BLM VE ARATIRMA Emin KANSU Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Temel OnkolojiAnabilim Dalı Ba

BLM VE ARATIRMA Emin KANSU

Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Temel Onkoloji Anabilim Dalı Bakanı ve Türkiye BilimlerAkademisi Asli Üyesi,ANKARA

ÖZET

Bilimsel kiilik yaratıcılık gerektirir. Yaratıcılık, akla gelmeyenleri görmek, belli kalıplar içinde düünmemek ve yenileri bulmaktır. Aratırıcı, denemeler/deneylerin uygulanmasından (salık alanında hasta ve gönüllülerin onurunun ve güvenliinin korunmasından) sorumlu olan ve konusunda eitimli bir kiidir. Aratırıcı, bilimsel çalımasına balarken konusunda veya alanında her zaman yeni bir soru sormalıdır. Bilimsel aratırma yapmanın “Bilimsel Denetim” olarak tanımladıımız bir süreç içinde olması gerekir. Her aratırma Sorusu veya Hipotezi, bilimsel bir gerçek üzerine kurulmu olmalıdır. Yeni soru geçerli bir soru ise bu konuda sistemli bir düzen içinde Aratırma Projesi yazılmalı ve finansal destei salanmalıdır. Her aratırma bilimsel denetim altında uygulanmalı ve sonunda muhakkak Bilimsel Yayın haline getirilmelidir. Bilimsel aratırmaların evrensel kriterlere uygun nitelikte ve Avrupa Birliinin ilkelerine edeer ölçütlerde planlanması ve yürütülmesi gerekmektedir.

2004 yılında Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından yayınlanan “Moleküler Yaam Bilimleri ve Teknolojileri Öngörü Projesi”nde ülkemizin 20 yıl içinde ulaabilecei hedefler belirlenmi ve vizyonumuz “Bilim ve Teknolojisi ile Büyüyen Türkiye” olarak ifade edilmitir. 2024 yılında varılması planlanan hedeflere ulaabilmek için gerekli görülen bilim ve teknoloji faaliyetlerini önceliklerine göre sınıflama imkanımız olmutur. TÜBA’nın bu öngörü (foresight) raporu alanında ilk kez hazırlanan bu rapordaki öngörülerin ve hedeflerin, ülkenin bilim politikalarına yön verecek, bata hükümet, DPT ve TÜBTAK olmak üzere, kurulularca benimsenmesi ve uygulanması geleceimiz için çok yararlı olacaktır.

Anahtar sözcükler : bilimsel aratırma, bilimsel yayın, Türkiye Bilimler Akademisi

SUMMARY Science and Research

Scientific research is based on good, original and innovative question with principles of critical argument. In every research project, an investigator raises a question, gathers evidence bearing on the question and tries to come up with a reasonable answer.

Therefore a scientist should produce a paper including all the components needed for a clear explanation and concise presentation of evidence. The manuscript should have the sequence of question, methodology, evidence, answer and assessment of the research.

Today, it is well-known that high quality research projects are very complex and multi-disciplinary as well as too much time-consuming process. It demands well designed infra-structure, finances and well-trained researchers with scientific environment, namely research oriented institutions. Many priority research themes have an international feature and can only be performed properly by international cooperations. European Union identifies the rules and regulations of “Good Research Management=GRM” for member countries. These rules should apply our efforts at the level of research performance, promotion and support of science, policy-making and evaluation process of scientific and technical development. Turkish Academy of Sciences (TUBA) published “Foresight Reports” evaluating the current status and future prospects of research potentials in molecular life sciences and technologies as well as engineering sciences. These valuable foresight documents can be used for all future research evaluations, guidance and activities conducted under public funding and auspices.

