Ebû Saîd el-Hâdimî’nin

(1)

(2)

RUMELİ

İslâm Araştırmaları Dergisi ﻣ

ﺠ ﻠ ﺔ ﻟ ﻠﺒ ﺤ ﻮ ث ا ﻹ ﺳ ﻼ ﻣ ﯿ ﺔ

Journal of Islamic Studies

Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October

İLAHİYAT FAKÜLTELERİ

(3)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 97 EBÛ SAÎD EL-HÂDİMÎ’NİN “LÂ YERUDDU’L-KAŻÂʾ İLLA’D-DUÂ” ADLI RİSÂLESİ:

TAHKİK, TERCÜME VE DEĞERLENDİRME

Abū Saīd al-Khādimī’s Treatise Entitled “Lā Yerudd al-Qadā’ illā al-Duā”: Critical Edition, Translation and Evaluation

Şemsettin TAÇAR

Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri A.B.D. Yüksek

Lisans Öğrencisi Sakarya, Türkiye

Master Student, Sakarya University, Institute of Social Sciences, Basic Islamic Studies

Sakarya, Turkey tacarsemsettin@gmail.com ORCID ID: 0000-0002-3447-5747

Habib KARTALOĞLU

Dr., Sakarya Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı

Sakarya, Türkiye

Dr., Sakarya University, Faculty of Theology, Basic Islamic Studies

Sakarya, Turkey hkartaloglu@sakarya.edu.tr ORCID ID: 0000-0003-4973-0787 DOI: 10.53336/rumeli.963536

Makale Bilgisi | Article Information

Makale Türü / Article Type: Araştırma Makalesi / Research Article Geliş Tarihi / Date Received: 06 Temmuz 2021 / 06 June 2021 Kabul Tarihi / Date Accepted: 14 Eylül 2021 / 14 September 2021

Yayın Tarihi / Date Published: 28 Ekim 2021 /28 October 2021 Yayın Sezonu / Publishing Date Season: Ekim / October

Atıf / Citation: Taçar, Şemsettin, Kartaloğlu, Habib. “Ebû Saîd el-Hâdimî’nin “Lâ Yeruddu’l- każâʾ illa’d-duâ” Adlı Risâlesi: Tahkik, Tercüme ve Değerlendirme”. Rumeli İslam

Araştırmaları Dergisi 8 (Ekim 2021): 97-127.

İntihal: Bu makale, iThenticate yazılımınca taranmıştır. İntihal tespit edilmemiştir.

Plagiarism: This article has been scanned by iThenticate. No plagiarism detected.

web: https://rumeli.trakya.edu.tr/| https://dergipark.org.tr/rumeli mail to: rumelislam@trakya.edu.tr

Journal of Islamic Studies ﺔ ﯿ ﻣ ﻼ ﺳ ﻹ ا ث ﻮ ﺤ ﻠﺒ ﻟ ﻰ ﯾﻠ ا م و ر ﺔ ﻠ ﺠ ﻣ

ISSN: 2564-7903

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 September: 97-127.

(4)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 98 EBÛ SAÎD EL-HÂDİMÎ’NİN “LÂ YERUDDU’L-KAŻÂʾ İLLA’D-DUÂ” ADLI RİSÂLESİ:

TAHKİK, TERCÜME VE DEĞERLENDİRME Öz

Bu makale, XVIII. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa el- Hâdimî’nin (ö. 1176/1762) “Lâ Yeruddu’l-kazâ illa’d-duâ” adlı risâlesini konu edinmektedir.

Çalışmada “kazâyı ancak duâ geri çevirir ve ömrü de ancak iyilik uzatır” hadisini Hâdimî’nin, kelâm, felsefe, belâgat ve mantık ilimleri açısından yorumladığı risâlesinin tahkik, tercüme ve değerlendirilmesi yapılmaktadır. Risâlede tarihi süreçte tartışılan ve mahiyeti itibariyle günümüzde de güncelliğini koruyan duâ-kazâ/kader ilişkisi ve iyiliklerle ömrün uzaması konusu ele alınmaktadır. Müellif duânın kazâ/kadere etkisini “mübrem” ve “muallak” kazâ bağlamında değerlendirmektedir. Diğer taraftan “ecel”, “an”, “zaman” ve “hayat” kavramları çerçevesinde iyilikler ile ömrün uzamasının mümkün olduğuna dair meseleyi etraflıca tartışmaktadır. Hâdimî söz konusu hadisin barındırdığı hükmü ayrıca incelemekte ve duâların faydasının olmadığını savunan Mu‘tezile’ye itirazlar yönelterek risâleyi sonlandırmaktadır.

Tespit edebildiğimiz dört yazma nüshası üzerinden tenkitli neşri yapılarak bir makalede konu edinilen bu risâlenin literatüre kazandırılarak güncelliğini koruyan duâ-kazâ/kader tartışmalarına bir katkı sağlaması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Kelâm, Hâdimî, Kazâ, Kader, Duâ, Birr, Ömür.

Abū Saīd al-Khādimī’s Treatise Entitled “Lā Yerudd al-Qadā’ illā al-Duā”: Critical Edition, Translation and Evaluation

Abstract

This article is about the treatise named “Lā Yerudd al-Qadā’ illa al-Duā” by Abū Saīd Muḥammed ibn Muṣṭafa al-Khādimī (d. 1176/1762), one of the Ottoman scholars in the eighteenth century. In this study, the analysis, translation, and evaluation of the treatise which is based on the theological, philosophical, rhetorical, and logical scientific interpretation of the hadith

“nothing repels the divine decree but supplication, and nothing increases life span but righteousness” is done. The issue of the relationship between prayer-qadā’/destiny and the prolongation of lifespan with goodness, which has been the subject of discussion in the course of history and is still up-to-date in terms of its nature, is discussed in the treatise. The author evaluates the effect of prayer on qadā/destiny in the context of “inevitable” and “undecided”

qada. On the other hand, within the framework of the concepts of “time of death”, “moment”,

“time”and “lifespan”, the issue that lifespan can be increased by goodness is discussed in detail.

al-Khādimī also examines the provision contained in the hadith in question and ends the treatise by raising objections to Mu‘tazila, who argues that prayers are of no use. It is aimed that this treatise, which is the subject of the article by making a critical publication on the four manuscripts that we can identify, will be brought to the literature and contribute to the debates of prayer- qadā’/destiny, which is still up-to-date.

Keywords: Kalām, Khādimī, Qadā’, Destiny, Prayer, Righteousness, Lifespan.

(5)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 99 Giriş

Fakih ve usulcü olarak tanınmasının yanı sıra tasavvufî kimliğiyle de bilinen el- Hâdimî’nin¹ tam adı Ebû Saîd Muhammed (Mehmed) b. Mustafa b. Osman el-Huseynî el-Hanefî en-Nakşibendî el-Konevî el-Hâdimî’dir. Buhâra’dan Anadolu’ya göç eden bir aileye mensup olan el-Hâdimî, 1113 (1701) yılında Konya’nın Hâdim ilçesinde dünyaya geldi.² “Hâdimî”, “Konevî”

ve “Nakşibendî” nisbeleri ve “Mevlânâ Ebû Saîd” künyesiyle tanınan el-Hâdimî, İlk tahsilini 1712 yılına kadar Hâdim’de babası Fahru’r-Rûm Kara Mustafa Efendi’den (ö. 1147/1734) aldı. 1712- 1717 yılları arasında ise Konya Karatay Medresesi’nde tahsilini sürdürdü ve hocası İbrahim Efendi’den medrese müfredatına dâir birçok kitabı okuyarak icâzet aldı.³ Daha sonra hocası İbrahim Efendi’nin tavsiyesi üzerine döneminin meşhur âlimlerinden Ahmed Kâzâbâdî Efendi’den (ö. 1163/1750) ders almak için İstanbul’a gitti. Burada sekiz yıl (1717-1725) eğitim alarak eğitimini tamamladıktan sonra 1137-8/1725’te Hâdim’e döndü. Konya’daki yetkili mercilerden aldığı müderrislik beratıyla babasının görevli olduğu medresede tedris faaliyetlerine başladı⁴ ve vefatına kadar Hâdim Medresesi’nde ilim ve irşâd hizmetlerini sürdürdü. 1732 yılında, Padişah I. Mahmud (1730-1754) tarafından Huzur Dersi’ni⁵ vermek üzere İstanbul’a davet edilen Hâdimî, önde gelen âlimlerin hazır bulunduğu bir mecliste ve padişahın huzurunda ders takrir etti. Padişahın talebi ile Ayasofya’da îrad ettiği vaazda, Fâtiha Sûresi tefsiri ile mecliste bulunan ilim ehlinin takdirini kazandı.⁶ Ömrünü ilim ve irşad yolunda geçiren Hâdimî, 1176 (1762) yılında Hâdim’de vefat etti.⁷

Döneminin meşhur âlimleri arasında yer alan Hâdimî, fıkıh, tefsir, kelâm ve tasavvuf başta olmak üzere farklı alanlarda birçok eser telif etmiştir. Hâdimî’nin hangi alanlarda uzmanlaştığı ve telife ağırlık verdiğini “Beyânü mevzuâti’ulûm” adlı küçük risâlesinden çıkarmak mümkündür.

