Tarımda Yapısal Eşitlik Modelinin Uygulanması: Traktör Kullanım Memnuniyeti. M. Cankurt 1, B. Miran

(1)

Tarımda Yapısal Eşitlik Modelinin Uygulanması:

Traktör Kullanım Memnuniyeti M. Cankurt¹, B. Miran

1Doç.Dr.Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü. AYDIN E-posta: muratcankurt@hotmail.com

ÖZET

Bu çalışmada, tarımda kullanılan önemli sermaye girdilerinden biri olan, traktör kullanım memnuniyetlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda, gerek literatür çalışması ve gerekse sektördeki paydaşlarla yapılan mülakatlar sonucunda, traktör kullanım memnuniyetinin alt unsurları belirlenmiştir. Bu alt unsurlar traktör, bayi, firma-marka, servis memnuniyeti olduğu ve bunların her birisinin çiftçinin satın alıp kullandığı traktörden memnuniyet düzeyini oluşturduğu varsayılmıştır. Çalışmanın ana materyalini Aydın ilinde faaliyet gösteren, oransal örnekleme yöntemine göre tesadüfi olarak belirlenen, 121 çiftçiden yüzyüze anket yöntemiyle elde edilen veriler oluşturmaktadır. Analizlerde yeni ve ileri düzeyde istatistiki bir yöntem olan Yapısal Eşitlik Modellemesi (Structural Equation Modelling: SEM) kullanılmıştır. Analizler sonucunda traktör memnuniyetinde en etkili faktör marka-firma faktörüdür (0.48). Markanın ardından sırasıyla bayi (0.39), traktör (0.37) ve servis (0.14) faktörleri gelmektedir. Genel olarak çiftçiler, üretici firmalardan sorunsuz traktör üretmelerini ve üründe bir sorun olduğunda sattıkları ürünlerine sahip çıkmalarını, bayi ve servislerden güvenilirlik ve sorun olduğunda çözüm için gayret göstermelerini beklemektedirler. Çiftçilerin bu beklentileri karşılandığı ölçüde traktör kullanım memnuniyet düzeyleri artacaktır. Çiftçilerin memnuniyeti yeni ürün talebi gündeme geldiğinde müşteri bağlılığı olarak ortaya çıkacak ve tekrar memnun olduğu ürünü tercih edecektir.

Application of Structural Equation Modelling in Agriculture:

Tractor Using Satisfaction

ABSTRACT

In this study, we aimed to determine the satisfaction of using tractors which is one of the most important agricultural input . In this regard, the sub-elements of tractor user satisfaction is determined as a results of both the literature study and interviews with stakeholders in the sector. These sub-elements are assumed as tractors, dealers, company -brand, service satisfaction.

Taking these very important aspects, this study used original data obtained from agricultural farms in Aydın province via face to face randomly 121 interviews.

Structural Equation M odelling (SEM) was constructed in order to determine the tractor using satisfaction of farmers. Accordin g to result, latent of brand satisfaction (0.48) variable was the most influenced among the others. Following latents of seller (0.39), tractor (0.37) and service (0.14) satisfaction variables were effective factors on the farmer satisfaction respectively.

Generally, farmers want to produce smoothly tractor from manufacturer and they want issued resolving and reliability from seller and service when tractor has a problem. If these farmer expectations are met, the level of satisfaction will increase.

1. GİRİŞ

Tarımsal ürünlerin üretilmesinde, diğer ürünlerde olduğu gibi bir takım girdilere ihtiyaç duyulmakt adır.

Tarımsal ürünler açısından en önemli girdilerden biri de mekanizasyon girdisidir. Tarımsal mekanizasyon; insan, hayvan, mekanik-elektrik vb. güç kaynakları ile uygun makineleri kullanarak bitkisel ve hayvansal üretim faaliyetlerinin ve ürünlerin temel değerlendirme işlemlerinin mekanize edilmesidir. Mekanizasyon hem tarımsal üretimde hem de insan gücü kullanımında verimliliğinin artırılması ve böylece tarım alanlarının geliştirilmes ini sağlamaktadır (Evcim vd., 2005).

