TÜRK TARİHİNDE SPORUN GELİŞİMİ
MUHAMMED DUMLUPINAR
• ORTA ASYA TÜRKLERİ
• ANADOLU TÜRKLERİ
• GÜNÜMÜZ TÜRK SPORU
• ŞAMPİYON SPORCULARIMIZ
• OLİMPİK SPORCULAR
Bedensel faaliyetler, Türkler için önemli bir faaliyet alanı olmuştur. Sürekli bir şekilde bedensel
faaliyetlerle iç içe olan Türkler, bu sayede hem bedeni daha sağlıklı hale getirmiş, hem de
özellikle okçuluk ve binicilik sporundaki uzmanlaşma ile birlikte savaş alanlarında başarılar
elde etmişlerdir.
• Türkler için yeni bir uğraşı olmayan bedenin eğitilmesi faaliyeti, Türk kültürünün de önemli bir
parçası haline gelmiştir. Dünya tarihinde hiçbir millette, spor – kültür birlikteliği Türk
kültüründe olduğu gibi iç içe geçmemiştir. Bu nedenle sporun, Türk kültüründen
soyutlanmasına, atılmasına imkân yoktur.
• Özellikle okçuluk, binicilik ve güreş sporlarında daha da uzmanlaşan Türkler, dünya genelinde
var olan hemen her spor dalı ile ilgilenmişlerdir. Eski Türk uygarlıklarına ait araştırmalar ve
bulgular, bu sporlardaki başarıları ve becerileri çok net bir şekilde ortaya koymaktadır.
Bu çalışmanın amacı tarihsel süreç içerisinde ortaya çıkan Türk uygarlıklarında yer alan
sporları, kültürel bir süreç içerisinde değerlendirmektir.
Ayrıca bu çalışma ile ülkemizin spor
tarihi literatürüne katkı sunulması planlanmıştır.
• Türklerin ilk yerleşim bölgesi, Orta Asya’da Altay-Sayan Dağları’nın kuzey batısı, Tanrı Dağları’nın
kuzeyi, Hazar Denizi’nin doğusu, Sibirya steplerinin güneyidir. Bu coğrafi bölgede karasal iklim hüküm
sürmektedir. Zor doğa şartlarında
Türklerin, hayatlarını sürdürebilmek için vücut kültürünü sürekli üst düzeyde
tutmaları gerekiyordu.
• Av hayvanlarına yetişebilmek veya kendinden daha güçlü bir
hayvandan kaçabilmek için hızlı ve dayanıklı
olmak lazımdı. Arazinin engebeli olması da yüksek, uzun ve derinliğine atlamaların bileşik şekillerini, yüksek ağaçlara ve kayalara tırmanma
hareketlerini gerektiriyordu. Günlük hayatta yaşanılan zorluklar bu hareketlerin hayati değerini
Türklere kavratmış, Türkler güçlerini artırarak ve yeteneklerini geliştirerek değişik alıştırmalar
yapmışlardır.Doğa ile mücadele ederek var olma, Türklerin ruh ve beden yapısını güçlü kılmıştır.
• Türklerin yaşadıkları bölge bozkır olduğundan göçebe bir hayat sürmüşlerdir. Kısa mesafeli
mevsimsel göçlerin yanısıra artan sürüleri için daha bol su ve otun bulunduğu otlaklara da uzun
mesafeli göçler yapmışlardır. Atı ehlileştirip binek
hayvanı olarak kullanmak, Türklere yaşadıkları uçsuz bucaksız bozkıra egemen olma imkânı vermiştir. Bu
göçlerin vazgeçilmez taşıma araçları at, araba; barınma aracı kolay sökülüp takılma özelliği ile çadır; savunma ve geçim aracı da ok ve yaydır.
• MÖ 100 yılındaki eski Çin kaynaklarında, Amur bölgesinde yaşayan Türklerin yaşantısı hakkında
bilgi verilirken ayaklarına 15 cm genişliğinde ve 180 cm uzunluğunda tahtalar takarak kar ve buzda av
hayvanlarını kolaylıkla avladıkları söylenir. İki büyük nehir arasında yaşayan Hun Türklerinin kayık
kullanmada ve yüzmede çok yetenekli oldukları tarihî belgelerde belirtilmektedir. Okçuluk, Türkler tarafından dünyaya tanıtılmıştır. Okçuluk, sadece bir savaş uğraşı değil zevkli bir yarışma olmuştur.Orta Asya’nın coğrafi koşullarının zorlukları ve Türklerin de savaşçı bir yapıya sahip olması,onların değişik etkinlikler yapmasında etkili olmuştur.
• Türklerdeki bu değişik etkinliklere,beden
hareketlerine ya da oyunlara örnek vermek gerekirse güreş, atçılık ve binicilik, at
yarışları, çöğen, gökbörü, kızbörü, beyge,
cirit, okçuluk, avcılık, koşu, kayak, matrak,
tepük, kılıç ve mızraklarla yapılan oyunları
örnek verebiliriz.