Zîra Hâdimî, söz konusu eserinde akâid, fıkıh/fıkıh usûlü, mantık, tefsir, sarf, nahiv gibi ilimler ve bu ilimlerin mahiyetleri, gayeleri ve faydaları hakkında bilgiler vermektedir.⁸ Kitap ve risâlelerinin neredeyse tamamını Arapça telif eden Hâdimî, eserlerinde içerik olarak günümüzde de güncelliğini koruyan tartışmalara odaklanmaktadır. Risâlelerinin bir kısmı Abdülbâsir Efendi tarafından 1302/1886 yılında İstanbul’da “Mecmû‘âtü’r-Resâil” adlı bir mecmua içerisinde toplanmıştır.⁹ Hâdîmî hakkında yapılan çalışmalarda eserleri hakkında detaylı bilgiler verildiği için burada sadece akâid/kelâm konularına değinen risâlelerine yer verilmiştir. Akâid ve kelâm alanında telif ettiği veya ona atfedilen eserler arasında şu eserler bulunmaktadır: Risâletü’t-Tevhîd, (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1017, vr. 125^b-127^b). Şerhu Risâleti nükirru li’l-İmâmi’l-Azam,

1 Ramazan Muslu, “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî ve Nakşibendilik Risâlesi’nin Tahlili”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001), 197.

2 Mustafa Yayla, “Hâdimî, Ebû Saîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1997), 15/24.

3 Hüseyin Aka, Ebû Saîd Hâdimî ve Akâid Konularına Yaklaşımı (Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020), 6.

4 Halil İbrahim Şimşek, Muhammed Hâdimî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri (Konya: SADAV Yayınları, 2010), 39.

5 Huzur Dersleri: Osmanlılar’da 1759’dan 1924 yılında hilâfetin kaldırılmasına kadar ramazan ayında padişahın huzurunda yapılan tefsir dersleridir. Mehmet İpşirli, “Huzur Dersleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1998), 18/441.

6 İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988), 238.

7 Hâdimî’nin hayatı ve eserleri hakkında detaylı bilgi için ayrıca bk. Ramazan Kızılkaya, Ebû Said Muhammed Hâdimî (Konya:

Kelebek Basın Yayın, 2008); Yaşar Sarıkaya, Ebû Said el-Hâdimî: Merkez ile Taşra Arasında Bir Osmanlı Âlimi (İstanbul: Kitap Yayınevi, 2008); Şimşek, Muhammed Hâdimî: Hayatı, Eserleri; Hasan Özer, “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî’nin (ö. 1176/1762) Hayatı ve Eserleri”, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2/3 (2017), 459-491; Yayla, “Hâdimî, Ebû Saîd”, 15/24-26.

8 Sarıkaya, Ebû Said el-Hâdimî, 81.

9 Mehmet Aydın, Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri (Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006), 29.

(6)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 100 (Mecmû‘âtü’r-Resâil, s. 154-191). Hâşiye ‘alâ tefsîri Sûreti’l-İhlâs li-İbni Sînâ, (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1017, vr. 66â-75^b).¹⁰ Risâle fî hakkı ef‘âli’l-ıbâd, (Mecmû‘atü’r-Resâil, s. 196-198).¹¹ Risâle fî tefsîri âyeti “lev kâne fîhimâ…”, (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1017, vr. 132â-b). Risâle fî hakkı’l-hadîs “mâşâallâhu kâne…” izâ dumme bi kavlihî Teâlâ “vemâ teşâûne illâ en yeşâ Allah…”, (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1017, vr. 81â-b; Kadızade Burhan, nr. 116; Tırnovalı, nr. 1842).

Risâletü şerh-i kelimeti’t-tevhîd, (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, 2712). Şerhu kelimeti’t- tevhidiyyeti’l-mutasavvıfîn, (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1017, vr. 218^a-220^a). Risâle fî tefsîr-i Sûreti’l-Enfâl ve risâle fî kavlihî Teâlâ “Velev alimallahu fîhim hayran”, (Konya Bölge Yazma Eserler Ktp., no: 42 Kon 3000/9; Balıkesir İl Halk Kütüphanesi, no: 10 Hk319/8; Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi, no: 21 Hk 611/2).¹² Risâle fi’l-kazâ ve’l-kader, (Osman Ergin Yazmaları, 1267, vr. 66- 81).¹³

Bu çalışmada Hâdimî’nin “Lâ yeruddu’l-kazâ illa’d-duâ” hadisini kelâm, felsefe ve mantık ilimleri bağlamında yorumladığı risâlesi konu edinilecektir. Makalede risâlenin nüshaları ve özelliklerine değinildikten sonra tahkikli neşri, tercümesi ve içeriğine yönelik değerlendirmelere yer verilecektir. Risâlenin tahlil kısmında da Hâdimî’nin risâlede kazâ ile duâ, ömür ile birr kavramları arasında kurduğu alâkanın mahiyeti üzerinde durulmaya çalışılacaktır.

1. Hâdimî’nin Lâ Yeruddu’l-każâʾ illa’d-duâ Adlı Risâlesi 1.1. Risâlenin Nüshaları ve Özellikleri

Ebû Saîd Hâdimî’ye ait “Risâle alâ kavli’n-nebî lâ yeruddu’l-kazâ illa’d-duâ” adlı risâlenin tespit edebildiğimiz dört nüshası bulunmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi’nde iki ayrı nüshası bulunan risâlenin birincisi Hasan Hüsnü Paşa bölümü 70 numarada diğeri de Reşid Efendi bölümü 1017 numarada kayıtlıdır. Risâlenin diğer iki nüshası da Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi (Demirbaş No: 15 Hk 949/19) ile Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi’nde (Demirbaş No: 42 Yu 4893/62) bulunmaktadır. Nüshalardan hiçbiri müellif nüshası olmadığı gibi müellife okunan veya müellife okunduğuna dair bir kaydın da bulunmadığı nüshalardır.

1.1.1. Hasan Hüsnü Paşa

Süleymaniye Kütüphanesi’nin Hasan Hüsnü Paşa koleksiyonunda yer alan ve 70 numarada kayıtlı bulunan nüsha, mecmua içerisinde 261a – 263a varakları arasında yer almaktadır. Bu nüsha, Risâle fî beyâni’l-hadîsi’s-sahîh “lâ yezîdü’l-‘umr ille’l-birr”, Tahkîkâtü’l- acîbe ve tedkîkâtü’l-garîbe müte‘allika ‘ale’l-hadîsi’s-sahih ve Risâle fi’l-kazâ ve’l-kader adlarıyla kayıtlıdır. Müstensih adı ve istinsah yeri bilinmeyen bu nüsha, hicrî 1163 (m. 1749) tarihinde istinsah edilmiştir. Nesih hattıyla yazılmış olan nüshanın 261a varağı 12, 261b varağı 32, 262a varağı 32, 262b varağı 32, 263a varağı ise 31 satırdan oluşmaktadır. Risâlenin Hâdimî’ye nispeti

10 Harun Bekiroğlu risâlenin tahkikli neşrini yaparak yayınlamıştır. Bk. Harun Bekiroğlu, “Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî’nin Hâşiye ‘alâ Tefsîri Sûreti’l-İhlâs li-İbni Sînâ Adlı Hâşiyesinin Tahkik ve Tahlili”, İslâm Araştırmaları Dergisi 35 (2017), 71-125.

Ayrıca risâle üzerine Emine Taşçı Yıldırım da bir tez çalışması yapmıştır. Bk. Emine Taşcı Yıldırım, “18. Asır Osmanlı Düşüncesinde Bir İbn Sînâ Şârihi: Ebû Saîd Hâdimî ve İhlâs Sûresi Hâşiyesi”, Dini Araştırmalar 18/47 (2015), 198-220.

11 Tercüme ve tahlilinin yapıldığı bu risâle Murat Karacan tarafından neşredilmiştir. Bk. Murat Karacan, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Âlimi Hâdimî’nin İnsan Fiillerine Dair Bir Risâlesi Tercüme ve Tahlil”, Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler, ed.

Osman Demir vd. (İstanbul: İSAR Yayınları, 2017), 239-265.

12 Risâle Harun Bekiroğlu tarafından değerlendirme ve tahkikli neşir yapılarak iki ayrı makale şeklinde çalışılmıştır. Bk. Harun Bekiroğlu, “Mantığın Bir Tefsir Yöntemi Olarak Kullanılması: Muhammed Hâdimî’nin Enfâl Sûresinin 23. Âyetini Tefsiri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015), 51-81; Harun Bekiroğlu, “Muhammed Hâdimî’nin Enfâl Sûresinin Tefsiri Hakkında Risâlesinin Tahkikli Neşri”, Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2016), 97-116.

13 Kazâ ve kader konusunun ele alındığı bu risâle, Ebû Saîd Hâdimî’ye nispet edilmektedir. Bu risâle, tahkike esas aldığımız risâleden bağımsız ve muhtevası da tamamen farklı bir risâledir.

(7)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 101 konusunda ferağ kaydında “fazilet sahibi üstad el-Hâdimî’nin risâlesi tamamlandı. Allah onun ilmi ve hilmi ile bizi faydalandırsın. Risâle 1162 senesinde tamamlandı” şeklinde ifade yer almaktadır.

1.1.2. Reşid Efendi

Süleymaniye Kütüphanesi’nin Reşid Efendi koleksiyonunda 1017 numarada kayıtlı bulunan nüsha, mecmua içerisinde “Risâle fi’l-Kazâ ve’l-kader” adıyla 231a – 233b numaralı varakları arasında yer almaktadır. Müstensihin adı zikredilmeyen bu nüsha, el-Hâdimî’nin vefat ettiği h. 1176 yılında istinsah edilmiştir. Müstensih risâlenin sonuna “Ezine beldesinde Cemâziye’l-evvel ayında 1176 senesinde yazdım” şeklinde kayıt düşmüştür.¹⁴ Nesih hattıyla yazılan bu nüshanın 231a varağı 17, 231b varağı 21, 232a varağı 21, 232b varağı 20, 233a varağı 21, 233b varağı ise 15 satırdır.

