidir.

2) EĞİTİMLİ ASKERLER : T HÜCRELERİ

• Kemik iliğinde üretilen T-LENFOSİT Hücreleri Timüs Bezinde eğitildikten sonra cepheye gönderilir.

T4: HELPER T8: SUPRESOR, NK: ÖLDÜRÜCÜ

3) HAVA GÜCÜ: B HÜCRELERİ

• Kemik iliğinde üretilen B-HÜCRELERİ bağırsaklarda Timüs Bezinde Eğitildikten sonra İmmünoglobülinleri (IgG, A,M,D,E) üreterek hava gücünü oluştururlar.

(44)

Covid 19 Tedavi Yöntemleri

Hastaların takip ve tedavisinde

^;

✓ Hafif dönemde destek tedavisi olarak;

• Dinlenme ve İzolasyon

• Düzenli ve dengeli beslenme

• Virüslere karşı kullanılan antiviral tedaviler

• Sekonder enfeksiyon var ise antibiyotik verilmektedir.

✓ Ağır dönemde tedavi olarak ;

• Antiviral ve antibiyotikler

• Solunum desteği cihazına bağlanma,

• Hastalığı geçiren kişilerin kanları alınarak antikor tedavisi,

• Virüsü kandan uzaklaştırmak için plazmaferez yöntemleri

• Kök Hücre tedavileri kullanılmaktadır

Canatan D, Corrons JLV De Sanctis V., The Multifacets of COVID-19 in Adult Patients: A Concise Clinical Review on Pulmonary and Extrapulmonary Manifestations for Healthcare Physicians. Acta Biomed 2020; Vol. 91, N. 4: e2020173 .

(45)

Koruyucu Yöntemler - Aşılar

Keşif ve Preklinik Çalışma

Faz-1 Klinik

Faz-2 Klinik

Faz-3

Klinik ONAY ÜRETİM

2-3 yıl 2-3 yıl 2-3 yıl 2-3 yıl 1-2 yıl 1-2 yıl

10-15 yıl

Aşı geliştirmenin ilk aşaması, keşifsel bir

aşamadır. hücre kültürü veya doku denemeleri içeren klinik öncesi çalışmaları içerir.

Klinik aşamalar, insanlara uygulanarak, güvenlik ve bağışıklık testleri için yapılan Faz

çalışmalarıdır.

İnceleme ve Onay: Normalde, ABD’de Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) veya AB’de Avrupa İlaç Kurumu gibi düzenleyici

Kurumlar onaylar.

İmalat ve Pazarlama Sonrası Gözetim: Aşıya

ruhsat alındıktan sonrası yapılan çalışmalar Evre IV olarak adlandırılır.

Alkan ŞŞ, Canatan D. COVID-19 aşıları. Canatan

D, Alkan ŞŞ, editörler. Güncel COVID- 19 Bilgileri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.39-46.

(46)

Koruyucu Yöntemler - Aşılar

HEDEF HASTALI

K

ANTİJEN KEŞFİ

AŞI ANTIJEN TASARIMI

PROTOTİ P OLUŞTUR

ULMASI

PREKLİNİ K ÇALIŞMA

PİLOT ÜRETİM

FAZ I

FAZ II

FAZ III

FAZ IV

İmmunojeniesite Toksisite

1) Non- GLP ve non-GNP 2) GLP ve GNP

Kalite Kontrol GMP

TTICK FDA EMA

ONAY

AŞI ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME SÜRECİ

➢ Aşı çalışmaları uzun bir süreç gerektirir. Hedef hastalık seçilir ve ona göre araştırma aşamaları ve süreçleri takip edilir.