Günümüzde, teknolojiden ve mekanizasyondan gereği gibi yararlanmayan üreticilerin, ekonomik anlamda tarımsal üretimin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Teknolojiden yararlanma, teknolojinin gelişimin yanı sıra üreticilerin bilinçlenmesiyle ortaya çıkan bir değerdir. Üreticilerin bilinçlenmesiyle birlikte ekolojik değerlere de önem verilmektedir. Daha az yakıt kullanarak, atmosfere daha az egzoz gazı salınımı, tarlada çalışırken kombine ekipman ve gelişmiş traktörleri kullanarak tarla trafiğini azaltmak ve toprak sıkışmasını en aza indirmek, zamana ve işgücüne gereksinimi azaltmak, girdi kullanımının azaltılması gibi konular, bilinçli üreticilerin, imkanları çerçevesinde dikkat ettikleri konular haline gelmiştir. Bu bağlamda, ekolojik, sosyolojik vb getirisi olması durumunda, tolere edilebilir sınırlarda veya ekonomik olması koşuluyla, yeniliklere talep artmaktadır. Talebin artması sektördeki firmaları zorlayacak, teknolojiyle birlikte traktör sektörü de gelişecek ve yeniliklerin piyasaya girmesine neden olacaktır.

Diğer yandan, kişisel ve ticari amaçları için mal veya hizmet satın alan kişi ve kuruluşlar olarak tanımlanan müşteri, günümüz rekabet koşullarında ürettikleri mal veya hizmet ile rakiplerine üstünlük sağlamayı düşünen firmalar için önem kazanmıştır. Ürettikleri mal ve hizmetleri piyasaya sunarken müşteri odaklı stratejiler üretmeyen, müşterilerinin satın alma davranışlarını analiz etmeyen, mal ve hizmetlerini ulaştığı kitlede oluşturduğu etkiyi izleyip, ölçüp değerlendirmeyen kurum ve kuruluşların ayakta kalmaları oldukça zordur. Bu noktada “Müşteri Memnuniyeti ve Satın Alma Davranışları” kavramı giderek önem kazanmaktadır. Bunların

(2)

belirlenmesi de üretici firmaların üretimlerini geliştirebilme olanağı sağlarken, müşteri odaklı üretim yaptıklarından pazar etkinliklerinin artması açısından çok faydalı olacaktır.

Ekonomik açıdan bakıldığında, tarımsal üretim girdileri içinde mekanizasyon ve enerjinin maliyeti, ürüne göre değişmekle birlikte, genellikle ilk sırayı almaktadır. Uygulamada makineleşme derecesindeki artışa bağlı olarak makine ve enerji giderlerinin, sermaye ve toplam üretim giderleri içindeki oranı % 50’lere ulaşmaktadır (Saral vd., 2000). Bu durum işletmecilik ve optimum girdi kullanımı konularının önemini artırmaktadır. Ancak, koşullara uygun olmayan ve plansız yürütülen bir mekanizasyon uygulaması bazı sakıncaları doğurabilir. Bunlar, verimliliğin düşmesi, kaynakların israfı, işletme ölçeğinde önemli bir maliyet unsuru olabilmesi, aşırı olması halinde kırsal kesimde işsizliğin artması, ülkenin genel enerji dengesine ve tarım-sanayi dengesine olumsuz etkileri olabilmesi gibi sorunlardır. Bu bağlamda mekanizasyon tercihlerinin önemi hem makro hem de mikro bazda önemlidir.

Bu çalışmanın ana amacı; çiftçilerin kullandıkları traktörden sağladıkları memnuniyet düzeylerini analiz etmek ve memnuniyetlerine etkili faktörleri belirlemektir. Araştırma, 2008 yılında Aydın ilinde faaliyet gösteren çiftçileri kapsamaktadır.

2. MATERYAL VE METOD

Çalışmanın ana materyalini Aydın ilinde tesadüfî örneklemeyle seçilen çiftçilerden, anket yoluyla elde edilen orijinal nitelikli veriler oluşturmaktadır. Araştırma yöresine ait genel sosyo-ekonomik bilgiler, Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, Ziraat Mühendisleri Odası, Ziraat Odaları, Sanayi Odaları ve yöresel kayıt tutan kurum, kuruluş ve derneklerden elde edilmiştir. Ayrıca, konu ile ilgili daha önce yapılmış araştırma ve inceleme sonuçlarından, üretici firmalar tarafından tutulan kayıt ve yayımlanan yayınlardan da yararlanılmıştır.

Araştırmada kullanılan yöntemler iki alt başlıkta toplanmıştır. Bunlardan biri verilerin toplanmasında kullanılan yöntemleri, diğeri toplanan verilerin analizindeki yöntemleri içermektedir.