1.1.3. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi

Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi’nde bulunan bu nüsha (Demirbaş No: 15 Hk 949/19), “Risâle alâ kavli’n-nebî (a.s.) lâ yeruddu’l-kazâ” adıyla kayıtlıdır. Risâle, 1193/1778 tarihinde Burdur’da Şeyh Mustafa b. Ali Burdurî tarafından istinsah edilmiştir. Talik hattıyla yazılan nüshanın 27a varağı 28, 27b varağı 27, 28a varağı 27, 28b varağı ise 12 satırdan ibarettir.

Nüshanın ferağ kaydında risâlenin el-Hâdimî’ye aidiyeti konusunda “üstâd el-fâzıl Ebû Saîd Müftî el-Hâdimî’nin risâlesi tamamlandı” ibaresi yer almaktadır.¹⁵

1.1.4. Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi

Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi’nde bulunan bu nüsha (Demirbaş No: 42 Yu 4893/62), “Risâle fî tefsîri Resûlullah lâ yeruddu” adıyla kayıtlıdır. Risâlenin müstensihi, istinsah tarihi ve yeri hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. Nesih hattıyla yazılan bu nüshanın 141b varağı 13, 142a varağı 36, 142b varağı 38, 143a varağı ise 10 satırdan oluşmaktadır. Nüshanın başında risâlenin adı ve müellifine dair “Ebû Saîd el-Hâdimî’nin, Resûlullah’ın (s.a.v.) “Lâ yeruddu’l-kazâ illa’d-duâ” kavlinin tefsiri hakkında risâlesi” şeklinde bir kayıt bulunmaktadır.

1.2 Risâlenin Tahkikinde Takip Edilen Yöntem

Ebû Saîd el-Hâdimî’nin sağlığında (müellifin vefatından 13 yıl önce) 1163 yılında istinsah edildiğinden Süleymaniye Kütüphanesi Hasan Hüsnü Paşa koleksiyonunda kayıtlı nüsha asıl nüsha olarak kabul edilmiş ve metin bu nüsha üzerine inşa edilmiştir. Risâlenin tahkikinde dikkate alınan diğer nüshalardaki farklılıklar veya ilaveler metin altında belirtilmiştir. Metin içerisinde geçen ayetler parantez içine alınmış ve bu ayetlerin sûreleri ve numaraları belirtilmiştir.

Risâlede zikredilen hadislerin kaynakları gösterilmiştir. Tarafımızdan metne eklenen lafızlar köşeli parantez içerisinde verilmiştir. Metin içerisinde yer alan âyetler ﴿ ﴾ , hadisler ise iki tırnak (“

”) içerisinde verilerek dipnotta kaynakları belirtilmiştir. Risâlenin tahkikinde İSAM tahkikli neşir esasları kılavuzu dikkate alınmış¹⁶ ve tahkik sırasında Hasan Hüsnü Paşa nüshası (ح), Reşid Efendi nüshası (ش), Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi nüshası (ق), Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi, (ى) rumuzuyla gösterilmiştir.

2. Risâlenin Tahkikli Neşri

رﺳ ﺎﻟﺔ ﰲ ﻗ ﻮ ل اﻟﻨ ﱯ :

"

ﻳَﺮﻻ دّ ا ﻟﻘ ﺎءَ ﻀ إﻻ اﻟ ﺪ ءُ" ﻋﺎ

14 Ebû Saîd el-Ḫâdimî, Risâle fi’l-każâʾ ve’l-ḳader (İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hüsnü Paşa, 70), 233b.

15 Ebû Saîd el-Ḫâdimî, Risâle alâ kavli’n-nebî (a. s.) lâ yeruddu’l-każâʾ, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 15 Hk 949/19, 28b.

16 Bk. “İsam Tahkikli Neşir Kılavuzu”, http://www.isam.org.tr/documents/dosyalar/pdfler/ISAM Tahkikli Nesir Esaslari.pdf (27 Mart 2021).

(8)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 102 /]

ظ260 [ ﺴْﻢِﺑِ

ﷲِ

ﺮﱠﲪْ اﻟ اﻟﺮﱠﻦِ

ﺣِﻴ ﻢِ

اﳊ ﻤ ﺪ ﳌ ﻳﺮدّﻦ اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء K ﻟﺪ ﻋ ﻮا ت

، وﻳ ﺰﻳ ﺪ اﻷ ﻋ ﻤﺎ ر K17

ﳊ ﺴ ﻨﺎ ت

، واﻟ ﺼ ﻠﻮ ة ﻋﻠ ﻰ ﻣ ﻦ ﻧﺒ ﻊ أ18

ﻳﺔُ دو ﻋِﻠَ

ﻞ ﻤَﻬْاﻟـ ﻠَﻜ ﺔ ﻣ19

ﳉُِّﻦ ﲔ ﻜَﺣِ

ﻤﻪ

، وآﻟ ﻪ ا ﻟﺬ ﻳﻦ ﻛّﺒ ر ﻮا ﺪّﺣ ﻣ20

ﻌﺎ ﳉﺎ ت ﺑ ﻘﺎ ء

اﻟﺒﻨ ﻴﺔ ﰲ21

ﺐّ ﻃِ

ﻣ ﻌﺪِ

ﳘَِن ﻤﻪ .

وﺑ ﻌﺪ

، ﻓﻬ ﺬﻩ ﲢ ﻘﻴ ﻘﺎ ت ﻋ ﺠ ﻴﺒﺔ

، وﺗ ﺪﻗ ﻴﻘﺎ ت ﻏ ﺔٌ،ﺮﻳﺒ ﻣ

ّﻘﺘﻌﻠ ﺔٌ

ﻋﻠ ﻰ ﺣ ﺪﻳ ﺚ ﺻ ﺤ ﻴﺢ ﺷ ﺮﻳ ﻒ

، ﻣ ﻜﻨ ﻮ نٍ

ﻣ ﻀ ﻮﻧَﻪﻤ ﺮﱞ ﺳ ﺧ ﻲّ،ﻔ و ﻟﻄ ﻴ ﻒٍ

ﻳُ ﱂ ﻜ ﺸ ﻒ ﺑ ﺪا ﺋﻌ ﻪ ﰲ اﻟ ﺪﻓ ﺎﺗ ﺮ ﺰُﺑُﺮواﻟ

، ﻳُوﱂ ﱪ ز

إ ﱃ و داﺋ ﻌﻪ ﰲ22

اﻟ ﻠﻴﺎ ﱄ وا ﻬُﺮﻟﻨـﱡ

، ﺧ ﺔٌ ﺎﻟﻴ ﻋ ﻦ اﻹ ﳚﺎ ز وا ﻹ ﻃﻨ ﺎ ب

، وإﻟ ﻴﻪ ﻣ ﺮﺟ أزِﻣﱠﻊ ﺔ ا ﻟﺘ ﺤ ﻘﻴ ﻖ واﳌ ﺂ ب .

وا ﳊ ﺪﻳ ﺚ ﻗ23

ﻮﻟ ﻪ ﺻ ﻠﻰ ﷲ ﻋ ﻠﻴﻪ و ﺳﻠ ﻢ:

"

ﻻ ﺮدّ ﻳ اﻟﻘ ﺎءَ ﻀ إﻻ اﻟ ﺪ ءُ، ﻋﺎ وﻻ ﻳ ﺰﻳ ﺪ ﰲ اﻟ24

ﻌﻤ ﺮ إﻻ ﱪِﱡ" اﻟ ﻓﻨ25

ﻘﻮ ل ﻣﻌ ﺘ ﻤًﺎ ﺼ K

• ﺗ ﻌﺎ ﱃ :

"

ﻻ ﺮدّ ﻳ اﻟﻘ ﺎءَ"ﻀ أ ى : ﻻ ﻳ ﻬّﻞﺴ اﻟ26

ﻘ ﻀ ﺎء

ﻤُﱪَاﻟـ م،

و ﻻ ﻳ ﺪﻓ ﻊ ﺲَﻧﻔ اﳌ ﻌﻠﱠ ﻖ ﻣّﺎ ، إ ﺑﻄ ﺮﻳ ﻖ ﻋ ﻤ ﻮم ا

‘ﺎ ز،

أ و ءً ﺑﻨﺎ ﻋﻠ ﻰ ﺟ ﻮا ز اﳉ ﻤ ﻊ ﺑ ﲔ ا ﳊ ﻘﻴ ﻘﺔ وا

‘ﺎ ز،

أ27

و ﻋﻠ ﻰ ﻃ ﺮﻳ ﻖ اﻟﻌ ﺒﺎ رة ﰲ أ ﺣ ﺪ ﳘﺎ

، واﻟ ﺪ ﻻﻟ ﺔِ أ و اﳌ ﻘﺎﻳ ﺴ ﺔِ

ﰲ ا ﺧَﺮﻵ . ﻣّﺎ وأ

ﺗﻔ ﺴ ﲑﻩ K ﻟﺘ ﻮّﻧﺔﻬ وا28

ﻟﺘﻴ ﺴ ﲑ ﻓﺈ29

ن ﻛﺎ ن ﻟﻈ ﻮا ﻫﺮ اﻟ ﻨ ﺼ ﻮ ص وا ﻵ

˜ ر ﳓ ﻮ ﻗﻮﻟ ﻪ ﺻ ﻠﻰ ﷲ ﻋ ﻠﻴﻪ و ﺳﻠ ﻢ:

