RUSYA-UKRAYNA ENERJ KR Z STRATEJ K B R DE ERLEND RME
OCAK 2005
I. RUSYA’NIN YEN STRATEJ S
1- Rusya, ekonomik, siyasi ve askeri açıdan yeniden güçlenmek ve öncelikle bölgesinde nüfus sahibi olabilmek stratejisinde enerji politikalarını temele oturtmu tur.
2- Putin’in göreve gelmesi ile ba layan bu de i im son 6 yıldır devam etmektedir.
Rusya öncelikle 1998 yılında ya adı ı krizin ardından ekonomik açıdan yeniden güçlenmek için enerji kaynaklarına dayalı politikalar izlemi ve ba arılı olmu tur.
Hızlı ekonomik iyile me ile Rusya IMF ile olan anla malarını da sona erdirmi tir.
3- Rusya ekonomik hedefleri ardından yeniden bölgesel ve global nüfus sahasını geni letmek için de enerji politikalarını kullanmaktadır. Rusya öncelikle yakın bölgesinde tekrar ekonomik ve siyasi anlamda nüfus sahasını geni letmeyi hedeflemektedir. Bu bölge Karadeniz Havzası, Kafkaslar, Hazar ve Orta Asya bölgesidir. Bu bölgelerde AB ve ABD’nin ekonomik,siyasi ve askeri olarak nüfus etkinli ini arttırması ile Ukrayna ve Gürcistan gibi ülkelerde batı yanlısı devrimler Rusya’yı rahatsız etmektedir.
4- 1 Ocak 2006’dan itibaren G8 dönem ba kanlı ını üstlenecek olan Rusya, öncelikle ekonomik iyile me için kullandı ı enerji kaynakları politikasını daha etkin ve farklı kullanmaya ba layacaktır. Rusya’nın enerji politikası tehlikeli bir silah haline dönü me riski ta ımaktadır.
5- Rusya petrol fiyatlarındaki artı ile birlikte son dört yıldır önemli gelirler elde etmi tir. 1 Ocak 2006’dan itibaren ise do algaz ihraç fiyatlarını önemli ölçüde arttırmayı hedeflemektedir.
6- Rusya yakın bölgesi için en önemli ve tek do algaz tedarikçisi durumundadır.
Rusya bu avantajını yeni enerji fiyat politikası ile birlikte de erlendirmeye ba lamaktadır. Rusya böylece do algaz ba ımlısı olan ülkeler üzerinde ekonomik ve siyasi baskı uygulayabilecektir. Rusya en önemli gelir kayna ını yeni dönemde bölge ülkeleri üzerinde siyasi baskı unsuru olarak kullanmaya ba lamaktadır.
Böylece siyasi açıdan kendine yeni bir alan yaratmaya çalı acaktır.
7- Rusya’nın ekonomik ve siyasi açıdan bu açılımını muhtemelen bir adım sonrasında askeri ve güvenlik alanındaki açılımları izleyecektir. Rusya öncelikle enerji güvenli i amacı ile askeri açıdan da geni leme hedefi içinde olacaktır.
8- Rusya’nın bu amaçlarına aracılık eden irketi Gazprom dünya do algaz üretimi ve satı ında yüzde 20 paya sahiptir ve payını artırmaktadır. Bu irket global piyasalarda ciddi bir tekel haline gelmektedir.
9- Enerji krizinin ya andı ı Ukrayna özelinde ise Ukrayna’nın turuncu devrim ile Batı yanlı bir süreç içine girmesi Rusya’nın yakla ımında önemli rol oynamı tır.