Aydın ilinin Merkez ilçeyle beraber 17 ilçesi bulunmaktadır. İl genelinde polikültür tarım yapılmaktadır. İlde polikültür tarımın yapılıyor olması, araştırma sonuçlarının genele mal edilebilmesini desteklemektedir. İlçeler arasında tarım, sanayi ve turizm sektörlerinin gelişmişlik derecesi farklılık göstermektedir. Bu durum dikkate alınarak, Aydın ili, gerek biyofiziksel, gerekse sosyo-ekonomik özellikler dikkate alınarak dört agro-ekolojik alt bölgeye bulunmaktadır (Anonim, 2005). Bu alt bölgelerden birisi turizm bölgesi olduğundan çalışma kapsamına alınmamıştır.

Çalışmada, Aydın ilindeki traktör talebi, satın alma eğilimleri ve traktör kullanım memnuniyet düzeylerin i belirlemek amacıyla anket yolu ile elde edilecek veriler kullanılmıştır. Anakitlenin en iyi düzeyde temsil edilecek örnek sayısının belirlenmesinde oransal yaklaşımdan yararlanılmıştır (Miran, 2003).

Aydın ilindeki toplam çiftçi sayısı 60555 adettir (Anonim, 2003). Oransal örnekleme formülü kullanılarak % 90 güven aralığı, %7.5 hata payı ile örnek hacmi 121 olarak bulunmuştur. Aydın iline ait üç alt bölgenin her birinden birer ilçe seçilmiş. Hesaplanan örnek hacmi, ilçe ve seçilen köylere, anakitle içind eki paylarına göre dağıtılmıştır. Araştırma verilerinin elde edildiği işletmeler tesadüfî olarak belirlenmiştir.

Çizelge 2.1. Araştırma Kapsamında İncelenen Tarımsal İşletme Sayıları

İl/İlçe İşletme Sayısı %

Çine 48 39.67

Köşk 22 18.18

Söke 51 42.15

Aydın 121 100

Yapılan seçim ve hesaplamalar sonucunda, araştırma kapsamında anketlerin, %42.15’i Söke ilçesinde (Bağarası, Güllübahçe, Gürsu ve Doğanbey köylerinde toplam 51 adet), %39.67’si Çine ilçesinde (Cumalı, Bucak, Kahraman ve Karakollar köylerinde toplam 48 adet) ve %18.18’i Köşk ilçesinde (Çiftlik, Başçayır ve Uzundere köylerinde toplam 22 adet) olmak üzere toplam 121 tarımsal işletmeyle görüşülmüştür (Çizelge 2).

Elde edilen verilerin analizinde kullanılan yöntemler amaçlara göre farklılık göstermektedir. Temel tanımlayıcı istatistiklerin yanı sıra, değişkenlerin grup karşılaştırmaları için normal dağılışa uygunluğu belirlendikten sonra parametrik veya parametrik olmayan hipotez testlerinden yararlanılmıştır. Çalışmanın analizlerinde kullanılacak veri setlerinin, analizler için güvenilir ve kullanılabilir olup olmadıkları, Güvenilirlik Analizi (Reliability Analysis) ile test edilmiştir. Ele alınan yörede çiftçilerin traktör kullanım memnuniyetini belirlemek için YEM (Yapısal Eşitlik Modellemesi = Structural Equation Modeling) yöntemi kullanılmıştır.

Müşteri memnuniyetinin belirlenmesinde bir çok yöntem vardır. Bunlar arasında YEM son yıllarda yaygınlaşmaya başlayan, diğer bazı yöntemleri içinde barındıran gelişmiş bir yöntemdir. Bu ve benzeri avantajlarından dolayı, traktörü yoğun olarak kullanan ve adeta yaşamlarının bir parçası haline gelmiş olan çiftçilerin, traktör kullanım memnuniyetlerini belirlemek için Yapısal Eşitlik Modellemesi kullanılmıştır (Cankurt, 2008).

(3)

3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

Çiftçilerin traktör kullanım memnuniyetlerini ölçmek adına yapısal eşitlik teorisine dayanan bir model kurulmuştur. Daha önce traktör adına memnuniyet modeli kurulmuş olan bir çalışmaya ulaşılamadığından dolayı, kurulacak olan modeli oluştururken, gözlem, tecrübe ve şimdiye kadar benzer konularda yapılmış çalışmalardan esinlenilmiştir.