"

ﻳُﻐﻻ ﺣَﲏ ﺬَرٌ

ﻣ ﻗَﺪَﻦ رٍ"

وﻟ30

ـ]ر د[

ﺗ ﻐﻴ ﲑ اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء ﻓ ﻼ ﻚّﺷ ﰲ أ ن اﻟ ﺼ ﻌﻮ ﺑﺔ ﻀًﺎ أﻳ

ﻟﻴ ﺲ ﲞﺎ رج ﻋ ﻦ اﻟﻘ ﻀ ﺎء

، وإ ن ] ﻛﺎ ن [ ﻋﻠ ﻰ ﻗ ﻮ ل اﻟﺘ ﻌﻠﻴ ﻖ ﰲ اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء ﻓﺎ ﻟﺘ ﺨ ﺼ ﻴ ﺺ ﺑ ﻪ ﻜّﲢ ﻢٌ،

إذ اﻟ ﺪ ﻋﺎ ء ﻋﻠ ﻰ ﻫ ﺬا ﻳ ﺪﻓ ﻊ /]

و261 [ ﺑﻌ ﺾ اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء ﻀًﺎ أﻳ ﻛ ﺎﳌ ﻌﻠﱠ ﻖ .

"إ ﻻ اﻟ ﺪ ءُ":ﻋﺎ اﳌ ﻲّ ﺮﻋ ﺷ ﺮاﺋ ﻄ ﻪ ا ﺮّرةﳌﻘ ﰲ أﻟ ﺴ ﻦ اﻟﻌ ﻠﻤ ﺎء وا ﶈ ﺪﺛ ﲔ

، واﳌ ﻨﺘﻔ ﻲ ﻣ ﻮاﻧ ﻌﻪ ا ﺮّرةﶈ ﰲ ﻛ ﺘ ﺐ ا ﳋﻠ ﻒ وا ﻟﺴ ﻠ ﻒ اﻟ ﺼ ﺎﳊ ﲔ . ﻓﻴ ﻜ ﻮ ن ﺼﱠ اﶈ ﻞ : ا ﻟﺪ ﻋﺎ ء ﻳ ﻬّﻞﺴ اﳌ31

ﱪم

، وﻳ ﺪﻓ ﻊ

ﺲَﻧﻔ ﻌﻠّ اﳌ ﻖ -ﻧ ﺰل أ

«ﻴّﺄو ﻟﻠ ﻨﺰ و ل - . و32

ّﺪ ﻳﺆﻳ ﻩ ﻗﻮﻟ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻪ اﻟ ﺴ ﻼ م ﰲ ﺣ ﺪﻳ ﺚ آ ﺧ ﺮ:

"ا ﻟﺪ ﻋﺎ ء ﻳﻨﻔ ﻊ ﳑﺎ ﻧ ﺰل و ﳑﺎ ﻳﻨ ﱂ ﺰل

، وإ33

نّ

اﻟﺒ ﻼ ﻟَﻴﻨء ﺰل ﰒ ﻠﻘّ ﻳﺘ ﻰ اﻟ ﺪ ءَ."ﻋﺎ ا34

ﳊ ﺪﻳ ﺚ .

ﻓﺎﻟ ﺪ ﻋﺎ ء ﺳﺒ ﺐ ﻋ يﱞﺎد ﻟﻪ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﻟ ﺪﻓ ﻊ اﻟﻘ ﻀ ﺎء . وﺑ ﻪ ﻳ ﻨﺪ ﻓﻊ ﺎ ﻳُﺘ ﻣ ﻮﻫّ

ﻢ:

أ ن ﻣﺎ ﻗ ﻀ ﺎﻩ ﷲ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﳝ ﺘﻨ ﻊ ﲣﻠﱡ ﻔﻪ

، ﻓﺎﻟ ﺴِ

ﻌﺎﻳ ﺔ ﻟ ﺪﻓ ﻌﻪ ﻣ ﻦ ﻋ ﺪم ﻣ ﻌﺮ ﻓﺔ ﻗ ﻀ ﺎﺋﻪ ﺗ ﻌﺎ ﱃ . إ ذ ﻗ ﻀ ﺎؤ ﻩ مّ ﻋﺎ ﻷ ﺳﺒ ﺎ ب

اﻷ ﺷﻴ ﺎء اﳌ ﺮﺑ ﻮ ﻃ ﺔ ﲟ ﺒِّﺒﺎﺴ

«ﺎ

، ﻓﺎ35

ﻟﺪ ﻋﺎ ء ﺴُﻪﻧﻔ - ﺑﻞ ﺮدّ اﻟ - ﻣ ﻦ اﻟﻘ ﻀ ﺎء ﻀًﺎ أﻳ

، ﻓﺎﻟ ﺪ ﻋﺎ ء ﺳﺒ ﺐ ﺮدّ ﻟ اﻟﻘ ﻀ ﺎء ﺒًﺎ ﻗﺳﺒ ﺮﻳﺒًﺎ أ و ﺪًا ﺑﻌﻴ . ﻓﺈ ذا ﺟ ﺎز دّ ا ر ﻟﻘ ﻀ ﺎء ﻓ ﺬا إ ﻣﺎ K ﻟﺪ ﻋﺎ ء ﻓﻘ ﻂ إ ن ﻛﺎ ن ﻣ ﻦ

اﻷ ﺳﺒ ﺎ ب اﻟ ﻘﺮﻳ ﺒﺔ

، أ و ﻟﻪ ﻣﺪ ﺧ ﻞ ﻓﻴﻪ نْ إ ] ﻛﺎ ن [ ﻣ ﻦ ﻣ ﻄﻠ ﻖ اﻷ ﺳﺒ ﺎ ب

، ءً ﺑﻨﺎ ﻋ36

ﻠﻰ أﻧ ﻪ أ رﻳ ﺪ Kﻟ ﻘ ﻀ ﺎء ﻣ ﺎ ﳜﺎ ﻓﻪ اﻟ37

ﻌﺒ ﺪ ﻣ ﻦ ﻧﺰ و ل اﳌ ﻜﺎ رﻩ

، ﻻ38

ﺣ ﻤُﻪﻜ و دﺗُﻪ إرا ﺗ ﻌﺎ ﱃ .

ﻟﻜ ﻳَﺮِدُﻦ ﻋ ﻠﻴﻪ أﻧ ﻪ ﻛ ﻤﺎ ﻳ ﻜ ﻮ ﻟﺮدّن اﳌ ﻜﺎ رﻩ ﳚ ﻮز أ ن ﻳﻜ ﻮ ﻟﺮدّن ا ﶈﺎ ﺳ ﻦ ﻋﻠ ﻰ ﻣ ﺎ ﻗ ﻴﻞ ﻣ ﻦ ﻳُﻘ أﻧﻪ ﺒَﻞ اﻟ ﺪ ﻋﺎ ء ﻋﻠ ﻰ اﳌ ﻌ ﺼ ﻴﺔ .

ش17

: ا ﻷ ﻋ ﻤﺎ ل .

ش18

ى : ﺗﺒ ﻊ؛

ق : ﺗ ﺴ ﻊ؛

ى + ﺑ ﻪ.

ى19

: ا ﳍﻠ ﻜ ﺔ.

ش20

ى – ﺣ ﺪ؛

ق : ﻗﺪ .

ق21

ﻟﻨـّﻴّ: ا ﺔ.

ش22

- إ ﱃ و داﺋ ﻌﻪ .

ش23

: ا ﳊ ﺪﻳ ﺚ .

ح24

- ﰲ .

ﺳﻨ25

ﻦ اﻟ ﱰ ﻣﺬ ي

، ا ﻟﻘ ﺪ ر . 6 ﺣ ﺴ ﻦ ﻏﺮ ﻳ ﺐ .

ى26

: ﻻ ﻳ ﺴﺘ ﻞّ.ﻬ

ح27

ق : ﺟ ﻮا ز ﲨ ﻊ اﳊ ﻘﻴ ﻘﺔ وا ﳉﺎ ز.

ق28

: ﺴّﻬ^ﻟ ﻮﻟ ﺔ.

ق29

: واﻟ ﺘ ﲑّ؛ﺴ ى : واﻟ ﺴّﺮﺘﻴ .

»30

ﻳـُﻐْﻻَ

ﺣَﲏِ

ﺬَرٌ

ﻦْ ﻣِ

ﻗَﺪَ

وَاﻟرٍ،

ﻋَﺎﺪﱡ ءُ ﻳـَ

ﻨـْﻔَ

ﻊُ

ﻧـَﺰَﳑِﱠﺎ وَﳑِلَ،

ﱂَْ ﻳـَ ﱠﺎ ﻨْﺰِ

وَإِنﱠلْ،

ﺒَﻼَ اﻟ ءَ ﻟَ

ﻴـَﻨْﺰِ

ﻓـَﻴـَﺘـَلُ

ﻠَﻘﱠﺎ ﻩُ اﻟ ﻋَﺎﺪﱡ ءُ ﻓـَ

ﻴـَﻌْﺘَ

ﺠَﺎﻠِ

نِ

ﱃَإِ

ﻳـَﻮْ

مِ

ﻴَﺎﻣَ اﻟﻘِ

ﺔِ

ا« ﳌ ﺴ ﺘﺪ ر ك ﻋ ﻠ ﻰ اﻟ ﺼ ﺤ ﻴ ﺤ ﲔ ﺤ ﻟﻠ ﺎﻛ ﻢ،

/1

؛ 669 ﻣﻌ ﺠ ﻢ اﻻ و ﺳ ﻂ ﻠﻄّ، ﻟ ﱪا ﱐ

، /3 . 66

ش31

: ﻳ ﺴﺘ ﻞّ؛ﻬ ق : ﻟ ﻴ ﻬّﻞﺴ .