❖ 3876 çalışma başvurusu yapılmış

❖ 9 farklı yöntem uygulanmış

➢ Dünya genelinde aşı çalışmaları ile ilgili olarak;

COVID-19 vaccines - WHO | World Health Organization https://www.who.int › disease

(47)

Koruyucu Yöntemler - Aşılar

(48)

Dünyada Aşılama Durumu

Platform Aşılar (Sayı ve Yüzde)

PS Protein subunit 51 ^34%

VVnr Viral Vector (non-replicating) 21 ^14%

DNA DNA 16 ^11%

IV Inactivated Virus 21 14%

RNA RNA 28 ^18%

VVr Viral Vector (replicating) 4 3%

VLP Virus Like Particle 6 ^4%

VVr + APC VVr + Antigen Presenting Cell 2 ^1%

LAV Live Attenuated Virus 2 ^1%

VVnr + APC VVnr + Antigen Presenting Cell 1 ^1%

BacAg-SpV Bacterial antigen-spore expression vector 1 ^1%

153

Klinik uygulamaya geçmiş aşıların sayısı 153

COVID-19 vaccines - WHO | World Health Organization https://www.who.int › disease

(49)

Koruyucu Yöntemler - Aşılar

Keşif ve Preklinik Çalışma

Faz-1 Klinik

Faz-2 Klinik

Faz-3 Klinik

ONAY

ÜRETİM

12-24 AY

➢Koronovirüs hastalığı küresel salgınında yüksek ölüm oranı ve hızlı yayılma nedeni ile, acilen etkili bir aşıya gereksinim duyulmuştur.

➢Dünya Sağlık Örgütü tüm ülkelere çok hızlı aşı üretimi için onay vermiştir.

(50)

Koruyucu Yöntemler - Aşılar

COVID-19 aşılarının geliştirilmesi için, üç değişik yöntem kullanmaktadır. Bunlar,

1. Cansız Aşılar: koronavirüsü bir hücre içinde üretildikten sonra bir şekilde etkisiz hale getirilir.

2. Altbirim Aşıları: koronavirüsünün diken proteini gibi antijenleri nano parçacıklar içinde sunulur.

3. Çekirdek asidi Aşıları: Bunlar iki türlüdür;

a) mRNA aşıları: SARS-CoV-2 virüsünün diken proteinine kalıtsal bilgiyi (mRNA) içerir.

b) Yöneyli (vektör) aşıları:Bu aşılarda SARS-CoV-2’ye ait belirli bir kalıtsal bilgi (gen, DNA) başka zararsız bir virüse yüklenerek yönlendilir.

➢ Bugüne kadar, DSÖ tarafından kayıt altına alınmış̧ ve klinik çalışmalarda denenen 50’den fazla aşı adayı bulunmaktadır. Uygulamada bulunan aşılar:

Cansız Aşılar mRNA Vektör

Alkan ŞŞ, Canatan D. COVID-19 aşıları. CanatanD, Alkan ŞŞ, editörler. Güncel COVID- 19 Bilgileri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.39-46.

(51)

Koruyucu Yöntemler - Aşılar

➢Bugün hem nötralize edici antikorların hem de hücresel bağışıklık yanıtların SARS- CoV-2'ye yanıt vermede önemli olduğunu ve olası aşıların bu yanıtların her ikisini de ortaya çıkarması gerektiğini biliyoruz.

➢ Uygulamada olan aşıların, koruyuculuk oranları ise aşağıda ki gibidir.

%80 %90

Alkan ŞŞ, Canatan D. COVID-19 aşıları. CanatanD, Alkan ŞŞ, editörler. Güncel COVID- 19 Bilgileri.

1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.39-46.

Cansız Aşılar Vektör mRNA

%95

(52)

Ülkemizde Aşı Çalışmaları

➢Dünya Sağlık Örgütü listesine göre, Türkiye’de geliştirilmekte olan 12 aşı vardır.

• İnaktive Aşı

• DNA Aşısı

• Attenüe Canlı Aşı - Koçak Farma

- Selçuk Üniversitesi - Erciyes Üniversitesi

- Ege üniversitesi

• Vektör (Adnovirüs) Aşıları

- Ankara Üniversitesi - Erciyes Üniversitesi

• Protein subunit Aşıları

- İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi - Boğaziçi Üniversitesi

- Acıbadem Üniversitesi

• mRNA Aşısı

- Selçuk Üniversitesi

• VLP (Virüs Like Partikül) - ODTÜ

- Bezmialem Vakıf Üniversitesi

➢Bunlardan Erciyes Üniversitesi’nin yürüttüğü inaktif virüs aşısı Faz III aşamasında

➢Erciyes Üniversitesi’nin yürüttüğü yöneyli

(vektörlü) aşısı ile, Ankara Üniversitesinin ürettiği yöneyli aşısı ve Orta Doğu Teknik Üniversitesinin ürettiği VLP aşısı Faz III aşamasına gelmiştir.