Bu kapsamda oluşturulan yapısal model;

 Traktör (fiziki anlamda traktör),

 Bayi,

 Servis,

 Marka/Firma,

 Traktör Kullanım Memnuniyeti, çerçevesinde ele alınmıştır.

Ele alınan değişkenlerin çiftçilerin traktör kullanım memnuniyetini etkileyeceği varsayılmıştır. Bunlarla birlikte politika memnuniyeti de model kurgusuna alınmış, ancak analiz aşamasında modellerden çıkarılmıştır.

Gözlenen değişkenlere ait veriler alınırken likert ölçeği kullanılmıştır. Değerlendirme dereceleri aşağıdaki gibidir.

Kesinlikle katılmıyorum 1

Biraz katılıyorum 2

Orta derecede katılıyorum 3

Oldukça katılıyorum 4

Kesinlikle katılıyorum 5

Araştırma yöresindeki çiftçilerin traktör kullanım memnuniyet düzeylerine ilişkin yargılara verdikleri ölçekli yanıtların ortalamaları alınmıştır.

Şekil 3.1 Traktör Memnuniyeti Yapısal Modeli

Görüldüğü üzere traktörün kendisine ait özellikler, bayi, servis ve marka özelliklerinin doğrudan “traktör kullanım memnuniyet” gizil değişkenini etkileyeceği varsayılmıştır. Bu değişkenlerin tamamı gizil değişkenlerdir.

Bu gizil değişkenleri oluşturan gözlenen değişkenler ise çiftçilere yöneltilen sorulardan elde edilmiştir. Devam eden bölümde gizilleri oluşturan gözlenen değişkenler tablolar halinde verilmiştir (Çizelge 31, Çizelge 3.2, Çizelge 3.3, Çizelge)

Gözlenen değişkenlere ait güvenilirlik analizi sonuçlarına göre; memnuniyet ölçeği yüksek derecede güvenilir (α=0.929), soruların birbirinden farkları anlamlı (Hotelling T² = 4287(p=0.000)) ve diğer analizlerin güvenle yapılabileceği değişkenler olduğu belirlenmiştir^‡.

Traktör giziline ait gözlenen değişkenler Çizelge 3 3.2’de verilmiştir. Değişkenlere ait Likert ölçeği ortalamaları verilmiştir. Toplam on bir tane gözlenen değişkenin traktör memnuniyetini temsil edeceği varsayılmıştır. Gözlenen değişkenlerden “kullandığım traktörden memnunum” (TRKMEM) yargısına verilen cevaplar modelin bağımlı değişkeni olan traktör kullanım memnuniyeti değişkenine ait göstergelerden biridir.

‡ Güvenilirlik analizi için detaylı bilgi 7. bölümde verilmiştir.

Traktör Memnuniyeti MemnuniyetiBayi

Servis Memnuniyeti

Marka Memnuniyeti

Traktör Kullanım Memnuniyeti

(4)

Çizelge 3.1. Traktör Memnuniyeti Değişkenleri ve Ağırlıkları

Yargılar Kod Ortalama

Traktörün fiyatı çok uygun K597 3.40

Yakıtından çok memnunum K598 3.56

Traktörüm oldukça dayanıklı ve sorunsuz çalışır K599 4.08

Çekişinden çok memnunum K600 4.22

Seri ve atak olması çok güzel K601 4.19

Traktörümün rengini seviyorum K602 4.17

Yedek parça sorunu yok K603 4.59

Motoru çok sağlam K604 4.21

Donanımı oldukça zengin K605 3.20

Sorun çıkarmamasından memnunum K606 4.12

Kullandığım traktörden memnunum TRKMEM 4.19

Çiftçilerin verdikleri ağırlıklara bakıldığında, en yüksek memnuniyet düzeyi (4.59), yedek parçaya ulaşabilme adına sorun olmamasına ait değişkene verilmiştir. Ancak halihazırda kullandıkları traktörlerin donanımlarından memnuniyet düzeyleri 3.20 ile orta seviyede kalmıştır (Çizelge 3).