Yakın tarihlerde, 1 Aralık 2005’de AB dönem ba kanı sıfatı ile Tony Blair Ukrayna’yı ziyaret etmi , AB Ukrayna’yı bu ziyarette i leyene Pazar ekonomisi ülke olarak ilan ve kabul etmi ve serbest ticaret alanı olu turulması çalı maları ba latılmı tır. 8 Aralık 2005 tarihinde ise ABD dı i leri bakanı Ukrayna’yı ziyaret etmi ve Ukrayna’yı “Stratejik ortak” olarak ilan etmi tir. Ardından Rice Romanya’ya geçerek 4 askeri üs anla ması imzalamı ve ABD askeri olarak Karadeniz’deki varlı ını sa lamı tır.
II. RUSYA- UKRAYNA ENERJ KR Z
1- Rusya Ukrayna’ya sattı ı do algaz fiyatını (bin m3) 56 dolardan 230 dolara çıkarmı , Ukrayna’nın kabul etmemesi nedeniyle de do algaz sevkiyatını durdurmu tur. Rusya’nın do algaz sevkiyatını durdurması Ukrayna üzerinden Rusya do algaz kullanan di er tüm ülkeleri de etki alanına almı ve kriz Rusya- Ukrayna krizinin dı ına çıkmı tır.
2- Rusya-Ukrayna arasında 5 ana do algaz hattı bulunmaktadır. Bunlardan ikisi Ukrayna’da sona ermekte, di er üçü ise Avrupa ülkelerine Rus do algazını ta ımaktadır. Ukrayna içinde toplam 4000 km do algaz boru hattı vardır. Bu borular Sovyetler döneminden kalmı tır, eski ve sorunlu hatlardır. Ancak Rusya bu önemli do algaz hatlarının mülkiyetini kaybetmi tir ve mülkiyeti Ukrayna’ya kalmı tır. Rusya ile Ukrayna arasında Avrupa’ya giden boru hatları ile ilgili olarak
“Boru Hattı Ev Sahibi Ülke” anla ması bulunmaktadır. Ancak bu anla maya ra men zaman zaman geçmi te de Rusya ile Ukrayna arasında gazın transit geçi i ile ilgili sorunlar ya anmı tır. Bu anla maya ra men gazın ta ınması güvenli i tam olarak sa lanamamı tır. Nitekim Rusya Türkiye ile Mavi Akım projesinin 3 milyar dolar gibi yüksek ekonomik bedelini bu nedenle kabul edebilmi tir.
3- Ukrayna do algaz ihtiyacının yüzde 35’ni Rusya’dan yüzde 20’sini kendi üretimi yüzde 45’ni ise Türkmenistan’dan kar ılamaktadır. Ukrayna aynı zamanda yıllık ihtiyacının yüzde 40’nı depolama imkanına sahip bulunmaktadır. Rusya krizi sonrası Ukrayna Türkmenistan ile ilave yıllık 40 milyar m3’lük bir anla ma yapmı ancak Rusya Türkmenistan’ın tüm ihracat fazlası stokunu satın alarak Ukrayna’yı bu olanaktan mahrum ederek enerji tedarikinde sıkı tırmı tır.
4- Ukrayna’nın Rusya’nın gaz tedarikini tamamen kesmesi halinde stoklarının 3 ay yeterli olaca ı öngörülmektedir. Bununla birlikte Ukrayna Rusya ile (Gazprom ile) olan anla ması çerçevesinde her 1000 m3 do algazın yüzde 15’ni yani 150 m3’nü Avrupa’ya transit geçi bedeli olarak kesmekte ve kullanmaktadır. Ukrayna bunu anla maya dayalı olarak yaptı ını savunurken, Rusya bunu do algaz hırsızlı ı olarak nitelendirmekte ve anla manın Ukrayna’ya böyle bir hak tanımadı ını iddia etmektedir.
5- Ukrayna Rusya’ya kademeli fiyat artı ı önermi tir. 2006 yılının ilk çeyre inde 80 dolar ve sonraki dönemlerde yeniden görü me ve artı önerisini Rusya kabul etmemi tir. Bu arada Rusya da Ukrayna’dan Karadeniz’de deniz üsleri kiralamı
bulunmaktadır ve Karadeniz gücünün önemli bir bölümü burada konu lanmı tır.