Keywords: scientific publications, scientific research, Turkish Academy of Sciences

Yazıma adresi:Emin Kansu. Hacettepe Üniversitesi Onkoloji Enstitüsü, Temel Onkoloji Anabilim Dalı, Sıhhiye, ANKARA Tel.: (0312) 305 28 66

e-posta: ekansu@ada.net.tr

Alındıı tarih: 16.01.2006, revizyon kabulü: 16.01.2006

Giri

Bu makalemi, her zaman rahmetle ve sevgiyle anacaım çok deerli bilim insanı Sayın Prof Dr Enver Tali Çetin hocamızın anısı için hazırlamaktan büyük bir gurur duyduumu ifade etmek istiyorum. Kendisi tüm yaamını bilime, aratırmaya, bilimsel sorgulamaya ve tartımaya adamı örnek bir akademisyen ve mümtaz bir ahsiyetdi. Bilimsel yenilikleri ve güncel gelimeleri genç nesillere aktarmayı ve özendirmeyi amaçlayan ANKEM toplantılarını ülkemizde 20 yılı akın bir sürede “bilimsel bir gelenek” haline getirmesini hocanın unutulmayacak bir baarısı olarak hatırlayacaız. Yaamının bir parçası ve heyecanı olan bu mükemmel organizasyonun, yetitirdii yeni nesil akademisyenler tarafından da aynı çizgide yürütüleceine üphesi olmadan hayata gözlerini yumdu.

Sayın Hocamızı bizlere verdii olumlu örnekleriyle ve unutulmaz kiiliiyle hep hatırlayacaız ve özleyeceiz.

Üniversite ve Aratırma

Üniversiteler günümüzde bilgi üreten ve bilgi ileten kurumlar olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizden çıkan bilimsel yayınların da üçte-ikisi üniversite adresli olmaktadır. Bu nedenle bilimsel merakın projeye dönütüü ve aratırmaların en disiplinli uygulanması gereken yerler üniversitelerimizdir.

Kısaca üniversitelerin eitim-aratırma ve hizmet görevlerini yerine getirme sorumluluu deimez bir kuraldır.

Aratırıcılar, üniversitede bazı belirgin özellikleri olan bir ortamda çalımaktadırlar. Üniversite, serbest ve doru iletiimin salandıı, alanında en mükemmeli uygulama ve her konuda açık, dürüst ve objektif olmayı gerektiren bir kurumdur. Ayrıca, akademisyenlerin örencisine, asistanına, uzmanına ve meslektalarına “örnek olma=role model” gibi bir sorumluluu vardır. Bütün bunlara ek olarak üniversitenin yeniyi bulma ve konulara evrensel bilim boyutlarında özgün katkılarda bulunma gibi önemli görevleri vardır. Bu nedenle akademik yaama yönelen kiilerin aynı zamanda bilimsel kiilik niteliklerine sahip olmaları beklenir.

Bilimsel kiilik aynı zamanda yaratıcılık gerektirir.

Yaratıcılık, akla gelmeyenleri görmek, belli kalıplar içinde düünmemek ve yenileri bulmak anlamında kullandıımız bir deyimdir. Tabiatıyla bir bilim insanının yenileri bulabilmesi için de eitim ortamının, fiziksel artlarının ve finans desteklerinin optimal olması beklenir.

Bilimsel Aratırmalarda Temel lkeler

Aratırıcı, denemeler/deneylerin uygulanmasından (salık alanında hasta ve gönüllülerin onurunun ve güvenliinin korunmasından) sorumlu olan ve konusunda eitimli bir kiidir.

Avrupa Birlii kuralları gereince aratırıcıların konularında temel eitimi (fakülte veya yükek okul diploması) almı

olmaları gerekmektedir. Bu nedenle stajyerler, internler ve

diploma öncesi eitim döneminde bulunanlar sorumlu aratırıcı olamazlar⁽⁸⁾.

Aratırıcı, bilimsel çalımasına balarken konusunda veya alanında her zaman yeni bir soru sormalıdır. Bu açıdan, aratırıcıların bilimsel aratırma konularını seçerken aaıdaki üç temel kurala uymaları gerekir:

a. Aratırmada sorulacak “SORU” nun konudaki önemi nedir?

b. Aratırma sonucunda elde edilecek veriler ne kadar “YEN”

ve ne kadar “LGNÇ” bilgi içerecektir ?

c. Aratırmanın planlanması ve uygulanması ne kadar baarılı olabilecektir ?

Proje öncesi yayınlanmı ve bilinen bilimsel verileri tekrarlayan (repetetif aratırma) çalımaların evrensel bilime katkısı olamayacaı gibi sitasyon alabilecek nitelikte bir dergide yayınlanma olasılıı da çok düüktür. Bu nedenle, benzer soruyu tekrar sorarak aynı konuda aratırma yapmanın bilimcilerin deerli zamanını ve mali kaynakları sarfından baka bir önemi yoktur⁽⁸⁾.