Bayi giziline ait gözlenen değişkenler Çizelge 3.2 3.3’de verilmiştir.. Toplam on bir tane gözlenen değişkenin bayi memnuniyetini temsil edeceği varsayılmıştır. Gözlenen değişkenlerden “Traktörü satın aldığım bayiden memnunum” (BAYİMEM) yargısına verilen cevaplar modelin bağımlı değişkeni olan traktör kullanım memnuniyeti değişkenine ait göstergelerden bir diğeridir.

Bayi memnuniyetine ait değişkenlere verilen cevaplar değerlendirildiğinde, bayiye gidildiğinde ilgi göstermesine ait değişkene en yüksek değeri (4.04) verirken; bayilerin ödemede kolaylık sağlamadıkları (2.88) anlaşılmaktadır (Çizelge 3.2).

Çizelge 3.2. Bayi Memnuniyeti Değişkenleri ve Ağırlıkları

Traktörü satın aldığım bayi temiz ve modern bir binaya sahiptir K614 3.99

Bayi ile kişisel olarak tanışıyorum K615 3.81

Bayi tanınan, sevilen biridir K616 3.81

Güvenilir biridir K617 3.85

Bayiye gittiğimde benimle hemen ilgilenir K618 4.04

Bir sorun olduğunda çözmek için uğraşır K619 3.82

Ödemede kolaylık sağlar K620 2.88

Eski traktörü değerinde satın alır K621 3.07

Pazarlama personeli konusunda oldukça bilgilidir K622 3.69

Bayimi çevremdekilere tavsiye ederim K623 3.52

Traktörü satın aldığım bayiden memnunum BAYİMEM 3.68

Servis giziline ait gözlenen değişkenler Çizelge 3.4’de verilmiştir. Toplam on yedi tane gözlenen değişkenin bayi memnuniyetini temsil edeceği varsayılmıştır. Gözlenen değişkenlerden “Yetkili servisten memnunum”

(SERVMEM) yargısına verilen cevaplar modelin bağımlı değişkeni olan traktör kullanım memnuniyeti değişkenine ait göstergelerden üçüncüsüdür.

Servis memnuniyetine ait değişkenlere verilen cevaplar analiz edildiğinde; çiftçilerin, servislerin arızayla ilgili bilgi vermelerinden (4.27) ve sorun olduğunda çözüm için samimi uğraş göstermelerinden (4.25) kesinlikle memnunken, bekleme salonlarından (2.35) ve servis ücretlerinde yapılan indirimlerden (2.67) pek memnun olmadıkları görülmüştür (Çizelge 3.3).

(5)

Marka giziline ait gözlenen değişkenler Çizelge 3.’de verilmiştir. Toplam altı tane gözlenen değişkenin bayi memnuniyetini temsil edeceği varsayılmıştır. Gözlenen değişkenlerden “Marka-Firmadan memnunum”

(MARKMEM) yargısına verilen cevaplar modelin bağımlı değişkeni olan traktör kullanım memnuniyeti değişkenine ait göstergelerden sonuncusudur.

Çizelge 3.3. Servis Memnuniyeti Değişkenleri ve Ağırlıkları

Traktörü tamir-bakım için götürdüğüm servis temiz ve modern bir binaya sahiptir. K626 3.60

Servisteki bekleme salonu var ve hoş görünümlüdür K627 2.35

Servis çalışanları iyi görünümlüdürler K628 3.54

İşlerini hızlı yapar ve zamanında yetiştirirler K629 3.98

Servisime güvenirim K630 4.09

Sorun olduğu zaman, sorunu çözmek için samimi ilgi gösterir K631 4.25

Servis bakım tarihlerini haber vermelerinden memnunum K632 2.84

Her zaman müşteriye yardım etmeye istekli ve gönüllüdürler K633 4.01

Servisim müşterilerinin menfaatlerini her şeyin üstünde tutar K634 3.52

Servis elemanları konularında oldukça uzmandırlar K635 3.90

Servis elemanları arızayla ilgili bilgi verirler K636 4.27

Servis ücretleri oldukça düşük K637 2.57

Tamir bakım ücretleri için ödeme kolaylığı sağlanmaktadır K638 3.67

Servisin yaptığı indirimlerden memnunum K639 2.67

Servise istediğim saatte telefonla ulaşabiliyorum K640 3.88

Şikayetlerim değerlendirmeye alınıp bana bildirilmektedir K641 3.94

Yetkili servisten memnunum SERVMEM 3.84

Çiftçilerin kullandıkları traktör markalarına ait memnuniyetleri değerlendirildiğinde, firmaların satış sonrası hizmetlerinden memnun olmazken (2.71), markanın güvenilir olmasından (4.29) memnun oldukları belirlenmiş tir (Çizelge).