ﺑ32

ﺮﻳ ﻘﺔ ﻟﻠ ﺨ ﺎد ﻣ ﻲ

، /1 . 242

ش33

- ﳑّﺎ و ﱂ ﻳﻨ ﺰ ل .

»34

ﻳـُﻐْﻻَ

ﺣَﲏِ

ﺬَرٌ

ﻦْ ﻣِ

ﻗَﺪَ

وَاﻟرٍ،

ﻋَﺎﺪﱡ ءُ ﻳـَ

ﻨـْﻔَ

ﻊُ

ﻧـَﺰَﳑِﱠﺎ وَﳑِلَ،

ﱂَْ ﻳـَ ﱠﺎ ﻨْﺰِ

وَإِلْ،

اﻟﺒَنﱠ ءَ ﻟَﻼَ

ﻴـَﻨْﺰِ

ﻓـَﻴـَﺘـَلُ

ﻠَﻘﱠﺎ ﻩُ اﻟ ﻋَﺎﺪﱡ ءُ ﻓـَ

ﻴـَﻌْﺘَ

ﺠَﺎﻠِ

نِ

ﱃَإِ

ﻳـَﻮْ

مِ

ﻴَﺎﻣَاﻟﻘِ

ﺔِ

ﺳﺒ« ﻖ ﲣ ﺮﳚ ﻪ.

أﻧ35

ﻈ ﺮ:

ﺑ ﺮﻳ ﻘﺔ ﻟﻠ ﺨ ﺎد ﻣ ﻲ

، /1 . 242

ش36

ى : ﻫﻨ ﺎ.

ش37

ق ى : ﳜﺎ ف .

ﺣﺎ38

ﺷﻴ ﺔ ﻋﻠ ﻰ أﻧ ﻮا اﻟﺘّﻨر ﺰﻳ ﻞ ﻟ ﺸﻴ ﺦ زا دﻩ

، /3 .7

(9)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 103 وأﻧ ﺖ ﺗ ﻌﻠ ﻢ أن اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء ﻟﻴ ﺲ ﲟ ﻘ ﺼ ﻮر ﺑ ﻞ ﻣﻘ ﺼ ﻮر ﻋ ﻠﻴﻪ . وﻻ ﳜ ﻔ ﻰ ﰲ إ راد ة ا ﻟﺪ ﻋﺎ ء ا ﳌﻤ ﺪ حُ و ﺴَ اﶈ ﻦُ

ﰲ39

ﻟ ﺴ ﺎن اﻟ ﺸ ﺮع ﺑ ﺸ ﻬﺎ دة ﺳ ﻮ ق ا ﳊ ﺪﻳ ﺚ . وأﻧ ﺖ ﺗ ﻌﻠ ﻢ أﻧﻪ إ40

ن أرﻳ ﺪ ﺑﻪ

اﻹ ﻋ ﻼ م وا ﻹ ﺧﺒ ﺎر ﻛ ﻤﺎ ﰲ ﻗ ﻮﻟ ﻪ ﺗ ﻌﺎ ﱃ : وَﻗَ﴿ ـْﻨَﺎﻀَﻴ ﱃَ إِ

ﺑَ

ﲏِ

ﺳْﺮَا إِ

ﻞَﺋِﻴ

﴾ وأ41

رﻳ ﺪ ﺑﻪ إ ﺧﺒ ﺎرﻩ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﺪﺑّ ﳌ ﺮا ت ا ﻷ ﻣﻮ ر ﻣ ﻦ اﳌ ﻼ ﺋﻜ ﺔ ﻳ ﻜ ﻮ ن ﻖَ، أوﻓ ﻟﻌ42

ﻠﻤ ﻪ ﺗ43

ﻌﺎ ﱃ ﻳَﻘ ﻻ ﺒﻞ اﻟ ﺪّﺘﺒ ل ﻻ ﳏ ﺎﻟﺔ

،

44

وإ ﺎرُﻩﺧﺒ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﺑ ﻞ أﻣ ﺮﻩ ﳚ ﻮز أ ن ﲑّﻩﻳﻐ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﻋ ﻠﻰ و ﻓﻖ ﻣ45

ﺎ ا ﻗﺘ ﻀ ﺖ ﺣ ﻜ ﻤﺘ ﻪ اﻟ46

ﻴّﺔ، ﺒﻬ ﻗﺎ47

ل ﷲ ﺗ ﻌﺎ ﱃ : ﳝَْ﴿ ﺤُ

ا¾ﱠُﻮ ﻣَﺎ ﻳَ

ءُ ﺸَﺎ وَﻳـُﺜْ

ﺖُﺒِ

وَ

ﺪَﻩُﻋِﻨْ

مﱡ ا أُ

ﺘَﺎ ﻟْﻜِ

بِ

﴾ 48

إن ﻗﻠ ﺖ : إن ﱂ ﻳ ﻜ ﻦ اﳌ ﺪ ﻮّ ﻋ ﻋﻠ ﻴﻪ ﻣ ﻘ ﻴÀﺎ ﻀ ﰲ ﻋ ﻠﻤ ﻪ ﺗﻌﺎ ﱃ أ و ﻛﺎ ن ﱪﻣًﻣ ﺎ ﻫ ﻞ ﻳﻨﻔ ﻊ اﻟ ﺪ ﻋﺎ ء؟

ﻗﻠ ﻨﺎ:

ﻧ ﻌﻢ

، ﰲ اﻟ ﻨ ﺸ ﺄة ا ﻷ ﺧ

ّﺔﺮوﻳ

، و49

ﳚ ﻮز أ ن ﻻ ﻮﻓّ ﻳ ﻘﻪ ﷲ50

ﺗ ﻌﺎ ﱃ K ﻟﺪ ﻋﺎ ء اﳌ ﻲِّ ﺮﻋ

ﺷ ﻄُﻪﺮاﺋ وا ﳌﻨ ﻲِّ ﻔ ﻧﻌُﻪ ﻣﻮا

، وﻟ ﻜ ﻮﻧ ﻪ ﻣ ﻦ اﻷ ﻓﻌ ﺎل ا ﻻ ﺧﺘ رﻳّﺔﻴﺎ ﻟﻠ ﻌﺒ ﺪ ﻻ ﻳﻠ ﺰم ﻣ ﻨﻪ ا ﳉ ﱪ

، وﻗ ﺪ ﺮّر ﺗﻘ K ﳉ ﱪ اﳌ ﺳّﺘﻮ ﻂ

، و51

ﻛ ﻮ نِ

اﻟﻮ ﺟ ﻮ ب K ﻻ ﺧﺘ ﻴﺎ ر ﳏ52

ﻘِّﻘً

ﺎ ﻟ ﻪ ﻻ ﻣ ﻴًﺎ، ﻨﺎﻓِ

و ﻓﻴﻪ ﻣﱡﻞٌ Â .

وﺑ ﺬﻟ ﻳَﻘﻚ ﺮ ب أ ﻳُﺪﻓن ﻊ ﺷﺒ53

ﻬﺔُ

نّ أ ﲑًا ﻛﺜ ﻣ ﻦ اﻟﻌ ﺎ ﺟ ﺰﻳ ﻦ اﳌ ﻀ ﺮّﻳﻦﻄ وا54

ﶈﺘ ﺎ ﺟ ﻳُﲔ ﻜﺜِ

ﺮو ن ﺪّﻋاﻟ ﺎء و ﻻ ﻳ ﻈ ﻬﺮ أﺛ ﺮ اﻟﻘ ﺒﻮ ل

، ﻋﻠ أﻧّﻰ ﻪ ﳚ ﻮز أ ن ﻻ ﻳ ﻜ ﻮ ن اﻟﻘ ﻴّﺔ ﻀ ﻠﻴّﺔﻓﻌ ﺑ ﻞ ﳑ ﻜﻨ ﺔ.