Bilimsel aratırma yapmanın “Bilimsel Denetim” olarak tanımladıımız bir süreç içinde olması gerekir. Bilim Yönetimi sürecinde gerekli olan aamalar ekil 1’de gösterilmitir. Her aratırma Sorusu veya Hipotezi, bilimsel bir gerçek üzerine kurulmu olmalıdır. Yeni soru geçerli bir soru ise bu konuda sistemli bir düzen içinde Aratırma Projesi yazılmalıdır.

ekil 1: Bilimsel aratırmalarda uygulanması gereken bilimsel denetim eması.

Bir aratırma projesinin yazılması takriben 3 ila 6 aylık bir süre gerektirir. Bu süre içinde gereken literatürün derlenmesi, gözden geçirilmesi, özetlenmesi, aratırmanın amacının ve metodolojisinin belirlenmesi tahmin edilenden çok daha fazla zaman gerektirecektir. Özellikle yeni bir metodun kurulmasına ait belirlemeler ibirliine, görümelere ve ön deneylere gereksinim gösterecektir. Deneysel aratırmalarda yeni sorunun önce ön deneylerde sınanması çok daha verimli sonuçlar yaratır. Aratırma projesinin yazım düzeni kısaca ekil 2’de özetlenmitir^(5,8,10).

BLM YÖNETM

BLMSEL GERÇEK

DENETM HPOTEZ/ YEN SORU

PROJE ÖNERS

DENETM

VER TOPLAMA VE VER ANALZ

DENETM

YAYIN

ekil 2: Aratırma projelerinin yazım düzeni.

Proje önerisi, finansı salayacak kurum tarafından bilimsel onay ve destek aldıktan sonra aktive olmalı ve çalımalara balanmalıdır. Verilerin toplanması ve analizleri süreci projede aamalı olarak sürdürülmelidir. Avrupa Birlii kuralları gereince, verilerin analizi ve yorumlanmasının salıklı olarak yürümesi için aratırıcı ile danımanın ayda en az iki kez bir saat tartıması ve görümesi gerektiine dikkat çekilmektedir.

Aratırma planlanması, deney gruplarının belirlenmesi ve veri analizlerinin nasıl yapılması gerektii konularında ilk baından itibaren biyoistatistik konularında deneyimli uzmanların görülerinin alınması ve kendilerinin aratırma grubuna katılımlarının salanması gerekir⁽⁵⁾. Günümüzde, bilimsel aratırmaların yönetim planı (research design), grup belirlemeleri ve veri analizleri ilemlerinin tamamı aratırmada deneyimli istatistik veya biyoistatistik uzmanları tarafından yapılmaktadır. Bilimsel dergi editörleri de kendilerine ulaan yazıların öncelikle biyoistatistik uzmanlarınca deerlen- dirilmesini istemektedirler. Aratırma planlanması ve veri analiz yöntemleri uygun görülmeyen makaleler “peer-review”

sürecine girmeden yazara geri gönderilebilmektedir.

Her aratırma bilimsel denetim altında uygulanması kouluyla muhakkakBilimsel Yayın haline getirilmelidir⁽⁵⁾. Bilimsel yayın olmayan bir aratırmanın amacında, planlanmasında, veri toplama veya analizinde veya yorumlanmasında bir problem olduu düünülmelidir.

Aratırmacılar çalımalarını tamamladıktan sonra, konularında yeni ve ilginç bir sonuç elde ettiklerinde tüm veri ve metodolojileri kontrol ettikten sonra aratırmalarını yayınlamalıdırlar. Aratırma sonuçlanınca uluslararası indekslere giren, çalımanın yapıldıı disiplinde tercihan yüksek “Impact Factor”ü olan mecmualara gönderil- melidir^(5,8,10).

ekil 1’de görüldüü üzere bilimsel aratırmaların yayına kadar olan her aamasında“Denetim” esas alınmalıdır. Projenin yürütülmesinde sorumluluu alan aratırıcının denetimini yapan bir “Danıman” olmalıdır. Danıman, konusunda deneyimli, evrensel bilime katkılarda bulunmu ve daha üst düzeyde bulunan bir akademisyendir. Aratırıcı ile bire-bir teması olabilen ve sorunları sıklıkla gözden geçirebilen, kolay ulaılabilir bir bilimci niteliinde olmalıdır. Zor bulunan, kendisine ulaılamayan veya aratırma projelerinin takibine

ilgi duymayan bilimcilerin danıman olarak seçilmeleri uygun olmaz.