Çizelge 3.4. Marka Memnuniyeti Değişkenleri ve Ağırlıkları

Traktörün markası bana güven veriyor K644 4.29

Firmanın ürünlerini sürekli geliştirmesinden memnunum K645 3.72

Firmanın satış sonrası hizmetlerinden memnunum K646 2.71

Üründe bir sorun olduğunda çözüm için uğraşırlar K647 3.29

Şikâyetim olduğunda üretici firmaya kadar ulaşabilirim K648 3.39

Marka-Firmadan memnunum MARKMEM 3.39

Model sonuçları değerlendirildiğinde, modelin anlamlılığı



² değeri (2360.31: p<0.000) anlamlıdır.



²

değeri serbestlik derecesinin üç katından az çıkmış olması da modelin anlamlılığını göstermektedir. RMSEA değerinin 0.1’in altında çıkmış olması kabul edilir sınırlar içinde olduğunu göstermektedir.

(6)

Şekil 3.1. Traktör Memnuniyeti YEM Sonucu Çizelge 3.5. YEM Uyum İyiliği Sonuçları

Uyum Ölçütü Hesap Değeri

Ki-kare (



²₎ 2360.31 (sd=935, p=0.000)

RMSEA 0.094 (p=0.000)

NFI 0.78

NNFI 0.83

CFI 0.84

GFI 0.68

AGFI 0.63

Memnuniyet (Y) = 0.37*Traktör+0.39*Bayi+0.14*Servis+0.48*Marka (0.992) (0.070) (0.042) (0.098)

Çiftçilerin traktör kullanım memnuniyetine ait yapısal modelinin fonksiyonu yukarıda verilmiştir. Giziller arasındaki ilişkilerin tamamı istatistikî açıdan anlamlıdır. En etkili gizil değişken markadır. Ardından bayi ve traktör gelirken en az etkili olan ise servis değişkenidir. Traktör ve bayie ait elde edilen katsayılar birbirine çok yakın değerlerdedir.

Çizelge 3.6 ve Şekil3.1’den görülebileceği gibi Traktör ve Memnuniyet değişkenleri arasındaki ilişki katsayısı 0.37 (Traktör→Memnuniyet); Bayi ve Memnuniyet değişkenleri arasındaki ilişki katsayıs ı 0.39 (Bayi→Memnuniyet); Servis ve Memnuniyet arasındaki ilişki katsayısı 0.14 (Servis→Memnuniyet) ve son olarak

(7)

Marka/Firma ve Memnuniyet değişkenleri arasındaki ilişki katsayısı 0.48 (Marka/Firma→Memnuniyet) olarak tahmin edilmiştir.

Traktör, Bayi, Servis ve Marka gizil değişkenlerindeki bir birimlik bir artış, Memnuniyet bağımlı gizil değişkenini sırasıyla 0.37’lik, 0.39’luk, 0.14’lük ve 0.48’lik bir artışla, etkilemektedir. Bu katsayılar pozitif ve %5 anlam düzeyinde istatistiksel olarak anlamlıdır. Bu katsayılardan hareketle traktör, bayi, servis ve firmadan memnuniyet arttıkça (azaldıkça) çiftçilerin traktör kullanım memnuniyetlerinin artacağı (azalacağı) yorumları yapılabilir (Çizelge 3.6).

Çizelge 3.6. Yapısal Model Sonuçları (Giziller)

Giziller Path Katsayısı t değeri

Traktör 0.37 3.69

Bayi 0.39 5.58

Servis 0.14 3.33

Marka 0.48 4.89

Traktör bağımsız gizil değişkeni, on adet gözlenebilir değişkenle ifade edilmiştir. Bunlardan K597, K598 ve K602 değişkenleri haricinde geri kalanlar istatistiki olarak anlamlıdır. Bu maddelerin ikisi dışında pozitif katsayılara sahip olduğu görülmektedir. Bu katsayıların en büyüğü K599’a aittir (0.91). Bunun anlamı, “traktörüm dayanıklı ve sorunsuz çalışır” düşüncesine katılım düzeyi arttıkça, çiftçilerin memnuniyeti de artar. Traktöre ait gözlenen değişkenlerden anlamlı en küçük katsayı 0.19 ile K603’tür. Traktöre ait maddelerden “yedek parça sorunum yok” düşüncesi, diğer maddeler arasında daha geri plana attıkları ortaya çıkmaktadır. Ancak bu katsayının düşük çıkması, yedek parça sorununun önemsiz olduğunu değil, genelde traktör kullanıcılarının yedek parça sorunu yaşamamalarından kaynaklandığı düşünülmektedir (Çizelge.3.7).