وﺑ ﻪ ﻀًﺎأﻳ ﻳﻨ ﻞّ ﺤ ﻗﻮﻟ ﻪ ﺗﻌﺎ ﱃ : وَآÃَ﴿ ﻢْ ﻛُ

ﻦْ ﻣِ

ﻞِّ ﻛُ

ﻣَﺎ ﺳَﺄَﻟ

ْﺘُﻤُ

ﻮﻩُ

﴾ و55

ﳛُﺘﻻ ﺎج إ ﱃ أ ن ﻳﻘﺎ ل : ﻳُﻌ إﻧﻪ ﻄ ﻲ ﻟ ﻞّ ﻜ ﺳﺎ ﺋﻞ ﻟ ﻜ ﻦ ﻻ ﻳ ﺼ ﻞ اﻟﺒ ﻌ ﺾُ إ ﱃ اﻟ ﺪا ﻋ ﻲ ﳊ ﺠ ﺎ ب ﺑﻴ ﻨﻬ ﻤﺎ ﻟ ﻌﺪ م اﻟﻘ ﻴّﺔ، ﺎﺑﻠ

وﻻ إ ﱃ ﲣ ﺼ ﻴ ﺺ ا ﳋ ﻄﺎ ب إ ﱃ اﻟ ﺒﻌ ﺾ . ﻋﻠ ﻰ أ ن ﺑﻌ ﺾ اﳌ ﺴ ﺘ ﺠ ﺎ ب ﳚ ﻮز أ ن ﻳﻜ ﻮ ن ﻔﻴÀﺎﺧ ﰲ اﻟ ﻈﺎ ﻫﺮ

، ﲝﻴ56

ﺚ ﻟ ﻮﻻ ﻟَﻴﻩ ﻈ ﻬﺮ اﳌ ﺨ ﺎو ف وا ﳌ ﻜﺎ رﻩ أ و ﺻ ﻌﻮ ﺑﺘ ﻬﺎ

، واﻟ ﺒﻌ ﳚَﺾ ﻮز ﺗ ﻔُﻪﻮﻗـﱡ

ﻋﻠ ﻰ و ﻗﺘﻪ اﳌ57

ﻜﻨ ﻮ ن ﰲ ﻋ ﻠﻤ ﻪ ﲝ ﺴ ﺐ ﺣ ﻜ ﻤﺘ ﻪ،

ﻛ ﻤﺎ ﻗﻴ ﻞ ﰲ ا ﺳﺘ ﺠ ﺎﺑﺔ د ﻋﺎ ء ﻧﻮ ح ﻋ ﻠﻴﻪ ﺴّ اﻟ ﻼ م.

ر58

و ي ﻋ ﻦ ﻲّ ﻋﻠ ر ﺿ ﻰ

¾ّ ا ﻋﻨ ﻪ

"ا ﻷ ﻣﻮ ر ﻣﺮ ﻫ ﻮﻧ ﺔ È وﻗ ﺎ«

ﺎ"

ﻀًﺎوأﻳ ﺘﺞّ ﳛُ

ﺑﻪ ﻋ ﻠﻰ اﳌ59

ﻌﺘ ﺰﻟﺔ اﻟ ﻨﺎﻓ ﲔ Â60

ﺛﲑَ

اﻟ ﺪ ﻋ ﻮا ت و ﻓﻌَ ﻣﻨﺎ ﻬﺎ ﳏ ﺠÀﺎﺘ È61

ﻧﻪ "

ﻗﺪ ﻛ ﺎن ﻣ ﺎ ﻫ ﻮ ﻛﺎ ﺋﻦ إ ﱃ ﻳ ﻮم اﻟ ﻘﻴﺎ ﻣﺔ و ﻗﺪ ﻒّﺟ اﻟ ﻘﻠ ﻢ"

، و62

ﻻ ﺻ فَﺎر ﻟﻠ ﻨ ﺼ ﻮ ص ﻋ ﻦ ﻇ ﻮا ﻫﺮ ﻫﺎ .

ق39

: ﳑ ﺪ و ح ﻟﻠ ﻤ ﺤ ﺴ ﻦ .

ش40

ق أﻧّ- ﻪ.

﴿41

وَﻗَ

ـْﻨَﺎﻀَﻴ ﱃَ إِ

ﺑَ

ﲏِ

ﺳْﺮَا إِ

ﻞَ ﺋِﻴ اﻟْﰲِ

ﻜِﺘَ

ﺎ ﻟَﺘـُبِ

ﻔْ

ﺪُﺴِ

نﱠ ﰲِ

ﻷَْ ا رْ

ﻣَﺮﱠضِ

ﺗَﲔِْ

وَﻟَﺘ ـَﻌْﻠُ

ﻋُﻠُﻦﱠ ﻮ‘ا ﲑًاﻛَﺒِ

﴾ ] ﺳ ﻮر ة ا ﻹ ﺳ ﺮ ى

، /17 [.4

ى42

: أ و ﺧ ﻖ .

ﻛ43

ﺬا ﰲ ﲨ ﻴﻊ اﻟ ﻨ ﺴ ﺦ

، وﻟ ﻌ ﻞ اﻟ ﺼ ﻮا ب :

"إ ذ ﻤُﻪﻋﻠ

".

و44

ﰲ ﻫ ﺎﻣ ﺶ ش : وﻻ ﻳﻠ ﺰم اﻟ ﻜ ﺬ ب ﻋ ﻠﻴﻪ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﻟﺒ ﻨﺎﺋ ﻪ ﻋﻠ ﻰ ﺘّﻌﻠ اﻟ ﻴﻖ .

ى45

– و ﻓﻖ .

ق46

+ ﳍﻴّﺔ إ

؛ ى + ا ﳍﻴّﺔﻹ .

ق47

– اﻟ ﻴّﺔ؛ﺒﻬ ش ى + ﻛ ﻤﺎ .

]48

ﺳ ﻮر ﻟﺮّﻋ ة ا ﺪ،

/13 [.39

و49

ﰲ ﻫ ﺎﻣ ﺶ ش : وإ ن ﱂ ﻳﻨﺘ ﻔﻊ ﰲ ﻫ ﺬﻩ ﻨّﺸ اﻟ ﺄة .

ق50

: أ ن ﻻ ﻳ ﺪا ﻓﻌ ﻪ.

أﻧ51

ﻈ ﺮ:

، /1 . 242

ش52

ق ى :

^ ﻻ ﺧﺘ ﻴﺎ يّ.ر

ش53

ى : أ ن ﻳﻨ ﺪﻓ ﻊ.

ى54

: واﳌ ﻀ ﺮّﻳﻦﻄ .

﴿55

وَآ¢َ

ﻢْ ﻣِﻛُ

ﻦْ

ﻞِّ ﻛُ

ﻣَﺎ ﺳَﺄَﻟ

ْﺘُﻤُ

وَإِنْﻮﻩُ

ﺗـَﻌُ

ﺪﱡ ﻧِﻌْوا ﻤَ

ﺖَ

¤ﱠِ ا ﲢُْﻻَ

ﺼُ

ﻮﻫَﺎ إِ

اﻹِْنﱠ ﻧْﺴَ

ﺎنَ

ﻟَ

ﻮمٌ ﻈَﻠُ

ﺎرٌﻛَﻔﱠ

﴾ ] ﺳ ﻮر ة إ ﺑﺮا ﻫﻴ ﻢ،

/14 [.34

ش56

ى : ﰲ ﻆّ اﻟ .

ق57

: وﻗ ﺖ .

أﻧ58

ﻈ ﺮ:

ﺮﻳ ﺑ ﻟﻠﻘﺔ ﺨ ﺎد ﻣ ﻲ

، /1 . 242

ش59

ى - ﻋ ﻠﻰ .

ق60

ﻟﻨّﺎﻓ: أ ﻴ ﲔ

؛ ى ﻟﻨّﺎﻓ: ا ﻮ ن .

ى61

: ﺠّﳏﺘ ﲔ .

أﻧ62

ﻈ ﺮ:

ﺻ ﺤ ﻴ ﺢ اﻟ ﺒ ﺨ ﺎر ي

، ا ﻟﻘ ﺪ ر

؛ 2

؛ أ ﻧﻈ ﺮ:

، /1 -241 . 242

(10)

Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi, Yıl | Year: 4 – Sayı |Issue: 8 – 2021 Ekim |2021 October 104 ﰒّ

ﲣ ﺼ ﻴ ﺺ اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء و ﻛ ﺬا اﻟ ﺪ ﻋﺎ ء Kﻟ ﺪﻧ ﻴﺎ وإ ن ﻛﺎ ن ﻣ ﳝًﺎﻼ ﻟ63

ﺴ ﻴﺎ ق ا64

ﳊ ﺪﻳ ﺚ ﻛ ﻤﺎ ﺴّﺮ ﻓ وا،

ﻟ ﻜ ﻦ ﻋُ ﻟﻮ ﻤِّﻢ ﲜ ﻤﻴ ﻊ اﻷ وﻗ ﺎ ت - ﺳ ﻮا ء ﰲ ﻖّ اﺣ ﻟﺪ ﻧﻴﺎ أ و اﻵ ﺧ ﺮة - وا ﻷ ﺷ ﺨ ﺎ صِ