Bilimcileri aratırma yapmaya motive eden ve yönlendiren temel güç hiç üphesiz ki meraktır. Akademisyenlerin, teorik bilgileri ve temel bilgilerinin yanı sıra topluma hizmet etme görevleri de vardır ve belki de bu nedenle uygulamaya yönelik veya pratie dönüebilecek konulardaki aratırmaları daha çok tercih etmektedirler. Bilimciler aratırma konularını seçerken tercihlerini öncelikle akademik yükselme kaygıları veya ekonomik nedenlerle kullanmaktadırlar. Akademisyenlerin yurt-dıı yayın yapmalarının akademik yükseltmeler için gerekli olması, günümüzde aratırma konusu seçiminde

“belirleyici” bir faktör olmaktadır.

Yurt-dıında popüler olan konular daha rahat yayın imkanı bulabilmektedir. Ayrıca, üniversitelerdeki aratırma fonlarının kaynakları da bu alanda yönlendirici olmaktadır. Aratırmaları destekleyen (funding agency) durumunda olan kurulular da üniversitelerde çalıanları aratırma projelerine konu seçiminde etkilemektedir^(5,10).

Avrupa Birliine üyeliimizin gündemde olduu bu dönemde bilimsel aratırmalarımızın da evrensel kriterlere uygun nitelikte ve Avrupa Birliinin ilkelerine edeer ölçütlerde planlanması ve yürütülmesine özen göstermeliyiz⁽²⁾. Avrupa Birlii ilkelerine uygun aratırma planlama formatları- nın kısa bir eması ekil 3’de gösterilmitir.

ekil 3: Avrupa Birlii kurallarına göre bilimsel aratırma idaresi eması.

Klinik Aratırmalarda Kalite Kontrolü ve Denetim

Bilimsel klinik aratırmalarda dier önemli bir konu da elde edilen verilerin tutarlılıı, devamlılıı, kalite ve güvenirliinden emin olunmasıdır. Bir klinik çalımada kalite kontrolü ve kalite güvencesi konularına veri toplama sürecinin zaman alıcı, titiz ve tekrarlayıcı niteliklerinden veya ölçümlerin iyi yapılmasından dolayı bazan dierlerine kıyasla daha az önem verilir. Kalite Kontrolü (Quality Control, QC); kalite güvencesi sistemi içinde aratırma ile ilgili tüm aktivitelerde kalite gerekliliklerinin yerine getirildiini dorular biçimde hazırlanan ve uygulanan tüm operasyonel teknikler ve

ARATIRMA PROJELERNDE GENEL DÜZEN Genel bilgiler ve projenin amacı

Aratırma planı/Metodoloji Analiz yöntemleri

statistiksel yöntemler ve planlama Literatür taraması

Grupların seçimi ve deneklerin sayısı Deneylerin takvimi ve zamanlama Sunum-rapor ekli

“Y ARATIRMA DARES”

(GOOD RESEARCH MANAGEMENT)

ARATIRMA METODOLOJS

VER TOPLANMASI VE SAKLANMASI

VER ANALZ VE YORUMU

YAYIN

aktiviteler olarak tanımlanır. Kalite Güvencesi (Quality Assurance, QA) de; örnein bir klinik aratırmanın “yi Klinik Uygulamaları-GCP” kurallarına ve düzenleyici kurallara göre yürütülmesi, aratırma sonuçlarının eldesi, verilerin kaydedilmesi ve raporlanması için planlanan ve gerçekletirilen sistematik aktivitelerin tümü için kullanılan bir tanımdır.

Kalite kontrolü (QC) yöntemleri, bulguların elde edilmesi ve analiz aamalarının hepsinde uygulanmalıdır. Kalite kontrolü sayesinde aratırmanın bulgularının doru biçimde ilendii, kaydedildii ve güvenilir olduu garanti altına alınmalıdır.