Ukrayna’nın da bu kira bedelini olası arttırma talebi veya üsleri bo altma talebi Ukrayna-Rusya gerginli ini bir ba ka riskli boyuta ta ıyabilecektir.
6- Rusya’nın teklif etti i yeni fiyatları ile do algaz tedarik etmesi halinde ise Ukrayna bundan ekonomik olarak çok olumsuz etkilenecektir. Ekonomik açıdan iki temel ihracatçı sektör petro-kimya ve demir çelik sektörü rekabet güçlerini tamamen kaybedecektir.
7- Ukrayna Rusya ile olan krizinde çözüm için transit ülke olma avantajını kullanmakta ve Avrupa ülkelerine yönelik enerji geçi inde kesinti ya anması riski nedeni ile Avrupa ülkelerini de krizin bir parçası haline getirmekte ve Rusya kar ısında Avrupa ülkelerini yanına almaya çalı maktadır. Nitekim AB Ukrayna ve Rusya ile acil görü me ve çözüm ça rısında bulunmu olup ilk toplantı 4 Ocak tarihinde yapılacaktır.
8- Ukrayna ile Rusya arasındaki çözüm Rusya’dan do algaz kullanan di er ülkeleri de örnek olabilecektir. Bu nedenle çözümün Ukrayna’nın istedi i dü ük fiyatlar ile olması di er ülkelerin de ithal kullanım fiyatlarının dü mesine yol açabilecektir.
Rusya’nın istedi i fiyatların uygulanması halinde ise Türkiye gibi kullanıcı ülkelerin kullanım fiyatları da artabilecektir.
III. RUSYA-UKRAYNA KR Z AVRUPA VE D ER ÜLKELER
1- Rusya-Ukrayna arasındaki enerji krizi Avrupa’yı da etkilemektedir. Avrupa ülkeleri enerji de artan oranda do algaz kullanmaktadır. 2004 yılında kullanılan 170 milyar m3 do algazın 130 milyar m3’ü Rusya’dan alınmaktadır. Rusya’dan alınan do algazın ise yüzde 80’ni Ukrayna üzerinden geçmektedir. Avrupa ülkelerinin önemli bölümü do algaz kullanımında Rusya’ya a ırı ba ımlıdır. Ba ımlılık oranları öyledir; Sırbistan yüzde 100, Estonya yüzde 100, Bulgaristan yüzde 99.6, Finlandiya yüzde 99.2, Yunanistan yüzde 90, Slovakya yüzde 85.6, Almanya yüzde 65, Çek cumhuriyeti yüzde 76.5, Macaristan yüzde 71.5, Avusturya yüzde 63.5, Letonya yüzde 93.8 ve Litvanya yüzde 93.2
2- Avrupa ülkelerinin enerjide do algaza, Rus do algazına ve Ukrayna transit hattına yüksek ba ımlılı ı Avrupa ülkelerini de krize taraf haline getirmi tir.
Ukrayna’nın yüzde 15 transit geci hakkı ile el koydu u do algaz ve Rusya’nın kısıtlamaları ile Avrupa ülkelerine geçen do algaz da azalmı tır. Bu nedenle Avrupa ülkeleri sorunun ve çözümün orta ı haline gelmi tir.
3- Gazprom ise Avrupa gazının ula ımını Rusya Ukrayna sınırına kadar garanti etmekte sonraki sorumlulu u Ukrayna’ya bırakmakta ve herhangi bir sorumluluk üstlenmemektedir.