Çizelge.3.7. YEM Sonuçları (Traktör)

Değişkenler Path Katsayısı t değeri

K597 -0.14 -1.32

K598 -0.04 -0.47

K599 0.91 11.59

K600 0.66 7.23

K601 0.48 4.90

K602 0.07 0.75

K603 0.19 2.05

K604 0.90 11.37

K605 0.36 3.88

K606 0.75 8.59

Bayi bağımsız gizil değişkeni, on adet gözlenebilir değişkenle ifade edilmiş ve tamamı istatistiki olarak anlamlıdır. Bu maddelerin tümünün pozitif katsayılara sahip olduğu görülmektedir. Bu katsayıların en büyüğü K617’ye ve K619’a aittir (0.91 ve 0.88). Bunun anlamı, “bayi güvenilir biridir” ve “bayiim sorun olduğunda çözmeye çalışır” düşüncelerine katılım düzeyi arttıkça, çiftçilerin memnuniyeti de artar. Bayie ait gözlenen değişkenlerden en küçük katsayı 0.33 ile K623’tür. Anlamı, çiftçilerin bayie ait maddelerden “bayiimi çevremdekilere tavsiye edebilirim” düşüncesini, diğer maddeler arasında daha geri plana attıkları ortaya çıkmaktadır (Çizelge8).

(8)

Çizelge 3.8. YEM Sonuçları (Bayi)

K614 0.61 6.61

K615 0.53 5.60

K616 0.85 10.20

K617 0.91 11.52

K618 0.75 8.87

K619 0.88 11.26

K620 0.55 6.00

K621 0.57 6.05

K622 0.60 6.56

K623 0.33 10.31

Servis bağımsız gizil değişkeni, on altı adet gözlenebilir değişkenle ifade edilmiştir. Bunların tamamının istatistiki olarak anlamlı ve pozitif katsayılara sahip olduğu görülmektedir. Bu katsayıların en büyükleri K631, K630 ve K641’e aittir (0.85, 0.78 ve 0.78). Bunun anlamı, çiftçilerin “Sorun olduğu zaman, sorunu çözmek için samimi ilgi gösterir”; “Servisime güvenirim” ve “Şikayetlerim değerlendirmeye alınıp bana bildirilmektedir”

düşüncelerine katılım düzeyi arttıkça, traktör kullanıcısı olan çiftçilerin memnuniyet düzeyi de artar. Servise ait gözlenen değişkenlerden en küçük katsayı 0.22 ile K638’dir. Servise ait maddelerden “Tamir bakım ücretleri için ödeme kolaylığı sağlanmaktadır” düşüncesinin, diğer maddeler arasında daha geride kaldığı ortaya çıkmaktadır (Çizelge 3..9).

Çizelge 3.9. YEM Sonuçları (Servis)

K626 0.73 8.17

K627 0.39 4.20

K628 0.64 7.19

K629 0.66 7.77

K630 0.78 9.37

K631 0.85 10.03

K632 0.60 6.49

K633 0.52 6.42

K634 0.63 6.79

K635 0.71 7.52

K636 0.74 7.85

K637 0.31 2.04

K638 0.22 2.27

K639 0.29 2.99

K640 0.73 8.29

K641 0.78 9.32

Marka/Firma bağımsız gizil değişkeni, beş adet gözlenebilir değişkenle ifade edilmiştir. Bunların tamamının istatistiki olarak anlamlı ve pozitif katsayılara sahip olduğu görülmektedir. Bu katsayıların en büyükleri K648 ve K647’ye aittir (0.81 ve 0.80). Bunun anlamı, “Şikâyetim olduğunda üretici firmaya kadar ulaşabilirim” ve

“Üründe bir sorun olduğunda çözüm için uğraşırlar” düşüncelerine katılım düzeyi arttıkça, çiftçilerin traktör kullanım memnuniyet düzeyi de artar. Marka ait gözlenen değişkenlerden en küçük katsayı 0.62 ile K645’tir. Bu maddelerden “Firmanın ürünlerini sürekli geliştirmesinden memnunum” düşüncesinin, diğer maddeler arasında daha geride kaldığı ortaya çıkmaktadır. Ancak katsayı diğerlerine kıyasla yine de oldukça yüksektir (Çizelge 3.10).