Klinik ilaç aratırmalarını destekleyenler (sponsorlar), klinik aratırmaların hazırlanan protokole uygunluu, GCP’ye uygunluu, yürütülmesi, verilerin eldesi ile kayıtların tutulması ve raporların yazılmasına kadar kalite güvence ve kalite kontrol sistemleri için “Standart Operating Procedures=SOP”ler oluturmalıdırlar. Standart ileyi kılavuzlarının (SOP’lerin) sürekli kullanıldıı ve uygulanabilir biçimde tutulduu da kontrol edilmelidir. Klinik çalımaların sponsorları, yerel veya yabancı düzenleyici otoritelerin çalıma ile ilgili katılan tüm merkezlere, kaynak bulgu ve dökümanlara, raporlarla monitorizasyon ve “Audit=Denetleme” amacıyla dorudan ulaabilmesini salamak için ilgili tüm taraflarla anlamalar yapmakla yükümlüdürler. Sponsorun aratırıcı ve/veya aratırma merkeziyle veya klinik aratırma ile ilgili dier kii ve kurulularla yapmı olduu bütün anlamalar, ayrı bir anlama metni olarak yazılı olmalıdır.

Bilimsel Yayınlar

Ülkemizde, geçmi dönemlere kıyasla bilimsel aratırmaların daha düzen içinde ve bilim disiplini içinde yapılmaya baladıının en güzel göstergesi, Science Citation Index (SCI) tarama kapsamına giren dergilere kabul edilen Türkiye adresli makalelelerin sayılarında 1998 yılından bugüne giderek bir artıın gözlenmesidir. stanbul Üniversitesi Cerrahpaa Tıp Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dalı Emekli Öretim üyesi Sayın Prof Dr Altan Onat hocanın 14 Ocak 2006 tarihli Cumhuriyet Bilim-Teknik Mecmuası’nda “2005 Yılında Sınırlı lerleme – Bilimsel Yayın Sayısı: 17,300, Sıra:

19’unculuk” balıklı yazısındaki verilere göre Türkiye kaynaklı bilimsel yayınların sayısı 2004 yılına kıyasla % 25.7 oranında artarak 13,773’den 17,300’e yükselmitir (ekil 4). Bu sayılarla, ülkemizin Polonya’yı geçerek dünya sıralamasında 19.cu sıraya geldiini görmekteyiz. Türkiye adresli yayınların dünyadaki yayın sayılarına kıyaslamaları yapıldıında Sayın Prof Onat, payımızın binde 11.2’den 11.7’ye yükseldiine ve ancak sınırlı bir ilerleme olduuna iaret etmektedir. Ancak, yayın artı hızına bakıldıında dünyada önde gelen 50 ülke arasında en hızlı yayın artıı gösteren Çin, ran, Kanada, Güney Kore ve Hollanda’dan sonra altıncı olduumuz belirtilmektedir.

ekil 4: Türkiye adresli bilimsel yayınların 1999-2005 yılları arasında artıı.

*Kaynak: Altan Onat, Cumhuriyet Bilim-Teknik, 982;s.7,14.Ocak.2006.

Sayın Onat’ın bu deerli verileri ve dier olumlu raporlar, üniversitelerimizin kısıtlı imkanları ile görev yapan akademis- yenlerimizin ne denli özveriyle evrensel bilime sunulan çalımalara imza attıklarını belgeleyen güzel ve ümit verici göstergelerdir.

Ülkemizin bilimsel aratırmalarda üst düzeyde yer alması ve evrensel bilim ile yarıabilmesi için bata üniversiteler olmak üzere kamu kuruluları, TÜBTAK gibi aratırma finans destei salayan kurumlar ve devlet üçgeninin salıklı iletiim ve paylaımcı olması gerekmektedir.

Bilim nsanlarının Sorumlulukları ve Etik

Bilim insanları deneysel bulgularını, teorik sonuçlarını, kavramsal katkılarını veya yeni önerilerini, kendilerinin en deerli (entellekt, fikri mülkiyet) mesleki varlıkları saymalıdırlar.

Bilim insanlarının bilim ve meslek etiine balılıkları bilim dünyasının vazgeçilmez bir koulu olmalıdır^(1,9). Bu nedenlerle bilim insanları aaıdaki temel ilkelere balı olmalıdırlar:

i. Aratırmanın tasarımı ve yürütülmesinde en yüksek standartlara sahip olunması,

ii. Aratırmanın planlanması, yürütülmesi ve bulguların analizi sürecinde dürüstlük ve açıklık ilkelerine balı kalınması, iii. Benzer aratırmaları yapan aratırmacıların fikir ve bulgularına saygılı olmak, yayın aamasında gerekli atıflarda bulunulması, ve

iv. Bilimsel aratırmanın ve yayının her aamasında objektif olunması, ahlaki kurallara ve dürüstlüe balı kalınması gerekir.