4- Avrupa Birli i benzeri olası krizlerin olu masını engellemek ve olu an sorunları çözebilmek ve temelde de enerji arz güvenli ini sa lamak için 1990 yılında Avrupa ve Avrasya ülkeleri ile bir “Enerji artı Sözle mesi” olu turmu tur. Buna göre bu sözle meyi imzalayan ve onaylayan ülkeler enerji arzının güvenli inden azami ve e it sorumlu olacaktır. Avrupa Birli i Rusya Ukrayna krizini bu
çerçevede sonlandırmayı dü ünmektedir. Bununla birlikte Rusya bu sözle meyi imzalamı ancak onaylamamı tır. Ancak sözle menin idari yapısı içinde çok etkindir ve 2005 yılında yeni Belçikalı ba kan Rusya’nın iste i ve deste i ile seçilmi tir.
5- Rusya ayrıca yeni stratejisi içinde AB enerji art sözle mesinin genel çerçevesi içinde kalmak istememekte ve ülkeler ile ikili ili kiler kurmak istemektedir.
6- Bu stratejinin en önemli parçasını Rusya ile Almanya arasına eylül 2005 ayında imzalanan anla ma ile kurulacak olan Baltık Boru Hattı veya Kuzey Avrupa do algaz Boru Hattı olu turmaktadır. Bu boru hattı Baltık denizi altından geçecek 1200 km’lik bir hat olup 5 milyar dolara mal olacak ve 2010 yılında devreye girecektir. Bu hat ile Ukrayna ve Polonya üzerindeki iki hattın dı ında Rusya ile Avrupa arasında üçüncü bir hat olu acaktır. Polonya ve Ukrayna’nın jeopolitik önemleri azalacaktır. Hattın kapasitesi yıllık 27.5 milyar m3 olup tek kullanıcısı Almanya olacaktır. Hattın Kuzey Avrupa ülkeleri ile ngiltere’ye uzatılması halinde yıllık kapasite 55 milyar m3 olacaktır. Bu ekonomik açıdan oldukça pahalı yatırım Almanya açısından siyasi önceliklere dayandırılmaktadır. Almanya, Rusya ile olan bu yakınla ması kar ısında yakın kom usu orta ve do u Avrupa ülkelerini küstürmektedir (endi elendirmektedir). Bu proje aynı zamanda Avrupa’ya Orta Asya, Hazar, Ortado u ve Kuzey Afrika do algaz ve petrollerini ta ımayı hedefleyen Türkiye ile Türkiye’nin do u batı enerji koridorunu da olumsuz etkileyecektir.
7- Avrupa Birli i’nin do algaz ihtiyacı artmaktadır. 2030 yılında do algaz talebinin 700 milyar m3, Rusya’dan kullanımın ise 500 milyar m3 olaca ı öngörülmektedir AB açısından Rusya’ya olan ba ımlılık Rusya’nın enerji stratejilerinin daha rahat olu turmasına ve uygulanmasına olanak tanımaktadır.
8- Rusya do algaz fiyatlarını sadece Ukrayna için de il, di er alıcı ülkeler için de arttırmaktadır. Örne in fiyatlar Almanya için 200 dolardan 255 dolara, Polonya için 120 dolardan 200 dolara, Avusturya için 221 dolardan 260 dolara, Baltık ülkeleri için 90 dolardan 180 dolara çıkmaktadır. Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan için ise yeni fiyat 110 dolardır. Yukarıdaki ülkeler ile de olası bir anla mazlık gündeme gelebilecektir. Rusya yeni fiyat politikasında siyasi unsurları göz önünde bulundurmaktadır. Kendisine yakın ülkelere daha dü ük fiyat uygulamaktadır. Her üç ayda bir petrol fiyatlarına göre yenilenen do algaz fiyatları Rusya için giderek bir ekonomik araçtan siyasi bir araca (silaha) dönü mektedir.
9- Global enerji politikalarındaki en önemli oyuncu ABD ise bu krizi yakından ancak sessiz takip etmektedir. ABD açısından enerji arz güvenli i bir kez daha önem kazanmaktadır. Bu kriz kar ısında ABD bölgede Rusya dı ı kaynakların global piyasalara ula tırılması konusuna daha da öncelik ve önem verecektir. Bu geli me Türkiye için ta ıdı ı yüksek potansiyel açısından da önem ta ımaktadır.