İsterseniz bunlardan birkaç tanesini açıklayım.
Gökbörü: Türklerin eski ve milli oyunlarından biri olup, dini amaçlı ve
geleneksel oyunları arasında yer almıştır. Bu oyunun esası at üzerinde koşarak başı ve ayakları kesilmiş ve içine saman doldurulmuş oğlağı yakalamaktır. Oyun tek kişilik veya gruplar arasında oynanırdı.
Kızbörü: Evlilik törenlerinde kesilmiş bir hayvan, gelin tarafından kaçırılır ve damat tarafı da gelini kovalardı. Böylece bu oyun kızbörü adını alırdı.
Tepük: Tepük, günümüz futboluna çok benzeyen bir oyundur. Tepük oyununun, Türkler tarafından ne zaman oynanmaya başlandığı kesin olarak bilinmese de bu oyununun Orta Asya'da oynandığını Kaşgarlı Mahmud'un Düvanü Lügati’t-Türk adlı eserinden anlamaktayız. Bu eserde “Kurşun eritilerek oval şeklinde kalıplara dökülür ve üzerine keçi kılı, keçe ya da başka bir şey sarılır. Bu büyükçe topla ayakla teperek oynanır”
demektedir.
ANADOLU TÜRKLERİ
• Anadolu Türkleri’nde spor ikiye ayrılır. Bunlarda birincisi Selçuklular, bir diğeri ise Osmanlılardır.
• Selçuklular: Selçuklularda alplik ve yiğitlik kurumları vardı. Fakat bu kurumlarda amaç spordan daha çok askeriydi.
• Osmanlı: Osmanlılarda ise tekke, ağalık ve himaye vardı. Bu kurumlarda da savaş eğitimi ve askeri
hiyerarşiye uyum sağlamaya yönelik bir yapı vardı.
OSMANLI’DA SPOR
• Osmanlı’da spora yapılan ilk yatırım güreş
tekkeleridir.Bunlardan ilki 1358’de Orhan Gazi tarafından kurular Bursa Güreş Tekkesi’dir.
• Kurululuşlardan bir tanesi ise Okçuluk Tekkesi’dir.
Okçuluk ve avlanma, savaş-saldırı ve bir spor dalı olarak Türk’lerde çok eski bir geçmişe sahiptir. Okçuluk
kemankeşlik adıyla da anılırdı. Dolayısıyla ok atmak için ok meydanları kurulmuştur. İlk kurulan ok meydanı
Orhan Gazi Dönemi Bursa’dadır.
• Spor tekkelerinde iki yapı bulunmaktaydı.
Bunlardan biri dini diğeri dünyevi yapıdır.
• Dini Yapı
• Güreşten önce dua okunur.
• Okçular ise ok atarlarken, “Ya Hakk” diye bağırırlardı.
• Her tekkenin bahçesinde eski pehlivanlarının türbeleri bulunur.
• Çırak-Ustalığa geçişte “kısbet giyme”
törenlerinde duaların okunması
• Dünyevi Yapı
• Şeyh – Mürit ilişkisinde öğretmen sporcu ilişkisi söz konusu idi.
• Sporcu, öğretmenin buyruğunu yerine getirirdi.
• Bu durumun Dünya’dada bir çok
uygulaması bulunmaktaydı, Örneğin;
• Şövalyelerin senyörlerin himayesinde
hareket etmesi gibi.
• Tanzimat Dönemi ile birlikte okul
programlarına beden eğitimi ve spor dersi konulması sağlanmıştır.(özelliklede askeri okullarda)
• Daha sonra bisiklet, güreş, yüzme, futbol,
basketbol, kürek branşları gösterilmeye
başlanmıştır.(ROBERT KOLEJİ)
CUMHURİYET DÖNEMİ
• 1922 yılında kurulan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı Türkiye’nin ilk çok sporlu ve çok kulüplü örgütsel
yapısıdır.
• Cumhuriyet Dönemi’nin ilk ulusal spor yönetimi olarak kurulmuştur.
• Yusuf Ziya Öniş, Ali Sami Yen, Burhan Felek, Nasuhi Baydar’ın öncülüğünde kurulan TİCİ ile birlikte ilk spor federasyonları kurulmaya başlanmıştır.
• İlk federasyonlar Atletizm, Futbol, Güreştir.
• 1938 yılında Ankara’da toplanan genel kongrede TİCİ’nin adı ‘TÜRK SPOR KURUMU’ olarak değişmiş ve
Cumhuriyet Halk Partisi’ne bağlanmıştır.
TÜRK SPOR KURUMU AMAÇLARI
• Temiz ahlaklı, sağlam bünyeli, yüksek karakterli ve ulusuna inanan bireyler yetiştirmek.
• Sporun yayılmasına ve yükselmesine çalışmak.
• Yurtta ve yurt dışında Türk sporculuğunu temsil etmek.
• 18/07/1938 yılında Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü adını almış ve Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır.
• 13/02/1970 yılında Gençlik Ve Spor Bakanlığı’na devredilmiştir.
• 1980’de Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı adını almıştır.