Bilim insanı bir aratırmacı olarak yalnız kendisinin deil içinde bulunduu veya kendisine balı aratırma grubunun tüm üyeleri de bilimsel aratırma ve yayında etik-dıı davranılarda bulunmamaları konusunda eitilmeli ve muhtemel giriimler kesinlikle önlenmelidir^(1,9).

Aratırmalar üniversite, kamu veya özel kuruluların bütçeleri tarafından desteklenmektedir. Destekleyen kurulular destekledikleri aratırıcı veya aratırıcıların bilimsel ve

TÜRKYE ADRESL YAYINLARIN DAILIMI*

YIL TOPLAM YAYIN

1999 6066

2000 6074

2001 7381

2002 9303

2003 11580

2004 13773

2005 17300

profesyonel çalıma standartlarına eksiksiz riayet edeceklerine olan güven esasına göre destek verirler. Her ülkede, bata ülkenin en üst düzey bilimsel koordinasyon kurumları olmak üzere (TÜBTAK ve TÜBA gibi), üniversiteler ve üniversite dıı bilimsel kurulular bünyelerinde sürdürülen aratırmalarda bilimsel aratırma etii genel standartlarının yürürlükte olduundan emin olmak ve denetimi sürdürme sorumluluunu taımaktadırlar⁽³⁾.

Bilim dünyasında emek verenlerin gelenekleri, belirli standartlar ve deer ölçülerinin yanısıra objektif olma, dürüstlük, açık sözlülük ve mesleki yönden üstün ahlaklı olma özelliklerini taımalarını gerektirir. Yüzyıllardır, bilim adamları birbirlerine inanmak durumunda kalmılardır ve herhangi birinin dürüst olmayan bir davranıı ortaya çıktıktan sonra o kiinin veya grubunun aratırmaları bilim dünyasında tüm deerini kaybetmitir. Bu nedenle, bilimsel yanıltma veya aldatmacaların iyi deerlendirilmesi, doru tanınması ve gereken tedbirlerin zamanında alınması büyük bir önem taımaktadır.

Üniversite ve dier eitim kurumlarında mezuniyet- öncesi ve mezuniyet-sonrası dönemde ve özellikle aratırma yapan gruplara etik standartların öretilmesi gerekmektedir.

Bu konuda temel sorumluluk kurumlardaki iverenlerde olmalıdır ve her kurumun “yi Aratırma daresi” (Good Research Management, GRM) konusunda kendi prensiplerini saptaması gerekir. yi Aratırma daresi konusunda her kurum evrensel ölçülerde aratırma metodolojisi, veri toplama ve saklama, veri analizi ile yorum ve yayın konularında standartları öretmeli, uygulamalı ve denetimini yapmalıdır^(1,3,7,9).

Bilimsel Aratırmalarda Güncel Sorunlar

Bugün bilimsel aratırmalardaki sorunlarımızın baında özellikle kamu kurulularındaki bürokratların, üniversitelerde bulunan akademisyenlerin bilimsel çalımalarından ne derece yararlanacakları konusunda deneyimli, arzulu veya alıık bir tavırda olmamaları gelmektedir. Ülkemizde yıllar boyu devlet kurulularının akademisyenlerle ibirlii yapılması, bilimsel danımanlık alınması ve bilimcilerin hazırladıkları projelere öncelik verilmesi “politikacılar” dahil hiçbir dönemde gerçeklik kazanmamıtır. Hükümetlerde sık deien kadrolar nedeniyle, akademisyenlerin hazırladıkları projeler de sürekliliini kaybetmi hatta hiç masaya getirilme ansı olmadan rafa kaldırılmıtır. A.B.D. Bakanı Bill Clinton’ın bakanlıı döneminde Harvard Üniversitesi ve Yale Üniversitesi dahil olmak üzere prestijli akademik kurumlardan gelen 24 kadar bilim danımanı ile çalıtıından bahsedilmitir.