(9)

Çizelge 3.10. YEM Sonuçları (Marka)

K644 0.67 8.60

K645 0.62 6.73

K646 0.66 6.78

K647 0.80 8.06

K648 0.81 6.24

4. SONUÇ

Çiftçilerin traktör kullanım memnuniyetleri üzerine yapısal modeldeki en etkili gizil değişken marka/firmad ır (0.48). Ardından birbirine çok yakın değerlerle bayi (0.39) ve traktör (0.37) gelmektedir. En az etkili gizil değişken ise servis (0.14) olarak belirlenmiştir.

Traktör için, “traktörüm dayanıklı ve sorunsuz çalışır”; bayi için, “bayi güvenilir biridir” ve “bayiim sorun olduğunda çözmeye çalışır”; servis için, Sorun olduğu zaman, sorunu çözmek için samimi ilgi gösterir”; “servisime güvenirim” ve “şikayetlerim değerlendirmeye alınıp bana bildirilmektedir”; marka/firma için, “şikâyetim olduğunda üretici firmaya kadar ulaşabilirim” ve “üründe bir sorun olduğunda çözüm için uğraşırlar”

düşüncelerine katılım düzeyi arttıkça, çiftçilerin traktör kullanım memnuniyet düzeyinin de artacağı belirlenmiştir. Dikkat edilecek olursa, sorunsuzluk, güven ve sorunu paylaşabilme düşüncelerinin öne çıktığı belirlenmiştir. Ürünle ilgili bir sorun olduğu taktirde, şikayetlerin değerlendirmeye alınacağı, çözüm için çaba s arf edileceği düşünceleri çiftçilerin traktör kullanım memnuniyeti adına en önemli faktörler arasındadır.

Genel olarak çiftçiler üretici firmalardan sorunsuz traktör üretmelerini ve üründe bir sorun olduğunda sattıkları ürünlerine sahip çıkmalarını, bayi ve servislerden güvenilirlik ve sorun olduğunda çözüm için gayret göstermelerini beklemektedirler. Çiftçilerin bu beklentileri karşılandığı ölçüde traktör kullanım memnuniyet düzeyleri artacaktır. Çiftçilerin memnuniyeti yeni ürün talebi gündeme geldiğinde müşteri bağlılığı olarak ortaya çıkacak ve tekrar memnun olduğu ürünü tercih edecektir.

Diğer yandan bundan sonra konuyla ilgili yapılacak çalışmalarda, yapısal model unsurları olan marka, bayi, servis ve traktör değişkenlerinin kendi aralarındaki etkileşimlerinin olup olmadıkları ve eğer var ise hangi yön ve düzeyde oldukları da araştırılabilecek konular içinde yer alabilir.

5. TEŞEKKÜR

Bu çalışma TUBİTAK tarafından 107O297 no ile araştırma projesi olarak desteklenmiştir. İlgili kuruma teşekkürlerimizi sunarız.

6. KAYNAKLAR

Saral.A., Vatandaş.M., Güner.M., Ceylan.M., ve Yenice. T., (2000), Türkiye Tarımının Makinalaşma Durumu.

Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi. 17-21 Ocak 2000. S: 901-924. Ankara.

Evcim H.Ü., Ulusoy E, Gülsoylu E, Sındır K., İçöz, E., (2005), Türkiye Tarımı Makineleşme Durumu, Türkiye Ziraat Mühendisleri VI. Teknik Kongresi, Ankara.

Anonim (2005), Aydın Tarım İl Müdürlüğü İl Tarım Master Planı. Aydın.

Miran B., (2003), Temel İstatistik Ege Üniversitesi Basımevi ISBN 975-9308800 Bornova İzmir.

Anonim (2003), Aydın Tarım İl Müdürlüğü DGD kayıtları. Aydın.

Cankurt M.,2008. Aydın Yöresinde Çiftçilerin Traktör Talebi, Satın Alma Davranışları ve Kullanım Memnuniyetinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma, (Dr Tezi). Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, İzmir.