IV. RUSYA-UKRAYNA KR Z VE TÜRK YE
1- Türkiye 2004 yılında 22 milyar m3 do algaz ithal etmi tir. Bunun yakla ık yüzde 60’ı Rusya’dan alınmı tır. 2005 yılında da 35.7 milyar m3 ithalatın 22 milyar3
Rusya’dan alınmaktadır. 2007 yılında Rusya’dan ithalat 30 milyar m3’e ula acaktır.
2- Türkiye de enerjide do algaza do algazda da dı arıya ve Rusya’ya ba ımlı hale gelmektedir. Türkiye Rusya Arasında Batı hattı (Ukrayna üzerinden) 14 milyar m3 ve mavi akım hattı 16 milyar m3/yıl do algaz boru hatları bulunmaktadır. Ayrıca ran’dan 10 milyar m3 ve Azerbaycan’dan 6.6 milyar m3 yıllık kapasiteli boru hatları bulunmaktadır. Nijerya (1.2 milyar m3) ve Cezayir (4.6 milyar m3) di er iki do algaz kayna ı ülkedir.
3- Rusya’nın enerji stratejisi içinde Türkiye ayrı ve önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Rusya enerji stratejisinde Türkiye ile üçüncü ülkelere ula mayı hedeflemektedir. ki ana hedef Güney Avrupa ile srail ve üzerinden Kızıldeniz ve Asya Pasifik ülkeleridir. Rusya, Türkiye’yi hem do algaz hem de petrol alanında önemli bir ortak olarak görmektedir. Her iki ülke aynı zamanda rakip konumundadır. Rusya ayrıca Türkiye’yi do algaz açısından önemli bir pazar olarak da görmektedir. Gazprom’un Türkiye’de yurtiçi da ıtım irketlerine onay verme hakkını elde eden ikili anla ma da Rusya’nın ilgisinin (ayrıca etkin olma) bir kanıtıdır. Ancak bu ilgi Türkiye’de giderek etki haline dönü mektedir ve ileride sıkıntı yaratacaktır. Rusya’nın ayrıca Türkiye’de do algaz stoklama depolarının yatırım i tahı oldukça yüksektir. Ceyhan’da da ortak yatırım ilgisi artmaktadır.
4- Türkiye açısından Rusya Ukrayna krizinin en önemli sonuçları ise unlar dır. Türkiye;
a. enerji kaynakları çe itlili ini artırmalıdır b. dı a ba ımlılı ını azaltmalıdır
c. enerji hatlarını AB’ye ula tıran projeleri hızlandırmalıdır d. dı a ba ımlılıkta ülke sayısını arttırmalıdır
e. Rusya’ya olan ba ımlılı ını azaltmalıdır f. depo stok kapasitesi yaratmalıdır
g. enerji güvenli ini planlamalı ve sa lamalıdır
5- Türkiye’nin Rusya ile olan enerji rekabetin de ise son geli meler orta vadede Türkiye’ye avantaj sa layacaktır. Rusya’dan enerji ithal eden ve ba ımlılı ı yüksek ülkelerin Orta Asya, Ortado u ve Kuzey Afrika kaynaklarına olan ilgisi ve ihtiyacı daha hızlı arttıracaktır. Türkiye de bu bölge ve ülkelerin enerji kaynaklarını kullanıcı ülkelere ba layan enerji köprüsü olarak ve enerji güvenli i açısından daha da önem kazanacaktır.
ERROR: syntaxerror
OFFENDING COMMAND: --nostringval-- STACK:
/Title ()/Subject
(D:20060822151335) /ModDate
()/Keywords
(PDFCreator Version 0.8.0) /Creator
(D:20060822151335) /CreationDate (melih)
/Author -mark-