Bilim insanlarıyla bürokratlar veya politikacılar arasında iletiim yokluu, zamanla iki taraf arasında iletiim kopukluu, birbirine güvensizlik ve de bürokratların akademisyenlere bakı imajıyla da ilgili olabilir. Bunların nedenleri arasında;

politikacıların bilimciler ile aynı görüleri paylaamaması,

yeterince eitilmi olmamaları veya zaman zaman eletirilere açık kiiliklerin idarecilik görevlerinde bulunmaması gibi faktörler sayılabilir.

Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA)’nin Bilim Politikalarına Katkıları

TÜBA, ülkemizde bilimin ve bilimsel kiiliin özendirilmesi, hükümetlere baımsız bilimsel danımanlık yapmak gibi önemli görevlerde bulunmak üzere 1993 yılında kurulmu

dünyanın en genç akademilerinden biridir. TÜBA, amaçları dorultusunda Devlet Planlama Tekilatı’nın da desteiyle, akademisyenler, çeitli kamu ve özel sektör uzmanlarının katılımıyla son iki yıl içinde ülkemizin bilim-teknoloji politikalarının yönlenmesinde yardımcı olabilecek nitelikte Moleküler Yaam Bilimleri, Temel Bilimler ve Mühendislik Alanlarında “Öngörü = Foresight” projeleri hazırlamıtır.

Yaam Bilimlerinde Biyoteknolojik Aratırmalar

Günümüzde moleküler biyoloji ve biyoteknoloji alanındaki gelimeler nedeniyle yaam bilimlerinde bu alanda yapılacak aratırmalar ve yatırımların ülkemiz, hatta Avrupa Birlii stratejilerine paralellik göstermesi beklenir. Yanısıra, kamu oyunun da biyoteknolojiye yapılacak yatırımların kendilerine hangi alanlarda “pozitif” geri dönüü olacaı konusunda yeterli bilgilendirilmesi gerekir. Salık sektöründe salık bilimleri ve biyoteknoloji alanında bilimsel aratırmaların kamu ve özel sektör tarafından benimsenmesi ve ortak planlanması uygun olacaktır.

Proje Koordinatörü Sayın Prof Dr Mehmet Öztürk’ün bakanlıında çalıtıımız ve Yönlendirme Kurulu üyesi olarak görev yaptıım, 2004 yılında Türkiye Bilimler Akademisi tarafından yayınlanan “Moleküler Yaam Bilimleri ve Teknolojileri Öngörü Çalıması 2003-2023 Raporu”unda belirttiimiz üzere ülkemizin 20 yıl içinde ulaabilecei hedeflerin politikacılarımız tarafından da benimsenmesi yararlı olacaktır. Bu raporda vizyonumuz “Bilim ve Teknolojisi ile Büyüyen Türkiye”olarak tanımlanmıtır. 2024 yılında varılması planlanan hedeflere ulaabilmek için gerekli görülen bilim ve teknoloji faaliyetlerini önceliklerine göre sınıflama imkanımız olmutur⁽⁶⁾.

TÜBA raporumuzu Sayın Prof Dr Mehmet Öztürk bakanlıında hazırlarken moleküler yaam bilimlerinde faaliyet gösteren yaklaık 2000 kadar aratırmacı ve uzmanın bete birinin görüleri alınmıtır. Bildiim kadarıyla TÜBA’nın bu öngörü (foresight) raporu moleküler yaam bilimleri ve teknolojileri alanında ilk kez hazırlanan bir bavuru kaynaıdır ve ülke stratejilerini belirlemede hükümetlerin, DPT’nin, TÜBTAK ve YÖK gibi kamu kurumlarının dikkate almaları, referans olarak kullanmalarını gerektiren öncelikleri içermesi bakımından önem taımaktadir.