➢TURKOVAC AŞISI

Alkan ŞŞ, Canatan D. COVID-19 aşıları. Canatan

D, Alkan ŞŞ, editörler. Güncel COVID- 19 Bilgileri. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2021. p.39-46.

(53)

Ülkemizde Aşı Çalışmaları Turkovac

➢Erciyes Üniversitesi ve Sağlık Bakanlığı Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) iş birliğiyle geliştirilen Turkovac'ın ilk aşaması olan Faz 1 çalışmaları, 5 Kasım 2020'de başladı.

➢44 gönüllü üzerinde uygulanan Faz 1 aşamasının ardından ilk dozu 10 Şubat'ta yapılan Faz 2

çalışmaları ise 250 gönüllüyle yürütüldü ve her iki aşamada da aşıyla ilgili olumlu veriler elde edildi.

➢Yerli Covid-19 aşısının Faz-3 kapsamındaki ilk dozu, 22 Haziran 2021'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın video konferans ile katıldığı Ankara Şehir Hastanesindeki programda yapıldı. Erdoğan, bu programda yerli inaktif Kovid-19 aşısının adının

"

Turkovac

" olduğunu açıkladı.

Faz-3 çalışmalarında daha önce koronavirüs geçirmeyen ve hiç Kovid-19 aşısı olmayan binlerce gönüllüye Turkovac uygulandı.

Turkovac'ın Faz-3 kapsamında "hatırlatma dozu" olarak uygulandığı çalışmaya da Ekim 2021'de başlandı. Bu kapsamda, iki doz Sinovac aşısı olmuş gönüllülere

tercihlerine göre hatırlatma dozu olarak Turkovac veya Sinovac aşısı uygulandı.

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 25 Kasım 2021'de Turkovac için "Acil Kullanım Onayı" başvurusunun yapıldığını açıkladı.

Başvurudan yaklaşık 1 ay sonra, Türkiye İlaç ve Tıbbi

Cihaz Kurumu (TİTCK), Turkovac için "Acil Kullanım

Onayı" verdi.

(54)

Ülkemizde Aşı Çalışmaları Turkovac

➢Türkiye’nin güçlü bir aşı geçmişi olduğunu vurgulayan Koca, “TURKOVAC 50 yıldan sonra hücreden

başlayarak üretim safhasına kadar gelen ilk yerli aşımız oldu. En son 24 yıl önce, 1998’de BCG (verem) aşısı üretilmişti” ifadesini kullandı.

➢TURKOVAC’ın Hıfzıssıhhanın yeniden dirilmesinin ilk adımı olduğunu söyleyen Koca, vatandaşlara Omicron varyantının gündemde olduğu bu süreçte hatırlatma dozları da dahil olmak üzere erken dönemde TURKOVAC yaptırmalarını önerdi.

(55)

Aşılama Durumu

%70

➢Aşılamanın temel amacı, toplum bağışıklığı yaratarak bir toplumda hastalık bulaşmasını önemli ölçüde azaltmaktır.

COVID-19 olgusunda toplumun en az %70’nin aşılanması gerekir.

(56)

Dünyada Aşılama Durumu

Dünya nüfusunun %64,2'si en az bir doz COVID-19 aşısı almıştır.

Dünya çapında 11.15 milyar doz uygulandı ve şu anda her gün 16.69 milyon doz uygulanıyor.

Düşük gelirli ülkelerdeki insanların sadece %14,4'ü en az bir doz almıştır.

(57)

Aşılama Durumu

Koronavirus ve aşılarla ilgili bilgi kirliliği neden artıyor?

• Korona virüsün yarattığı fırtına yüzünden, korku, belirsizlik, yaşanan acılar, endişe ve toplumların sergilediği güçsüzlük insanları hale etkisi altında tutuyor.

• Bu durum, yanlış/uyduruk söylemler için çok uygun bir ortam yaratıyor.