• 21/05/1986’da Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü adını almıştır.
OLİMPİK SPORCULAR
• 1908 Londra'da Osmanlı İmparatorluğu'nu temsilen katılan Aleko Mulos'la başlayan Türkiye'nin
olimpiyat tarihinin ilk madalyası 1936 Berlin'de, güreşçi Ahmet Kireççi tarafından kazanılan bronz madalyadır. İlk altın madalya ise yine aynı olimpiyatta güreşçi
Yaşar Erkan tarafından kazanılmıştır. Türkiye ilk
madalyasını kazandığı 1936 ile son yapılan olimpiyat olan 2016 arasında 39 altın, 24 gümüş, 28 bronz olmak üzere toplam 91 madalya kazanmıştır. Türkiye bütün madalyaları Yaz Olimpiyat Oyunları'nda kazanmış, 1936 'dan beri sporcu gönderdiği Kış Olimpiyat Oyunları'nda ise henüz madalya kazanamamıştır.
ALEKO MULOS AHMET KİREÇÇİ
YAŞAR ERKAN
• Türkiye katıldığı 22 olimpiyattan 17'sinde madalya kazanmıştır. En çok madalya
kazanılan olimpiyatlar 6 altın, 4 gümüş, 2 bronz kazanılan 1948 Londra, 7 altın, 2
gümüş kazanılan 1960 Roma ve 3 altın, 3 gümüş, 5 bronz madalya kazanılan
2004 Atina'dır. En çok madalya kazanılan sporlar ise 29 altın, 18 gümüş, 16 bronzla güreş ve 8 altın, 1 gümüş ve 2 bronzla
halterdir.
• Türkiye adına olimpiyat madalyası
kazanmayı başaran 75 sporcu vardır. Bu 75 sporcudan 16'sı birden çok kez
madalya sevinci yaşamıştır.
Naim Süleymanoğlu ve Halil Mutlu 3 kez, Mithat Bayrak, Mustafa Dağıstanlı ve
Hamza Yerlikaya 2 kez altın madalya
kazanmışlardır. Hamit Kaplan ise 1 altın, 1
gümüş ve 1 bronz madalyayla toplamda 3
madalya kazanmıştır.
NAİM SÜLEYMAOĞLU HALİL MUTLU MİTHAT BAYRAK
MUSTAFA DAĞISTANLI
HAMZA YERLİKAYA
• Olimpiyatlarda madalya kazanan ilk kadın sporcu 1992 Barselona'da bronz madalya kazanan judocu
Hülya Şenyurt iken ilk altın madalya kazanan kadın sporcu 2004 Atina'da altın madalya kazanan halterci Nurcan Taylan‘dır. Tekvandocu Nur Tatar ise iki farklı olimpiyatta madalya kazanan ilk kadın sporcudur.
Olimpiyatlarda madalya kazanan en yaşlı sporcu
1948 Londra‘da 35 yaşındayken altın madalya kazanan güreşçi Yaşar Doğu, en genç isim ise 2004 Atina‘da17 yaşındayken gümüş madalya kazanan boksör
Atagün Yalçınkaya'dır.
NURCAN TAYLAN
NUR TATAR YAŞAR DOĞU ATAGÜN YALÇINKAYA
• Olimpiyatlarda madalya kazanan dört sporcunun ise madalyaları doping yaptıkları gerekçesiyle ellerinden alınmıştır. 2012 Londra'da Türkiye'nin atletizmdeki ilk altın madalyasını kazanan Aslı Çakır Alptekin‘in
madalyası 2015 yılında CAS tarafından, 2008 Pekin‘de halterde gümüş madalya kazanan Sibel Özkan‘ın
madalyası 2016 yılında IOC tarafından, 2008 Pekin‘de 5000 m ve 10000 m'de iki gümüş madalya kazanan
Elvan Abeylegesse ve 2012 Londra‘da 1500 m'de gümüş madalya kazanan Gamze Bulut‘un madalyaları ise 2017 yılında IAAF tarafından elinden alındı.
ASLI ÇAKIR ALPTEKİN SİBEL ÖZKAN
ELVAN ABEYLEGESSE GAMZE BULUT
KAYNAKÇA
• (TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE TÜRK KÜLTÜRÜNDE SPOR ALGISI)(Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt:4 Sayı:5 )
• http//www.tarihbilimi.gen.tr/makale/turklerde-spor-tarihi/
• http://blogkalemimden.blogspot.com/2017/07/turklerde-spor-tarihi.html
• https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/55999/mod_resource/content/0/
%282%29%20T%C3%9CRK%20SPORUNDA%20TE%C5%9EK
%C4%B0LATLANMANIN%20TAR%C4%B0HSEL%20GEL
%C4%B0%C5%9E%C4%B0M%C4%B0%20A%C3%87ISINDAN%20ANAL
%C4%B0Z%C4%B0.pdf
• http://www.turkcewiki.org/wiki/Olimpiyat_madalyas%C4%B1_kazanan_T
%C3%BCrk_sporcular_listesi