Moleküler Yaam Bilimleri Öngörü Çalımamızda, öne

çıkan bazı önemli hususları aaıda kısaca maddeler halinde özetlemek istiyorum⁽⁶⁾ :

a. Biyoteknolojideki gelimelerin toplum ve kii salıına maliyetçe etkin bir biçimde yansıtılması uygun olacaktır.

b. Salık ve gıdada güvenirlik ve güvenlik salanmalıdır.

c. Modern biyoteknolojiye dayalı endüstrinin gelitirilmesi yararlıdır.

d. Genetik kaynaklarımız korunmalı ve ülkemizin sosyo- ekonomik yararına kullanılmalıdır.

e. Üniversitelerimizde moleküler biyoloji ve genetik aratırma birimleri yaygınlatırılmalı, AR+GE Birimleri kurulmalıdır.

f. Moleküler hücre biyolojisi temel aratırmaları, embriyonel ve erikin kök hücrelerin biyolojisi ve kök hücre aratırmalarına öncelik verilmelidir.

g. Desteklenen aratırma projelerinde aratırma sonuçlarının mümkün oldukça patentle korunması salanmalıdır.

h. TÜBTAK ve Üniversite aratırma fonlarından bir bölümü salık alanında uzmanlaan start-up biyoteknoloji firmalarının kurulması için kullanılmalıdır.

i. Proje gelitirme yetenek ve alıkanlıının ülke çapında yaygınlamasını hızlandırmak için ödüllü yarımalar düzenlenmelidir.

j. Üniversite-Sanayi ve Sivil Toplum örgütleri arasındaki iletiim ve ibirlii desteklenmeli ve özendirilmelidir.

TÜBA olarak “Moleküler Yaam Bilimlerinde Öngörü Raporu”nu hazırlarken dikkatimizi çeken bir dier husus da yıllık ortalama patent ve benzeri ürünlerin birim baına sayısının % 4 ve aratırıcı baına ise binde 2.8 olduudur.

Ülkemizde yaam bilimleri ve teknolojileri alanında sayıları 2000’e ulaan aratırmacının bulunmasına ramen aratırma verimlilii ve bu aratırmaların etkinliinde (aldıkları sitasyon sayıları dikkate alındıında) yetersiz oldukları ve patentlerin yok denecek kadar az olduu görülmektedir⁽⁶⁾.

Ülkemizde aratırıcı sayısından çok, aratırma olanakları

ve teknolojiler açısından yeterli bir yapılanma bulunmamaktadır ve mevcut durumda aratırma alt yapı olanaklarında ve teknoloji innovasyonunda önemli eksiklikler mevcuttur^(4,7,11). TÜBA raporumuzda önerilerimiz arasında mevcut yapı ve verimsizliin nedenlerinin gözden geçirilmesi gerektiini ve tesbit edilen sorunları çözmeye yönelik idari, mali ve gerekli tüm düzenlenmelerin vakit geçirmeden yapılması gerektiini vurgulamı bulunmaktayız .

KAYNAKLAR

1. Bilimsel Aratırmada Etik ve Sorunları: TÜBA Yayınları No:1 Ankara (2002).

2. Geçmiten Gelecee Türk Bilim ve Teknoloji Politikaları: TÜBAYayınları No:10, Ankara (2005).

3. Güven H, Gidener S (ed): Bilimsel Düünce ve Aratırmada Etik, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, zmir (2003).

4. Hackman H, Drenth PJD, Schroots JJF (eds): Evaluating for Science:

Processes and Protocols, European Federation of National Academies of Sciences and Humanities, All European Academies (ALLEA) (2004).

5. Huth EJ: How to Write and Publish Papers in the Medical Sciences, second ed., Williams & Wilkins Publishing Co., Baltimore (1990).

6. Moleküler Yaam Bilimleri ve Teknolojileri Öngörü Çalıması (2003- 2023): TÜBA Raporları No:11, TÜBA Yayınları, Ankara (2005).

7. Tekeli : Türkiye’nin bilimsel aratırma stratejilerinin oluturulmasında yeni aama, TÜBA-GÜNCE yayını No:32, Sayfa: 8-9, Ankara (2005).

8. Tıpta Bilimsel Yazım, Editörlük ve Denetleme: TÜBTAK Salık Bilimleri Aratırma Grubu Sempozyum (18 Kasım 1994) kitabı, TÜBTAK Yayınları, Ankara (1996).

9. Yayın Etii: TÜBTAK Sempozyumu (15 Kasım 1996), TÜBTAK Yayınları, Ankara (1996).

10. Yılmaz O (Ed): Salık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık, TÜBTAK ve ULAKBM Sempozyumu (28 Mart 2003),TÜBTAK Yayınları,Ankara (2003).

11. 21.Yüzyılda Bilim nsanı Yetitirme Üzerine Öneriler (kinci baskı), TÜBA Yayınları, Ankara (1999).