• Dolayısıyla insanlarımızın bilimdışı haberlere karşı da eğitilmesi gerekmektedir.

Kafaları karıştıran sorular?

• Aşı içinde hangi maddeler var?

• Aşı genetik yapımızı bozar mı?

• Aşı kısırlığa yol açar mı?

• Aşı alerji yapar mı?

• Aşı uzun sürede yan etkiler yapar mı?

(58)

Aşıların İçerikleri

Adjuvanı Olarak Kullanılan Taşıyıcı Sistemler

❖ Aluminyum

❖ Komple olmayan Freund's adjuvan (IF A)

❖ Komple Freund's adjuvan (CFA)

❖ Lipozomlar

❖ Lipozomlar (MPL içeren) + Alum

❖ Treonil MDP+yağ+pluronik blok polimer lmmün stimüle edici kompleksler

❖ Lipozomlar (MTP-PE içeren)

❖ Aluminyum + insan büyüme faktörü

❖ Lipo küreler

❖ Mikro küreler

❖ Emülsiyonlar

❖ Niozomlar

(59)

Aşıların İçerikleri

Çocuklara yapılan aşılar da aynı taşıyıcı sistemler var

(60)

Aşıların ile ilgili Sorular???

Aşılar genetik yapıyı değiştirir mi?

Kesinlikle HAYIR

mRNA aşısının içinde neler var?

Etkin madde nükleotid dizini değiştirilmiş SARS – COV2 virüsünün Spike (Diken) protein şifresini taşır.

mRNA aşısı dışında aşılar genetiği etkiler mi?

Hayır Diğer aşı yöntemleri yıllardan beri kullanılmaktadır.

(61)

Aşılar ile ilgili Sorular???

Aşılar kısırlık yapar mı?

Covid 19 geçirenlerde uzun süreli en çok etkilenen organlar üreme organlarıdır.

Aşıların uzun yıllardan beri kısırlık yapmadığı bilinmektedir.

Canatan D, Corrons JLV De Sanctis V., The Multifacets of COVID-19 in Adult Patients: A Concise Clinical Review on Pulmonary and Extrapulmonary Manifestations for Healthcare Physicians. Acta Biomed 2020; Vol. 91, N. 4: e2020173 .

It has been reported that semen analysis following COVID-19 infection showed a low sperm

concentration with low motility for up to three months post-infection (78).

78.Wang Z, Xu X. scRNA-seq profiling of human testes reveals the presence of the ACE2 receptor, a target for SARS-CoV-2 infection in

Spermatogonia, Leydig and Sertoli cells. Cells.

2020;9(4):920

(62)

Komplo teorileri

Kafa karıştıran komplo teorilerine yanıtlar?

“Koronavirüs aşılarına ilişkin ortaya atılan pek çok komplo teorisi var.

Ancak bunların büyük bölümü aşı karşıtı gruplar tarafından oluşturulan ve desteklenen iddialar.

Bu iddiaları doğrulayacak en ufak bir bilimsel çalışma ortaya konulamadı.

Bugüne kadar Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından onaylanan

aşıların, klinik çalışmalarda güvenilir oldukları kanıtlanırken hiçbirinin bu tip yan etkilere sahip olmadığı ortaya konuldu.

Aşılama hızının yüksek olduğu ülkelerdeki vaka ve ölüm sayılarında yaşanan keskin düşüşleri de göz önünde bulundurduğumuzda

hastalıktan korunmak ve salgından kurtulmak için en makul yolun aşı yaptırmak olduğu açıktır.

(63)

Küresel Salgınlar

Küresel salgın yapabilecek virüsleri önceden kestirebilir miyiz?

Havada, suda, toprakta ve yaşayan her canlının içinde saklanan virüsler, bizi çepeçevre sarmış durumdalar ve sayıları çok yüksek.

Gök yüzündeki her yıldız için yer yüzünde en azından 10 milyon virüsün olduğu hesaplanıyor.

Günümüzde bunlardan sadece bir tanesinin SARS -Cov-2'nin insanlığı nasıl diz çöktürdüğünü görüyoruz.