-

وﻟ ﻮ ﻛﺎ ن ﻛ65

ﺮًا-ﺎﻓ ﻓ ﻼ ﳜﻠ ﻮ ﻋ ﻦ و ﺟ ﻪ،

نّ ﻓﺈ ﻋﻨ ﺪ Ì ﻗﺪ ﻳ ﺴ ﺘ ﺠ ﺎ ب ﻟﻪ إ ن ] ﻛﺎ ن [ ﻷ ﻣﻮ ر ﺪّﻧﻴاﻟ ﺎ،

] / ظ262 [ ﺧ ﻓًﺎ ﻼ ﻟﻠ ﺸ ﻌﻴّﺔﺎﻓ ﻓﺈ66

Í ﻢ ﻳﻨﻔ ﻮ ن ﻣ ﻘًﺎ،ﻄﻠ و67

ﻻ ﳜ ﻔ ﻰ أﻧ ﻪ إ ﳕﺎ ﻢّ إ ﻳﺘ ﺑُذا

ﲏَِ ﻳَﺮﻻ: ﻞﺼّ اﶈن ﻮﻜ ﻓﻴ⁶⁹،ﻔِﻪﺻووﻪ ﺴﻧﻔء ﻲﺷدّ رﲔ ﺑق ﻳُﻔﺮﱠن أ إﻻ، ﻨﺔﺴﺣ ﻌَﻪ ﻃﺒ وﻲﺧُﻠّ إذاء ﻋﺎﺪاﻟن أﻚّﺷﻻذ إﻢ،«ﻨﺎﺴﺣوﻢ ﺎ« ﺎﻋ ﺑﻄﻦ ﻓﺮﻳﻜﺎ اﻟبﺬا ﻋ⁶⁸ﻒﻔﻴﲣ ﺪم ﻋﻰﻋﻠ دّ ﻜ اﳊرِ ﺒﺎﻋﺘ واﺮعﺸّ اﻟﺪةﻋ ﻗﺎدةﻬﺎﺸﺑ، ﺴَﻪﻔ ﻧﻻ، ﺮةﺧﻵ اﰲ ﺑﺔَ ﻌﻮﺼواﻟﺎ ﺪّﻧﻴ اﻟﰲ ﻤﺎ ﻌﻬﺪﻓ ﻳ ﻓﺮﻜﺎوﻟﻠ، ﻤﺎﻬ ﻓﻴﻤﺎ ﻌﻬ ﻳﺮﻓﻦ ﺆﻣ ﻠﻤ ﻪ ﻟ ﻓﺈﻧ ءُ، ﻋﺎﺪ اﻟﻻ إﻔﺔًﺻوÃً ذا ﺮة ﺧﻵوا ﻴﺎ ﺪﻧ اﻟﺐﺎﺋﺼﻣﻦ ﻣ ﻢ

ﰲ اﳌ ﺴ ﺘﺜ ﲎ ﻟ ﻌﺮ ف اﻟ ﺸ ﺮع

، أ و ﻟﺪ ﻟﻴ ﻞ ﺧَﺮآ ﻛ ﻤﺎ ﻗﺎ ﻟﻮا ﰲ ﻛ ﻠﻤ ﺔ ا ﻟﺘ ﻮ ﺣﻴ ﺪ.

ﰒ اﻟ ﻈﺎ ﻫﺮ ا ﲢّﺎ د اﻟﻘ ﻀ ﺎء اﻟ ﻮاﻗ ﻊ ﻫﻨ ﺎ Kﻟ ﻘﺪ ر أو وﻟُﻪ ﺗﻨﺎ

، ﻟﻘ ﻮﻟ ﻪ ﻋﻠ ﻴﻪ اﻟ ﺴ ﻼ م:

"

ﻻ ﺮدّ ﻳ اﻟﻘ رَ،ﺪ

"

و70

إﻻّ

ﻓ ﻼ ﺼّﳏ ﻞَ ﻟ ﻜ ﻮ ن أﺣ ﺪ ﳘﺎ ﻣ ودًاﺮد ﻣ ﻊ ﺑﻘﺎ ء اﻵ ﺧ ﺮ -71

ﻋﻠ ﻰ ﻣ ﺎ ﺴّﺮﻓ و ﳘﺎ

ﺮّﻗﻮوﻓ ﳘﺎ

؛ إ ذ اﻟﻘ ﻀ ﺎء و ﺟ ﻮد ا ﻹ ﲨ ﺎ ﱄ ﻟﻠ72

ﻤ ﻮ ﺟ ﻮد ﰲ ﻠّﻮ اﻟ ح ا ﶈ ﻔﻮ ظ

، واﻟ رُ ﺗ ﻘﺪ ﻔ ﺼ ﻴﻞ اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء اﻟ ﺴ ﺎﺑ ﻖ K ﻹ ﳚﺎ د ﰲ73

اﻟ ﻮﻗ ﺖ اﳌ ﺨ ﺼ ﻮ ص K دّ ا ﳌﻮا ﳌ ﺨ ﺼ ﻮ ﺻ ﺔ،

أ و إن اﻟ74

ﻘ ﺎءَ ﻀ اﻹ راد ة

زﻟﻴّﺔ اﻷ اﳌ

ّﻘ ﺘﻌﻠ ﺔُ ﻟ ﻸ ﺷﻴ ﺎء ﻣ ﻘﺘ ﻴﺔً ﻀ ﻟﻨ ﻈﺎ م ا ﳌﻮ ﺟ ﻮد ﻋ ﻠﻰ ﱰّﺗﻴ اﻟ ﺐ ا ﳋﺎ صّ،

وا ﻟﻘ رَ ﺗﺪ ﻖُ اﻌﻠﱡ ﻹ راد ة ﰲ ا ﻷ وﻗ ﺎ ت اﳌ ﺨ ﺼ ﻮ ﺻ ﺔ.

ﻗﺎ ل ﰲ ﺷ ﺮح اﳌ ﻮاﻗ ﻒ :

"اﻟ ﻘ ﻀ ﺎء ﻋ ﻨﺪ ا ﻷ ﺷﺎ ﻋﺮ ة ا ﻹ راد ة ا زﻟﻴّﺔﻷ

ﻌﻠّ اﳌﺘ ﻘﺔ ﻟ ﻸ ﺷﻴ ﺎء

، واﻟ ﻘﺪ ر إﳚ ﺎد ﻩ ]إ Õ ﻫﺎ [ ﻋﻠ ﻰ ﻗ ﺪ ر ﳐ ﺼ ﻮ ص و ﺗﻘ ﺪﻳ ﺮ ﲔﱠٍﻣﻌ ."

و75

ﻻ ﻚّﺷ أﻧّ

ﻪ ﻳُﺘﻻ ﻮّر ﺼ ﻛ ﻮ ن اﻟ ﺸ ﻴﺊ ﻣ وﻣًﺎ ﻌﺪ ﰲ ﻠّﻮ اﻟ ح ﻣ ﻊ و ﺟ ﻮد ﻩ ﰲ ا ﳋﺎ رج

، وK ﻟﻌ ﻜ ﺲ

، ﻛ ﻤﺎ ﰲ

ﻋ ﺪم ا ﻹ راد ة ا ﳌﺘ ﻌﻠ ﻘﺔ ﻟ76

ﺸ ﻴﺊ ﻣ ﻊ و ﺟ ﻮد ﻩ ﻋﻠ ﻰ ﻗ ﺪ ر ﳐ ﺼ ﻮ ص

، إﻻ أ ن ﻳﻘﺎ ل إنّ: ﺪّﻋ اﻟ ﺎء اﻟ ﻮا ﺣ ﺪ ﻛ ﻤﺎ ﻳ ﺪﻓ ﻊ اﻟﻘ ﻀ ﺎء ﻳﻠ ﺰﻣ ﻪ أن ﻳ ﺪﻓ ﻊ اﻟﻘ ﺪ ر اﳌ ﺮَ ﻟ ﻐﺎﻳ ﻪ ﻼً ﻣﺜ ﺑ ﺸ ﻬﺎ دة ﳎ ﻤ ﻮع ا ﳊ ﺪﻳ ﺜ ﲔ

،

ﻫ ﺬا . وﻻ ﻳﺒ ﻌﺪ أ ن ﻳﺮا د ﻫ77

ﻨﺎ K78

ﻟﺪ ﻋﺎ ء ﻣ ﻖُﻄﻠ اﻟ79

ﻌﺒﺎ دة

، ﻛ ﻤﺎ ﻳ ﺮاد ﻣ ﻦ اﻟﻌ ﺒﺎ دة اﻟ ﺪ ءُ ﻋﺎ ﰲ ﻗ ﻮﻟ ﻪ ﺗﻌﺎ ﱃ :

﴿ إِنﱠ اﻟﱠ ﻦَ ﺬِﻳ ﻳَﺴْ

ﱪُِو ﺘَﻜْ

ﻋَﻦْنَ

ﺒَﺎدَ ﻋِ

ﰐِ

﴾ ا80

ﻵﻳ ﺔ،

و دَ ﻳﺮا ﻣ ﻦ اﻟﻘ ﻀ ﺎء ﻗ ﺎءُ ﻀ

اﳌ ﻌ ﺼ ﻴﺔ وا ﻟﺸ ﺪا ﺋﺪ

، ﻓــ

﴿ إِنﱠ ﳊَْ ا ﺴَﻨَ

ﺎ ﻳُﺬْتِ

ﱭَْﻫِ

ﺴﱠﻴِّ اﻟ ﺌَﺎ تِ

،﴾ و81

ﻳﻜ ﻮ ن ﳍﺎ ﻣ ﺪ ﺧ ﻞ ﰲ د ﻓﻊ ﺸّ اﻟ ﺪا ﺋﺪ . وﻣ ﻦ ﳏﺘ ﻤ ﻼ ت اﻟ ﺒﺎ ب -ﻟ ﻮ ﺿ ﻔًﺎﻌﻴ - أ ﻳُﻌﺘن ﱪ ﺣ ﺬ ف ﻣ ﻀ ﺎ ف ﺮادًا ﻣ K ﻟﻘ ﻀ ﺎء

ﻗ ﺎءُ ﻀ اﻟ ﻄﺎ ﻋﺔ

، ﲟﻌ أﻧّﲎ ﻪ ﻳَﺮﻻ دّ ا ﻟﻄ ﺎﻋ ﺎ تِ

و Ýَﺎ ﺛﻮا ﻻّ إ كُ ﺗﺮ ﺪّﻋاﻟ ﺎء أ ى : ﻣ ﻄﻠ ﻖ اﻟﻌ ﺒﺎ دة

، ﻋﻠ ﻰ ﻣ ﻘﺮّر ﺎ ﺗ ﳏﻠّﰲ ﻪ.