Üstelik bundan sonra, tehlikeli virüs taşıyan hayvanları önceden belirleyebilecek miyiz, bilmiyoruz…

(64)

Küresel Salgınlar

Küresel salgınlar nasıl önlenebilir!!! Yapılacak şeyler şunlar:

Toplum sağlığı sistemine büyük yatırımlar yapılmalıdır.

1928’lerde Atatürk döneminde başlatılan koruyucu halk sağlık hizmetleri üreten (Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü gibi) kurumlar kurulmalıdır.

Kapatılan bu kurumlar hemen açılmalıdır.

Uzun solukta, insan-doğal yaşam- ekosistemlerinin birbiriyle iççice olduğunu kavranmalıdır.

Yetkililerle, toplum arasında bilimsel gerçeklere dayalı bir güven yaratılmalıdır.

(65)

Küresel Salgınlar

Korona virüs aşı dağıtımındaki adaletsizlik önlenebilir mi?

Aşıların dağıtımında büyük bir orantısızlık ve adaletsizlik yaşanmaktadır.

Zengin ülkelerin aşıların çoğunu kapmaları yalnız adaletsizlik

değil; birçok insanın yaşamına mal olacağı gibi küresel ekonomiyi çökertebilir.

Daha önemlisi, küresel salgının sona ermesini geciktirebilir, dirençli ve daha azgın virüs türleri yaratabilir.

Duke Üniversitesi’nden halk sağlığı uzmanı Gavin Yamey’in dediği gibi “Herkes güvende olmadıkça kimse güvende değil, çünkü̈ bir noktadaki salgın birden her yere ulaşabiliyor”

(66)

Covid 19 Koruyucu Yöntemler

➢ Koruyucu hekimlikte ve bireylerin virüse yakalanmaması için dikkat etmesi gereken ÜÇ-M kuralı virüs ile savaşta en önemli koruyucu yöntemdir.

2 ^m

MASKE

Bireylerin özellikle kapalı ve kalabalık alanlarda mutlaka maske takması virüsün bulaşıcılığını azaltmaktadır.

MESAFE

Kapalı alanlarda en az 1,5 metre, açık alanlarda en az 2 metre mesafe önemlidir^.

MUSLUK

Hijyen ve temizlik çok önemlidir. Virüs sabunlu suyla uzaklaşmaktadır, bu nedenle sık sık elleri

yıkamak gerekir.

(67)

Covid 19 Koruyucu Yöntemler

➢ Ülke yönetimlerinin Pandemi ile mücadelede esas görevi halkını virüse karşı PES ettirmemektir.

➢ Sağlık koşullarında ki bu olağanüstü durum bireyleri hem psikolojik hem ekonomik yönlerden etkilemektedir.

➢ Bu nedenler bu süreci en iyi şekilde atlatmak adına PES desteği çok önemlidir.

PSİKOLOJİK DESTEK

EKONOMİK DESTEK

SAĞLIK DESTEĞİ

P

E

S

KORUNALIM ( Maske / Mesafe / Musluk) AŞILANALIM- AŞILATALIM

DOĞRU BİLGİ YAYALIM

(68)

Covid 19 Koruyucu Yöntemler

SPOR

3 gün Spor

UYKU

7-8 saat uyku

STRESSİZ YAŞAM Stres den uzak

ortamlar BESLENME

Özellikle C vitamini, D vitamini ve

anti oksidan içeren gıdaların tüketilmesi önemlidir.

➢Kapari ürünleri

➢Ekinezya çayı

➢Yeşil çay

➢Yaban mersini

➢ Yeşil yapraklı sebzeler

➢ Sarımsak & Soğan

➢ Badem, Ceviz vs.

➢ Deniz Ürünleri DOĞAL

ORTAMLAR Açık hava Park ve Orman

(69)

Sonsöz

Kurucumuz ve Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk, halkımızı yedi düvel düşmanlardan kurtardığı gibi, o yıllarda yedi önemli salgından ve hastalıklardan kurtarmak için önemli mücadele etmiştir.

“Beni Türk Hekimlerine Emanet Ediniz” diyerek, meslektaşlarımıza gerekli güveni ve desteği vermiştir, bu nedenle Türk Hekimleri dünyada en iyi klinik ve gözleme