و ﻗﺪ ﺳﺒ ﻘ ﺖ ا ﻹ ﺷﺎ رة ﻀًﺎ أﻳ ﻣ ﻦ أن "ا ﻟﺴّ

ﻌﻴ ﺪ ﻗﺪ ﻳ ﺸ ﻘ ﻰ وا ﻟﺸ ﻲّ ﻘ ﻗﺪ

ﻳ ﺴ ﻌﺪ

"

ﻣ ﻦ اﻟﺜ ﻘﻠ ﲔ ﺑ ﻞ ﻣ ﻦ ﻤَﻠَاﻟـ ﻚ ﻀًﺎ أﻳ ﻋ82

ﻠﻰ ا ﺧﺘ ﻼ ف . و ﺣ ﺪﻳ ﺚ :

"اﻟ ﺴ ﻌﻴ ﺪ ﺳ ﻌﻴ ﺪ ﰲ ﺑ ﻄ أﻣّﻪﻦ

"

ﻓ83

ﻘﺪ ﺮّ اﻟ ﻣ ﺘﻨﺒ ﻴﻪ ﻋ ﻠﻴﻪ .

إﻋ ﻠﻢ أ ن ﻗ ﻀ ﺎﺋﻪ ﺗ ﻌﺎ ﱃ ﻋ ﻠﻰ أ رﺑﻌ ﺔ:

84

ق63

: ﻣ ﺴًﺎﻼﺑ .

ق64

ى : ﻟ ﺴﺒ ﺎ ق .

ح65

- ﻛ ﺎن .

ق66

: ﻟ ﺸّﺎﻠ ﻲّ.ﻓﻌ

أﻧ67

ﻈ ﺮ:

، /1

؛ 243 و ﰲ ﻫ ﺎﻣ ﺶ ح ﻜﻨّ: ﻟ ﻪ ﳛﺘ ﺎج إ ﱃ ﲣ ﺼ ﻴ ﺺ د ﻋﺎ ء ا ﻟﻜ ﺎﻓ ﺮ ﰲ1

ا ﻷ ﺧ

ّﺔ ﺮوﻳ

| ى1

: ا ﻟﻜ ﺎﻓ ﺮﻳ ﻦ .

ق68

: ﻔّﲣ ﻒ .

ش69

ي : وو ﺿ ﻌﻪ .

ش70

ى + ﻻّ إ ﺪّﻋاﻟ ﺎء

؛ ﺳﻨ ﻦ إﺑ ﻦ ﻣﺎ ﺟ ﻪ،

اﻟ ﻔ ﱳ . ا22 ﺳﻨ ﺎد ﻩ ﺣ ﺴ ﻦ .

ح71

ق : ا ﻵ ﺧ ﺮة .

ح72

ق : ا ﻹ ﲨ ﺎل .

ق73

:

^ ﻹ ﳚﺎ ب .

ش74

ى : نّ.وأ

ﺷ75

ﺮح اﳌ ﻮاﻗ ﻒ ﻟﻠ ﺠ ﺮﺟ ﺎ ﱐ

، 3 309/ .

ح76

ق - اﳌ

ّﻘﺘﻌﻠ ﺔ.

ق77

: ﻳﻘﺎ ل .

ق78

: ﻫ ﻬ ﺬا

؛ ى : ﻫ ﻬﻨ ﺎ.

ق79

: ﻳﻄ ﻠﻖ .

﴿80

وَﻗَﺎ رَﺑﱡﻜُلَ

ﻢُ ا دْﻋُ

ﻮ اَﱐِ

ﺳْﺘَ

ﺐْﺠِ

ﻟَ

ﻢْ اِﻜُ

نﱠ اﻟﱠ ﻦَ ﻳﺬِﻳ ﺘَﻜْ َﺴْ

ﱪُِو ﻋَﻦْنَ

ﺒَﺎدَ ﻋِ

ﺳَﻴَﰐِ

ﺧُﻠُﺪْ

نَ ﻮ ﺟَﻬَ

ﻨﱠﻢَ

دَا ﺧِ

ﻦَﺮِﻳ

﴾ ] ﺳ ﻮر ة ا ﳌﺆ ﻣ ﻦ

، /40 [.60

﴿81

وَاَﻗِ

ﻢِ

ﺼﱠاﻟ ﻠَﻮةَ

َﺮَ ﻃ ﰱَِ

اﻟﻨـﱠ ﻬَﺎ وَزُﻟَرِ

ﻔًﺎ ﻦَ اﻣِ

ﻟﱠﻴْﻞِ

اِ

اﳊَنﱠ ﺴَﻨَ

ﺎ ﻳُﺬْتِ

ﱭَْﻫِ

ﺴﱠﻴِّ اﻟ ﺌَﺎ تِ

ذ ﻚَﻟِ

ﻛْ ذِ

ﺮَى ﻟِﻠ ﺬﱠا ﻛِ

ﻦَﺮِﻳ

﴾ ] ﺳ ﻮر ة ﻫ ﻮد

، /11 [.114

ق82

: إ ﺑﻘﺎ ء.

ﲤ83

ﺎم ا ﳊ ﺪﻳ ﺚ :

»إِ

أَﺣَنﱠ ﻢْ ﺪَﻛُ

ﻤَﻊُﳚُْ

ﺑَﰲِ

ﻄْ

أُﻣِّﻪِﻦِ

رْﺑَﻌِ أَ

ﻳـَﻮْﲔَ

ﻣًﺎ،

ﻳَ ﰒُﱠ ﻜُ

نُ ﻮ ﻋَﻠَ

ﻘَﺔً

ﺜْﻞَ ﻣِ

ﻚَذَﻟِ

ﰒُﱠ ، ﻳَﻜُ

نُ ﻮ ﻣُ

ﻀْ

ﻐَﺔً

ﺜْﻞَ ﻣِ

ﻚَذَﻟِ

ﰒُﱠ ، ﻳـَﺒـْﻌَ

ﺚُ

¤ﱠُ ا إِﻟَﻴْﻪِ

ﻣَﻠَ

ﻜًﺎ رْﺑَﻊِ ½َِ

ﻛَﻠِ

ﻤَﺎ تٍ

ﻓـَﻴُ، ﺐُﻜْﺘَ

ﻤَﻠُﻪُ ﻋَ

وَأَ، ﺟَﻠُ

وَرِزْ ﻪُ،

ﻗُﻪُ،

وَ

ﻲﱞ ﺷَﻘِ

أَوْ

ﺳَﻌِ

ﻴﺪٌ

ﰒُﱠ ،

ﻳـُﻨـْﻔَ

ﺦُ

ﻓِﻴﻪِ

ﺮﱡو اﻟ حُ،

ﻓَﺈِ

اﻟﺮﱠنﱠ ﻞَ ﻟَﺟُ

ﻴـَﻌْ

ﻤَﻞُ

ﻌَﻤَ ﺑِ

أَﻫْﻞِ

ﻞِ

اﻟﻨﱠ ﺎرِ

ﺣَ، ﻣَﺎﱴﱠ ﻳَ

ﻜُ

نُ ﻮ ﺑـَﻴـْﻨَ

وَﺑـَﻴـْﻪُ

ﻨـَﻬَﺎ إِ

ﻻﱠ رَاعٌ ذِ

ﻓـَﻴَ، ﺴْﺒِ

ﻖُ

ﻋَﻠَﻴْ

ﻪِ ا ﺘَﺎ ﻟﻜِ

ﻓـَﻴـَبُ

ﻞُ ﺑِ ﻌْﻤَ

ﻌَﻤَ

أَﻫْﻞِ

اﳉَﻨﱠﻞِ

ﻓـَﻴَﺪْﺔِ

ﻞُ اﺧُ

ﳉَﻨﱠ وَإِﺔَ،

اﻟﺮﱠنﱠ ﻞَ ﻟَﺟُ

ﻴـَﻌْ

ﻤَﻞُ

ﻌَﻤَ ﺑِ

أَﻫْﻞِ

اﳉَﻨﱠﻞِ

ﺣَ ﺔِ،

ﻣَﺎﱴﱠ ﻳَ

ﻜُ

نُ ﻮ ﺑـَﻴـْﻨَ

ﻪُ . 1ء ﺒﻴﺎﻷﻧ اﺚدﻳﺣﺎ، أيﺎرﺨﺒ اﻟﺢﻴﺤﺻ رَ«ﻟﻨﱠﺎ ﻞُ اﺧُ ﻓـَﻴَﺪْ، ﺎرِاﻟﻨﱠﻞِ أَﻫْﻞِ ﻌَﻤَ ﺑِ ﻤَﻞُ ﻓـَﻴـَﻌْ، بُﺘَﺎ ﻟﻜِ ﻪِ اﻋَﻠَﻴْﻖُ ﺴْﺒِﻓـَﻴَ، رَاعٌ ذِﻻﱠ إِ ﻨـَﻬَﺎوَﺑـَﻴـْ

ش84

+ ﻫ ﺬا ﻣ ﺆ ﺧ ﻮذ ﻣ ﻦ ﻛ ﻼ م ا ﻟﻐ ﺰا ﱄ

؛ اﻷ رﺑ ﻌ ﲔ ﰲ أ ﺻ ﻮ ل ﺪّﻳ اﻟ ﻦ ﻟﻠﻐ ﺰ ﱄ

، ص .

؛ 9 اﻟ ﺴ ﻮا د اﻷ ﻋ ﻈ ﻢ ﻟﻠ ﺤ ﻜﻴ ﻢ اﻟ ﺴ ﻤﺮ ﻗﻨ ﺪ ي

، -21 .22